Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 14 ते जीवनदायी झाड Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 14 ते जीवनदायी झाड Textbook Questions and Answers

1.‌ ‌कारणे‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
‌लेखकाला‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌जीवनदायी‌ ‌वाटले,‌ ‌कारण‌ ‌…..‌………‌
उत्तरः‌
‌लेखकाला‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌जीवनदायी‌ ‌वाटले,‌ ‌कारण‌ ‌आजूबाजूचा‌ ‌सगळा‌ ‌प्रदेश‌ ‌उन्हाचा‌ ‌असला‌ ‌तरी‌ ‌लिंबाचे‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌लसलशीत‌ ‌हिरवेगार‌ ‌आणि‌ ‌चैतन्यमय‌ ‌होते.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न‌ ‌2.
पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडावर‌ ‌राहते,‌ ‌कारण‌ ‌…..‌……………. ‌
उत्तरः‌
‌भोवतालच्या‌ ‌रखरखीत‌ ‌वातावरणात‌ ‌ते‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌एक‌ ‌थंड‌ ‌असा‌ ‌आश्रय‌ ‌होता.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌3.
‌लेखकाला‌ ‌खिडकी‌ ‌लावून‌ ‌घ्यावी‌ ‌असे‌ ‌वाटले,‌ ‌कारण‌ ‌…..‌…………. ‌
उत्तर:‌ ‌
लिंबाच्या‌ ‌एका‌ ‌छोट्या‌ ‌फांदीवर‌ ‌मधमाश्यांचं‌ ‌पोळंही‌ ‌रचलं‌ ‌जाऊ‌ ‌लागलं.‌

2. चौकट‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
चौकट‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 1 ते जीवनदायी झाड 1
उत्तर:‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 2

3.‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाला‌ ‌खालील‌ ‌वैशिष्ट्ये‌ ‌कोणी‌ ‌कोणी‌ ‌प्राप्त‌ ‌करून‌ ‌दिली.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
संगीतमय‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तरः‌
‌चिमण्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌

प्रश्न‌ 2.
‌आश्रयदायी‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तर:‌
‌गोगलगाई,‌ ‌पारवा,‌ ‌चिमण्या,‌ ‌बुलबुल,‌ ‌पोपट,‌ ‌मुंग्या,‌ ‌किटक,‌ ‌किडे,‌ ‌साप,‌ ‌कुत्री,‌ ‌खार,‌ ‌फुलपाखरे,‌ ‌भुंगे,‌ ‌मधमाशी,‌ ‌माणसे‌ ‌इ.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न‌ 3.
आश्वासक‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तरः‌
‌तुरेदार‌ ‌बुलबुल‌ ‌आणि‌ ‌पोपट‌ ‌

प्रश्न‌ 4. ‌
जीवनदायी‌ ‌झाड‌
‌उत्तरः‌
‌सर्व‌ ‌सजीव‌ ‌

4. परसदार‌ ‌या‌ ‌शब्दापासून‌ ‌चार‌ ‌अर्थपूर्ण‌ ‌शब्द‌ ‌तयार‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
परसदार‌ ‌या‌ ‌शब्दापासून‌ ‌चार‌ ‌अर्थपूर्ण‌ ‌शब्द‌ ‌तयार‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌दार,‌ ‌सरदार,‌ ‌रस,‌ ‌दास,‌ ‌पर,‌ ‌सर,‌ ‌सदा‌ ‌

5. पाठात‌ ‌वर्णन‌ ‌आलेल्या‌ ‌दोन‌ ‌कुटुंबाची‌ ‌दिलेल्या‌ ‌मुददयांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌तुलना‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.
पाठात‌ ‌वर्णन‌ ‌आलेल्या‌ ‌दोन‌ ‌कुटुंबाची‌ ‌दिलेल्या‌ ‌मुददयांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌तुलना‌ ‌करा.‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 3
उत्तरः‌

मुददा कुटुंब‌ ‌क्र‌ 1 कुटुंब‌ ‌क्र‌ 2
परसदार‌ ‌ ‌परसदारात‌ ‌हिरवेगार‌ लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌होते.‌ ‌परसदारात‌ ‌गवताची‌ ‌काडीही‌ ‌नव्हती.‌
माणसे ‌ताजेतवाने,‌ ‌निर्मितीक्षम.‌ ‌उदास,‌ ‌दुर्मुखलेली‌ त्रस्त.‌ ‌
पाणी,‌ ‌जमीन‌ ‌कमी‌ ‌प्रमाणात‌ ‌उपलब्ध‌ ‌पण‌ ‌योग्य‌ ‌वापर.‌ ‌ ‌मुबलक‌ ‌होते‌ ‌पण‌ उपयोग‌ ‌केला‌ ‌नाही.‌
स्त्रिया ‌आनंदी,‌ ‌हळव्या.‌ नेहमी‌ ‌दागिने‌ ‌घालून‌ ‌बसत.‌
‌हिरवा‌ ‌आनंद‌ ‌‌हिरवा‌ ‌आनंद‌ ‌पसरवण्यात‌कडूपणाच्या,‌ ‌कंजुषीच्या‌ मर्यादा‌ घातल्या‌ ‌नाहीत. ‌हिरवा‌ ‌आनंद‌ ‌‌पसरवण्याचा‌ ‌प्रयत्न‌ ‌कधी‌ ‌केला‌ ‌नाही.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

7. चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

  1. परसदारी‌ ‌पाण्याचा‌ ‌हापसा‌ ‌असलेल्या‌ ‌शेजाऱ्यांची‌ ‌बाग‌ ‌फुललेली‌ ‌होती.‌
  2. ‌इतर‌ ‌पक्ष्यांच्या‌ ‌त्रासामुळे‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडावरून‌ ‌हलली.‌
  3. लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी‌ ‌स्त्री‌ ‌अत्यंत‌ ‌हळवी‌ ‌होती.‌
  4. ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडावर‌ ‌मधमाश्या‌ ‌कधी‌ ‌कुणाला‌ ‌चावल्या‌ ‌नाहीत.‌ ‌

उत्तर‌‌:‌

  1. चूक‌
  2. चूक‌
  3. ‌बरोबर‌ ‌
  4. बरोबर‌ ‌

8. स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
1. ‌वृक्ष‌ ‌व‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांच्यातील‌ ‌परस्परसंबंधांविषयी‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌(उतारा‌ ‌2‌ ‌मधील‌ ‌कृती‌ ‌4:‌ ‌स्वमतचे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहा.)‌ ‌‌
2. ‌झाड‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌ ‌कसे‌ ‌बनू‌ ‌शकते,‌ ‌हे‌ ‌विधान‌ ‌पटवून‌ ‌द्या.‌ ‌(उतारा‌ ‌4‌ ‌मधील‌ ‌कृती‌ ‌4:‌ ‌स्वमतचे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहा.)‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

9. अभिव्यक्ती.

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
लेखकाच्या मुलाने पारव्यांच्या जोडीचा आश्रय – त्यांचे घरटे वारंवार पाहिल्यामुळे पारव्याचे जोडपे हळूहळू दिसेनासे झाले. ही घटना तुम्हाला काय सांगते, ते स्पष्ट करा.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड Additional Important Questions and Answers

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 4

‌प्रश्न 2.‌ ‌
उत्तर‌ ‌लिहा.‌ ‌
आसमंत‌ ‌तापून‌ ‌जाण्याचे‌ ‌कारण‌ ……………..
‌उत्तरः‌ ‌
त्या‌ ‌भागात‌ ‌उन्हाळा‌ ‌जास्त‌ ‌होता.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न 3.‌ ‌
जोड्या‌ ‌जुळवा.‌ ‌

‌अ गट‌ ब‌ ‌गट‌ ‌
‌1. लसलशीत‌ ‌हिरवंगार‌ (अ)‌ ‌उन्हाचा‌
‌2. शुष्क‌ ‌कोरडी‌ (ब)‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌
‌3. कुठंच‌ ‌नव्हती‌ (क)‌ ‌जमीन‌
‌4. सगळा‌ ‌प्रदेश‌ ‌(ड) ‌पाणथळ‌ ‌जमीन‌ ‌

उत्तर:‌

‌अ गट‌ ब‌ ‌गट‌ ‌
‌1. लसलशीत‌ ‌हिरवंगार‌ (ब)‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌
‌2. शुष्क‌ ‌कोरडी‌ (क)‌ ‌जमीन‌
‌3. कुठंच‌ ‌नव्हती‌ (ड) ‌पाणथळ‌ ‌जमीन‌ ‌
‌4. सगळा‌ ‌प्रदेश‌ ‌(अ)‌ ‌उन्हाचा‌/

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
‌लेखकाच्या‌ ‌घरामागे‌ ‌कशाचे‌ ‌झाड‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌लेखकाच्या‌ ‌घरामागे‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌होते.‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
आसपासची‌ ‌झाडे‌ ‌पाणी‌ ‌नसल्याने‌ ‌कशी‌ ‌झाली‌ ‌होती?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
आसपासची‌ ‌झाडे‌ ‌पाणी‌ ‌नसल्याने‌ ‌मलूल‌ ‌झाली‌ ‌होती.‌ ‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
1. ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌…………. होता.‌ ‌ (उन्हाचा,‌ ‌पावसाचा,‌ ‌सावलीचा,‌ ‌वाऱ्याचा)‌ ‌
2.‌ ‌सगळीकडं‌ ‌…………‌ ‌कोरडी‌ ‌जमीन.‌ ‌ (आर्द्र,‌ ‌ओलसर,‌ ‌तांबडी,‌ ‌शुष्क)‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌उन्हाचा‌ ‌
2.‌ ‌शुष्क

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
1. मलूल‌ ‌आणि‌ ‌काळपट‌ ‌हिरवी‌ ‌:‌ ‌झाडे‌ ‌::‌ ‌
शुष्क‌ ‌कोरडी‌ ‌:‌ ‌……‌……………..
‌2. ‌आर्द्र‌ ‌:‌ ‌शुष्क‌ ‌::‌ ‌ओली‌ ‌:‌ …………….. ‌
उत्तर:‌
1. ‌जमीन‌ ‌
2.‌ ‌कोरडी

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
आसपासची‌ ‌जमीन‌ ‌तापून‌ ‌करपून‌ ‌तपकिरी‌ ‌पडलेली‌ ‌दिसे;‌ ‌ कारण‌ ‌………………‌ ‌
(अ)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌सावलीचा‌ ‌होता.‌ ‌
(ब)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌उन्हाचा‌ ‌होता.‌ ‌
(क)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌चैतन्यमय‌ ‌होता.‌
‌(ड)‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌शुष्क‌ ‌होता.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
आसपासची‌ ‌जमीन‌ ‌तापून‌ ‌करपून‌ ‌तपकिरी‌ ‌पडलेली‌ ‌दिसे;‌ ‌कारण‌ ‌प्रदेश‌ ‌सगळा‌ ‌उन्हाचा‌ ‌होता.‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
‌काय‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
लेखकाच्या‌ ‌घरामागचे‌ ‌झाड‌ ‌
उत्तर:‌
‌लिंबाचे‌ ‌

‌प्रश्न 3.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 5

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
खिडकीलगतच‌ ‌होतं‌ ‌ते‌ ‌काटेरी‌ ‌आणि‌ ‌बोराच्या‌ ‌फळांनी‌ ‌गच्च‌ ‌लगडलेलं‌ ‌असं.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
चूक‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
त्या‌ ‌भागात‌ ‌एकूणच‌ ‌उन्हाळा‌ ‌जास्त.‌ ‌आसमंत‌ ‌तापून‌ ‌जाई.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
बरोबर‌

‌कृती‌ ‌3:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌ ‌
खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. ‌घरसूद्धा‌ ‌तापुन‌ ‌निघे‌
2. लींब‌ ‌म्हणजे‌ ‌कडुलिंब‌ ‌नव्हे.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
1.‌ ‌घरसुद्धा‌ ‌तापून‌ ‌निघे.‌
2. ‌लिंब‌ ‌म्हणजे‌ ‌कडूलिंब‌ ‌नव्हे.‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌

  1. ‌मी‌
  2. ‌त्या‌
  3. ‌आपण‌
  4. ‌ते‌ ‌
  5. ‌ती‌
  6. या‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

अचूक‌ शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌
वीलक्षण,‌ ‌विलक्शन,‌ ‌विलक्षण,‌ ‌विलक्षन‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌विलक्षण‌ ‌

‌प्रश्न 2.‌
‌पार्श्वभूमी,‌ ‌पाशभूमी,‌ ‌पाश्वभूमी,‌ ‌पार्श्वभुमी‌ ‌
उत्तरः‌
‌पार्श्वभूमी‌

समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌

  1. ‌वृक्ष‌ ‌-‌ ‌[ ]
  2. प्रांत‌ ‌-‌ [ ]
  3. सदन‌ ‌-‌ ‌[ ]‌
  4. ‌आकाश‌ ‌-‌ ‌[ ]‌ ‌

उत्तर:‌

  1. झाड‌ ‌
  2. प्रदेश‌ ‌
  3. ‌घर‌ ‌
  4. आसमंत‌ ‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌
मी‌ ‌राहत‌ ‌होतो‌ ‌त्या‌ ‌घराच्या‌ ‌मागं‌ ‌एक‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌होतं.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
मी‌ ‌राहत‌ ‌होतो‌ ‌त्या‌ ‌घराच्या‌ ‌पुढं‌ ‌एक‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌होतं.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.‌

  1. आर्द्र‌ ‌×‌ [ ]
  2. पुढं‌ × [ ]
  3. ‌उदास‌ ‌× ‌[ ]
  4. ‌मृत्युमय‌ ‌× [ ]

उत्तर:‌

  1. शुष्क‌
  2. मागं‌ ‌
  3. चैतन्यमय‌ ‌
  4. जीवनमय‌

‌‌प्रश्न 7.‌ ‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दाची‌ ‌जात‌ ‌ओळखा.‌ ‌
ते‌ ‌झाड‌ ‌म्हणजे‌ ‌विलक्षण‌ ‌जीवनमय‌ ‌आणि‌ ‌जीवनदायी‌ ‌वाटे.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
उभयान्वयी‌ ‌अव्यय‌ ‌

‌पुढील‌ ‌विशेषणे‌ ‌कशासाठी‌ ‌वापरण्यात‌ ‌आली‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

‌‌प्रश्न 1.
‌लसलशीत‌ ‌हिरवंगार‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
लिंबाचं‌ ‌झाड‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌‌प्रश्न 2.
‌शुष्क‌ ‌कोरडी‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
जमीन‌ ‌

‌‌प्रश्न 3.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌ ‌प्रत्यय विभक्ती
घराच्या‌ च्या‌ ‌ षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌फळांनी‌ ‌ नी तृतीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
‌परिसरात‌ ‌ सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌

‌‌प्रश्न 4.
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌

शब्द‌ मूळ‌ ‌शब्द‌ सामान्यरूप‌ ‌
घराच्या ‌घर‌ ‌ घरा‌
फळांनी फळ‌ फळां‌
‌उन्हाचा‌ ‌ऊन‌ ‌ उन्हा‌
‌लिंबाच्या‌ लिंब‌ लिंबा‌

‌‌‌प्रश्न 5.
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
मी‌ ‌राहत‌ ‌होतो‌ ‌त्या‌ ‌घराच्या‌ ‌मागं‌ ‌एक‌ ‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌होतं.‌
‌उत्तर‌:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

‌‌‌प्रश्न 6.
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 6

कृती‌ ‌4: स्वमत‌ ‌

‌‌‌प्रश्न 1.
झाडे‌ ‌जीवनदायी‌ ‌असतात‌ ‌या‌ ‌विधानावर‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌व्यक्त‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
झाड‌ ‌म्हटले‌ ‌म्हणजे‌ ‌हिरवळ‌ ‌आलीच.‌ ‌हिरवा‌ ‌रंग‌ ‌हा‌ ‌समृद्धीचा‌ ‌व‌ ‌संपन्नतेने‌ ‌नटलेला‌ ‌असतो.‌ ‌झाडे‌ ‌स्वत:च‌ ‌जीवनमय‌ ‌असतात,‌ ‌ती‌ ‌जीवनदायी‌ असतात.‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌जीवनातून‌ ‌ती‌ ‌इतरांचे‌ ‌जीवन‌ ‌फुलवित‌ ‌असतात.‌ ‌इतरांना‌ ‌जीवन‌ ‌जगण्याची‌ ‌प्रेरणा‌ ‌देत‌ ‌असतात.‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌दातृत्वातून‌ ‌ती‌ ‌इतरांना‌ ‌जणू‌ ‌जीवनच‌ ‌दान‌ ‌करीत‌ ‌असतात.‌ ‌झाडे‌ ‌सजीवांना‌ ‌प्राणवायू‌ ‌देतात.‌ ‌फळे‌ ‌व‌ ‌फुले‌ ‌अर्पण‌ ‌करत‌ ‌असतात.‌ ‌एक‌ ‌उत्साह,‌ ‌उमंग‌ ‌व‌ ‌प्रसन्नता‌ ‌माणसाच्या‌ ‌मनात‌ ‌निर्माण‌ ‌करतात.‌ ‌त्यांच्याकडे‌ ‌पाहिले‌ ‌की,‌ ‌माणसांचे‌ ‌मन‌ ‌प्रसन्न‌ ‌व‌ ‌टवटवीत‌ ‌होते.‌ ‌अशाप्रकारे‌ ‌झाडे‌ ‌जीवनदायी‌ ‌असतात.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌

‌कृती‌ ‌1‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1‌.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 7

योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधाने‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न 1.
जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे;‌ ‌कारण‌ ‌…………………..
(अ)‌ ‌पावसाचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌
‌(ब)‌ ‌गच्चीवरचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
(क)‌ ‌मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌
‌(ड)‌ ‌अंगणातलं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे;‌ ‌कारण‌ ‌मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌

प्रश्न 2.
आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌तिथं‌ ‌दिसे;‌ ‌कारण‌ ‌………‌……..
‌(अ)‌ ‌रात्रीतून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सरकलेला‌ ‌असे.‌
‌(ब)‌ ‌तो‌ ‌पाठीवर‌ ‌शंख‌ ‌घेत‌ ‌असे.‌
‌(क)‌ ‌तो‌ ‌रात्रीचाच‌ ‌चालत‌ ‌असे.‌ ‌
(ड)‌ ‌त्याला‌ ‌उचलून‌ ‌दुसरीकडे‌ ‌ठेवले‌ ‌जाई.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌तिथं‌ ‌दिस;‌ ‌कारण‌ ‌रात्रीतून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सरकलेला‌ ‌असे.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

उत्तरे‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
1. ‌लेखकाचा‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुलांचा‌ ‌हा‌ ‌कौतुकाचा‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌होऊन‌ ‌बसला‌ ‌……………‌ ‌
2.‌ ‌झाडाखाली‌ ‌असणारी‌ ‌वस्ती‌ ‌…..‌……………. ‌
उत्तर:‌ ‌
1. ‌गोगलगाईंचा‌ ‌प्रवास‌ ‌निरखणं‌ ‌
2.‌ ‌गोगलगाईंची‌

जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

प्रश्न 1.
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. भिंतीच्या‌ ‌उंचीचे‌ (अ)‌ ‌सावली‌ ‌
2. काळीभोर‌ (ब)‌ ‌गोगलगाईंची‌ ‌
3. ‌झाडाखाली‌ ‌वस्ती‌ ‌(क)‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌

उत्तर:‌ ‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. भिंतीच्या‌ ‌उंचीचे‌ (क)‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌
2. काळीभोर‌ (अ)‌ ‌सावली‌ ‌
3. ‌झाडाखाली‌ ‌वस्ती‌ ‌(ब)‌ ‌गोगलगाईंची‌ ‌

उताऱ्यानुसार‌ ‌घटनांचा‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌

प्रश्न 1.

  1. लहान-मोठे‌ ‌अनेक‌ ‌शंख‌ ‌मग‌ ‌दिसून‌ ‌येऊ‌ ‌लागले.‌ ‌
  2. ‌मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
  3. ‌त्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌मला‌ ‌काही‌ ‌शंख‌ ‌दिसू‌ ‌लागले.‌ ‌
  4. ‌त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌ ‌

उत्तर:‌ ‌

  1. मोरीचं‌ ‌पाणी‌ ‌सगळं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌जाई.‌ ‌
  2. ‌त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌
  3. ‌त्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌मला‌ ‌काही‌ ‌शंख‌ ‌दिसू‌ ‌लागले.‌ ‌
  4. ‌लहान-मोठे‌ ‌अनेक‌ ‌शंख‌ ‌मग‌ ‌दिसून‌ ‌येऊ‌ ‌लागले.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌‌

प्रश्न 1.
फांदीवरील‌ ‌गोगलगाई‌ ‌कोणत्या‌ ‌रंगानं‌ ‌बरबटलेल्या‌ ‌असत?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
फांदीवरील‌ ‌गोगलगाई‌ ‌चिकट‌ ‌रंगानं‌ ‌बरबटलेल्या‌ ‌असत.‌

प्रश्न 2.
‌लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌कोणाच्या‌ ‌दिलाशाचं‌ ‌केंद्र‌ ‌झालं‌ ‌होतं?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
लिंबाचं‌ ‌झाड‌ ‌सजीवांच्या‌ ‌दिलाशाचं‌ ‌केंद्र‌ ‌झालं‌ ‌होतं.‌ ‌

प्रश्न 3.
लिंबाखालच्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌लेखकाला‌ ‌कोणता‌ ‌सजीव‌ ‌दिसला?
उत्तरः‌
‌लिंबाखालच्या‌ ‌ओलसर‌ ‌जमिनीत‌ ‌लेखकाला‌ ‌शंख‌ ‌हा‌ ‌सजीव‌ ‌दिसला.‌ ‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न 1.
1.‌ ‌गोगलगाई‌ ‌शंख‌ ‌……………… घेऊन‌ ‌चालतात.‌ ‌ (मानेवर,‌ ‌खांदयावर,‌ ‌पायांवर,‌ ‌पाठीवर)‌
2. ‌त्या‌ ‌झाडाखाली‌ ‌…………..‌ ‌सावली‌ ‌असे.‌ ‌ (काळीकुट्ट,‌ ‌काळीमिट्ट,‌ ‌काळीभोर,‌ ‌काळीकुळकुळीत)‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
1. ‌पाठीवर‌ ‌
2.‌ ‌काळीभोर‌ ‌

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
दिलाशाचं‌ ‌:‌ ‌केंद्र‌ ‌::‌ ‌काळीभोर‌ ‌:‌ ‌………..‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌सावली.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
गोगलगाईंचा‌ ‌प्रवास‌ ‌पाहणारे.‌
उत्तर‌:‌
‌लेखक‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुले.‌

प्रश्न 2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 8
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 9

प्रश्न 3.‌
चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌ ‌
2. ‌आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌दिसेनासा‌ ‌होई.‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌बरोबर‌
2.‌ ‌चूक‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌कृती‌ 3:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
‌रात्रितून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सकरलेला‌ ‌असे.‌ ‌
उत्तरः‌
‌रात्रीतून‌ ‌तो‌ ‌बराच‌ ‌सरकलेला‌ ‌असे.‌

प्रश्न 2.‌
त्यामुळं‌ ‌जमीनीत‌ ‌नेमकि‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.
उत्तरः‌ ‌
त्यामुळे‌ ‌जमिनीत‌ ‌नेमकी‌ ‌तिथंच‌ ‌ओल‌ ‌असे.‌

‌उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌
उत्तरः‌ ‌

  1. ‌माझ्या‌ ‌
  2. त्या‌
  3. ‌मला‌ ‌
  4. ‌तो‌
  5. ‌मी‌ ‌
  6. ‌त्यांचा‌ ‌

‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌
1. दिलशाचं,‌ ‌दीलशाचं,‌ ‌दिलाशाचं,‌ ‌दिलाशचं‌ ‌(ii)‌ ‌कोतुकाचा,‌ ‌
2. कौतुकाचा,‌ ‌कौतूकाचा,‌ ‌कौतुकचा‌ ‌
उत्तर‌:‌
1. दिलाशाचं‌
2. कौतुकाचा‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌

  1. जल‌ ‌-‌ ‌[ ]
  2. निशा‌ ‌-‌ [ ]
  3. वसाहत‌ ‌-‌ ‌[ ]
  4. छाया‌ ‌-‌ ‌[ ]

‌उत्तर:‌

  1. पाणी‌ ‌
  2. ‌रात्र‌ ‌
  3. वस्ती‌
  4. सावली‌ ‌

‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌

  1. ‌खोटं‌ ‌× [ ]
  2. दिवस‌ ‌× [ ]
  3. निंदा‌ ‌× [ ]
  4. वर‌ × [ ]

उत्तर:‌ ‌

  1. खरं‌
  2. रात्र‌
  3. ‌कौतुक‌ ‌
  4. ‌खाली‌ ‌

उताऱ्यातील‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
उताऱ्यातील‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌शंख‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 2.‌ ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

शब्द‌ प्रत्यय‌ ‌ विभक्ती
जमिनीत‌ त‌ ‌सप्तमी‌ ‌(एकवचन)
भिंतीच्या च्या ‌षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
रात्रीतून‌ ऊन ‌पंचमी‌ ‌(एकवचन)
झाडाला‌ ला‌ ‌ ‌द्वितीया‌ ‌(एकवचन)‌

प्रश्न 3.‌ ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

शब्द‌ ‌ ‌मूळशब्द‌ सामान्यरूप‌
सजीवांच्या सजीव‌ सजीवां‌
गोगलगाईची ‌गोगलगाय‌ ‌ ‌गोगलगाई‌
जमिनीत जमीन‌ ‌जमिनी‌ ‌
‌‌मुलांचा‌ ‌मुले‌ ‌ मुला‌ ‌

प्रश्न 4.‌ ‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जाती‌ ‌ओळखा.‌
1. आज‌ ‌इथं‌ ‌दिसलेला‌ ‌शंख‌ ‌उदया‌ ‌तिथं‌ ‌दिसे.‌ ‌
2.‌ ‌त्यांचा‌ ‌प्रवास‌ ‌निरखणं‌ ‌हा‌ ‌माझा‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुलांचा‌ ‌कौतुकाचा‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌होऊन‌ ‌बसला‌ ‌होता.‌ ‌
उत्तर‌:‌
1. ‌नाम‌ ‌
2. ‌सर्वनाम‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 5.‌ ‌
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
त्यांचा‌ ‌प्रवास‌ ‌निरखणं‌ ‌हा‌ ‌माझा‌ ‌आणि‌ ‌लहान‌ ‌मुलांचा‌ ‌कौतुकाचा‌ ‌कार्यक्रम‌ ‌होऊन‌ ‌बसला‌ ‌होता.‌
‌उत्तरः‌ ‌
भूतकाळ‌

प्रश्न 6.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
मला‌ ‌:‌ ‌सर्वनाम‌ ‌::‌ ‌शंख‌ ‌:‌ ‌………‌ ‌
उत्तरः‌
‌नाम‌ ‌

प्रश्न 7.‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 10

कृती‌ ‌4‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
वृक्ष‌ ‌व‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांच्यातील‌ ‌परस्परसंबंधाविषयी‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.
उत्तरः‌
‌वृक्ष‌ ‌व‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांचे‌ ‌परस्परसंबंध‌ ‌अतूट‌ ‌आहेत.‌ ‌वृक्षांशिवाय‌ ‌मानवाच्या‌ ‌जीवनाची‌ ‌कल्पनाच‌ ‌करता‌ ‌येणार‌ ‌नाही.‌ ‌त्यांच्याशिवाय‌ ‌माणसाचे‌ ‌आस्तित्त्वच‌ ‌राहणार‌ ‌नाही.‌ ‌वृक्ष‌ ‌मानवास‌ ‌प्राणवायू‌ ‌देतात‌ ‌त्यामुळेच‌ ‌माणसास‌ ‌श्वसनास‌ ‌वायू‌ ‌मिळतो.‌ ‌प्राचीन‌ ‌काळापासून‌ ‌पाहिले‌ ‌तर‌ ‌आपल्या‌ ‌लक्षात‌ ‌येईल‌ ‌की,‌ ‌ऋषीमुनींनी‌ ‌याच‌ ‌वृक्षाच्या‌ ‌खाली‌ ‌बसून‌ ‌तप‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌ ‌त्यांना‌ ‌दिव्यत्वाचा‌ ‌साक्षात्कार‌ ‌या‌ ‌वृक्षामुळेच‌ ‌झालेला‌ ‌आहे.‌ ‌गौतम‌ ‌बुद्धांना‌ ‌ज्ञान‌ ‌बोधिसत्व‌ ‌वृक्षांच्या‌ ‌खालीच‌ ‌मिळाले‌ ‌आहे.‌ ‌तुकोबांनी‌ ‌आपली‌ ‌अभंगरचना‌ ‌वृक्षाच्या‌ ‌सान्निध्यात‌ ‌बसूनच‌ ‌लिहिलेली‌ ‌आहे.‌ ‌’वृक्षवल्ली‌ ‌आम्हा‌ ‌सोयरी’‌ ‌असे‌ ‌ते‌ ‌आनंदाने‌ ‌म्हणतात.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.‌ ‌
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 11

उत्तरे‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌
‌त्यांच्यामुळे‌ ‌झाड‌ ‌नेहमी‌ ‌गजबजलेलं‌ ‌असे.‌ ‌
उत्तर:‌
‌चिमण्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌

प्रश्न 2.‌
लिंबाच्या‌ ‌काटेरी‌ ‌झाडात‌ ‌घरटे‌ ‌बांधणारी‌ ‌जोडी.‌ ‌
उत्तरः‌
‌पारव्याची‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 3.‌
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌ ‌’ब’‌ ‌गट‌ ‌
1. गुंजांच्या‌ ‌डोळ्यांची‌ ‌‌(अ)‌ ‌झाड‌ ‌
‌2. तुरेदार‌ (ब)‌ ‌पारवी‌
3. संगीतमय‌ ‌(क)‌ ‌पक्षी‌ ‌
‌4. थव्याथव्याने‌ ‌येणारे‌ (ड)‌ ‌बुलबुल‌

‌उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌ ‌’ब’‌ ‌गट‌ ‌
1. गुंजांच्या‌ ‌डोळ्यांची‌ ‌‌(ब)‌ ‌पारवी‌
‌2. तुरेदार‌ (ड)‌ ‌बुलबुल‌
3. संगीतमय‌ (अ)‌ ‌झाड‌
‌4. थव्याथव्याने‌ ‌येणारे‌ ‌(क)‌ ‌पक्षी‌ ‌

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार‌ ‌घटनांचा‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌ ‌

  1. मग‌ ‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌ ‌
  2. त्या‌ ‌जोडीनं‌ ‌काड्याकाड्यांचं‌ ‌एक‌ ‌घरटं‌ ‌त्या‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌काटेरी‌ ‌झाडात‌ ‌बांधायला‌ ‌सुरुवात‌ ‌केली.‌ ‌
  3. लेखकाचा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌
  4. ‌लवकरच‌ ‌एक‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌त्या‌ ‌गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली.‌ ‌

उत्तर‌:‌

  1. लवकरच‌ ‌एक‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌त्या‌ ‌गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली.‌
  2. ‌त्या‌ ‌जोडीनं‌ ‌काड्याकाड्यांचं‌ ‌एक‌ ‌घरटं‌ ‌त्या‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌काटेरी‌ ‌झाडात‌ ‌बांधायला‌ ‌सुरुवात‌ ‌केली.‌ ‌
  3. लेखकाचा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌ ‌
  4. ‌मग‌ ‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌कोण‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌एक‌ ‌पारव्याची‌ ‌जोडी‌ ‌गर्द‌ ‌हिरव्या‌ ‌आश्चर्यात‌ ‌दिलासा‌ ‌शोधू‌ ‌लागली.‌ ‌

प्रश्न 2.
पारव्याचं‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌का‌ ‌झालं?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌लेखकाचा‌ ‌मुलगा‌ ‌वारंवार‌ ‌त्यांना‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही‌ ‌म्हणून‌ ‌मग‌ ‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌

प्रश्न 3.
लिंबाच्या‌ ‌झाडाजवळ‌ ‌नेहमी‌ ‌कोणते‌ ‌पक्षी‌ ‌दिसत?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाजवळ‌ ‌नेहमी‌ ‌तुरेदार‌ ‌बुलबुल‌ ‌आणि‌ ‌पोपट‌ ‌हे‌ ‌पक्षी‌ ‌दिसत.‌ ‌

‌कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न 1.
‌1.‌ ‌जणू‌ ‌गातं‌ ‌बहरतं‌ ‌…………. झाड.‌ ‌(लययुक्त,‌ ‌सुरेल,‌ ‌संगीतमय,‌ ‌तालयुक्त)‌ ‌
2.‌ ‌लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌………….‌ ‌दृष्टीस‌ ‌पडे‌ ‌‌(चिमणी,‌ ‌पारवी,‌ ‌बुलबुल,‌ ‌लांडोर)‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌संगीतमय‌ ‌
2.‌ ‌पारवी‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.
1. ‌लुकलुकती‌ ‌:‌ ‌नजर‌ ‌::‌ ‌बहरतं‌ ‌:‌ ‌……………….
2.‌ ‌शेवट‌ ‌:‌ ‌सुरुवात‌ ‌::‌ ‌थंड‌ ‌:‌ ‌……………………..
उत्तर:‌
1.‌ ‌झाड‌
‌2.‌ ‌तप्त‌

प्रश्न 2.
शब्दजाल‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 12

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं;‌ ‌कारण‌ ‌…………………
(अ) माझा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌ ‌
(ब) झाड‌ ‌हळूहळू‌ ‌सुकत‌ ‌गेलं.‌
‌(क)‌ ‌लोक‌ ‌वारंवार‌ ‌तिथं‌ ‌जाऊन‌ ‌पाहत.‌ ‌
(ड) उन्हाळा‌ ‌वाढत‌ ‌गेला.‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌ते‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं;‌ ‌कारण‌ ‌माझा‌ ‌मुलगा‌ ‌तिथं‌ ‌वारंवार‌ ‌जाऊन‌ ‌पाही.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 2.
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 13

चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
1. ‌तुरेदार‌ ‌पोपट‌ ‌आणि‌ ‌बुलबुल‌ ‌नेहमी‌ ‌तिथं‌ ‌दिसत.‌ ‌
2.‌ ‌मग‌ ‌जोडपं‌ ‌हळूहळू‌ ‌दिसेनासं‌ ‌झालं.‌
उत्तर:‌
1. चूक‌
2. ‌बरोबर‌ ‌

कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌चिमन्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌यांनी‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌नेहमि‌ ‌गजबजलेलं‌ ‌असे.‌ ‌
उत्तर:‌
‌चिमण्या‌ ‌आणि‌ ‌इतर‌ ‌पक्षी‌ ‌यांनी‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌नेहमी‌ ‌गजबजलेलं‌ ‌असे.‌ ‌

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌विशेषणे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

  1. ‌एक‌ ‌
  2. ‌गर्द‌ ‌
  3. काटेरी‌ ‌
  4.  ‌गुंजांच्या‌ ‌
  5. लुकलुकत्या
  6. संगीतमय
  7. तुरेदार
  8. आश्वसनाचं‌ ‌
  9. विश्वासाचं‌ ‌
  10. अनेक‌
  11. एकमेव‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.
आस्वासन,‌ ‌आश्वाशन,‌ ‌आश्वासन,‌ ‌अश्वासन‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌आश्वासन‌ ‌

‌प्रश्न 2.
लुकलुकत्या,‌ ‌लूकलूकत्या,‌ ‌लुकलुकत्या,‌ ‌लुकलकूत्या‌ ‌
उत्तर‌:‌ ‌
लुकलुकत्या‌

‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न 1.

  1. ‌दरवाजा‌ ‌-‌ ‌[ ] ‌
  2. बाट‌ ‌-‌ ‌[ ]
  3. ‌नयन‌ ‌- [ ]
  4. नेहमी‌ ‌- [ ]

उत्तर:‌

  1. ‌‌दार‌ ‌
  2. ‌गर्दै‌
  3. ‌डोळे‌
  4. ‌वारंवार‌ ‌

‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.

  1. ‌शेवट‌ ‌×
  2. ‌गरम‌ ‌×
  3. ‌कधीकपी‌ ‌×
  4. ‌भरभर‌ ‌×‌ ‌

उत्तर:‌

  1. सुरुवात‌
  2. ‌थंड‌
  3. ‌नेहमी‌ ‌
  4. ‌हळूहळू‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न 6.
‌उत्ताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌चिमण्या‌
2.‌ ‌पक्षी‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जाती‌ ‌ओळखा.‌ ‌

‌प्रश्न 7.
लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌पारवी‌ ‌दृष्टीस‌ ‌पडे‌ ‌
उत्तर:‌
‌विशेषम‌ ‌

‌प्रश्न 8.
तुरेवर‌ ‌बुलबुल‌ ‌आणि‌ ‌पोपट‌ ‌नेहमी‌ ‌तिथं‌ ‌दिसत.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
उभयान्वयी‌ ‌अव्यय‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 9.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌ प्रत्यय‌ ‌विभकती‌ ‌
वातावरणातून ऊन‌ ‌पंचमी‌ ‌(एकवचन)‌
‌पारव्याची‌ ‌ ची‌ ‌ पाठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌दृष्टीस‌ ‌ द्वितीया‌ ‌(एकवचन)‌
‌पाल्यांना‌ ‌ ना‌ ‌ द्वितीया‌ ‌(अनेकवचन)‌

‌प्रश्न 10.
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌ मूळ‌ ‌शब्द‌ सामान्यरूप
खिडकीतून‌ खिडकी खिडकी
‌डोळ्यांची‌ ‌ ‌डोळे‌ ‌ ‌डोळया‌ ‌
झाडात झाड झाडा
थव्याथव्यानं थवा थव्या

‌प्रश्न 11.
‘आश्वासन‌ ‌देणे’‌ ‌या‌ ‌वाक्प्रचाराचा‌ ‌अर्थ‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्यात‌ ‌उपयोग‌ ‌करा.‌
‌उत्तर:‌ ‌
आश्वासन‌ ‌देणे‌ ‌-‌ ‌हमी‌ ‌देणे‌ ‌
बाक्य:‌ ‌निवडणूक‌ ‌जवळ‌ ‌आल्याने‌ ‌नेतेमंडळी‌ ‌कोरडी‌ ‌आश्वासने‌ ‌देत‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न 12.
खालील‌ ‌वाक्यात‌ ‌अधोरेखित‌ ‌शब्दांऐवजी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेला‌ ‌योग्य‌ ‌वाक्प्रचार‌ ‌शोधून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
गुंजांच्या‌ ‌डोळयांची,‌ ‌लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌परवी‌ ‌नजरेस‌ ‌पडे.‌ ‌
उत्तरः‌
‌गुंजांच्या‌ ‌डोळांची,‌ ‌लुकलुकत्या‌ ‌नजरेची‌ ‌पारवी‌ ‌दृष्टीस‌ ‌पडे.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न 13.
वान्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
भोवतालच्या‌ ‌रखरखीतून‌ ‌त्या‌ ‌जोडीनं‌ ‌एक‌ ‌थंड‌ ‌असा‌ ‌आश्रय‌ ‌शोधून‌ ‌काढला‌ ‌होता,‌ ‌
उत्तर:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

‌प्रश्न 14.
भविष्यकाळ‌ ‌करा.‌ ‌
तुरेवार‌ ‌बुलबुल‌ ‌अपि‌ ‌पोपट‌ ‌नेहमी‌ ‌विच‌ ‌दिसत.‌ ‌
उत्तरः‌
‌तुरेवर‌ ‌बुलबुल‌ ‌अपि‌ ‌पोपट‌ ‌नेहमी‌ ‌तिच‌ ‌दिसतील.‌ ‌

कृती‌ ‌4‌ ‌:‌ ‌स्वमत‌

प्रश्न 1.
झाई‌ ‌जणू‌ ‌पक्ष्यांना‌ ‌जगण्यासाठी‌ ‌नवं‌ ‌आश्वासक‌ ‌निमंत्रण‌ ‌देतात‌ ‌या‌ ‌विधानावर‌ ‌तुमचे‌ ‌स्वमत‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌झाडे‌ ‌आणि‌ ‌पक्षी‌ ‌यांचे‌ ‌एकमेकांशी‌ ‌अतूट‌ ‌नाते‌ ‌असते.‌ ‌रेशमाचे‌ ‌बंधच‌ ‌जणू‌ ‌त्यांच्यात‌ ‌गुरफटलेले‌ ‌असतात,‌ ‌पक्षी‌ ‌वातावरणात‌ ‌विहार‌ ‌करतात.‌ ‌झाड‌ ‌हेव‌ ‌त्यांचे‌ ‌वित्रामाचे‌ ‌व‌ ‌वास्तव्याचे‌ ‌विकाण‌ ‌असते.‌ ‌सर्व‌ ‌पक्षी‌ ‌झाडांवर‌ ‌बसून‌ ‌किलबिलाट‌ ‌करतात‌ ‌तेक्का‌ ‌असे‌ ‌वाटते‌ ‌की,‌ ‌जणू‌ ‌पक्ष्यांची‌ ‌शाळाच‌ ‌भरलेली‌ ‌आहे.‌ ‌ऊन‌ ‌वारा‌ ‌व‌ ‌पाऊस‌ ‌यांचसून‌ ‌स्वत:चे‌ ‌रक्षण‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌पक्षी‌ ‌झाडांवर‌ ‌आपली‌ ‌घरटी‌ ‌बांधतात.‌ ‌झाडाची‌ ‌फळे‌ ‌खातात.‌ ‌झाड‌ ‌हेच‌ ‌त्यांच्या‌ ‌संरक्षणाचे‌ ‌एकमेव‌ ‌साधन‌ ‌असते.‌ ‌जणू‌ ‌झाडेच‌ ‌हिरवीगार‌ ‌होऊन‌ ‌डोलत‌ ‌त्यांना‌ ‌आपल्याकडे‌ ‌बोलावत‌ ‌असतात.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌

‌कृती‌ 1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 14
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 15

उत्तरे‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.
‌लेखकाला‌ ‌झाडाच्या‌ ‌बाबतीत‌ ‌हे‌ ‌पहायला‌ ‌मिळाले‌ ‌नाही.‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌फुलांपासून‌ ‌ते‌ ‌फळांपर्यंतचा‌ ‌सगळा‌ ‌जीवनप्रवास‌

प्रश्न 2.
राहत्या‌ ‌घराच्या‌ ‌मागे‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी.‌
‌उत्तरः‌
‌दाक्षिणात्य‌ ‌स्त्री‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 3.
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌ ‌

‘अ’‌ ‌गट‌ ‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
1. अनेकरंगी अ)‌ ‌फुले‌
2. मंद‌ ‌गोड‌ ‌वासाची‌ (ब)‌ ‌पक्षी‌
‌3. फुलचुखे‌ ‌चिमुकले‌ (क)‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌
‌4. जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌ (ड)‌ ‌किडे‌ ‌

उत्तरः‌

‘अ’‌ ‌गट‌ ‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
1. अनेकरंगी (ड)‌ ‌किडे‌ ‌
2. मंद‌ ‌गोड‌ ‌वासाची‌ (अ)‌ ‌फुले‌
‌3. फुलचुखे‌ ‌चिमुकले‌ (ब)‌ ‌पक्षी‌
‌4. जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌ (क)‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.
झाडाखाली‌ ‌कोणाचे‌ ‌एक‌ ‌वेगळेच‌ ‌विश्व‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर:‌
‌झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचे‌ ‌एक‌ ‌वेगळेच‌ ‌विश्व‌ ‌होते.‌ ‌

प्रश्न 2.
‌कशामुळे‌ ‌झाडाभोवती‌ ‌पंखधारी‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌पऱ्या‌ ‌उडू‌ लागल्या?‌ ‌
उत्तरः‌
‌फुलांमुळे‌ ‌झाडाभोवती‌ ‌पंखधारी‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌पऱ्या‌ ‌उडू‌ ‌लागल्या.‌

प्रश्न 3.
लेखकाला‌ ‌केव्हा‌ ‌खिडकी‌ ‌लावून‌ ‌घ्यावी‌ ‌असे‌ ‌वाटू‌ ‌लागले?‌ ‌
उत्तरः‌
‌झाडाच्या‌ ‌फांदीवर‌ ‌मधमाश्यांनी‌ ‌छोटे‌ ‌पोळे‌ ‌रचल्यावर‌ ‌लेखकाला‌ ‌खिडकी‌ ‌लावून‌ ‌घ्यावी‌ ‌असे‌ ‌वाटू‌ ‌लागले.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 4.
‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाची‌ ‌कोणती‌ ‌व्याख्या‌ ‌झाली‌ ‌होती?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
‘सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र’‌ ‌अशी‌ ‌लिंबाच्या‌ ‌झाडाची‌ ‌व्याख्या‌ ‌झाली‌ ‌होती.‌ ‌

प्रश्न 5.
लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावलेल्या‌ ‌स्त्रीनं‌ ‌त्याला‌ ‌कशाच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातल्या‌ ‌नव्हत्या?‌ ‌
उत्तर:‌
‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावलेल्या‌ ‌स्त्रीनं‌ ‌त्याला‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌नव्हत्या.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

प्रश्न 1.
1. …………….‌ ‌लगडलेलं‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌दृष्ट‌ ‌लागण्यासारखं‌ ‌होतं.‌ ‌(फुलांनी,‌ ‌फळांनी,‌ ‌फांदयांनी,‌ ‌फुलपाखरांनी)‌ ‌
2.‌ ‌फुलांमुळे‌ ‌लवकरच‌ ‌त्या‌ ‌झाडाभोवती‌ ‌पंखधारी‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌………………..‌ ‌उडू‌ ‌लागल्या.‌ ‌(चेटकिणी,‌ ‌पऱ्या,‌ ‌चिमण्या,‌ ‌लांडोरी)‌ ‌
3. ‌एकदा‌ ‌पाहत‌ ‌असताना‌ ‌…………..‌ ‌कात‌ ‌आढळून‌ ‌आली‌ ‌(पालीची,‌ ‌पक्ष्यांची,‌ ‌मगरीची,‌ ‌सापाची)‌
‌उत्तर:‌
1. ‌फळांनी‌
2. ‌पऱ्या‌
3. ‌सापाची‌

प्रश्न ‌2.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
अनेकरंगी‌ ‌:‌ ‌किडे‌ ‌::‌ ‌चिमुकल्या‌ ‌:‌ ‌………‌ ‌
उत्तर:‌
‌पऱ्या‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न ‌3.‌ ‌
शब्दसमूहासाठी‌ ‌एक‌ ‌शब्द‌ ‌चौकटीत‌ ‌लिहा.‌ ‌
पंख‌ ‌धारण‌ ‌केलेली‌ ‌-‌ ‌[ ]
उत्तर‌‌:‌
‌पंखधारी‌ ‌

कृती‌ ‌2:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येत,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जात,‌ ‌कारण ….‌……….. ‌
(अ)‌ ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌नव्हत्या.‌
‌(ब) मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌सर्व‌ ‌बंधने‌ ‌घातली‌ ‌नव्हती.‌
(क)‌ ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌होत्या.‌ ‌
(ड) ती‌ ‌फळेच‌ ‌रसाळ‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येत,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जात,‌ ‌कारण‌ ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌झाड‌ ‌तिनं‌ ‌जणू‌ ‌कडूपणाच्या‌ ‌आणि‌ ‌कंजुषीच्या‌ ‌मर्यादा‌ ‌घातलेल्या‌ ‌नव्हत्या.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 16
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 17

प्रश्न 3.
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

  1. ‌अद्भूत‌ ‌फळदार‌ ‌आश्वासन‌ ‌घेऊन‌ ‌आलेली.‌ ‌
  2. ‌छोट्या‌ ‌फांदीवर‌ ‌पोळं‌ ‌रचणाऱ्या‌ ‌
  3. ‌सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र.‌ ‌
  4. ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी.‌ ‌

उत्तर:‌

  1. ‌फुले‌ ‌
  2. ‌मधमाश्या‌ ‌
  3. ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌
  4. ‌दाक्षिणात्य‌ ‌स्त्री‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 4.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 18

चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.

  1. ‌माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌आकर्षित‌ ‌होत‌ ‌होती.‌ ‌
  2. ‌झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचंही‌ ‌एक‌ ‌वेगळंच‌ ‌विश्व‌ ‌होतं.‌ ‌
  3. ‌तिनं‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌कुंपण‌ ‌घातलं‌ ‌होतं.‌

‌उत्तर:‌

  1. ‌बरोबर‌ ‌
  2. ‌बरोबर‌
  3. ‌चूक‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

कृती‌ ‌3‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
‌खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
पण‌ ‌थंड‌ ‌सावलित‌ ‌कुत्रिही‌ ‌तिथं‌ ‌विसाव्याला‌ ‌येत.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
पण‌ ‌थंड‌ ‌सावलीत‌ ‌कुत्रीही‌ ‌तिथं‌ ‌विसाव्याला‌ ‌येत.‌

प्रश्न 2.
‌उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌विशेषणे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌
‌उत्तरः‌ ‌

  1. वेगळंच‌
  2. ‌थंड‌ ‌
  3. सगळं‌
  4. ‌‌चिमुकली‌ ‌
  5. वासाची‌
  6. ‌अद्भूत‌ ‌
  7. फळदार‌ ‌
  8. छोट्या‌
  9. ‌‌मागं‌
  10. जीवनदायी‌ ‌
  11. ‌मुक्त-मोकळं‌ ‌
  12. आसपासचे‌ ‌
  13. लगडलेलं‌ ‌

प्रश्न 3.
अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌
1. ‌जिवनदायी,‌ ‌जीवनदयी,‌ ‌जीवनदायी,‌ ‌जीवनदायि‌ ‌
2. ‌रंगित,‌ ‌रगीत,‌ ‌रगित,‌ ‌रंगीत‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌जीवनदायी‌ ‌
2. ‌रंगीत‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 4. ‌
समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

  1. ‌छाया‌ ‌-‌ [ ]
  2. ‌विश्रांती‌ ‌-‌ [ ]
  3. ‌सुमन‌ ‌-‌ [ ]
  4. ‌वसाहत‌ ‌-‌ ‌[ ]

उत्तर:‌

  1. सावली‌
  2. ‌विसावा‌ ‌
  3. फूल‌
  4. ‌वस्ती‌

अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌छाया‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 5.
झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचंही‌ ‌एक‌ ‌वेगळंच‌ ‌विश्व‌ ‌होतं.‌ ‌
उत्तरः‌
‌झाडाखाली‌ ‌मुंग्यांचंही‌ ‌एक‌ ‌वेगळंच‌ ‌जग‌ ‌होतं.‌

विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 6.

  1. रंगहीन‌ ‌×‌
  2. ‌तिखट ×
  3. ‌वर‌ ‌×‌
  4. ‌मोठ्या‌ ×

उत्तर:‌

  1. ‌रंगीत‌ ‌
  2. ‌गोड‌ ‌
  3. ‌खाली‌ ‌
  4. ‌छोट्या‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

  1. ‌किडे‌
  2. ‌कुत्री‌ ‌
  3. फुलं‌ ‌
  4. पऱ्या‌
  5. फुलपाखरं‌ ‌
  6. ‌कीटक‌ ‌
  7. ‌भुंगे‌
  8. ‌फळं‌
  9. ‌माणसं‌ ‌
  10. ‌पशू‌ ‌
  11. ‌पक्षी‌
  12. ‌खारी‌
  13. ‌गोगलगाई‌ ‌

प्रश्न 8.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌ प्रत्यय‌ विभक्ती
‌सावलीत‌ ‌ सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌ ‌
‌झाडाचा‌ चा‌ षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌माश्यांनी‌ ‌ नी‌ तृतीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
कंजुषीच्या ‌च्या‌ ‌षष्ठी‌ ‌(एकवचन)

प्रश्न 9.
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌

शब्द‌ ‌मूळ‌ ‌शब्द‌ सामान्यरूप‌
‌माश्यांनी‌ ‌ ‌मासा‌ ‌ माश्यां‌
‌वासाची‌ ‌ वास‌ वासा‌ ‌‌
सापाची‌ साप‌ सापा‌ ‌‌
विसाव्याला‌ विसावा‌ ‌विसाव्या‌

प्रश्न 10. ‌
खालील‌ ‌वाक्यात‌ ‌अधोरेखित‌ ‌शब्दांऐवजी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेला‌ ‌योग्य‌ ‌वाक्प्रचार‌ ‌शोधून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌
‌माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌ओढली‌ ‌जात‌ ‌होती.‌ ‌
‌उत्तरः‌ ‌
माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌आकर्षित‌ ‌होत‌ ‌होती.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 11. ‌
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
माणसंही‌ ‌त्या‌ ‌झाडाकडं‌ ‌आकर्षित‌ ‌होत‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तर:‌
‌भूतकाळ‌ ‌

प्रश्न 12.
काळ‌ ‌बदला.‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येत,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जात.‌
‌उत्तरः‌
‌आसपासचे‌ ‌लोक‌ ‌येतील,‌ ‌लिंबाची‌ ‌फळं‌ ‌मुक्तपणे‌ ‌घेऊन‌ ‌जातील.‌ ‌

प्रश्न 13.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
स्त्री‌ ‌:‌ ‌नाम‌ ‌::‌ ‌त्या‌ ‌:‌ ……………………
‌उत्तरः‌ ‌
सर्वनाम‌ ‌

प्रश्न 14.‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 19

कृती‌ ‌4‌ ‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
झाड‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌जीवनदायी‌ ‌केंद्र‌ ‌कसे‌ ‌बनू‌ ‌शकते‌ ‌हे‌ ‌विधान‌ ‌पटवून‌ ‌दया.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
झाडे‌ ‌सजीवांना‌ ‌चैतन्य‌ ‌देतात.‌ ‌सजीवांची‌ ‌मते‌ ‌प्रफुल्लित‌ ‌करतात.‌ ‌झाडे‌ ‌सजीवांच्या‌ ‌जीवनात‌ ‌आल्हाददायक‌ ‌गोडवा‌ ‌निर्माण‌ ‌करण्याचे‌ ‌कार्य‌ ‌करतात.‌ ‌या‌ ‌झाडांवर‌ ‌पर्यावरणातील‌ ‌अनेक‌ ‌कीटक,‌ ‌पक्षी,‌ ‌माणसं‌ ‌व‌ ‌इतर‌ ‌प्राणी‌ ‌आश्रय‌ ‌घेतात.‌ ‌असंख्य‌ ‌पशु-पक्षी,‌ ‌साप,‌ ‌खारी‌ ‌अनेक‌ ‌प्रकारचे‌ ‌कीटक‌ ‌व‌ ‌गोगलगाईंसाठी‌ ‌झाडे‌ ‌वरदान‌ ‌ठरतात.‌ ‌या‌ ‌सर्वांच्या‌ ‌विसाव्याचे‌ ‌केंद्र‌ ‌झाडेच‌ ‌असतात.‌ ‌झाडांभोवती‌ ‌रंगीबेरंगी‌ ‌फुलपाखरे‌ ‌उडताना‌ ‌दिसतात.‌ ‌जणू‌ ‌झाडांना‌ ‌पाहूनच‌ ‌ती‌ ‌नर्तन‌ ‌करत‌ ‌आहेत.‌ ‌असे‌ ‌वाटते.‌ ‌या‌ ‌सर्व‌ ‌प्रकारच्या‌ ‌सजीवांसाठी‌ ‌झाडे‌ ‌आपले‌ ‌सर्वस्व‌ ‌बहाल‌ ‌करत‌ ‌असतात..

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 20
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 21

प्रश्न 2.‌ ‌
उत्तरे‌ ‌लिहा.‌
1. लखकाच्या‌ ‌‌शेजारी‌ ‌राहत‌ ‌असलेल्या‌ ‌लोकांनी‌ ‌कधी‌ ‌कसला‌ ‌प्रयत्न‌ ‌केला‌ ‌नाही?
2. लेखक‌ ‌का‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेला?‌ ‌
3. ‌झाड‌ ‌लावलेली‌ ‌बाई‌ ‌आपल्यामागे‌ ‌काय‌ ‌ठेवून‌ ‌गेली?‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌हिरवा‌ ‌आनंद‌ ‌पसरवण्याचा‌ ‌
2. ‌झाडाला‌ ‌आलेलं‌ ‌महत्त्व‌ ‌पाहून‌ ‌
3. ‌अद्भूत‌ ‌नाट्य‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 3.‌ ‌
जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. हिरवा‌ ‌ (अ)‌ ‌माणसं‌
2. दुर्मुखलेली‌ ‌‌(ब)‌ ‌आश्वासनाचे‌
‌3. संगीतमय‌ ‌संदेश‌ (क)‌ ‌सजीवांचे‌
4. आशीर्वाद‌ ‌घेणं‌ ‌(ड)‌ ‌चमत्कार‌ ‌

उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. हिरवा‌ ‌ (ड)‌ ‌चमत्कार‌ ‌
2. दुर्मुखलेली‌ (अ)‌ ‌माणसं‌
‌3. संगीतमय‌ ‌संदेश‌ ‌‌(ब)‌ ‌आश्वासनाचे‌
4. आशीर्वाद‌ ‌घेणं‌ (क)‌ ‌सजीवांचे‌

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
लेखकाच्या‌ ‌शेजारी‌ ‌राहत‌ ‌असलेल्या‌ ‌कुटुंबाच्या‌ ‌परसदारात‌ ‌काय‌ ‌होते?‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
लेखकाच्या‌ ‌शेजारी‌ ‌राहत‌ ‌असलेल्या‌ ‌कुटुंबाच्या‌ ‌परसदारात‌ ‌पाण्याचा‌ ‌हापसा‌ ‌होता.‌

‌प्रश्न 2.‌ ‌
‌झाड‌ ‌जगवणारा‌ ‌माणूस‌ ‌निसर्गात‌ ‌काय‌ ‌रुजवत‌ ‌असतो?‌
‌उत्तर‌:‌
‌झाड‌ ‌जगवणारा‌ ‌माणूस‌ ‌निसर्गात‌ ‌’हिरवा‌ ‌चमत्कार’‌ ‌रुजवत‌ ‌असतो.‌

‌प्रश्न 3.‌ ‌
झाड‌ ‌लावलेली‌ ‌बाई‌ ‌आपल्यामागे‌ ‌काय‌ ‌ठेवून‌ ‌गेली‌ ‌होती?‌
‌उत्तरः‌
‌झाड‌ ‌लावलेली‌ ‌बाई‌ ‌आपल्यामागे‌ ‌अद्भूत‌ ‌नाट्य‌ ‌ठेवून‌ ‌गेली‌ ‌होती.‌ ‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न 1.‌ ‌
1.‌ ‌सर्व‌ ‌सजीवांचे‌ ‌…………..‌ ‌घेणं‌ ‌ही‌ ‌एक‌ ‌प्रवृत्तीच‌ ‌असावी‌ ‌लागते.‌ ‌ (आशीर्वाद,‌ ‌शाप,‌ ‌तळतळाट,‌ ‌अन्न)‌ ‌
2.‌ ‌परंतु‌ ‌न‌ ‌त्यांनी‌ ‌ते‌ ‌‘हिरवं‌ ‌…………..‌ पाहिलं,‌ ‌न‌ ‌झाडं‌ ‌लावली.‌ ‌(आश्वासन,‌ ‌मन,‌ ‌कौतुक,‌ ‌धन)‌ ‌
3.‌ ‌मात्र‌ ‌अंगणात‌ ‌आणि‌ ‌…………..‌ ‌गवताची‌ ‌काडीही‌ ‌नव्हती.‌ ‌(घरात,‌ ‌दारात,‌ ‌परसदारात,‌ ‌परसबागेत)‌
‌उत्तर:‌
1. ‌आशीर्वाद‌
2.‌ ‌कौतुक‌
‌3.‌ ‌परसदारात‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
भरपूर‌ ‌:‌ ‌पाणी‌ ‌::‌ ‌मुबलक‌ ‌:‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
जमीन‌ ‌

शब्दसमूहांसाठी‌ ‌एक‌ ‌शब्द‌ ‌चौकटीत‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌ ‌
1. ‌घरामागे‌ ‌असणारी‌ ‌जागा‌ ‌[ ]‌ ‌
2.‌ ‌साक्ष‌ ‌देणारा‌ ‌[ ]
उत्तर‌‌:‌
1.‌ ‌परसदार‌ ‌
2.‌ ‌साक्षीदार‌ ‌

कृती‌ 2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.‌ ‌
‌योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
कदाचित‌ ‌ती‌ ‌माणसं‌ ‌त्यांच्या‌ ‌परस-अंगणासारखीच‌ ‌उदास,‌ ‌भकास,‌ ‌तपकिरी‌ ‌अशीच‌ ‌वाटत‌ ‌राहिली‌ ‌मनानं;‌ ‌कारण‌ ‌…..‌………
‌(अ)‌ ‌हा‌ ‌निसर्गातला‌ ‌आनंद‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌पोचल्याचं‌ ‌मी‌ ‌पाहिलंच‌ ‌नाही.‌ ‌
(ब)‌ ‌हा‌ ‌निसर्गातला‌ ‌आनंद‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌पोचल्याचं‌ ‌मी‌ ‌पाहिलं.‌ ‌
(क)‌ ‌हा‌ ‌निसर्गाचा‌ ‌चमत्कारच‌ ‌त्यांनी‌ ‌पाहिला‌ ‌नाही.‌
‌(ड)‌ ‌त्यांचे‌ ‌परसदारच‌ ‌भकास‌ ‌आहे.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
कदाचित‌ ‌ती‌ ‌माणसं‌ ‌त्यांच्या‌ ‌परस-अंगणासारखीच‌ ‌उदास,‌ ‌भकास,‌ ‌तपकिरी‌ ‌अशीच‌ ‌वाटत‌ ‌राहिली‌ ‌मनानं;‌ ‌कारण‌ ‌हा‌ ‌निसर्गातला‌ ‌आनंद‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌पोचल्याचं‌ ‌मी‌ ‌पाहिलंच‌ ‌नाही.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 2.‌ ‌
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 22
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 23

प्रश्न 3.‌ ‌
कोण‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌ ‌
सजीवांच्या‌ ‌जागत्या‌ ‌नांदत्या‌ ‌अस्तित्वाचा‌ ‌साक्षीदार.‌ ‌
उत्तरः‌
‌लेखक‌ ‌स्वतः‌ ‌

प्रश्न 4.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 24

‌सत्य‌ ‌की‌ ‌असत्य‌ ‌ते‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.‌
1.‌ ‌सर्व‌ ‌सजीवांचे‌ ‌आशीर्वाद‌ ‌घेणं‌ ‌ही‌ ‌एक‌ ‌विकृतीच‌ ‌असावी‌ ‌लागते.‌
2. ‌’पिवळ्या‌ ‌भाषेत’‌ ‌मला‌ ‌असं‌ ‌बरंच‌ ‌काही‌ ‌सांगितलं.‌ ‌
उत्तर:‌
1. असत्य‌
‌2. ‌असत्य‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

कृती‌ ‌3‌ ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.‌
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
ज्या‌ ‌घराची‌ ‌हकिकत‌ ‌मी‌ ‌सांगतो‌ ‌आहे‌ ‌ती‌ ‌एक‌ ‌जोडीइमारत‌ ‌होती.‌
‌उत्तरः‌
‌ज्या‌ ‌घराची‌ ‌हकीकत‌ ‌मी‌ ‌सांगतो‌ ‌आहे,‌ ‌ती‌ ‌एक‌ ‌जोडइमारत‌ ‌होती.‌ ‌

प्रश्न 2.‌
उताऱ्यातील‌ ‌विशेषणे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

  1. ट्विन‌ ‌
  2. पाण्याचा‌
  3. भरपूर‌
  4. उदास‌
  5. दुर्मुखलेली‌ ‌
  6. त्रस्त‌ ‌
  7. ‌मुबलक‌
  8. ‌हिरवा‌
  9. ‌संगीतमय‌
  10. अद्भूत‌ ‌
  11. दर‌
  12. आख्खा‌ ‌
  13. अनेक‌
  14. भकास‌ ‌
  15. तपकिरी.‌

प्रश्न 3.‌
अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. चमकार,‌ ‌चमकर,‌ ‌चमत्कर,‌ ‌चमत्कार‌ ‌
2. ‌पवृती,‌ ‌परवृत्ती,‌ ‌प्रवृत्ति,‌ ‌प्रवृत्ती‌
‌उत्तर:‌ ‌
1. चमत्कार‌
2.‌ ‌प्रवृत्ती‌

समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌

  1. ‌हैराण‌ ‌-‌ ‌[ ]
  2. भूमी‌ – [ ]
  3. पुरेसे‌ ‌-‌ ‌[ ]
  4. वस्तुस्थिती‌ ‌-‌ ‌[ ]

उत्तर:‌

  1. ‌त्रस्त‌ ‌
  2. ‌जमीन‌ ‌
  3. ‌मुबलक‌
  4. ‌हकीकत‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

अधोरेखित‌ ‌शब्दाचे‌ ‌वचन‌ ‌बदलून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न 1.‌
इतकं‌ ‌महत्त्व‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌आलेलं‌ ‌पाहून‌ ‌मी‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
इतकं‌ ‌महत्त्व‌ ‌त्या‌ ‌झाडांना‌ ‌आलेलं‌ ‌पाहून‌ ‌मी‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌ ‌

‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न 1.‌

  1. निर्जीव‌ ‌× ‌
  2. शाप‌ ‌×
  3. ‌दुःख‌ × ‌
  4. क्वचित‌ ‌×‌

‌उत्तर:‌

  1. ‌सजीव‌
  2. ‌आशीर्वाद‌ ‌
  3. ‌आनंद‌ ‌
  4. ‌नेहमी‌ ‌

प्रश्न 7. ‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

  1. माणसं‌ ‌
  2. ‌दागिने‌
  3. ‌अनेक‌
  4. ‌झाडं‌
  5. ‌फुलं‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न 8. ‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दांच्या‌ ‌जाती‌ ‌ओळखा‌
1. ‌ती‌ ‌एक‌ ‌जोडइमारत‌ ‌होती.‌ ‌
2. ‌जो‌ ‌माणूस‌ ‌एखादं‌ ‌झाड‌ ‌जगवतो.‌ ‌
उत्तर:‌
1. विशेषण‌
‌2.‌ ‌क्रियापद‌

‌प्रश्न 9. ‌
‌अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
त्या‌ ‌घरातली‌ ‌स्त्री‌ ‌नेहमी‌ ‌दागिने‌ ‌घालून‌ ‌बसे.‌ ‌
उत्तरः‌
‌त्या‌ ‌घरातली‌ ‌स्त्री‌ ‌क्वचित‌ ‌दागिने‌ ‌घालून‌ ‌बसे.

‌प्रश्न 10. ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌

शब्द प्रत्यय विभक्ती
परसदारात सप्तमी (एकवचन)
घाईने ने तृतीया (एकवचन)
शेजारची ची षष्ठी (एकवचन)

‌प्रश्न 11. ‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌

शब्द‌ मूळ शब्द सामान्यरूप
गवताची‌ गवत‌ गवता
आनंदाचे आनंद‌ आनंदा‌
‌अंगणात‌ ‌ अंगण‌ अंगणा‌
पाण्याचा‌ ‌ पाणी‌ पाण्या‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न 12. ‌ ‌
वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
इतकं‌ ‌महत्त्व‌ ‌त्या‌ ‌झाडाला‌ ‌आलेलं‌ ‌पाहून‌ ‌मी‌ ‌चकित‌ ‌होऊन‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌
‌उत्तरः‌ ‌
भूतकाळ‌ ‌

‌प्रश्न 13. ‌ ‌
काळ‌ ‌बदला‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
ती‌ ‌बाई‌ ‌इथून‌ ‌निघून‌ ‌गेली‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तरः‌
‌ती‌ ‌बाई‌ ‌इथून‌ ‌निघून‌ ‌जाईल.‌ ‌

‌प्रश्न 14. ‌ ‌
सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌
स्त्री‌ ‌:‌ ‌नाम‌ ‌::‌ ‌ती‌ ‌:‌ ‌……………………
उत्तर‌:‌
‌सर्वनाम‌ ‌

‌प्रश्न 15. ‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 25

कृती‌ ‌4‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न 1. ‌
झाडं‌ ‌जगवणे‌ ‌म्हणजे‌ ‌एक‌ ‌हिरवा‌ ‌चमत्कार‌ ‌रुजवणे‌ ‌असे‌ ‌जे‌ ‌म्हटले‌ ‌जाते‌ ‌ते‌ ‌तुम्हांस‌ ‌योग्य‌ ‌वाटत‌ ‌आहे‌ ‌का?‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌मांडा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
झाडं‌ ‌जगवणे‌ ‌म्हणजे‌ ‌एक‌ ‌हिरवा‌ ‌चमत्कार‌ ‌रुजवणे‌ ‌असे‌ ‌जे‌ ‌म्हटले‌ ‌जाते‌ ‌ते‌ ‌मला‌ ‌योग्य‌ ‌वाटत‌ ‌आहे.‌ ‌झाडे‌ ‌हिरवी‌ ‌असतात.‌ ‌लावलेल्या‌ ‌एका‌ ‌रोपट्याची‌ ‌परिणती‌ ‌हळूहळू‌ ‌झाडात‌ ‌होते,‌ ‌व‌ ‌त्याचे‌ ‌एका‌ ‌मोठ्या‌ ‌वृक्षात‌ ‌परिवर्तन‌ ‌होते.‌ ‌हिरवाच‌ ‌हिरवा‌ ‌रंग‌ ‌दिसू‌ ‌लागतो‌ ‌जणू‌ ‌कोणीतरी‌ ‌हिरव्या‌ ‌रंगाची‌ ‌चादर‌ ‌परिधान‌ ‌केली‌ ‌आहे‌ ‌की‌ ‌काय‌ ‌असा‌ ‌भास‌ ‌होतो.‌ ‌अशा‌ ‌हिरव्या‌ ‌झाडाखाली‌ ‌माणसे‌ ‌विश्राम‌ ‌करतात.‌ ‌झाडावर‌ ‌येत‌ ‌असलेल्या‌ ‌फुलांचा‌ ‌वास‌ ‌घेतात,‌ ‌फळे‌ ‌खातात.‌ ‌शुद्ध‌ ‌हवेचा‌ ‌लाभ‌ ‌घेतात.‌ ‌झाडे‌ ‌पावसाला‌ ‌निमंत्रण‌ ‌देतात.‌ ‌ते‌ ‌पर्यावरणाचे‌ ‌रक्षण‌ ‌करतात‌ ‌म्हणून‌ ‌झाडे‌ ‌जगवणे‌ ‌म्हणजे‌ ‌एक‌ ‌हिरवा‌ ‌चमत्कार‌ ‌रुजवणे‌ ‌असे‌ ‌जे‌ ‌म्हटले‌ ‌जाते‌ ‌ते‌ ‌योग्यच‌ ‌आहे.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

पुढील‌ ‌उताऱ्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌कराः‌:

‌कृती‌ ‌1 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
‌आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 26

‌प्रश्न‌ ‌2.
‌उत्तरे‌ ‌लिहा.‌
‌1. ‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाईचा‌ ‌हळवेपणा‌ ‌लेखकाला‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटला.‌ ‌
2. नुसता‌ ‌भौतिक‌ ‌गोष्टींचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेले‌ ‌वंचित‌ ‌राहतात.‌
‌उत्तर:‌
1.‌ ‌सृजनाशी‌
‌2.‌ ‌आनंदापासून‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न‌ ‌3.
‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌ (अ)‌ ‌मन‌
‌2. भौतिक‌ ‌गोष्टीचा‌ (ब)‌ ‌हिरवा‌ ‌संदेश‌
‌3. निर्मितीशी‌ ‌जोडलेलं‌ ‌(क)‌ ‌ध्यास‌ ‌
‌4. दूरवर‌ ‌पोचवणं‌ (ड)‌ ‌दक्षिणात्य‌ ‌स्त्रीचा‌ ‌हळवेपणा‌ ‌

‌उत्तर:‌

‌’अ’‌ ‌गट‌ ‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌ (ड)‌ ‌दक्षिणात्य‌ ‌स्त्रीचा‌ ‌हळवेपणा‌ ‌
‌2. भौतिक‌ ‌गोष्टीचा‌ ‌(क)‌ ‌ध्यास‌ ‌
‌3. निर्मितीशी‌ ‌जोडलेलं‌ (अ)‌ ‌मन‌
‌4. दूरवर‌ ‌पोचवणं‌ (ब)‌ ‌हिरवा‌ ‌संदेश‌

‌खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌कोणासह‌ ‌लेखकाच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती?‌
‌उत्तरः‌ ‌
दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌लेखकाच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न‌ ‌2.
लेखकाच्या‌ ‌मते‌ ‌मन‌ ‌केव्हा‌ ‌ताजं‌ ‌राहतं?‌ ‌
उत्तरः‌
‌लेखकाच्या‌ ‌मते‌ ‌मन‌ ‌सृजनाशी‌ ‌नवनिर्माणाशी,‌ ‌निर्मितीशी‌ ‌जोडलेलं‌ ‌असेल‌ ‌तर‌ ‌ते‌ ‌ताजं‌ ‌राहतं.‌

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
1. एक‌ ‌मागं‌ ‌ठेवलेलं‌ ‌………….‌ ‌झाड‌ ‌किती‌ ‌जीवांना‌ ‌जगवतं.‌ ‌‌(डेरेदार,‌ ‌सुगंधी,‌ ‌फळदार,‌ ‌बहरलेलं)‌ ‌
2. ‌त्या‌ ‌जीवनदायी‌ ‌झाडानं‌ ‌आपल्या ‘…………..‌ ‌भाषेत’‌ ‌मला‌ ‌असं‌ ‌बरंच‌ ‌काही‌ ‌सांगितलं.‌ ‌ (पिवळ्या,‌ ‌काळ्या,‌ ‌गुलाबी,‌ ‌हिरव्या)‌ ‌
उत्तर:‌
1. फळदार‌
2. ‌ ‌हिरव्या‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

सहसंबंध‌ ‌लिहा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
1. ‌दाक्षिणात्य‌ ‌:‌ ‌बाई‌ ‌::‌ ‌फळदार‌ ‌:‌ ‌……………….
2. ‌दुःख‌ ‌:‌ ‌आनंद‌ ‌::‌ ‌शिळं‌ ‌:‌ ‌…………..‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌झाड‌
2.‌ ‌ताजं‌ ‌

कृती‌ ‌2:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधान‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
दाक्षिणात्य‌ ‌बाईनं‌ ‌आल्याबरोबर‌ ‌….‌………‌
(अ)‌ ‌प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌घर‌ ‌पाहिलं.‌ ‌
(ब) प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌पाहिलं.‌ ‌
(क)‌ ‌प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌झाड‌ ‌लावलं.‌ ‌
(ड) प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌तोडलं.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाईनं‌ ‌आल्याबरोबर‌ ‌प्रथम‌ ‌जाऊन‌ ‌ते‌ ‌झाड‌ ‌पाहिलं.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर‌‌:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 27
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 28

‌प्रश्न‌ ‌3.‌
चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌ते‌ ‌लिहा,‌ ‌
1. तिचा‌ ‌तो‌ ‌हळवेपणा‌ ‌मला‌ ‌सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटला.‌
2. ‌त्यांच्या‌ ‌मनात‌ ‌कधी‌ ‌पक्षी‌ ‌भिरभिरत‌ ‌नाही.‌ ‌
उत्तर:‌
1. ‌बरोबर‌
2.‌ ‌चूक‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
आनदांपासून‌ ‌ते‌ ‌बीचारे‌ ‌वंचित‌ ‌राहत‌ ‌असावेत.‌ ‌
उत्तरः‌
‌आनंदापासून‌ ‌ते‌ ‌बिचारे‌ ‌वंचित‌ ‌राहत‌ ‌असावेत.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌2.‌
उताऱ्यातील‌ ‌सर्वनामे‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌

  1. ते‌ ‌
  2. ‌ती‌
  3. तिच्या‌
  4. तिनं‌ ‌
  5. तो
  6. मला‌ ‌
  7. त्यांचा‌ ‌
  8. त्यांच्या‌ ‌
  9. त्या‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌3.‌
‌अचूक‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
1. निमिर्तीक्षम,‌ ‌निर्मीतीक्षम,‌ ‌निर्मितीक्षम,‌ ‌नीमिर्तीक्षम‌
‌2.‌ ‌वचित,‌ ‌वचीत,‌ ‌वंचीत,‌ ‌वंचित‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌निर्मितीक्षम‌ ‌
2.‌ ‌वंचित‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न‌ ‌4.‌
समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

  1. ‌आयुष्य‌ ‌-‌ [ ]
  2. ‌उत्कट‌ ‌इच्छा‌ ‌- [ ]‌
  3. ‌हमी‌ ‌-‌ ‌[ ]
  4. ‌निरोप‌ ‌-‌ [ ]

‌उत्तर:‌

  1. ‌जीवन‌ ‌
  2. ‌ध्यास‌ ‌
  3. ‌आश्वासन‌
  4. ‌संदेश‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌5.‌
विरुद्धार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌

  1. शिळे‌ ‌× [ ]
  2. जवळ × [ ]
  3. ‌दुःखी‌ ‌× [ ]
  4. मृत्यु‌ × [ ]

‌उत्तर:‌

  1. ताजे‌
  2. दूर‌ ‌
  3. आनंदी‌
  4. जीवन‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌6.‌
उताऱ्यातील‌ ‌दोन‌ ‌अनेकवचनी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
उत्तर:‌
1. दागिने‌
2. ‌पक्षी‌
3.‌ ‌बिचारे‌

‌प्रश्न‌ ‌7.‌
अधोरेखित‌ ‌शब्दाचा‌ ‌समानार्थी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
ते‌ ‌झाडं‌ ‌लावणारी‌ ‌ती‌ ‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌एकदा‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌आमच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
ते‌ ‌झाड‌ ‌लावणारी‌ ‌ती‌ ‌दाक्षिणात्य‌ ‌स्त्री‌ ‌एकदा‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌आमच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌

‌प्रश्न‌ ‌8.‌
तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌

शब्द‌ प्रत्यय विभक्ती
‌सृजनाशी‌ ‌ शी‌ तृतीया‌ ‌(एकवचन)‌
गोष्टीचा‌ ‌ चा षष्ठी‌ ‌(एकवचन)‌
‌जीवांना‌ ‌ ना‌ द्वितीया‌ ‌(अनेकवचन)‌
‌भाषेत‌ ‌ त‌ सप्तमी‌ ‌(एकवचन)‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

प्रश्न‌ ‌9.‌
‌तक्ता‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌

शब्द‌ ‌मूळ‌ ‌शब्द‌ ‌ सामान्यरूप‌
जीवांना‌ ‌जीव जीवां‌
‌झाडानं‌ ‌झाड‌ ‌ झाडा
‌गोष्टीचा गोष्ट‌ गोष्टी‌ ‌
निर्मितीशी ‌निर्मिती.‌ ‌निर्मिती‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌10.‌ ‌
‘ध्यास‌ ‌घेणे’‌ ‌वाक्प्रचाराचा‌ ‌अर्थ‌ ‌लिहून‌ ‌वाक्यात‌ ‌उपयोग‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌
‌ध्यास‌ ‌घेणे‌ ‌-‌ ‌उत्कट‌ ‌इच्छा‌ ‌असणे‌
‌वाक्य‌ ‌:‌ ‌संत‌ ‌मदर‌ ‌तेरेसा‌ ‌यांनी‌ ‌गरीबांच्या‌ ‌सेवेचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतला‌ ‌होता.‌

‌प्रश्न‌ ‌11.‌ ‌
‌खालील‌ ‌वाक्यात‌ ‌अधोरेखित‌ ‌शब्दांऐवजी‌ ‌पाठात‌ ‌आलेला‌ ‌योग्य‌ ‌वाक्प्रचार‌ ‌शोधून‌ ‌वाक्य‌ ‌पुन्हा‌ ‌लिहा.‌ ‌
हे‌ ‌रहस्य‌ ‌ज्यांनी‌ ‌जाणलं‌ ‌ते‌ ‌मला‌ ‌वाटतं,‌ ‌आनंदी‌ ‌राहतात.‌
उत्तरः‌
‌हे‌ ‌मर्म‌ ‌ज्यांनी‌ ‌जाणलं,‌ ‌ते‌ ‌मला‌ ‌वाटतं,‌ ‌आनंदी‌ ‌राहतात.‌

‌प्रश्न‌ ‌12.‌ ‌
‌वाक्यातील‌ ‌काळ‌ ‌ओळखा.‌ ‌
ती‌ ‌दाक्षिणात्य‌ ‌बाई‌ ‌एकदा‌ ‌तिच्या‌ ‌मुलासह‌ ‌आमच्या‌ ‌घरी‌ ‌आली‌ ‌होती.‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
भूतकाळ‌

‌प्रश्न‌ ‌13.‌ ‌
‌काळ‌ ‌बदला.‌ ‌(भविष्यकाळ‌ ‌करा)‌ ‌
तिचा‌ ‌तो‌ ‌हळवेपणा‌ ‌मला‌ ‌सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटला.‌
‌उत्तरः‌
‌तिचा‌ ‌तो‌ ‌हळवेपणा,‌ ‌मला‌ ‌सृजनाशी‌ ‌संबंधित‌ ‌वाटेल.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌प्रश्न‌ ‌14.‌ ‌
पर्यायी‌ ‌शब्द‌ ‌लिहा.‌ ‌
‌उत्तरः‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड 29

कृती‌ ‌4 ‌:‌ ‌स्वमत‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
झाडे‌ ‌मानवी‌ ‌मनाला‌ ‌सृजनशील‌ ‌करत‌ ‌असतात‌ ‌यावर‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌
‌उत्तरः‌ ‌
झाडे‌ ‌स्वत:च‌ ‌सृजनशील‌ ‌असतात.‌ ‌निरनिराळ्या‌ ‌ऋतूंत‌ ‌ती‌ ‌सजत‌ ‌असतात.‌ ‌स्वतः‌ ‌सृजनशील‌ ‌असल्यामुळे‌ ‌ती‌ ‌इतरांना‌ ‌देखील‌ ‌सर्जनशील‌ ‌बनवितात.‌ ‌वर्डस्वर्थला‌ ‌काव्याची‌ ‌देणगी‌ ‌झाडांनीच‌ ‌दिलेली‌ ‌आहे,‌ ‌म्हणूनच‌ ‌तो‌ ‌निसर्गाला‌ ‌दुसरा‌ ‌देव‌ ‌मानतो.‌ ‌याच‌ ‌वृक्षाखाली‌ ‌बसून‌ ‌वाल्मिकी‌ ‌ऋषींनी‌ ‌रामायण‌ ‌लिहिले.‌ ‌बालकवींना‌ ‌देखील‌ ‌कविता‌ ‌लिहिण्याची‌ ‌शक्ती‌ ‌झाडांनीच‌ ‌दिली.‌ ‌जेव्हा‌ ‌सर्वसामान्य‌ ‌माणसे‌ ‌बहरलेल्या‌ ‌हिरव्या‌ ‌झाडांकडे‌ ‌पाहतात‌ ‌तेव्हा‌ ‌त्यांच्या‌ ‌मनाला‌ ‌केवढा‌ ‌आनंद‌ ‌मिळतो‌ ‌याचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करणे‌ ‌अवघड‌ ‌होईल.‌ ‌झाडावर‌ ‌उगवलेले‌ ‌प्रत्येक‌ ‌पाननपान‌ ‌मनुष्यास‌ ‌प्रेरणा‌ ‌देत‌ ‌असते.‌ ‌ते‌ ‌माणसाचे‌ ‌नाते‌ ‌नवनिर्माणाशी‌ ‌जोडत‌ ‌असते.‌ ‌झाडावरून‌ ‌खाली‌ ‌पडलेल्या‌ ‌फळाचे‌ ‌न्यूटनने‌ ‌निरीक्षण‌ ‌केले.‌ ‌या‌ ‌झाडांनीच‌ ‌त्याला‌ ‌विज्ञानाचा‌ ‌किती‌ ‌तरी‌ ‌मोठा‌ ‌शोध‌ ‌लावण्याची‌ ‌प्रेरणा‌ ‌दिली.‌ ‌

ते जीवनदायी झाड Summary in Marathi

लेखकाचा‌ ‌परिचय‌:

  1. नाव‌:‌ ‌भारत‌ ‌सासणे‌ ‌
  2. जन्म‌: 1951
  3. ‌परिचय‌‌:‌ ‌प्रसिद्ध‌ ‌लेखक,‌ ‌कथाकार,‌ ‌नाटककार.‌ ‌कादंबरीकर‌ ‌’अनर्थ’,‌ ‌’लाल‌ ‌फुलांचे‌ ‌झाड’‌ ‌हे‌ ‌कथासंग्रह:‌ ‌‘सर्प’,‌ ‌’दूर‌ ‌तेथे‌ ‌दूर‌ ‌तेव्हा’,‌ ‌’रात्र’‌ ‌या‌ ‌लघुकादंबऱ्या‌ ‌प्रसिद्ध.‌ ‌

प्रस्तावना‌:

‘ते‌ ‌जीवनदायी‌ ‌झाड’‌ ‌हा‌ ‌पाठ‌ ‌लेखक‌ ‌’भारत‌ ‌सासणे’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिला‌ ‌आहे.‌ ‌फलदायी‌ ‌व‌ ‌जीवनदायी‌ ‌लिंबाचे‌ ‌झाड‌ ‌मानवी‌ ‌जीवन‌ ‌यांची‌ ‌सुंदर‌ ‌सांगड‌ ‌घालण्याचा‌ ‌यशस्वी‌ ‌प्रयत्न‌ ‌प्रस्तुत‌ ‌पाठात‌ ‌लेखकांनी‌ ‌केला‌ ‌आहे.‌ ‌

The‌ ‌write-up‌ ‌’Te‌ ‌Jeevandayi‌ ‌Jhad’‌ ‌is‌ ‌written‌ ‌by‌ ‌writer‌ ‌Bharat‌ ‌Sasane.‌ ‌The‌ ‌author‌ ‌has‌ ‌beautifully‌ ‌expressed‌ ‌his‌ ‌views‌ perception‌ ‌of‌ ‌the‌ ‌endearing‌ ‌connection‌ ‌between‌ ‌benevolent‌ ‌lemon‌ ‌tree‌ ‌in‌ ‌his‌ ‌backyard‌ ‌and‌ ‌human‌ ‌life.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

‌शब्दार्थ‌:

  1. ‌जीवनदायी‌ ‌-‌ ‌जीवन‌ ‌देणारा‌ ‌(giver‌ ‌of‌ ‌life)‌
  2. ‌गच्च‌ ‌-‌ ‌दाट‌ ‌(dense,‌ ‌thick)‌
  3. ‌आसमंत‌ ‌-‌ ‌आसपासचा‌ ‌प्रदेश‌ ‌(surroundings)‌ ‌
  4. तपकिरी‌ ‌-‌ ‌(brown)‌ ‌
  5. मलूल‌ ‌-‌ ‌निस्तेज‌ ‌(faded)‌ ‌
  6. पाणथळ‌ ‌-‌ ‌ओल‌ ‌धरणारी‌ ‌जमीन‌ ‌(wetlands)‌ ‌
  7. शुष्क‌ ‌-‌ ‌कोरडे‌ ‌(dry)‌
  8. ‌विलक्षण‌ ‌‌-‌ ‌विचित्र‌ ‌(strange)‌
  9. ‌दिलासा‌ ‌-‌ ‌आश्वासन,‌ ‌उत्तेजन‌ ‌(encouragement,‌ ‌solace)‌ ‌
  10. केंद्र‌ ‌-‌ ‌मध्य‌ ‌(centre)‌
  11. ‌बरबटणे‌ ‌-‌ ‌(चिखल,‌ ‌माती,‌ ‌धूळ‌ ‌इत्यादींनी)‌ ‌माखलेले‌ ‌असणे‌ ‌(to‌ ‌be‌ ‌smeared‌ ‌with‌ ‌dirt‌ ‌etc)‌ ‌
  12. निरखणे‌ ‌-‌ ‌बारकाईने‌ ‌पाहणे‌ ‌(to‌ ‌observe‌ ‌carefully)‌
  13. ‌गुंजा‌ ‌-‌ ‌लाल‌ ‌आणि‌ ‌काळे‌ ‌ठिपके‌ ‌असलेल्या‌ ‌बिया‌
  14. ‌जोडपं‌ ‌-‌ ‌नरमादी‌ ‌यांची‌ ‌जोडी‌ ‌(couple)‌ ‌
  15. गजबजलेले‌ ‌-‌ ‌खूप‌ ‌गर्दीने‌ ‌व्यापलेले‌ ‌(over-crowded)‌ ‌
  16. कलकलाट‌ ‌-‌ ‌गोंगाट,‌ ‌कोलाहल‌ ‌(a‌ ‌confused‌ ‌noise,‌ ‌chaos)‌ ‌
  17. गजबजाट‌ ‌-‌ ‌गलबला,‌ ‌गर्दी‌ ‌(loud‌ ‌noise)‌ ‌
  18. तप्त‌ ‌-‌ ‌गरम‌ ‌(hot)‌
  19. ‌विश्व‌ ‌-‌ ‌सृष्टी,‌ ‌जग‌ ‌(universe)‌ ‌
  20. दलदल‌ ‌-‌ ‌चिखलाने‌ ‌भरलेली‌ ‌जमीन‌ ‌(marshy‌ ‌place)‌ ‌
  21. खार‌ ‌-‌ ‌(a‌ ‌squirrel)‌ ‌
  22. विसावा‌ ‌-‌ ‌आराम,‌ ‌विश्रांती‌ ‌(rest)‌ ‌
  23. कुंपण‌ ‌-‌ ‌संरक्षक‌ ‌भिंत‌ ‌(fence)‌
  24. ‌परसदार‌ ‌-‌ ‌घराचा‌ ‌मागील‌ ‌भागात‌ ‌असलेले‌ ‌आवार‌ ‌(backyard)‌
  25. हापसा‌ ‌-‌ ‌पाण्याचा‌ ‌पंप‌ ‌(hand‌ ‌pump)‌ ‌
  26. दुर्मुखलेली‌ ‌-‌ ‌घुमी,‌ ‌आंबट‌ ‌चेहऱ्याची‌ ‌(sad‌ ‌gloomy‌ ‌morose)‌
  27. ‌प्रवृत्ती‌ ‌-‌ ‌कल,‌ ‌ओढ‌ ‌(tendency,‌ ‌disposition)
  28. ‌घमघमाट‌ ‌-‌ ‌आजूबाजूला‌ ‌सर्वत्र‌ ‌दरवळणारा‌ ‌सुगंध‌ ‌(rich‌ ‌fragrance‌ ‌spread‌ ‌all‌ ‌over)‌ ‌
  29. भकास‌ ‌-‌ ‌उजाड,‌ ‌उदास,‌ ‌ओसाड‌ ‌(desolate)‌ ‌
  30. थक्क‌ ‌-‌ ‌चकित,‌ ‌स्तंभित‌ ‌(surprised)‌
  31. ‌मर्म‌ ‌-‌ ‌सुप्त‌ ‌गुणधर्म‌ ‌(the‌ ‌latent‌ ‌quality)‌
  32. ‌वंचित‌ ‌-‌ ‌एखादी‌ ‌गोष्ट‌ ‌न‌ ‌मिळालेला‌ ‌(who‌ ‌is‌ ‌deprived‌ ‌of‌ ‌something)‌
  33. ‌हकीकत‌ ‌-‌ ‌बातमी,‌ ‌वृत्तांत‌ ‌(statement,‌ ‌report)‌
  34. ‌मुबलक‌ ‌-‌ ‌विपुल,‌ ‌पुष्कळ‌ ‌(abundant)‌
  35. ‌चमत्कार‌ ‌-‌ ‌आश्चर्य‌ ‌(a‌ ‌wonder)‌ ‌
  36. अद्भुत‌ ‌-‌ ‌आश्चर्य,‌ ‌नवल‌ ‌(a‌ ‌wonder)‌ ‌
  37. साक्षीदार‌ ‌:‌ ‌-‌ ‌पुरावा‌ ‌देणारा‌ ‌(a‌ ‌witness)‌ ‌
  38. भौतिक‌ ‌-‌ ‌जगातील‌ ‌स्थावर‌ ‌वस्तूंसंबंधी‌ ‌(material)‌ ‌
  39. सृजन‌ ‌-‌ ‌नवनिर्मिती‌ ‌(creation)‌ ‌

टिपा‌:‌

1. कडूलिंब‌ ‌-‌ ‌हा‌ ‌भारतीय‌ ‌उपखंडातील‌ ‌पाकिस्तान,‌ ‌भारत,‌ ‌नेपाळ‌ ‌व‌ ‌बांग्लादेश‌ ‌या‌ ‌देशात‌ ‌आढळणारा‌ ‌वृक्ष‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌वृक्षात‌ ‌त्याच्या‌ ‌परिसरातील‌ ‌हवा‌ ‌शुद्ध‌ ‌आणि‌ ‌आरोग्यपूर्ण‌ ‌राखण्याचे‌ ‌सामर्थ्य‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌झाडाचा‌प्रत्येक‌ ‌भाग‌ ‌कोणत्या‌ ‌ना‌ ‌कोणत्यातरी‌ ‌आजारावर‌ ‌गुणकारी‌ ‌आहे.‌
2. गोगलगाय‌ ‌-‌ ‌हा‌ ‌मृदुकाय‌ ‌प्राणी‌ ‌आहे.‌ ‌गोगलगाईंच्या‌ ‌शरीरावर‌ ‌कवच‌ ‌असते‌ ‌यालाच‌ ‌शंख‌ ‌असेही‌ ‌म्हणतात.‌ ‌
3. पारवा‌ ‌-‌ ‌पक्ष्यांची‌ ‌एक‌ ‌प्रजाती.‌ ‌हे‌ ‌साधारणत:‌ ‌32,‌ ‌सें.‌ ‌मी.‌ ‌आकारमानाचे‌ ‌निळ्या‌ ‌राखाडी‌ ‌रंगाचे‌ ‌पक्षी‌ ‌असतात.‌
4. तुरेदार‌ ‌बुलबुल‌ ‌-‌ ‌हा‌ ‌पक्षी‌ ‌आकाराने‌ ‌साधारणात:‌ ‌7‌ ‌इंच‌ ‌असतो.‌ ह्या‌ ‌पक्ष्याचा‌ ‌वरचा‌ ‌रंग‌ ‌गडद‌ ‌तपकिरी‌ ‌असतो‌ ‌तर‌ ‌पोटाकडे‌ ‌ते‌ ‌शुभ्र‌ ‌पांढरे‌ ‌असतात.‌ ‌डोक्यावर‌ ‌लांब,‌ ‌ऐटदार‌ ‌काळ्या‌ ‌रंगाचा‌ ‌तुरा‌ ‌असतो.‌ ‌यास‌ ‌’रेड‌ ‌विस्कर्ड‌ ‌बुलबुल’‌ ‌असेही‌ ‌म्हणतात.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 14 ते जीवनदायी झाड

वाक्प्रचार‌:

  1. ‌आश्वासन‌ ‌देणे‌ ‌-‌ ‌हमी‌ ‌देणे‌
  2. ‌दृष्टीस‌ ‌पडणे‌ ‌-‌ ‌नजरेस‌ ‌पडणे‌
  3. ‌आकर्षित‌ ‌होणे‌ ‌-‌ ‌ओढले‌ ‌जाणे‌
  4. ‌ध्यास‌ ‌घेणे‌ ‌-‌ ‌एाखादया गोष्टीचा स्तत विचार करणे
  5. मर्म जाणणे – रहस्य जाणणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा Textbook Questions and Answers

1. प्रश्न (अ)
पक्षी स्थलांतराच्या अभ्यासाच्या वाळे अडकविण्याच्या पद्धतीचा घटनाक्रम लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 1
उत्तर:

  1. एखाद्या विशिष्ट भागातील पक्षी पकडणे.
  2. त्यांच्या पायात खुणेचे वाळे अडकवणे.
  3. कोणत्या क्रमांकाचे वाळे कोणत्या पक्ष्याला, कुठे आणि – केव्हा लावले याची संस्थेकडे नोंद करणे.
  4. वाळे अडकवलेले पक्षी पुन्हा मोकळे सोडणे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न (आ)
पक्ष्यांच्या स्थलांतराची वैशिष्ट्ये लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 2
उत्तरः

  1. पक्षी हजारो मैलांचा प्रवास करतात.
  2. अन्नाचे दुर्भिक्ष हे पक्ष्यांच्या स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा आहे.
  3. पक्षी थंडीत खाली दरीत अथवा सखल भागात उतरतात.
  4. उन्हाळ्यात परत वर सरकतात.

प्रश्न (इ)
स्थलांतर करणाऱ्या वेगवेगळ्या जातींतील पक्ष्यांचे साम्यघटक लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 3
उत्तरः

  1. पक्षी नियमित स्थलांतर करतात.
  2. धार्मिक विधी असल्यासारखा स्थलांतर हा त्यांच्या जीवनाचा भाग झाला आहे.
  3. एका जातीचे अनेक पक्षी एकत्र येतात.
  4. पक्षी ठराविक मुहूर्ताला प्रयाण करतात.

2. फरक स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
फरक स्पष्ट करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 4
उत्तरः

दक्षिणेकडील हवामान उत्तरेकडील हवामान
1. उष्ण 1. थंड
2. हवेची घनता जास्त 2. हवेची घनता कमी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

3. चौकटी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
चौकटी पूर्ण करा.

  1. पक्ष्यांच्या स्थलांतराची मूळ प्रेरणा – [ ] [ ]
  2. बलाकांचे भारतात स्थलांतर होणारे देश – [ ] [ ]
  3. आधुनिक काळात पक्ष्यांच्या स्थलांतराची माहिती देणाऱ्या गोष्टी – [ ] [ ]
  4. गिर्यारोहकांच्या मागे जाणारे पक्षी – [ ] [ ]

उत्तर:

  1. अन्नाचे दुर्भिक्ष
  2. जर्मनी, सायबेरिया
  3. विमाने, रडारयंत्रणा
  4. हिमकाक पक्षी

4. कारणे लिहा.

प्रश्न 1.
कारणे लिहा.
1. फक्त अल्युमिनिअमचेच वाळे पक्ष्यांच्या पायात अडकवतात कारण …..
2. हिवाळ्यात पक्षी दक्षिणेकडे स्थलांतर करतात कारण ……
उत्तर:
1. फक्तअल्युमिनिअमचेच वाळे पक्ष्यांच्या पायातअडकवतात कारण हे वाळे हलके असतात.
2. हिवाळ्यात पक्षी दक्षिणकडे स्थलांतर करतात कारण बर्फ पडून अन्न शोधणे कठीण होते.

5. सूचनेप्रमाणे कृती करा.

प्रश्न 1.
पक्ष्यांना भविष्याची चाहूल लागते. (या अर्थाचे वाक्य शोधा.)
उत्तरः
सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला, की त्यांचे मन जणू उचल खाते.

प्रश्न 2.
जर्मनी आणि सायबेरिया हे उत्तर येईल असा प्रश्न तयार करा.
उत्तर:
कोणत्या देशांतून भारतात श्वेतबलाक व बदकांच्या काही जाती येतात?

प्रश्न 3.
वाळे अडकवलेले पक्षी मोकळे सोडले जातात. (अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.)
उत्तरः
वाळे अडकवलेले पक्षी बंदिस्त केले जातात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

6. स्वमत.

प्रश्न 1.
पक्षी निरीक्षणातून पक्ष्यांच्या जीवनपद्धतीसंबंधी तुमची मते सविस्तर लिहा.
उत्तर:
उतारा 3 मधील कृती 4: स्वमतचे उत्तर पहा.

प्रश्न 2.
तुमच्या मते मानवी जीवन व पक्षी जीवन यांच्यातील
महत्त्वाचे साधर्म्य सोदाहरण लिहा. उत्तरः उतारा ४ मधील कृती ४ : स्वमतचे उत्तर पहा. __ *

7. अभिव्यक्ती.

प्रश्न 1.
‘पक्षी जाय दिगंतरा’ ही उक्ती पाठाच्या आधारे तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.
उत्तरः
उतारा 1 मधील कृती 4 : स्वमतचे उत्तर पहा.

प्रश्न 2.
तुम्हांला पक्षिमित्र बनायला आवडेल काय? तुमचे मत सकारण लिहा.
उत्तरः
उतारा 2 मधील कृती 4: स्वमतचे उत्तर पहा.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा Additional Important Questions and Answers

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 5

प्रश्न 2.
उत्तर लिहा.
उत्तर:
या देशातून भारतात येणारे श्वेतबलाक → जर्मनी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 6
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 7

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
पक्ष्यांच्या बाबतीत सर्वात स्तिमित करणारी गोष्ट कोणती?
उत्तर:
पक्ष्यांच्या बाबतीत सर्वात स्तिमित करणारी गोष्ट म्हणजे काही पक्षी जाती वर्षातून दोनदा करत असलेला हजारो मैलांचा प्रवास.

प्रश्न 2.
भारतात असंख्य जातीचे पक्षी कोणत्या ऋतूच्या आरंभी येऊ लागतात?
उत्तर:
भारतात असंख्य जातीचे पक्षी हिवाळा या ऋतूच्या आरंभी येऊ लागतात.

प्रश्न 3.
पक्ष्यांबद्दलची कोणती माहिती कुठेही दिसत नाही?
उत्तरः
हिवाळ्याच्या आरंभी भारतात येणारे हजारो पक्षी इतर वेळी कुठे जातात, पक्ष्यांबद्दलची ही माहिती कुठेही दिसत नाही.

प्रश्न 4.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. ……….. पक्षीसुद्धा पावसाळ्यात दिसत नाहीत अशी वर्णने प्राचीन वाङमयात आहेत. (फ्लेमिंगो, बदक, हंस, कावळा)
2. बलाकांच्या स्थलांतराविषयी ………….. वाङ्मयात उल्लेख आढळतात. (व्यासाच्या, कालिदासाच्या, वेदाच्या, वशिष्ठाच्या)
उत्तर:
1. हंस
2. कालिदासाच्या

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 5.
सहसंबंध लिहा.
अनियमित : नियमित : : अर्वाचीन : ……………
उत्तर:
प्राचीन

प्रश्न 6.
शब्दसमूहासाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.
एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जाणे – [स्थलांतर]

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा. भारतातल्या कोणत्याही सरोवराकडे हिवाळ्याच्या सुरुवातीला नजर टाकली तर ………
(अ) निरनिराळ्या जातींच्या प्राण्यांनी पाणी अक्षरश: झाकलेले दिसते.
(ब) निरनिराळ्या जातींच्या कीटकांनी पाणी अक्षरश: झाकलेले दिसते.
(क) पाणी अक्षरश: रंगीत दिसते.
(ड) निरनिराळ्या जातींच्या बदकांनी पाणी अक्षरशः झाकलेले दिसते.
उत्तरः
भारतातल्या कोणत्याही सरोवराकडे हिवाळ्याच्या सुरुवातीला नजर टाकली तर निरनिराळ्या जातींच्या बदकांनी पाणी अक्षरश: झाकलेले दिसते.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 8

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 9
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 10

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 4.
सत्य वा असत्य ते लिहा.
1. माणसांच्या दुनियेतल्या अनेक गोष्टी आश्चर्यकारक आहेत.
2. भारतात येणारे श्वेतबलाक ऑस्ट्रेलियातून येतात.
उत्तर:
1. असत्य
2. असत्य

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
हे पक्षि महिन्या दोन महीन्यांपूर्वी तर इथे नव्हते.
उत्तरः
हे पक्षी महिन्या दोन महिन्यांपूर्वी तर इथे नव्हते.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. पक्षी
  2. सरोवर
  3. बदक
  4. पाणी
  5. युरोप
  6. आशिया
  7. भारत
  8. श्वेतबलाक
  9. जर्मनी
  10. सायबेरिया
  11. बलाक
  12. कालिदास
  13. हंस

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. हिवळ्याच्या , हीवाळ्याच्या, हिवाळाच्या, हिवाळ्याच्या
2. स्तीमित, स्मितित, स्तिमित, स्तितिम
उत्तर:
1. हिवाळ्याच्या
2. स्तिमित

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा
प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. सुरुवात – [आरंभ]
  2. पांढरा – [श्वेत]
  3. खग – [पक्षी]
  4. दृष्टी – [नजर]
  5. जल – [पाणी]

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. शेवट × सुरुवात
  2. उघडे × झाकलेले
  3. अर्वाचीन × प्राचीन
  4. काळा × श्वेत

प्रश्न 6.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.
बगळ्यांच्या स्थलांतराविषयी कालिदासाच्या वाङमयात उल्लेख आढळतात.
उत्तरः
बलाकांच्या स्थलांतराविषयी कालिदासाच्या वाङमयात उल्लेख आढळतात.

प्रश्न 7.
उताऱ्यातील अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. गोष्टी
  2. जाती
  3. वर्णने
  4. पक्षी

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द प्रत्यय विभक्ती
बदकांनी नी तृतीया (अनेकवचन)
वर्षातून ऊन पंचमी (एकवचन)
हजारोंच्या च्या षष्ठी (अनेकवचन)
पक्ष्यांच्या च्या षष्ठी (अनेकवचन)

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द सामान्यरूप मूळ शब्द
1. पक्ष्याच्या पक्ष्या पक्षी
2. हिवाळ्याच्या हिवाळ्या हिवाळा
3. बदकांच्या बदकां बदक
4. संख्येने संख्ये संख्या

प्रश्न 10.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
स्तिमित करणे
उत्तरः
अर्थ – आश्चर्यचकित करणे.
वाक्य – जादूगाराने आपल्या खेळांतून सर्वांना स्तिमित केले.

प्रश्न 11.
वाक्यातील काळ ओळखा.
भारतात येणारे श्वेतबलाक जर्मनीतून येतात.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

प्रश्न 12.
काळ बदला. (भविष्यकाळ करा)
पक्षी नियमितपणे हिवाळ्याच्या आरंभी येऊ लागतात.
उत्तर:
पक्षी नियमितपणे हिवाळ्याच्या आरंभी येतील.

प्रश्न 13.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 11

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
‘पक्षी जाय दिगंतरा’ ही उक्ती पाठ्यांशाच्या आधारे स्पष्ट करा.
उत्तरः
‘पक्षी जाय दिगंतरा’ या उक्तीचा अर्थ आहे की हवामानानुसार काही पक्षी देशविदेशात भ्रमण करीत असतात. ते एका ठिकाणाहून अन्य ठिकाणी स्थलांतर करतात. युरोप खंडातून तसेच उत्तर आशियातून अनेक पक्षी हजारो मैलांचा प्रवास करीत भारतात येतात. राजहंस, श्वेतबलाक असे अनेक पक्षी हिवाळ्यात भारतीय समुद्र किनाऱ्यावर गर्दी करताना आढळून येतात. अनेक पक्षी हे वर्षातून दोनदा प्रवास करतात. भ्रमण करणे हा त्यांचा निसर्गदत्त अधिकार आहे व तो हिरावून घेणे कोणालाच शक्य नाही. म्हणून ‘पक्षी जाय दिगंतरा’ असे जे म्हटले गेलेले आहे, ते अगदी खरेच आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 12

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 13

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. हिवाळी झोप काढणारे (अ) पक्षी
2. स्थलांतर करणारे (ब) संस्था
3. स्थलांतराचा अभ्यास करणाऱ्या (क) सस्तन प्राणी
4. अवघड प्रश्नातून मार्ग काढणारे (ड) विज्ञान

उत्तर:

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. हिवाळी झोप काढणारे (क) सस्तन प्राणी
2. स्थलांतर करणारे (अ) पक्षी
3. स्थलांतराचा अभ्यास करणाऱ्या (ब) संस्था
4. अवघड प्रश्नातून मार्ग काढणारे (ड) विज्ञान

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
माणूस एका खंडातून दुसऱ्या खंडात प्रवास करू लागला तेव्हा त्याच्या काय लक्षात आले?
उत्तरः
माणूस एका खंडातून दुसऱ्या खंडात प्रवास करू लागला तेव्हा त्याच्या लक्षात आले की, आपल्या खंडातून गायब होणारे पक्षी त्याच ऋतूत दुसऱ्या खंडात दिसून येतात.

प्रश्न 2.
पक्ष्यांच्या पायाला लावण्यात येणारे वाळे कोणत्या धातूचे असतात?
उत्तरः
पक्ष्यांच्या पायाला लावण्यात येणारे वाळे अल्युमिनिअम या धातूचे असतात.

प्रश्न 3.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. पक्ष्यांच्या ………… अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही. (कालांतराचा, उपयोगांचा, वाढीचा, स्थलांतराचा)
2. याच्या उलट ………….. अनेक पक्षी हिवाळ्यात दिसेनासे होतात याची जाणीव होती. (आफ्रिकेत, युरोपमध्ये, आशियात, अमेरिकेत)
उत्तर:
1. स्थलांतराचा
2. युरोपमध्ये

प्रश्न 4.
सहसंबंध लिहा.
अनेक : पक्षी :: खुणेचे : ……………….
उत्तर:
वाळे

प्रश्न 5.
शब्दसमूहांसाठी एक शब्द लिहा.
1. पिलांना जन्म देणारे
2. अंगावर खवले असणारे
उत्तर:
1. सस्तन
2. खवलेकरी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 6.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 14

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही ………………
(अ) काही साधी गोष्ट नाही.
(ब) काही अवघड गोष्ट नाही.
(क) अवघड गोष्ट आहे.
(ड) काही सोपी गोष्ट नाही
उत्तरः
पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
हिवाळ्यात प्रदीर्घ झोप काढणारे प्राणी
उत्तर:
बेडूक, खवलेकरी, सस्तन प्राणी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 15

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर लिहा.
1. पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही सोपी गोष्ट आहे.
2. अल्युमिनिअमचे बनवलेले हे वाळे जड असतात.
उत्तर:
1. चूक
2. चूक

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

कृती 3: व्याकरण कृती

खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.

प्रश्न 1.
पक्षांच्या स्तलांतराचा अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही.
उत्तरः
पक्ष्यांच्या स्थलांतराचा अभ्यास करणे ही काही सोपी गोष्ट नाही.

प्रश्न 2.
त्याचे पक्षांना ओजे होत नाही.
उत्तरः
त्याचे पक्ष्यांना ओझे होत नाही.

प्रश्न 3.
उताऱ्यातील नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. युरोप
  2. पक्षी
  3. हिवाळा
  4. बर्फ
  5. बेडूक
  6. प्राणी
  7. चिखल
  8. माणूस
  9. खंड
  10. ऋतू
  11. विज्ञान

प्रश्न 4.
अचूक शब्द लिहा.
1. प्राण्यांप्रमाणे, प्राणांप्रमाणे, प्राण्याप्रमाणे, प्रांण्याप्रमाणे
2. स्थलातर, स्तलांतर, स्थळांतर, स्थलांतर
उत्तर:
1. प्राण्यांप्रमाणे
2. स्थलांतर

प्रश्न 5.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. दिसेनासे – गायब
  2. मेहनत – कष्ट
  3. पारख – जाणीव
  4. लांबलचक – प्रदीर्घ

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. सुलट × उलट
  2. अवघड × सोपी
  3. जड × हलके
  4. निरुपाय × उपाय

प्रश्न 7.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द वापरून वाक्य पुन्हा लिहा.
अवघड प्रश्नातून विज्ञानाला रस्ते काढावेच लागतात.
उत्तरः
अवघड प्रश्नातून विज्ञानाला मार्ग काढावेच लागतात.

अधोरेखित शब्दाची जात ओळखा.

प्रश्न 1.
त्याचे पक्ष्यांना ओझे होत नाही.
उत्तरः
नाम.

प्रश्न 2.
या वाळ्यावर संस्थेचे नाव, खुणेचा क्रमांक असतो.
उत्तरः
शब्दयोगी अव्यय.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द प्रत्यय विभक्ती
खंडातून ऊन पंचमी (एकवचन)
पक्ष्यांच्या च्या षष्ठी (अनेकवचन
संस्थेने तृतीया (एकवचन)
खुणेचा चा षष्ठी (एकवचन)

प्रश्न 10.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द सामान्यरूप मूळ शब्द
1. चिखलात चिखला चिखल
2. खंडात खंडा खंड
3. ऋतूत ऋतू ऋतू
4. खुणेचा खूण ऊन

प्रश्न 11.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा.
दिसेनासे होणे – नाहीसे होणे
उत्तरः
वाक्य – भारतात अनेक जातींचे पक्षी दिसेनासे होत आहेत.

प्रश्न 12.
वाक्यातील काळ ओळखा.
एक साधा पण कष्टसाध्य उपाय गेल्या शतकापासून वापरला जात आहे.
उत्तरः
वर्तमानकाळ

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 13.
काळ बदला. (भूतकाळ करा)
कोणत्या क्रमांकाचे वाळे कोणत्या पक्ष्याला, कुठे आणि केव्हा लावले यांची संस्थेकडे नोंद असते.
उत्तरः
कोणत्या क्रमांकाचे वाळे कोणत्या पक्ष्याला, कुठे आणि केव्हा लावले यांची संस्थेकडे नोंद होती.

प्रश्न 14.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 16

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुम्हांला पक्षिमित्र बनायला आवडेल काय? तुमचे मत सकारण लिहा.
उत्तरः
होय, मला पक्षिमित्र बनायला आवडेल. मला 0पक्षी फार आवडतात. तासन्तास कर्नाळा अभयारण्यात जाऊन तेथील पक्षी पाहण्यास मला फार आवडते. माझ्याकडे अनेक पक्ष्यांची चित्रे आहेत. मी स्वत: डॉ. सलीम अली यांचे पक्षी-वर्णन वाचलेले आहे. त्यामुळे मला पक्षिमित्र बनायला आवडेल. पक्षिमित्र बन्न जंगलात भ्रमंती करून पक्ष्यांचा स्वच्छंद कलरव कानी ऐकताना एक वेगळ्याच प्रकारची सुंदर अनुभूती येते याचा प्रत्यक्ष अनुभव मी घेतलेला आहे. पक्षिमित्र बनून मी पक्ष्यांचे संवर्धन करण्याचे उपक्रम हाती घेईन. समाजात पक्ष्यांबद्दल प्रेम व जागरुकता निर्माण करीन. मला नक्कीच पक्षिमित्र बनायला आवडेल.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 17
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 18

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 19

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. केरळ (अ) पक्ष्यांच्या स्थलांतराविषयी माहिती
2. रडारयंत्रणा (ब) बलाक
3. जर्मनी (क) रानपरीट
4. वाळे अडकवलेले (ड) पक्षी

उत्तरः

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. केरळ (क) रानपरीट
2. रडारयंत्रणा (अ) पक्ष्यांच्या स्थलांतराविषयी माहिती
3. जर्मनी (ब) बलाक
4. वाळे अडकवलेले (ड) पक्षी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
ब्रह्मदेशात सापडलेला रानपरीट मुळात कोठे आढळतो?
उत्तर:
ब्रह्मदेशात सापडलेला रानपरीट मुळात केरळात आढळतो.

प्रश्न 2.
केरळात वाळे लावलेले परीट पक्षी कोणत्या भागांत सापडले आहेत?
उत्तरः
केरळात वाळे लावलेले परीट पक्षी काबूल, अफगाणिस्तान, वायव्य पाकिस्तान या भागांत सापडले आहेत.

प्रश्न 3.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. ………….. वाळे लावलेला बलाक बिकानेरमध्ये सापडला…. (ऑस्ट्रेलियात, जर्मनीत, रशियात, अमेरिकेत)
2. अलीकडच्या काळात …………. आणि रडारयंत्रणामुळे सुद्धा पक्ष्यांच्या स्थलांतराविषयी मोलाची माहिती मिळाली आहे. (विमाने, बोटी, पाणबुड्या, रेल्वे)
उत्तर:
1. जर्मनीत
2. विमाने

प्रश्न 4.
सहसंबंध लिहा.
रानपरीट : ब्रह्मदेश :: बलाक : ………..
उत्तर:
बिकानेर

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
एखादा वाळे असलेला पक्षी जिवंत अथवा मृत ज्याला सापडेल त्याने …………….
(अ) त्याला धरावे अशी अपेक्षा असते.
(ब) त्याला सोडावे अशी अपेक्षा असते.
(क) त्या संस्थेला कळवावे अशी अपेक्षा असते.
(ड) त्या संस्थेला कळू देऊ नये अशी अपेक्षा असते.
उत्तरः
एखादा वाळे असलेला पक्षी जिवंत अथवा मृत ज्याला सापडेल त्याने त्या संस्थेला कळवावे अशी अपेक्षा असते.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
ब्रह्मदेशात सापडलेला पक्षी –
उत्तरः
रानपरीट

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 20
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 21

प्रश्न 4.
सत्य वा असत्य ते लिहा.
1. वाळे अडकवलेले पक्षी पुन्हा मोकळे सोडले जातात.
2. केरळातलाच एक रानपरीट नेपाळमध्ये सापडला आहे.
उत्तर:
1. सत्य
2. असत्य

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
अरथात लावलेल्या सर्व वाळ्याची माहिती परत मिळतेच असे नाही.
उत्तरः
अर्थात लावलेल्या सर्व वाळ्यांची माहिती परत मिळतेच असे नाही.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. जिवंत
  2. मृत
  3. मौल्यवान
  4. मोलाची
  5. एक
  6. दोना

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. मैल्यवान, मोल्यवान, मौलवान, मौल्यवान
2. कीत्येक, कितेक, कित्येक, कीतेक
उत्तर:
1. मौल्यवान
2. कित्येक

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. किमती – मौल्यवान
  2. प्रदेश – प्रांत
  3. रहस्य – गूढ
  4. आकांक्षा – अपेक्षा

प्रश्न 5.
खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दाचे वचन बदलून वाक्य पुन्हा लिहा.
वाळे अडकवलेले हे पक्षी पुन्हा मोकळे सोडले जातात.
उत्तरः
वाळे अडकवलेला हा पक्षी पुन्हा मोकळा सोडला जातो.

प्रश्न 6.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तरः

  1. बंदिस्त × मोकळे
  2. हरवणे × सापडणे
  3. जिवंत × मृत
  4. तुच्छ × मौल्यवान

प्रश्न 7.
खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
शंभरातल्या एक दोन वाळ्यांचा जरी ठिकाणा लागला तरी त्यातून मौल्यवान माहिती मिळू शकते.
उत्तरः
शंभरातल्या एक दोन वाळ्यांचा जरी पत्ता लागला तरी त्यातून मौल्यवान माहिती मिळू शकते.

प्रश्न 8.
उताऱ्यातील अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. वाळे
  2. रहस्ये
  3. पक्षी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 9.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द प्रत्यय विभक्ती
1. वाळ्यांची ची षष्ठी (अनेकवचन)
2. मोलाची ची षष्ठी (एकवचन)
3. संख्येला ला द्वितीया (एकवचन)
4. ब्रह्मदेशात सप्तमी (एकवचन)

प्रश्न 10.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द सामान्यरूप मूळ शब्द
1. संस्थेला संस्थे संस्था
2. पक्ष्यांच्या पक्ष्यां पक्षी
3. मोलाची मोला मोल
4. वाळ्यांचा वाळ्या वाळे

प्रश्न 11.
काळ बदला. (भूतकाळ करा)
जर्मनीत वाळे लावलेला बलाक बिकानरेमध्ये सापडला आहे.
उत्तरः
जर्मनीत वाळे लावलेला बलाक बिकानेरमध्ये सापडला होता.

प्रश्न 12.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 22

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
पक्षी निरीक्षणातून पक्ष्यांच्या जीवनपद्धतीसंबंधी तुमचे मत सविस्तर लिहा.
उत्तर:
पक्षी एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी स्थलांतर करतात. हवामानानुसार व अन्नाच्या शोधासाठी पक्षी एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी जातात. अधिकाधिक पक्षी आपआपल्या थव्यांमध्येच राहणे पसंत करतात. विशेषत: चिमण्या, कावळे, कबूतरे, राजहंस, बगळे आपआपल्या थव्यांमध्येच राहणे पसंत करतात. खरे पाहायला गेले तर पक्ष्यांना हवामानाची एवढी चिंता नसते. ते कोणत्याही प्रदेशात राहू शकतात. जर का एखादया प्रदेशात पुरेसे अन्न उपलब्ध नसेल तर पक्षी तो प्रदेश सोडून दुसऱ्या प्रदेशात स्थलांतरित होतात. पक्षी पर्यावरणाचा एक अविभाज्य भाग असतात. पर्यावरणातील कचरा, मानवाने टाकलेल्या टाकाऊ वस्तू खाऊनच ते आपला उदरनिर्वाह करीत असतात. एका अर्थाने ते पर्यावरण स्वच्छ ठेवण्याच्या कामी मानवाची मदतच करीत असतात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 23

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 24

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. हिमालय (अ) हिवाळ्यात
2. दक्षिणेकडे स्थलांतर (ब) महापूर
3. मूळ प्रेरणा (क) पर्वतरांगा
4. नैसर्गिक आपत्ती (ड) स्थलांतरामागची

उत्तर:

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. हिमालय (क) पर्वतरांगा
2. दक्षिणेकडे स्थलांतर (अ) हिवाळ्यात
3. मूळ प्रेरणा (ड) स्थलांतरामागची
4. नैसर्गिक आपत्ती (ब) महापूर

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
हिमालय पर्वतरांगांमधील पक्षी हिवाळ्यात कुठे जातात?
उत्तरः
हिमालय पर्वरांगांमधील पक्षी हिवाळ्यात सखल भागात जातात.

प्रश्न 2.
स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा कोणती?
उत्तरः
अन्नाचे दुर्भिक्ष हीच स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा आहे.

प्रश्न 3.
पक्ष्यांना कशाची फारशी काळजी नसते?
उत्तरः
पक्ष्यांना थंडीवाऱ्याची फारशी काळजी नसते.

प्रश्न 4.
कोणते पक्षी सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत आल्याची नोंद आहे?
उत्तर:
हिमकाक पक्षी सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत आल्याची नोंद आहे.

प्रश्न 5.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकामी जागा भरा.
उत्तर:
मुळात अन्नाचे दुर्भिक्ष हीच …………………. मूळ प्रेरणा आहे.
(स्थलांतरामागची, प्रवासामागची, उडण्यामागची, शोधण्यामागची)
उत्तरः
स्थलांतरामागची

प्रश्न 6.
सहसंबंध लिहा.
उंच : सखल :: सोपे : ………..
उत्तरः
कठीण

कृती 2: आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातात; कारण
(अ) एकाच ठिकाणी राहण्याचा कंटाळा आला की.
(ब) एकाच प्रकारचे अन्न खाल्ले की.
(क) अन्न मिळेनासे झाले की.
(ड) अन्नामध्ये वैविध्य नसले की.
उत्तर:
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातात; कारण अन्न मिळेनासे झाले की.

प्रश्न 2.
अन्नाचा पुरेसा पुरवठा असेल तर ………………
(अ) पक्षी अन्न शोधत नाहीत.
(ब) पक्षी आळशी होतात.
(क) पक्षी बर्फाळ प्रांतातही व्यवस्थित जगू शकतात.
(ड) पक्षी बर्फाळ प्रांतातही व्यवस्थित जगू शकत नाहीत.
उत्तर:
अन्नाचा पुरेसा पुरवठा असेल तर पक्षी बर्फाळ प्रांतातही व्यवस्थित जगू शकतात.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

कोण ते लिहा.

प्रश्न 1.
उताऱ्यात आलेल्या पर्वतरांगा –
उत्तर:
हिमालय

प्रश्न 2.
सत्तावीस हजार फुटांपर्यंत आढळणारा पक्षी –
उत्तर:
हिमकाक पक्षी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 25

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 26

प्रश्न 5.
चूक की बरोबर लिहा.
1. हिवाळ्यात पक्षी उत्तरेकडे स्थलांतर करतात.
2. पक्ष्यांना थंडीवाऱ्याची फार काळजी असते.
उत्तर:
1. चूक
2. चूक

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा. त्यांच्या एकूण परवास काही कीलोमीटरचाच असतो.
उत्तरः
त्यांचा एकूण प्रवास काही किलोमीटरचाच असतो.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. एकूण
  2. मूळ
  3. फारशी
  4. पुरेसा
  5. व्यवस्थित

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. दुष्काळ, दुश्काळ, दूष्काळ, दूश्काळ
2. महापुर, माहापूर, महापूर, माहापुर
उत्तर:
1. दुष्काळ
2. महापूर

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. टंचाई – [दुर्भिक्ष]
  2. प्रोत्साहन – [प्रेरणा]
  3. अवघड – [कठीण]
  4. चिंता – [काळजी]

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. वर × [खाली]
  2. सुकाळ × [दुष्काळ]
  3. कायमचे × [तात्पुरते]
  4. अव्यवस्थित × [व्यवस्थित]

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:
1. पर्वतरांगा
2. पक्षी

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द प्रत्यय विभक्ती
1. दरीत सप्तमी (एकवचन)
2. अन्नाचे चे षष्ठी (एकवचन)

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द सामान्यरूप मूळ शब्द
1. पक्ष्यांचा पक्ष्यां पक्षी
2. अन्नाचे अन्ना अन्न
3. थंडीवाऱ्याची थंडीवाऱ्या थंडीवारा
4. उन्हाळ्यात उन्हाळ्या उन्हाळा

प्रश्न 9.
वाक्यातील काळ ओळखा.
मुळात अन्नाचे दुर्भिक्ष हीच स्थलांतरामागची मूळ प्रेरणा आहे.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

प्रश्न 10.
काळ बदला. (भविष्यकाळ करा)
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातात.
उत्तर:
पक्षी तो प्रांत सोडून तात्पुरते दुसरीकडे जातील.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 11.
सहसंबंध लिहा.
हिमालय : नाम : : फारशी : . ……..
उत्तर:
विशेषण

प्रश्न 12.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 27

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमच्या मते मानवी जीवन व पक्षी जीवन यांच्यातील महत्त्वाचे साधर्म्य सोदाहरण स्पष्ट करा.
उत्तर:
पक्ष्यांचे जीवन असो वा मानवाचे. दोघांनाही जीवन जगण्यास अन्नाची गरज असते. ज्या प्रदेशात जमीन सुपीक असते व पाण्याचा पुरवठा उपलब्ध असतो, तेथे मानवी जीवन निर्माण होते. त्याचप्रमाणे पक्ष्यांचेही तसेच असते. सुपीक जमिनीवर अनेक झाडे असतात. तसेच अन्नधान्य मुबलक प्रमाणात असते म्हणून पक्षीही अशाच प्रदेशात आपला तळ ठोकतात. एखादया प्रदेशात दुष्काळ, महापूर अथवा बर्फवृष्टी झाली की मानवी जीवन तेथून स्थलांतर करते तसेच पक्षीही मानवाचे अनुकरण करतात. हेच मानवी जीवन व पक्षी जीवन यांच्यातील महत्त्वाचे साधर्म्य आहे.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 28
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 29

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 30

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. अनेक (अ) अन्नाचा
2. तुटवडा (ब) पक्षी
3. धार्मिक (क) ओढ
4. अनामिक (ड) विधी

उत्तर:

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. अनेक (ब) पक्षी
2.तुटवडा (अ) अन्नाचा
3. धार्मिक (ड) विधी
4. अनामिक (क) ओढ

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

  1. ठराविक मुहूर्ताला पक्षी प्रयाण करतात.
  2. सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागतो.
  3. एका जातीचे अनेक पक्षी एकत्र येतात.
  4. त्यांचे मन जणू उचल खाते.

उत्तर:

  1. सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागतो.
  2. त्यांचे मन जणू उचल खाते.
  3. एका जातीचे अनेक पक्षी एकत्र येतात.
  4. ठराविक मुहूर्ताला पक्षी प्रयाण करतात.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
पक्षी केव्हा आपल्या उत्तरेतल्या घरांकडे निघतात?
उत्तरः
वसंतागमाला पक्षी आपल्या उत्तरेतल्या घरांकडे निघतात.

प्रश्न 2.
पक्ष्यांचे मन केव्हा उचल खाते?
उत्तरः
सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला, की पक्ष्यांचे मन उचल खाते.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. एका …………………. अनेक पक्षी एकत्र येतात. (जातीचे, वंशाचे, रंगाचे, आकाराचे)
2. ठराविक ऋतूत ठराविक दिशेन झेप घेणे हा एक …………………….. विधी’ असल्यासारखा त्यांच्या जीवनाचाच एक भाग झाला आहे. (पारंपरिक, अध्यात्मिक, धार्मिक, विधिवत)
3. ………….. सगळेच पक्षी अनामिक ओढीने आपल्या उत्तरेतल्या घरांकडे निघतात. (उन्हाळ्यात, पावसाळ्यात, वसंतागमाला, ग्रीष्मागमाला)
उत्तर:
1. जातीचे
2. धार्मिक
3. वसंतागमाला

सहसंबंध लिहा.

प्रश्न 1.
1. दक्षिणेकडे झुकू लागतो : सूर्य : : उचल खाते : ………………………
2. दक्षिणेकडे स्थलांतर : हिवाळ्यात :: परतीचा प्रवास : ………………
उत्तर:
1. मन
2. वसंतागमाला

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
त्यांचे मन जणू उचल खाते; ………..
(अ) सूर्य उत्तरेकडे झुकू लागली की.
(ब) सूर्य पश्चिमेकडे झुकू लागला की.
(क) सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला की.
(ड) सूर्य पूर्वेकडे झुकू लागला की.
उत्तरः
त्यांचे मन जणू उचल खाते, सूर्य दक्षिणेकडे झुकू लागला की.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

कोण ते लिहा.

प्रश्न 1.
दक्षिणेकडे झुकू लागणारा
उत्तरः
सूर्य

प्रश्न 2.
वसंतागमाला उत्तरेतल्या घरांकडे निघणारे
उत्तर:
पक्षी

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 31

प्रश्न 4.
सत्य की असत्य ते लिहा.
1. वसंतागमाला सगळेच पक्षी अनामिक ओढीने आपल्या तल्या घरांकडे निघतात.
2. पक्षी स्थलांतरासाठी पाण्याच्या तुटवड्याची वाट पाहात बसत नाहीत.
उत्तर:
1. सत्य
2. असत्य

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
1. परतिच्या परवासाचेही तसेच.
2. आतिल अस्वस्तता वाढते.
उत्तर:
1. परतीच्या प्रवासाचेही तसेच.
2. आतील अस्वस्थता वाढते.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील नामे शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. पक्षी
  2. बर्फ
  3. अन्न
  4. दक्षिण
  5. सूर्य
  6. वसंत
  7. उत्तर
  8. ऋतू

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
1. अमानिक, अमानीक, अनामिक, अनामीको
2. सबध, संबध, सबंधं, संबंध
उत्तर:
1. अनामिक
2. संबंध

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. विपुल – भरपूर
  2. प्रवास – यात्रा
  3. प्रस्थान – प्रयाण
  4. रवि – सूर्य

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. नंतर × आधी
  2. शवट × सुरुवात
  3. आगमन × प्रयाण
  4. मृत्यू × जीवन

प्रश्न 6.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
अन्नाच्या कमतरतेची वाट पाहात बसत नाहीत.
उत्तरः
अन्नाच्या तुटवड्याची वाट पहात बसत नाहीत.

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द प्रत्यय विभक्ती
1. स्थलांतराचा चा षष्ठी (एकवचन)
2. अन्नाशी शी तृतीया (एकवचन)
3. जातीचे चे षष्ठी (एकवचन)
4. दिशेने ने तृतीया (एकवचन)

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द सामान्यरूप मूळ शब्द
1. पक्ष्यांच्या पक्ष्यां पक्षी
2. जातीचे जाती जात
3. मुहूर्ताला मुहूर्ता मुहूर्त
4. परतीच्या परती परत

प्रश्न 9.
वाक्प्रचाराचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा. झेप घेणे – उंच उडणे.
उत्तरः
पक्ष्याने भक्ष शोधण्यासाठी आकाशात झेप घेतली.

प्रश्न 10.
वाक्यातील काळ ओळखा. पक्ष्यांना थंडीवाऱ्याची फारशी काळजी नसते.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

प्रश्न 11.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा 32

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
पक्षी स्थलांतर का करत असावेत त्यावर तुमचे मत लिहा.
उत्तरः
पक्ष्यांच्या दुनियेत अनेक चमत्कारिक गोष्टी आहेत. त्यापैकी एक म्हणजे पक्षी करत असलेले स्थलांतर. हिवाळ्यात ध्रुवीय प्रदेशातील दिवस लहान होतो. त्यातच बर्फवृष्टीमुळे अनेक वनस्पती, कीटक बर्फाखाली जातात. त्यामुळे हे पक्षी अन्नाच्या शोधात, सुरक्षित प्रदेश शोधत स्थलांतर करतात. आपल्याकडे थंडी असली, तरी ध्रुवीय प्रदेशाच्या तुलनेत कमी असते. इथे या पक्षांना मुबलक प्रमाणात अन्न मिळते. आपल्याकडे काही काळापुरते दिसणारे हे पक्षी स्थलांतर करून आलेले असतात. काही काळ इथे थांबून परत आपआपल्या प्रदेशात जातात. परंतु काही पक्ष्यांच्या बाबतीत स्थलांतराचा अन्नाशी संबंध नसून ठराविक ऋतूत, ठराविक दिशेने झेप घेणे हा त्यांच्या जीवनाचाच एक भाग झाला आहे. पक्ष्यांचे स्थलांतर ही पक्षीजीवनामधील एक विलक्षण घटना आहे. पक्षी खादयासाठी, हवामान बदलामुळे तसेच पिल्लांच्या प्रशिक्षणासाठीही स्थलांतर करतात. सदा सर्वकाळ अनुकूल परिस्थिती लाभण्यासाठी वसतिस्थानात नियमितपणे आणि आलटून पालटून बदल करत असतात. हे वर्षानुवर्षे न चुकता घडत असते.

आभाळातल्या पाऊलवाटा Summary in Marathi

प्रस्तावना:

नैसर्गिक साधनसंपत्तीने समृद्ध असलेल्या भारतात प्राणी, पक्षी यांमधील वैविध्यही थक्क करणारे आहे. भारतात पक्ष्यांच्या १२४६ जाती आहेत. पक्ष्यांच्या दुनियेतल्या अनेक आश्चर्यकारक गोष्टींपैकी एक गोष्ट म्हणजे पक्ष्यांचे स्थलांतर होय. पक्षी स्थलांतर का, कुठून व कधी करतात, याचे विवेचन प्रस्तुत पाठात आले आहे. प्रस्तुत पाठ ‘आपली सृष्टी आपले धन’ या पुस्तकातून घेतला आहे.

India is enriched with natural resources and also it has diversity of animals and birds. There are 1246 breeds of birds in India. Migration of birds is a marvel of bird-world. Explanation of why birds migrate, when and from where they migrate is found in this chapter. This chapter is taken from the book ‘Aapli Srushti Aaple Dhan’.

शब्दार्थ:

  1. पाऊलवाटा – पायवाटा, पदपथ (walking trails, footpath)
  2. समृद्ध – संपन्न (rich, prosperous)
  3. वैविध्य – विविधता, भिन्नता (variety, diversity)थक्क – चकित (surprised)
  4. स्थलांतर – जागेत बदल (migration)
  5. विवेचन – स्पष्टीकरण, चर्चा (explanation, discussion)
  6. स्तिमित – आश्चर्यचकित (astonished)
  7. मैल – अंतर मोजण्याचे एक माप (a mile)
  8. सरोवर – मोठे तळे, तलाव (a lake)
  9. श्वेत – सफेद (white)
  10. जाणीव – आकलन, ज्ञान, बोध (realization)
  11. सस्तन – पिल्लांना जन्म देणारे (mammal)
  12. कपार – गुंफा, विवर (a hole in a hill or rock)
  13. प्रदीर्घ – खूप लांब (very long, extensive)
  14. खंड – भूप्रदेश, अनेक देशांचा समुच्चय (a continent)
  15. वाळे – पायात घालण्याचा एक दागिना (an anklet)
  16. शतक – शंभर ही संख्या (century)
  17. मोलाची – महत्त्वाची (important)
  18. गूढ – रहस्य, गुपित (mystery, secret)
  19. उकलणे – उलगडा करणे (to expound)
  20. सखल – खोलगट (low land, depressed place)
  21. दुष्काळ – अन्नाची टंचाई (a drought)
  22. महापूर – नदीला येणारा मोठा पूर (great flood, deluge)
  23. दुर्भिक्ष – अभाव, दुष्काळ, कमतरता (scarcity, famine, dearth)
  24. गिर्यारोहक – डोंगर चढून जाणारा (mountaineer)
  25. घनता – दाटपणा (density, thickness)
  26. प्रयाण – गमन, प्रस्थान (departure)
  27. अनामिक – नावाचा उल्लेख नसलेला (nameless)
  28. ओढ – कल, आकर्षण (inclination, attraction)

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 आभाळातल्या पाऊलवाटा

टिपा:

  1. सायबेरिया – हा रशिया देशामधील एक अवाढव्य प्रदेश आहे. सायबेरियाने रशियाच्या एकूण क्षेत्रफळापैकी 77% भाग व्यापला आहे.
  2. कालिदास – हे एक शास्त्रीय संस्कृत भाषेतील सर्वात मोठे कवी व नाटककार होते. त्यांची नाटके आणि कविता या प्रामुख्याने भारतीय पुराणांवर आधारित आहेत.
  3. काबूल – अफगाणिस्तान देशाच्या राजधानीचे शहर.
  4. अफगाणिस्तान – दक्षिण-मध्य आशियातील एक देश.
  5. पाकिस्तान – दक्षिण आशियातील भारताच्या वायव्येकडील देश.
  6. परीट – (White Wagtail) हा स्थलांतरीत पक्षी आहे. हिवाळ्यात पाणथळ जागांजवळ हा पक्षी दिसतो.
  7. हिमालय – पृथ्वीवरील सर्वोच्च शिखरांचे माहेरघर. आशियातील पर्वतरांग ज्यामुळे भारतीय उपखंड तिबेटच्या पठारापासून वेगळे झाले आहे.
  8. हिमकाक पक्षी – (Red-billed Chough) कावळ्यांच्या जातीतील पक्षी जे पर्वत आणि किनाऱ्यालगतच्या शिखरांवर आढळतात.
  9. एव्हरेस्ट – समुद्रसपाटीपासून 8,848 मी. उंचीवरील जगातील सर्वोच्च शिखर.
  10. वसंत – भारतातील सहा ऋतूंपैकी एक ऋतू. हा फेब्रुवारी, मार्च व एप्रिल या महिन्यांमध्ये येतो.

वाक्प्रचार:

  1. 0स्तिमित करणे – आश्चर्यचकित करणे
  2. दिसेनासे होणे – नाहीसे होणे
  3. झेप घेणे – उंच उडणे

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Hindi Solutions Hindi Lokvani Chapter 5 उम्मीद Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद

Hindi Lokvani 9th Std Digest Chapter 5 उम्मीद Textbook Questions and Answers

भाषा बिंदु:

प्रश्न 1.
अर्थ की दृष्टि से वाक्य परिवर्तित करके लिखिए।
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद 1

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद

संभाषणीय:

प्रश्न 1.
विद्यालय के काव्य पाठ में सहभागी होकर अपनी पसंद की कोई कविता प्रस्तुत कीजिए ।
उत्तर:
अरे! आ गई है भूली-सी
यह मधु ऋतु दो दिन को,
छोटी सी कुटिया मैं रच दूँ,
नयी व्यथा-साथिन को!
वसुधा नीचे ऊपर नभ हो,
नीड़ अलग सबसे हो,
झारखण्ड के चिर पतझड़ में
भागो सूखे तिनको!
आशा से अंकुर झूलेंगे
पल्लव पुलकित होंगे,
मेरे किसलय का लघु भव यह,
आह, खलेगा किन को?
सिहर भरी कपती आवेंगी
मलयानिल की लहरें,
चुम्बन लेकर और जागकर
मानस नयन नलिन को।
जवा-कुसुम-सी उषा खिलेगी
मेरी लघु प्राची में,
हँसी भरे उस अरुण अधर का
राग रंगेगा दिन को।
अंधकार का जलधि लांघकर
आवेंगी शशि-किरणें।
अंतरिक्ष छिरकेगा कन-कन
निशि में मधुर तुहिन को।
एक एकांत सृजन में कोई
कुछ बाधा मत डालों,
जो कुछ अपने सुंदर से हैं
दे देने दो इनको। लेखनीय

लेखनीय:

प्रश्न 1.
आठ से दस पंक्तियों के पठित गद्यांश का अनुवाद एवं लिप्यंतरण कीजिए।
उत्तर:
Writer Rameshwar Singh Kashyap was very fat. They say that One day, I was going to market on a rikshaw. I saw that an old man, keeping a weighing machine before him, was attracting the attention of people. Having stopped the rikshaw, no sooner did I keep my one feet on the weighing machine than the needle of the machine having made the complete round, began to produe rashing sound, as if it was insulting.

Being terrified, the old man stood with folded hands and then said, please do not keep the other feet! because my whole family depends for its, livelihood on this only machine. The surrounding passers by laughed at this. I thurst back my feet.

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद

आसपास:

प्रश्न 1.
किसी काव्य संग्रह से कोई कविता पढ़कर उसका आशय निम्न मुद्दों के आधार पर स्पष्ट कीजिए।
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद 2
उत्तर:
जाती-पाँती से बड़ा धर्म है
धर्म-ध्यान से बड़ा कर्म है
कर्मकांड से बड़ा मर्म है
मगर सभी से बड़ा यहाँ यह छोटा सा इंसान है,
और अगर वह प्यार करे तो धरती स्वर्ग समान है।
जितनी देखी, दुनिया सबकी, देखी दुल्हन ताले में,
कोई कैद पड़ा मस्जिद में, कोई बंद शिवाले में
किसको अपना हाथ थमा , किसको अपना मन दे दूँ
कोई लुटे अंधियारे में, कोई ठगे उजाले में

कवि का नाम – गोपालदास सक्सेना ‘नीरज’
कविता का विषय – प्रस्तुत कविता ‘धरती स्वर्ग समान है’ में कवि सांप्रदायिक सद्भावना की आवश्यकता प्रतिपादित करते हैं।
कविता का केंद्रीय भाव – ‘धरती स्वर्ग समान है’ कविता के कवि ‘नीरज’ ने मानवतावाद को विश्व का प्रमुख और सत्य धर्म बताया है। कवि कहते है कि आज यदि विश्व में शांति और सद्भावना का साम्राज्य लाना है, तो आवश्यक है कि हम आपस में सौहार्द की भावना का विकास करें; परंतु आज परिस्थितियाँ अत्यंत विषम हैं। इसके लिए मानव-मानव के मध्य की भेदभाव की दीवारें तोड़नी होंगी। धर्मों और संप्रदायों के मध्य उत्पन्न घृणा और द्वेष को समाप्त करना होगा। प्रेम भरे आँसुओं की गंगा में स्नान करके आज हम अपने मन का मैल दूर कर सकते हैं। इस प्रकार प्रस्तुत कविता में कवि ने जाति, धर्म, संप्रदाय आदि के भेदभाव मिटाकर प्रेम एंव एकता से रहने का संदेश दिया है।

कल्पना पल्लवन:

प्रश्न 1.
“मैं चिड़िया बोल रही हूँ’ विषय पर स्वयंस्फूर्त लेखन कीजिए।
उत्तर:
मैं एक छोटी-सी नन्हीं चिड़िया बोल रही हूँ। मैं खुले आसमान में ऊँची-ऊँची उड़ान भरती हूँ। जब मैं बिल्कुल छोटी थी तब मेरी माँ ने मुझे बड़े यत्न से पाला। उस समय वो मुझे घोंसले से बाहर नहीं जाने देती थी। जब मुझे भूख लगती थी; तब वो मुझे अपने चोंच से दाना खिलाती थी। धीरे-धीरे मैं बड़ी होने लगी फिर एक दिन माँ ने मुझे उड़ना सिखाया और धीरे-धीरे मैं इस विशाल गगन में विचरण करने लगी। अब मैं अपना दाना खुद ही चुग लेती हूँ।

कभी-कभी कोई दयालु मनुष्य भी हमें खाने के लिए दाने देता है; तो मैं बहुत प्रसन्न हो जाती हूँ। लेकिन इसके साथ ही साथ कुछ मनुष्य ऐसे भी हैं; जो हमें पिंजरे में कैद करके रखते हैं और हमें मनोरंजन का साधन समझते हैं। यहाँ तक कि हमें बाजार में ऊँचे दामों पर बेचा भी जाता है। इन सब बातों से मेरा हृदय दुखी हो उठता है। अभी कुछ दिनों पहले मेरे साथ एक घटना घटित हो गई जो आप सबको सुनाना चाहती हूँ। ठंडी की एक सुबह मैं पगडंडियों पर फुदक रही थी और नम घास की गुदगुदाती छुअन का आनंद ले रही थी कि तभी एक आवारा कुत्ते ने मुझे अपने जबड़ो में जकड़ लिया।

मैं छटपटा रही थी लेकिन असहाय थी; तभी एक साधारण-सी दिखने वाली लड़की अपनी किताबें फेंककर मेरी तरफ दौड़ी और उस कुत्ते के जबड़े से मेरे प्राण बचाए। मैं बुरी तरह से घायल हो चुकी थी, मेरे पैर भी टूट चूके थे जिसके कारण मैं फूदक नहीं पा रही थी, तभी उसके कोमल हाथों ने मुझे उठा लिया और तब तक मेरी सेवा की जब तक मैं उड़ने के काबिल न हुई। कौन कहता है कि ईश्वर आसमान में होता है; जबकि वो तो नीचे है हम सबके साथ।

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद

पाठ के आँगन में:

प्रश्न 1.
उत्तर लिखिए।
उत्तर:
कविता से मिलने वाली प्रेरणा:
(क) अपनी मंजिल की तरफ पूरे हौसले से बढ़ना चाहिए।
(ख) लक्ष्य प्राप्त करने के लिए खुद पर भरोसा कर, सच्चाई पर डटे रहना चाहिए।

प्रश्न 2.
‘किताबों में बहुत अच्छा लिखा है, लिखे को कोई पढ़ता क्यों नहीं’ इन पंक्तियों द्वारा कवि संदेश देना चाहते हैं….
उत्तर:
कवि कहना चाहते हैं कि प्राचीन काल से लेकर अब तक विभिन्न विद्वानों के द्वारा अनेक किताबें लिखी गई हैं। इन किताबों में हमारे कर्म, धर्म, संघर्ष, जीवन, देश, काल आदि से संबंधित अच्छी-अच्छी जानकारियाँ विस्तार से दी गई हैं। हमें इन ज्ञानवर्धक तथा प्रेरक बातों को पढ़ना चाहिए तथा अपने जीवन में उतारना चाहिए।

प्रश्न 3.
कविता में आए अर्थ पूर्ण शब्द अक्षर सारणी से खोजकर तैयार कीजिए।
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद 3
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद 4

  1. महफूज
  2. मुश्किल
  3. तालीम
  4. खुद
  5. मोहताज
  6. बुलंदी
  7. मंजिल

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद

पाठ से आगे:

प्रश्न 1.
भाषा के हिंदी गजलकारों के नाम तथा उनकी प्रसिद्ध गजलों की सूची बनाइए।
उत्तर:

गजलकारों के नाम प्रसिद्ध गजलें
1. फ़िराक़ गोरखपुरी अगर बदल न दिया / इश्क तो दुनिया का राजा है / आँखों में जो बात
2. बशीर बद्र अगर यकीं नहीं आता तो आजमाए मुझे / भूल शायद बहुत बड़ी कर ली / गुलाबों की तरह दिल अपना
3. राही मासूम रज़ा अजनबी शहर के अजनबी रास्ते / दिल में उजले कागज पर / क्या वो दिन भी दिन है
4. साहिर लुधियानवी अक़ायद वहम है मज़हब खयाल-ए-खाम है साक़ी / मैं जिंदा हूँ ये मुश्तहर कीजिए / उदास न हो
5. इक़बाल अजब वाइज़ की दींदारी है या रब / सारे जहाँ से अच्छा / असर करे ना करे सुन तो लो मेरी फरियाद
6. जाँ निसार अख़्तर अशूआर मिरे यूँ तो ज़माने के लिए हैं / हमसे भागा न करो दूर / सौ चाँद भी चमकेंगे
7. मजरूह सुल्तानपुरी आ निकल के मैदां में दोरुखी के खाने से / मुझे सहल हो गई मंजिलें / कब तक मलूँ जबीं से
8. मीर तक़ी ‘मीर’ अश्क आँखों में कब नहीं आता / अपने तड़पने की / बेखुदी ले गई
9. अमीर खुसरो जिहाल-ए मिस्की मकुन तगाफुल / छाप तिलक सब छीनी से / बहुत दिन बीते पिया को देखे
10. मिर्ज़ा ग़लिब आ कि मरी जान को क़रार नहीं है / आईना क्यों न दूँ / कभी नेकी भी उसके जी में

Hindi Lokvani 9th Std Textbook Solutions Chapter 5 उम्मीद Additional Important Questions and Answers

(क) पद्यांश पढ़कर दी गई सूचना के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति (1): आकलन कृति

प्रश्न 1.
आकृति पूर्ण कीजिए।
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद 5

प्रश्न 2.
समझकर लिखिए।
1. मंजिल तब मुश्किल नहीं है –
2. थकानों की बात करते हैं –
उत्तर:
1. जब दिल में हौसला हो।
2. कमजोर दिलवाले।

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद

कृति (2): सरल अर्थ

प्रश्न 1.
उपर्युक्त दी गई पंक्तियों का सरल अर्थ लिखिए।
उत्तर:
कवि कहते हैं कि पक्षियों को कभी उड़ने की शिक्षा नहीं दी जाती है। वे खुद ही आसमान की ऊँचाई को जान जाते हैं, अर्थात उड़ते-उड़ते आसमान की बुलंदियों तक जा पहुँचते हैं। इसी प्रकार कर्मठ और परिश्रमी व्यक्ति को किसी सहारे की जरूरत नहीं पड़ती, वे स्वयं ही हर ऊँचाई को प्राप्त कर लेते हैं। कवि कहते हैं यदि दिल में साहस है तो किसी भी लक्ष्य को हासिल करना कठिन नहीं है। थक जाने की बात तो कमजोर दिल वाले किया करते हैं। अर्थात जिनके अंदर साहस है उनके लिए हर कार्य आसान है।

(ख) पद्यांश पढ़कर दी गई सूचना के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति (1): आकलन कृति

प्रश्न 1.
चौखट पूर्ण कीजिए।
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद 6

प्रश्न 2.
उत्तर लिखिए।
1. इनकी कमी नहीं है –
2. ये हमें तूफान से सुरक्षित रखती हैं –
उत्तर:
1. जीने के बहानों की!
2. मजबूत उम्मीदें

कृति (2): सरल अर्थ

प्रश्न 1.
उपर्युक्त प्रथम चार पंक्तियों के सरल अर्थ लिखिए।
उत्तर:
कवि कहते हैं, जो जीना ही नहीं चाहते। जिन्हें सिर्फ मरना ही है, वे नि:संदेह आत्महत्या कर लें। वरना यहाँ जीने के बहानों की कोई कमी नहीं है अर्थात जीने की बहुत सारी वजह हैं। कवि कहते हैं, खुशबू का काम तो केवल महकना और चारों तरफ फैल कर लोगों को अपने सुगंध से भर देना है। खुशबू कभी भी प्रशंसकों की प्रशंसा से वंचित नहीं होती है। इसी प्रकार मनुष्य को भी खुशबू की तरह गुणी और परोपकारी होकर नि:स्वार्थ भाव से लोगों का कल्याण करते रहना चाहिए, तो वे भी कभी प्रशंसा के मोहताज नहीं होंगे।

कवि कहते हैं कि मनुष्य को पूरी उम्मीद (आशा) के साथ आगे बढ़ना चाहिए। जीवन में आने वाली मुसीबतों और परेशानियों के तूफान से ये उम्मीद ही उन्हें सुरक्षित रखती हैं इसलिए मनुष्य को कभी निराश नहीं होना चाहिए, क्योंकि उम्मीद की छतें बड़ी मजबूत होती हैं।

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद

(ग) पद्यांश पढ़कर दी गई सूचना के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति (1): आकलन कृति

प्रश्न 1.
आकृति पूर्ण कीजिए।
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद 7

कृति (2): सरल अर्थ

प्रश्न 1.
प्रथम चार पंक्तियों का सरल अर्थ लिखिए।
उत्तर:
कवि मनुष्य से कहते हैं जीवन में कुछ करने के लिए या लक्ष्य प्राप्त करने के लिए तुम्हारे अंदर पक्का इरादा क्यों नहीं है? तुम्हें अपने आप पर भरोसा क्यों नहीं है? अर्थात मनुष्य में आत्मविश्वास का होना बहुत जरूरी है। कवि मनुष्य से कहते हैं तुम्हें चलने के लिए दो पैर बने हैं अर्थात ईश्वर ने तुम्हें दो पैर दिए हैं, तो तुम उन पैरों पर चलते क्यूँ नहीं हो? यहाँ कवि का तात्पर्य यह है कि तुम अपने पैरों का उपयोग करके अपने लक्ष्य को क्यों नहीं प्राप्त करते हो? अर्थात मनुष्य को आत्मनिर्भर होना चाहिए।

(घ) पद्यांश पढ़कर दी गई सूचना के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति (1): आकलन कृति

प्रश्न 1.
उत्तर लिखिए।
कवि द्वारा दी गई सीख –
उत्तर:
(क) खुदकुशी नहीं करनी चाहिए।
(ख) अपने देश की चिंता करनी चाहिए।
(ग) किताबें पढ़नी चाहिए।

प्रश्न 2.
सत्य या असत्य पहचानकर लिखिए।
1. खुदकुशी से स्वर्ग मिलता है।
2. किताबों में बहुत अच्छी बातें लिखी हैं।
उत्तर:
1. असत्य
2. सत्य

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद

कृति (2): सरल अर्थ

प्रश्न 1.
प्रथम चार पंक्तियों का सरल अर्थ लिखिए।
उत्तर:
कवि मनुष्य से कहते हैं इस संसार में आत्महत्या करने से किसको स्वर्ग मिला है। तू इतनी छोटी-सी बात क्यों नहीं समझता है? अर्थात आत्महत्या करना मूर्खता है।

कवि कहते हैं यह देश सबका अपना देश है। इसके उन्नति की चिंता सबको करनी चाहिए। आखिर सबको इसकी चिंता क्यों नहीं है? अर्थात प्रत्येक देश वासियों को अपने देश के उन्नति की चिंता करनी चाहिए।

उम्मीद Summary in Hindi

कवि-परिचय:

जीवन-परिचय: कमलेश भट्ट का जन्म उत्तर प्रदेश के जफरपुर में हुआ। वे गजल, कहानी, हायकू, साक्षात्कार, निबंध, समीक्षा आदि
विधाओं में रचना करते हैं। इन्हें पर्यावरण के प्रति गहरा लगाव है। नदी, पानी आदि इनकी रचनाओं के विषय हैं।

प्रमुख कृतियाँ: कहानी संग्रह – ‘नखलिस्तान’, ‘मंगल टीका’, गजल संग्रह – ‘मैं नदी की सोचता हूँ’, ‘शंख’, ‘सीप’, ‘रेत’, ‘पानी’,
हायकू संकलन – ‘अमलतास’, बाल कविताएँ – ‘अजब-गजब’, बाल उपन्यास – ‘तुईम’।

पद्य-परिचय:

गजल: उर्दू, हिंदी या फारसी में की गई रचना जिसमें एक ही बहर और वजन के अनुसार लिखे गए शेरों का समूह होता है। गजल
के पहले शेर को ‘मतला’ और अंतिम शेर को ‘मकता’ कहते हैं। प्रत्येक शेर एक-दूसरे से स्वतंत्र होते हैं।
प्रस्तावना: प्रस्तुत गजल ‘उम्मीद’ के गजलकार ने इस रचना के माध्यम से हमें अपने लक्ष्य की तरफ बुलंदी से बढ़ने, जीने की चाह
बनाए रखने, खुद पर भरोसा करने, सच्चाई पर डटे रहने आदि के लिए प्रेरित किया है।

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद

सारांश:

कवि पंक्षियों का उदाहरण देते हुए कहते हैं कि दिल में हौसला हो तो मंजिल प्राप्त करना कठिन नहीं है। जिन्हें आत्महत्या ही करनी है बेशक कर लें वरना यहाँ जीने के बहाने बहुत हैं। गुणी और अच्छे लोगों के प्रशंसकों की यहाँ कोई कमी नहीं है। पक्की उम्मीद हर मुसीबतों से हमारी रक्षा करती है। हमें सत्य का साथ देना चाहिए और अपने हाथ-पैर का उपयोग करके अर्थात आत्मनिर्भर होकर देश की उन्नति के लिए कुछ करना चाहिए। आत्महत्या करने से स्वर्ग नहीं मिलता। आत्महत्या करना निपट मूर्खता है।

सरल अर्थ:

वो खुद ही ………………….. उड़ानों की
कवि कहते हैं कि पक्षियों को कभी उड़ने की शिक्षा नहीं दी जाती है। वे खुद ही आसमान की ऊँचाई को जान जाते हैं, अर्थात उड़ते-उड़ते आसमान की बुलंदियों तक जा पहुँचते हैं। इसी प्रकार कर्मठ और परिश्रमी व्यक्ति को किसी सहारे की जरूरत नहीं पड़ती, वे स्वयं ही हर ऊँचाई को प्राप्त कर लेते हैं।

जो दिल में …………………… थकानों की
कवि कहते हैं यदि दिल में साहस है तो किसी भी लक्ष्य को हासिल करना कठिन नहीं है। थक जाने की बात तो कमजोर दिल वाले किया करते हैं। अर्थात जिनके अंदर साहस है उनके लिए हर कार्य आसान है।

जिन्हें है सिर्फ …………….. बहानों की
कवि कहते हैं, जो जीना ही नहीं चाहते। जिन्हें सिर्फ मरना ही है, वे नि:संदेह आत्महत्या कर लें। वरना यहाँ जीने के बहानों की कोई कमी नहीं है अर्थात जीने की बहुत सारी वजह हैं।

महकना …………….. कद्रदानों की
कवि कहते हैं, खुशबू का काम तो केवल महकना और चारों तरफ फैल कर लोगों को अपने सुगंध से भर देना है। खुशबू कभी भी प्रशंसकों की प्रशंसा से वंचित नहीं होती है। इसी प्रकार मनुष्य को भी खुशबू की तरह गुणी और परोपकारी होकर नि:स्वार्थ भाव से लोगों का कल्याण करते रहना चाहिए, तो वे भी कभी प्रशंसा के मोहताज नहीं होंगे।

हमें हर हाल …………….. मकानों की
कवि कहते हैं कि मनुष्य को पूरी उम्मीद (आशा) के साथ आगे बढ़ना चाहिए। जीवन में आने वाली मुसीबतों और परेशानियों के तूफान से ये उम्मीद ही उन्हें सुरक्षित रखती हैं इसलिए मनुष्य को कभी निराश नहीं होना चाहिए, क्योंकि उम्मीद की छतें बड़ी मजबूत होती हैं।

कोई पक्का ………………. क्यों नहीं है?
कवि मनुष्य से कहते हैं जीवन में कुछ करने के लिए या लक्ष्य प्राप्त करने के लिए तुम्हारे अंदर पक्का इरादा क्यों नहीं है? तुम्हें अपने आप पर भरोसा क्यों नहीं है? अर्थात मनुष्य में आत्मविश्वास का होना बहुत जरूरी है।

बने हैं पाँव ………………. क्यों नहीं है?

कवि मनुष्य से कहते हैं तुम्हें चलने के लिए दो पैर बने हैं अर्थात ईश्वर ने तुम्हें दो पैर दिए हैं, तो तुम उन पैरों पर चलते क्यूँ नहीं हो? यहाँ कवि का तात्पर्य यह है कि तुम अपने पैरों का उपयोग करके अपने लक्ष्य को क्यों नहीं प्राप्त करते हो? अर्थात मनुष्य को आत्मनिर्भर होना चाहिए।

बहुत संतुष्ट …………….. क्यों नहीं है?
कवि मनुष्य से कहते हैं कि तुम अपनी परिस्थितियों से बहुत संतुष्ट क्यों हो? तुम्हारे भीतर भी कुछ कर गुजरने का अर्थात उन्नति करने का गुस्सा (आक्रोश) क्यों नहीं है? यहाँ कवि का तात्पर्य है कि मनुष्य को परिस्थितियों का दास नहीं होना चाहिए बल्कि उनसे संघर्ष करते हुए आगे बढ़ना चाहिए।

तू झूठों की ……………… क्यों नहीं है?
कवि मनुष्य से कहते हैं कि तुम झूठे लोगों की तरफदारी करने में सम्मिलित हो गए हो। तुम्हें तो सच्चा होना था। सत्य का साथ देना था। तुम सच्चे क्यों नहीं हो? यहाँ कवि का तात्पर्य है कि मनुष्य को हमेशा सच्चाई के रास्ते पर चलना चाहिए।

मिली है खुदकुशी ………………. क्यों नहीं है?
कवि मनुष्य से कहते हैं इस संसार में आत्महत्या करने से किसको स्वर्ग मिला है। तू इतनी छोटी-सी बात क्यों नहीं समझता है? अर्थात आत्महत्या करना मूर्खता है।

सभी का अपना ……………. क्यों नहीं है?
कवि कहते हैं यह देश सबका अपना देश है। इसके उन्नति की चिंता सबको करनी चाहिए। आखिर सबको इसकी चिंता क्यों नहीं है? अर्थात प्रत्येक देश वासियों को अपने देश के उन्नति की चिंता करनी चाहिए।

किताबों में बहुत ……………. क्यों नहीं है?
कवि कहते हैं कि किताबों में ऐसी बहुत सारी अच्छी-अच्छी बातें लिखी हैं। इन लिखी हुई बातों को कोई पढ़ता क्यों नहीं है? अर्थात मनुष्य को किताबों की अच्छी बातों को पढ़कर उन्हें अपने व्यवहार में लाना चाहिए।

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 5 उम्मीद

शब्दार्थ:

  1. बुलंदी – ऊँचाई, शिखर
  2. परिंदा – पंछी
  3. तालीम – शिक्षा
  4. हौसला – साहस
  5. मुश्किल – कठिन
  6. बेशक – नि:संदेह
  7. खुदकुशी – आत्महत्या
  8. मोहताज – वंचित
  9. कद्रदानों – प्रशंसकों, गुणग्राहकों
  10. महफूज – सुरक्षित
  11. उम्मीद – आशा, भरोसा
  12. इरादा – विचार, फैसला
  13. हालात – परिस्थिति
  14. तरफदारी – पक्ष लेना
  15. जन्नत – स्वर्ग
  16. मुल्क – देश, वतन

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 ‘इत्यादि’ की आत्मकहानी

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Hindi Solutions Hindi Lokvani Chapter 6 ‘इत्यादि’ की आत्मकहानी Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 ‘इत्यादि’ की आत्मकहानी (पठनार्थ)

Hindi Lokvani 9th Std Digest Chapter 6 ‘इत्यादि’ की आत्मकहानी Textbook Questions and Answers

1. रचनात्मकता की ओर मौलिक सृजन

प्रश्न 1.
‘धन्यवाद’ शब्द की आत्मकथा अपने शब्दों में लिखिए।
उत्तर :
मनुष्य से मेरा संबंध बहुत नजदीक का है। मैं उसके जीवन के हर क्षण में उसका साथ देता हूँ। मन की कृतज्ञता प्रकट करने के लिए धन्यवाद’ यानी मैं बेहद उपयोगी शब्द हूँ परंतु अब हमें औपचारिकता माना जाता है इसलिए जिनको हम ‘अपना’ कहते हैं उनके लिए मेरा प्रयोग कम किया जाता है। मनुष्य मेरा प्रयोग करके व्यंग्य भी करता है। आज के युग में मनुष्य मेरा गलत इस्तेमाल कर रहा है, मैं सिर्फ एक औपचारिकता बनकर रह गया हूँ।

कभी-कभी मुझे गर्व भी महसूस होता है जब किसी को गले लगाकर, पाँव छूकर या हाथ मिलाकर अपनों को धन्यवाद कहते हैं, तब इसके बहुत फायदे होते हैं। जब कभी कोई मेरा प्रयोग करता है तो उसके मन की भावनाएँ व्यक्त हो जाती हैं और किसी दूसरे को खुशी भी प्राप्त हो जाती है। मुझे तब बहुत प्रसन्नता होती है जब मेरे प्रयोग से आपके रिश्तों को मजबूती मिलती है। मेरे कारण तनाव कम करने, रोग प्रतिरोधी क्षमता बढ़ाने और कृतज्ञता जाहिर करने में भी लोगों के लिए बहुत महत्त्वपूर्ण है।

किसी के व्यक्तित्व या कृति के प्रति आपके प्रशंसात्मक व्यवहार की झलक भी मेरे द्वारा ही दिखती है। वैसे भी हमने जो किया, उसका असर क्या हुआ, यह कौन नहीं जानना चाहेगा। मेरा प्रयोग करके आप अनजान व्यक्ति के हृदय में भी एक पहचान अंकित कर देते हैं। आज लोग मेरा प्रयोग खरे में, खोटे में, असली में, नकली में सभी जगह कर रहे हैं। आखिर, जो भी कुछ हो, मुझे सुनकर सभी के चेहरों पर प्रसन्नता छा जाती है।

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

2. संभाषणीय :

प्रश्न 1.
अपने विद्यालय में मनाई गई खेल प्रतियोगिताओं में से किसी एक खेल का आँखों देखा वर्णन कीजिए।
उत्तर:
हमारे विद्यालय में खेलकूद प्रतियोगिता का आयोजन किया गया। जिसमें अनेक विद्यालयों की टीमों ने भाग लिया। जिसमें किक्रेट मैच का आयोजन भी किया गया था, उसमें मेरे विद्यालय की टीम ने भी भाग लिया। मार्च का सुहावना दिन था। नौ बजे दोनों टीमों के कप्तान और अंपायर मैदान के मध्य में आ गए। टॉस हुआ, जिसमें हमारे कप्तान ने बाजी मारी। हमारे कप्तान ने पहले बल्लेबाजी करने का निर्णय लिया। पंद्रह मिनट के अंतराल पर हमारी टीम की सलामी जोड़ी मैदान पर उतरी।

विपक्षी टीम के कप्तान ने फील्डिंग सजाई। दोनों निर्णायक अपने-अपने स्थान पर खड़े हो गए। गेंदबाज ने पहले ओवर में बहुत सटीक गेंदबाजी की। तेज गेंदबाज को विकेट की नमी का फायदा मिल रहा था। तीसरे ओवर से हमारे बल्लेबाजों ने जम कर प्रहार करना आरंभ कर दिया। कुछ शानदार चौके और तीन छक्के लगे। दस ओवर की समाप्ति पर हमारी टीम ने एक विकेट खोकर साठ रन बना लिए थे। पारी को ठोस शुरूआत मिल चुकी थी। मध्यक्रम में बल्लेबाजों ने भी संभलकर खेलना आरंभ किया।

जब उनकी आँखें जम गई तो उन्होंने चौकों और छक्के की झड़ी लगा दी। पारी समाप्त होने तक हमारी टीम ने आठ विकेट पर दो सौ पचहत्तर रनों का विशाल स्कोर खड़ा कर दिया। तीस मिनट के अंतराल के बाद खेल पुन: आरंभ हुआ। अब हमारी टीम क्षेत्ररक्षण करने उतरी। गेंदबाजी आरंभ हुई। विपक्ष के सलामी बल्लेबाजों ने अपनी टीम को ठोस शुरूआत दी। उन्होंने बिना विकेट खोए पचास रन बना लिए। अगले ओवर में विपक्षी टीम को झटका लगा।

अब तो हमारे गेंदबाज विपक्षी बल्लेबाजों पर हावी हो गए। रनों की गति पर अंकुश लग गया। हमारे कप्तान ने गेंदबाजी में लगातार परिवर्तन करते हुए विपक्षी टीम को दबाव में डाले रखा। अभी वे दो सौ रन का आँकड़ा भी पार नहीं कर पाए थे उनका पहले पाँचवाँ, फिर छठा विकेट गिर गया। हमारे खिलाड़ियों में जोश की लहर दौड़ गई। अब मैच पर हमारी टीम की पकड़ मजबूत दिखाई देने लगी। चालीस ओवर की समाप्ति पर विपक्षी टीम ने सात विकेट खोकर एक सौ अस्सी रन बनाए थे।

उनके विकेटों का पतन तेज गति से हो रहा था और रन धीमी गति से बन रहे थे। अंततः पूरी विपक्षी टीम उन्चासवें ओवर में दो सौ छत्तीस रन बना कर आउट हो गई। हमारी टीम के खिलाड़ी ओर समर्थक खुशी से उछल पड़े। दूसरी ओर विपक्षी टीम के खिलाड़ी उदास दिखाई दे रहे थे। मैच की समाप्ति पर पुरस्कार वितरण समारोह हुआ। जिले के शिक्षा अधिकारी ने विजेता टीम को ट्रॉफी प्रदान की।

हमारी टीम के उस गेंदबाज को ‘मैन ऑफ द मैच’ का पुरस्कार दिया गया जिसने मात्र छत्तीस रन देकर चार विकेट लिए थे। समारोह की समाप्ति पर खिलाड़ी और दर्शक अपने-अपने निवास स्थान की ओर लौटने लगे। इस रोमांचक मैच की यादें हमारे मन में आज भी अंकित हैं।

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

Hindi Lokvani 9th Std Textbook Solutions Chapter 6 ‘इत्यादि’ की आत्मकहानी Additional Important Questions and Answers

(क) गद्यांश पढ़कर दी गई सूचना के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति क (1) : आकलन कृति

प्रश्न 1.
आकृति पूर्ण कीजिए।
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी 1

प्रश्न 2.
समझकर लिखिए।
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी 2

प्रश्न 3.
निम्नलिखित विधान सत्य है या असत्य लिखिए।
i. सभी ने इत्यादि के जीवन की कहनी कही।
ii. ‘शब्द-समाज’ में इत्यादि का सम्मान कुछ कम नहीं है।
उत्तर:
i. असत्य
ii. सत्य

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

कृति क (2) : शब्द संपदा

प्रश्न 1.
निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।
i. अपमान …………….
ii. असाधारण ……………
उत्तर :
i. सम्मान
ii. साधारण

प्रश्न 2.
निम्नलिखित शब्दों में उचित प्रत्यय लगाकर नए शब्द बनाइए।
i. सम्मान
ii. गुण
उत्तर :
i. सम्मानित – ‘इत’ प्रत्यय
i. गुणी – ‘ई’ प्रत्यय
वाक्य : रोहन हर बात में अपने मुँह मियाँ मिठू बनता है।

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

प्रश्न 3.
निम्नलिखित के वचन बदलिए।
i. लेखक
ii. कहानी
उत्तर :
i. लेखकगण
ii. कहानियाँ

कृति क (3) : स्वमत अभिव्यक्ति

प्रश्न 1.
‘इत्यादि’ शब्द के महत्त्व के बारे में अपने विचार व्यक्त कीजिए।
उत्तर :
समाज में ‘इत्यादि’ शब्द का बहुत सम्मान है। वक्ता और लेखक को इस शब्द का प्रयोग करना ही पड़ता है। दिनभर में इस शब्द का प्रयोग कई बार किया जाता है। शब्द-समाज में यदि इत्यादि’ न रहता तो लेखकों और वक्ताओं की न जाने कैसी दशा ोती? इस शब्द का प्रयोग कहीं पर भी किया जा सकता है। शब्द समाज में ऐसे कई शब्द हैं जिनका अपना अलग महत्त्व है। इस शब्द का उपयोग भी होता है और कई बार दुरुपयोग भी होता है। इस शब्द के माध्यम से लेखक और वक्ता नमक मिर्च लगाकर खूब वाह-वाही हासिल कर लेते हैं।

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

(ख) गद्यांश पढ़कर दी गई सूचना के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ख (1) : आकलन कृति

प्रश्न 1.
आकृति पूर्ण कीजिए।
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी 3

प्रश्न 2.
रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।
i. मेरी माता का नाम ………. और पिता का नाम ………….. है।
ii. वे ………….. से विचरते हैं।
उत्तर :
i. ‘इति’, ‘आदि’
ii. स्वाधीनता

कृति ख (2) : शब्द संपदा

प्रश्न 1.
निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए।
i. स्वाधीन
ii. कृपा
उत्तर:
i. स्वतंत्र
ii. दया

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

प्रश्न 2.
निम्नलिखित शब्दों के वचन परिवर्तन कीजिए।
i. लड़का
ii. भारत
उत्तर:
i. लड़के
ii. भारत

कृति ख (3) : स्वमत अभिव्यक्ति

प्रश्न 1.
हिंदी व्याकरण में ‘उपसर्ग और प्रत्यय का महत्त्व’, इस पर अपने विचार स्पष्ट कीजिए।
उत्तर:
‘उपसर्ग’ वे शब्दांश होते हैं जो किसी शब्द के पूर्व में लगकर उस शब्द का अर्थ बदल देते हैं, या उसमें नई विशेषता उत्पन्न कर देते हैं। ‘प्रत्यय’ उन शब्दों को कहते हैं जो किसी अन्य शब्द के अंत में लगाए जाते हैं। इनके प्रयोग से शब्दों के अर्थ में भिन्नता या वैशिष्ट्य आ जाता है। उपसर्ग और प्रत्यय के प्रयोग से शब्दों का अर्थ बदल जाता है और वह विशेष अर्थ प्रकट करने लगते हैं। हिंदी व्याकरण में इनका विशेष महत्त्व हैं।

(ग) गद्यांश पढ़कर दी गई सूचना के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ग (1) : आकलन कृति

प्रश्न 1.
समझकर लिखिए।
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी 4

प्रश्न 2.
सही विकल्प चुनकर पूर्ण वाक्य फिर से लिखिए ।
i. परोपकार और दूसरे का मान रखना तो मानो मेरा …………….
(क) कर्तव्य है
(ख) धर्म है।
(ग) स्वभाव हैं।
उत्तर:
(क) कर्तव्य है

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

ii. उनका मन फिर ज्यों का त्यों ………..
(क) आनंदित हो उठा।
(ख) हरा-भरा हो उठा।
(ग) दुःखी हो उठा।
उत्तर:
(ख) हरा-भरा हो उठा।

कृति ग (2) : शब्द संपदा

प्रश्न 1.
प्रत्यय अलग करके लिखिए। –
i. दरिद्रता
ii. निर्धनता
उत्तर :
i. दरिद्र + ता (प्रत्यय)
ii. निर्धन + ता (प्रत्यय)

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

प्रश्न 2.
विलोम शब्द लिखिए।
i. राजा …
ii. पंडित ……….
उत्तर:
i. रंक
ii. मूर्ख

कृति ग (3) : स्वमत अभिव्यक्ति

प्रश्न 1.
‘परोपकार एक मानवीय गुण है’ इस पर अपने विचार लिखिए।
उत्तर :
मनुष्य के कर्म की सुंदरता जिन गुणों में प्रकट होती है- उनमें परोपकार सर्वोपरि है। दान, त्याग, सहिष्णुता, धैर्य और ईश्वरीय सृष्टि का सम्मान करना आदि अनेक गुण परोपकार में आते हैं। प्रकृति ही हमें परोपकार का पाठ सिखाती है। सूर्य, वायु, वन, पर्वत, पेड़-पौधे, नदियाँ, वनस्पतियाँ सभी हमें सरस फल प्रदान करते हैं। मनुष्यता की कसौटी परोपकार है। जगत-कल्याण के लिए शिव ने विषपान किया; देवताओं की रक्षा के लिए दधिची ने अपनी हड्डियों का दान किया। अत: स्पष्ट है कि आदिकाल से ही परोपकार एक मानवीय गुण है।

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

(घ) गद्यांश पढ़कर दी गई सूचना के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति घ (1) : आकलन कृति

प्रश्न 1.
संजाल पूर्ण कीजिए।
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी 5

प्रश्न 2.
निम्नलिखित विधान सत्य है या असत्य लिखिए।
i. समालोचक महाशय का किसी ग्रंथकार के साथ मनमुटाव चल रहा था।
ii. समालोचक की पुस्तक ग्रंथकार के सामने आई।
उत्तर:
i. सत्य
ii. असत्य

कृति घ (2) : शब्द संपदा

प्रश्न 1.
विलोम शब्द लिखिए।
i. अतृप्ति
ii. योग्यता
उत्तर :
i. तृप्ति
ii. अयोग्यता

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

प्रश्न 2.
निम्नलिखित शब्दों के वचन परिवर्तन कीजिए।
i. पुस्तक
ii. पाठक
उत्तर :
i. पुस्तकें
ii. पाठकगण

कृति घ (3) : स्वमत अभिव्यक्ति

प्रश्न 1.
‘धन्यवाद शब्द के हो रहे अत्यधिक प्रयोग’ पर अपने विचार व्यक्त कीजिए।
उत्तर :
आजकल धन्यवाद शब्द का बहुत प्रयोग किया जा रहा है। कभी कभी हम कार्य नहीं करते फिर भी दूसरे हमें ‘धन्यवाद’ देते हैं। इस प्रसंग पर कहे गए धन्यवाद शब्द में हमारे प्रति कृतज्ञता का भाव नहीं होता है बल्कि व्यंग्य होता है। व्यंग्य इसलिए क्योंकि हमने वह कार्य किया ही नहीं फिर भी धन्यवाद कहा जाता है। जब हम दूसरों के लिए कुछ भी नहीं कर पाते है तब हमें ‘धन्यवाद’ शब्द निरर्थक महसूस होता है। उस शब्द में छिपा व्यंग्य हमारे मन को आघात पहुँचाता है और हम परेशान हो जाते हैं।

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

(ङ) गद्यांश पढ़कर दी गई सूचना के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति छ (1) : आकलन कृति

प्रश्न 1.
संजाल पूर्ण कीजिए।
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी 6

प्रश्न 2.
सही उत्तर लिखिए।
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी 7

प्रश्न 3.
निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए।

  1. ‘इत्यादि’ किसे विद्वान बनाता है ?
  2. किसके पहुँचते ही अधूरा विषय भी पूरा हो जाता है
  3. संसार का नियम क्या है?

उत्तर:

  1. मूर्ख को
  2. इत्यादि के
  3. परिवर्तन

कृति छ (2) : शब्द संपदा

प्रश्न 1.
वचन बदलिए।
i. समालोचना ………..
ii. आँख ……….
उत्तर :
i. समालोचनाएँ
ii. आँखें

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

प्रश्न 2.
विलोम शब्द लिखिए।
i. आदि …….
ii. परिवर्तित ………….
उत्तर:
i. अंत
ii. अपरिवर्तित

कृति ङ (3) : स्वमत अभिव्यक्ति

प्रश्न 1.
‘परिवर्तन संसार का नियम है।’ इस पर अपने विचार व्यक्त कीजिए।
उत्तर:
इस संसार में कुछ भी अपरिवर्तनशील नहीं है। सब कुछ नश्वर और क्षण भंगूर है। जो परिवर्तन और अनित्यता को समझता है वही ज्ञानी है, इंसान दु:ख के सिवाय हर चीज को सदा एक जैसा बनाए रखने की कोशिश करता है। इसमें वह कोई परिवर्तन नहीं चाहता है। परंतु यह कैसे संभव है कि संसार में परिवर्तन ही न हो। जिसका जन्म हुआ है उसकी मृत्यु निश्चित है, जो युवा होगा वह वृद्ध अवश्य होगा, उसके जीवन में दुख है तो सुख भी आएगा यह मानव के अस्तित्व व विकास के लिए आवश्यक है। जिस प्रकार प्रकृति में परिवर्तन होता है वैसे ही संसार में भी परिवर्तन होता है। यदि संसार में परिवर्तन नहीं होता तो आज का युग इतना प्रगतिशील नहीं होता। आज मनुष्य इतनी उड़ाने नहीं भरता। यह सब परिवर्तन की ही देन है।

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

भाषाई कौशल पर आधारित पाठ्यगत कृतियाँ

प्रश्न 1.
भाषा बिंदु :
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी 8

‘इत्यादि’ की आत्मकहानी Summary in Hindi

लेखक-परिचय :

जीवन-परिचय : अखौरी जी आधुनिक हिंदी के प्रमुख साहित्यकार हैं। ये ‘भारत मित्र’, ‘शिक्षा’, ‘विद्या विनोद’, पत्र-पत्रिकाओं के संपादक रह चुके हैं। इनके वर्णनात्मक निबंध विशेष रूप से पठनीय हैं।

गद्य-परिचय :

वर्णनाताक कहानी : इसके अंतर्गत सजीव, निर्जीव, वस्तु, प्राणी, मनुष्य, स्थान, शब्द-विशेष, प्राकृतिक या अन्य दृश्यों, यात्रा आदि का वर्णन किया जाता है।
प्रस्तावना : प्रस्तुत पाठ ‘इत्यादि’ की आत्मकहानी के माध्यम से लेखक यशोदानंद अखौरी जी ने इत्यादि शब्द के उपयोग, सदुपयोग-दुरुपयोग से संबंधित जानकारी अपने लेख के रूप में प्रदान की है।

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

सारांश :

‘इत्यादि’ की आत्मकहानी के माध्यम से लेखक बताते हैं कि ‘इत्यादि’ न रहता तो लेखकों और वक्ताओं की बहुत दुर्दशा होती। इत्यादि के प्रयोग से ही वे सम्मान पाते हैं, पर उसके लिए एक वाक्य भी किसी की लेखनी ने आज तक नहीं लिखी। इसलिए वह आज स्वयं ही अपनी कहानी कहने और गुणगान करने बैठा है।

आजकल चारों ओर इत्यादि ही इत्यादि है। जहाँ देखिए वहीं वह परोपकार के लिए उपस्थित है। चाहे राजा हो, या रंक, चाहे पंडित हो या मूर्ख, किसी के घर आने-जाने में संकोच नहीं करता। अपनी मानहानि नहीं समझता। इसीलिए वह सबका प्यारा है। वह छोटे-छोटे वक्ताओं और लेखकों की दरिद्रता तुरंत दूर कर देता है। अल्पज्ञानी भी इत्यादि का सहयोग पाकर बड़े-बड़े मंचों पर ‘इत्यादि-इत्यादि’ का प्रयोग कर अपने को महापंडित सिद्ध कर देता है।

इत्यादि मूर्ख को विद्वान बनाता है, ऐसे लोगों को युक्ति सुझाता है। लेखक को यदि भाव व्यक्त करने की भाषा नहीं आती, तो भाषा जुटाता है। कवि को उपमा नहीं मिलती तो उपमा बताता है। अब तो उसका प्रयोग आदि के रूप में होने लगा है।

शब्दार्थ :

  1. वक्ता – बोलनेवाला
  2. सतर – पंक्ति
  3. अवलंब – सहारा
  4. गुणावली – गुणगान
  5. मिती – महिने की तिथी
  6. विचरना – घूमना-फिरना, चलना
  7. विख्यात – प्रसिदध
  8. कदाचित – शायद
  9. सर्वत्र – चारों ओर
  10. ठौर – जगह
  11. रंक – दरिद्र
  12. दृष्टांत – उदाहरण
  13. वक्तृत्व – व्याख्यान
  14. ग्लानि – खिन्नता, दुःख
  15. निबाह – गुजारा, पालन
  16. एक बारगी – अचानक, एक बार में
  17. समालोचक – समीक्षक, आलोचक
  18. मनमुटाव – वैमनस्य

Maharashtra Board Class 9 Hindi Lokvani Solutions Chapter 6 'इत्यादि' की आत्मकहानी

मुहावरे :

  • नमक-मिर्च लगाना – बढ़ा-चढ़ाकर बातें कहना।
  • कलई खुलना – भेद खुलना, रहस्योद्घाटन होना।
  • अपने मुँह मियाँ मिठू बनाना – अपनी प्रशंसा स्वयं करना।
  • जी में जी आना – धीरज बंधाना
  • धीरज बँधना – धीरज बढ़ाना।
  • पौ-बारह झेना – अच्छा फायदा होना।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Solutions Amod Chapter 3 सूक्तिसुधा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

Sanskrit Amod Std 10 Digest Chapter 3 सूक्तिसुधा Textbook Questions and Answers

भाषाभ्यासः

श्लोकः 1

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
का गुरूणां गुरुः ?
उत्तरम्‌ :‌
विद्या गुरूणां गुरुः।

प्रश्न आ.
किं राजसु न पूज्यते ?
उत्तरम्‌ :‌
धनं राजसु न पूज्यते।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न इ.
कः पशुः एव ?
उत्तरम्‌ :‌
विद्याविहीन : पशुः एव।

2. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न अ.
‘विद्या नाम नरस्य’ . . . इति श्लोकाधारण विद्यायाः महत्त्वं लिखत ।
उत्तरम्‌ :‌
सूक्ति म्हणजे चांगल्या उक्ती. सूक्तिसुधा अशा नीतिपर उक्तींचा संग्रह आहे. ‘विद्याविहीनः पशुः’ ही सूक्ति ज्ञानाचे महत्त्व विशद करते. विद्या नाना भोग (समाधान) प्राप्त करून देणारी आहे. तसेच ती यश व आनंदही प्राप्त करून देणारी आहे. विद्या हे संरक्षिलेले गुप्त धन आहे. परदेशातही विद्या बंधुसम असते. राजसभेतही विद्यावान व्यक्तीचा सन्मान केला जातो. विद्येमुळे माणसाला ज्ञानाचे तेज प्राप्त होते व त्याचे सौंदर्य वाढते.

ज्ञानामुळे सर्व उद्दिष्टे साध्य होऊ शकतात, ‘किं किं न साधयति कल्पकतेव विद्या’ या उक्तीप्रमाणे विद्या कल्पकतेप्रमाणे सर्व इच्छांची पूर्ती करते. म्हणूनच ज्ञानहीन मनुष्यास पशूच मानले जाते.

सूक्तिs are good sayings. सूक्तिसुधा is a collection of all such value-based quotations. The सूक्ति ‘विद्याविहीनः पशुः’ ellobarates the importance of knowledge.

Knowledge alone gives enjoyment, happiness and fame to a person. It is the preceptor of all preceptors. Hence, knowledge is precious wealth. It is well-guarded and concealed wealth.

It enhances the beauty of a person. Knowledge is considered to be relative while travelling in foreign country. It is said to be supreme deity. Even royal courts admire knowledgeable people.

A man who is devoid of knowledge / learning, is said to be an animal; as knowledge helps achieving all ends. It is rightly said, “किं किं न साधयति कल्पलतेब विद्या’ – what does not knowledge achieve like wish yielding-creeper.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

3. जालरेखाचित्रं पूरयत ।

प्रश्न 1.
जालरेखाचित्रं पूरयत
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 1
उत्तरम्‌ :‌
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 2

श्लोक: 2.

1. मञ्जूषात: उचितं शब्दं चित्वा तालिकां पूरयत ।

प्रश्न 1.
मञ्जूषात: उचितं शब्दं चित्वा तालिकां पूरयत ।
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 3
(निन्दन्तु, गच्छतु, युगान्तरे, मरणम्, लक्ष्मी:, स्तुवन्तु ।)
उत्तरम्‌ :‌

नीतिनिपुणाः निन्दन्तु स्तुवन्तु वा
लक्ष्मीः समाविशतु गच्छतु वा
मरणम् अद्यैव युगान्तरे वा

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

2. सन्धिविग्रहं कुरुत।

प्रश्न अ.
मरणमस्तु ।
उत्तरम्‌ :‌
मरणमस्तु – मरणम् + अस्तु।

प्रश्न आ.
अद्यैव ।
उत्तरम्‌ :‌
अद्यैव – अद्य + एव।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

3. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न 1.
“न्याय्यात्पथः प्रविचलन्ति पदं न धीराः । इति सूक्तिं स्पष्टीकुरुत।
उत्तरम्‌ :‌
सूक्ति म्हणजे चांगल्या उक्ती. सूक्तिसुधा अशा नीतिपर उक्तींचा संग्रह आहे. विद्याविटेन: पशुः हो सूक्ति ज्ञानाचे महत्व विशद करते. धैर्यवान लोकांमध्ये दृढनिश्चय ही स्थायी व विशेष गुण आहे. असे लोक स्थिर बुद्धीचे असतात. व ते स्वत:ला ध्येयापासून टू देत नाहीत ते त्याच मार्गाचा अवलंब करतात, व हवे ते परिणाम प्राप्त करून घेतात. ‘न्याय्यात्पथः प्रविचलन्ति पदं न धीराः’ ही सूक्ति हे विशद करते.

नीतिमध्ये कुशल लोक निंदानालस्ती करो वा प्रशंसा करोत, लक्ष्मी तिच्या इच्छेप्रमाणे येवो अथवा जावो, आजच मरण येवो वा युगान्त झाल्यावर (दुसऱ्या युगात / भरपूर काळ लोटल्यावर) येवो, (तरीही) धैर्यवान लोक न्याय्यमार्गावरून आपले पाऊल ढळू देत नाहीत (ते न्याय्यमार्ग सोडत नाहीत).

सूक्तिs are good sayings. सूक्तिसुधा is a collection of all such value-based.quotations. Resolute people have distinct quality of firmness. They are of stable intelellect and do not deviate their minds from their aim. They follow the path of justice, till they achieve fruitful results.

The सूक्ति ‘न्याय्यात्पथः प्रविचलन्ति पदं न धीराः’ says that experts/skilled people may praise or criticise courageous people; may goddess Laxmi assist them by pleasing on them or not; may they have to face death instantly or after long time; passing through all circumstances, resolute ones follow the justice path, achieve fruitful results and enlighten other’s lives too.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

4. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न 1.
‘क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति’ इति सूर्यस्य उदाहरणेन स्पष्टीकुरुत ।
उत्तरम्‌ :‌
सुभाषितांचा संदर्भ लक्षात घेऊन सूक्तींचा अर्थ जाणून घेतल्यास नैतिकदृष्ट्या श्रेष्ठ व्यक्तिमत्त्व विकसित केले जाऊ शकते. ‘क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति,’ हे सुभाषित सूर्याच्या उदाहरणाने महान लोकांचे आंतरिक सामर्थ्य दर्शविते. सूर्य दररोज, सापांनी नियंत्रित सात घोडे जोडलेल्या, एकच चाक असलेल्या रथातून, निराधार मार्गावरुन पायाने विकलांग अशा सारधीबरोबर अनंत अशा आकाशाच्या शेवटापर्यंत जातो.

(जसे) महान लोकांच्या कार्याची पूर्तता त्यांच्यातील सत्त्वाने (सामर्थ्याने) होते. इतर साधनांनी) नाही. सूर्य सर्व बाजूंनी प्रतिकूल गोष्टींनी वेढला असला तरी आकाशाच्या अंतापर्यंत पोहोचतो. महान लोकही सर्वतोपरी प्रतिकूल गोष्टींचा सामना करत कार्य पूर्णत्वास नेतात.

One can cultivate a strong and morally superior character by understanding the meaning of a good saying with reference to the given सुभाषित. “क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति,’ is a सुभाषित that explains the power of great people with the example of the sun Even with a single wheel to the chariot of seven horses controlled by the bridle of a snake, a supportless (difficult) path and a lame charioteer, the Sun surely reaches the end of the unending sky everyday.

The success of great people is in their spirit (valour) and does not depend on the means. The sun though surrounded by all unfavourable conditions succeeds in reaching last end of the sky. In the same way, great people though suffer due to unfavourable condition, accomplish the task.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोक: 3.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत ।

प्रश्न अ.
शुकसारिका: केन बध्यन्ते ?
उत्तरम्‌ :‌
आत्मन: मुखदोषेण शुकसारिकाः बध्यन्ते।

प्रश्न आ.
के न बध्यन्ते ?
उत्तरम्‌ :‌
बका: न बध्यन्ते।

2. सन्धिविग्रहं कुरुत ।

प्रश्न अ.
बकास्तत्र
उत्तरम्‌ :‌
बकास्तत्र – बकाः + तत्र।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न आ.
आत्मनो मुखदोषेण
उत्तरम्‌ :‌
आत्मनो मुखदोषेण – आत्मनः + मुखदोषेण।

श्लोकः 4.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत ।

प्रश्न अ.
रवे: रथस्य कति तुरगा: सन्ति ?
उत्तरम्‌ :‌
रवे: रथस्य सप्त तुरगाः सन्ति।

प्रश्न आ.
रवे: सारथिः कीदृशः अस्ति ?
उत्तरम्‌ :‌
रवे: सारथिः चरणविकलः अस्ति।

2. सन्धिविग्रहं कुरुत।

प्रश्न अ.
रथस्यैकम् ।
उत्तरम्‌ :‌
रथस्यैकम् – रथस्य + एकम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न आ.
सारथिरपि ।
उत्तरम्‌ :‌
सारथिरपि – सारथिः + अपि।

3. मञ्जूषात: शब्द चित्वा तालिकां पूरयत ।

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 4
(मार्गः, सारथिः, एकम्, सप्त ।)
उत्तरम्‌ :‌

निरालम्ब: मार्ग:
सप्त तुरगा:
चरणविकल: सारथि:
एकम् चक्रम्

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

4. जालरेखाचित्रं पूरयत ।

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 5
उत्तरम्‌ :‌
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 6

श्लोक: 5.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत ।

प्रश्न अ.
का कार्यसाधिका भवति ?
उत्तरम्‌ :‌
अल्पानां वस्तूनां संहतिः कार्यसाधिका भवति।

प्रश्न आ.
कै: मत्तदन्तिन: बध्यन्ते ?
उत्तरम्‌ :‌
आपन्न : तृणैः मत्तदन्तिन: बध्यन्ते।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

2. सन्धिविग्रहं कुरुत।

प्रश्न अ.
अल्पानामपि
उत्तरम्‌ :‌
अल्पानामपि – अल्पानाम् + अपि।

प्रश्न आ.
तृणैर्गुणत्वमापनर्बध्यन्ते
उत्तरम्‌ :‌
तृणैर्गुणत्वमापनैर्बध्यन्ते – तृणैः + गुणत्वम् + आपनैः + बध्यन्ते।

3. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न 1.
‘संहतिः कार्यसाधिका’ इति सूक्तिं स्पष्टीकुरुत ।
उत्तरम्‌ :‌
संहतिः – एकता, ऐक्यम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोक: 6.

1. पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
साधवः किं न विस्मरन्ति ?
उत्तरम्‌ :‌
साधवः कृतम् उपकारं न विस्मरन्ति।

प्रश्न आ.
नारिकेलाः किं स्मरन्ति ?
उत्तरम्‌ :‌
नारिकेलाः प्रथमवयसि पीतम् अल्पं तोयं स्मरन्ति।

प्रश्न इ.
नारिकेलाः भारं कुत्र वहन्ति ?
उत्तरम्‌ :‌
नारिकेला: भारं शिरसि वहन्ति।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

2. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न 1.
नारिकेला: नराणाम् उपकारं कथं स्मरन्ति ?
उत्तरम्‌ :‌
सुभाषितांचा संदर्भ लक्षात घेऊन सूक्तींचा अर्थ जाणून घेतल्यास नैतिकदृष्ट्या श्रेष्ठ व्यक्तिमत्त्व विकसित केले जाऊ शकते. येथे कवीने सज्जन माणसांचा स्वभाव नारळाच्या झाडाच्या उदाहरणाने स्पष्ट केला आहे.

नारळाच्या झाडाला अधिक पाणी लागत नाही. लहानपणी दिलेले थोडेसे पाणी देखील झाड मोठे होण्यास/वाढण्यास मदत करते. झाडाचा वृक्ष झाल्यावर ते मोठमोठ्या नारळांचे ओझेही सांभाळते. त्या बदल्यात आजन्म माणसांना भरपूर गोड पाणी देते. यावरून सज्जनांच्या कृतज्ञतेच्या गुणावर प्रकाश टाकला आहे. सज्जन लोक कधीही दुसऱ्याने केलेले उपकार विसरत नाहीत व त्यांना शक्य असेल त्या सर्व मार्गांनी उपकाराची परतफेड करतात.

One can cultivate a strong and morally superior character by understanding the meaning of a good saying with reference to the given सुभाषित. Here, poet illustrates the nature of noble people through the example of a coconut tree.

Coconut tree does not need much water to grow. Even the little water given in the starting helps it to grow further. Once the plant turns into a big tree, it carries the burden of coconuts and gives abundant of sweet water for lifetime.

This highlights the nature of good people as they too never forget the help rendered by others and become helpful to others in all possible ways.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोक: 7.

1. एकवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न अ.
नरः किं छिन्द्यात् ?
उत्तरम्‌ :‌
नरः पटं छिन्द्यात्।

प्रश्न आ.
मनुजः किं भिन्द्यात् ?
उत्तरम्‌ :‌
मनुजः घटं भिन्द्यात्।

2. श्लोकात् लिङ्लकारस्य रूपाणि चित्वा लिखत ।

प्रश्न 1.
श्लोकात् लिङ्लकारस्य रूपाणि चित्वा लिखत ।
उत्तरम्‌ :‌
भिन्द्यात्, छिन्द्यात्, कुर्यात्, भवेत्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

3. माध्यमभाषया उत्तरत ।

प्रश्न 1.
‘येन केन प्रकारेण’ इति उक्तिं स्पष्टीकुरुत ।
उत्तरम्‌ :‌
सूक्ति म्हणजे चांगल्या उक्ती. सूक्तिसुधा अशा नीतिपर उक्तींचा संग्रह आहे. येन केन प्रकारेण’ ही सूक्ति उपहासाने माणसाच्या प्रवृत्तीचे वर्णन करते.

या जगात मनुष्याने कोणत्याही मार्गाने प्रसिद्ध व्हावे. इतरांचे लक्ष वेधून घेण्यासाठी घडे फोडावेत, कपडे फाडावेत, गाढवावर बसावे, या कृती खरेतर हास्यास्पद आहेत, तरीसुद्धा प्रसिद्ध होण्यासाठी व्यक्तीने हे सर्व करावे.

सूक्तिs are good sayings. सूक्तिसुधा is a collection of all such value-based quotations. The सूक्ति ‘येन केन प्रकारेण describes human nature satirically.

In this world, a man should try to be famous by some way or the other. He should grab the attention of people by breaking pots, tearing clothes, riding a donkey such acts which are unusual and ridiculous. Yet, one should do it for the sake of popularity.

प्रश्न 2.
समानार्थकशब्दान् लिखत ।
विद्या, पशुः, धनम्, लक्ष्मी:, शुकः, तुरगः, नभः, रविः, संहतिः, दन्ती, तोयम्, शिरः, साधवः, पटम्, रासभः ।
उत्तरम्‌ :‌

  • विद्या – ज्ञानम्, बोधः ।
  • पशुः – प्राणी, तिर्यङ्, मृगः ।
  • धनम् – द्रव्यम, वित्तम्, स्थापतेयम्, रिक्थम्, ऋक्यम्, वसुः।
  • लक्ष्मीः . पद्मा, कमला, श्रीः, हरिप्रिया, पद्मालया।
  • शुकः – किङ्किरातः, कौरः।
  • तुरगः – अश्वः, घोटकः।
  • नभः – अन्तरिक्षम्, गगनम्, अनन्तम्, सुरवर्त्म, खम्।
  • रविः – भानुः, हंसः, सहस्रांशुः, तपनः, सविता।
  • दन्ती – हस्ती, करी, गजः, कुञ्जरः, वारणः ।
  • संहतिः – संघ
  • तोयम् – जलम्, नीरम्।
  • शिरः – मस्तकम्, मूर्धा।
  • साधवः – सज्जनाः।
  • पटम् – वस्त्रम्, वसनम् ।
  • रासभः – गर्दभः, खरः, धूमकर्णः ।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न 3.
विरुद्धार्थकशब्दान् लिखत ।
विदेशः, प्रच्छन्नम्, निन्दन्तु, अल्पम्, उपकारः, साधवः, रोहणम् ।
उत्तरम्‌ :‌

  • विदेशः × स्वदेशः।
  • प्रच्छन्नम् × प्रकाशितम्, प्रकटीकृतम्।
  • निन्दन्तु × स्तुवन्तु।
  • अल्पम् × बहु, भूरि, विपुलम्।
  • उपकार: × अपकारः।
  • साधवः × दुर्जनाः, दुष्टाः, खलाः।
  • रोहणम् × अवतरणम्, अवरोहणम्।

Sanskrit Amod Class 10 Textbook Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा Additional Important Questions and Answers

अवबोधनम्।

(क) पूर्णवाक्येन उत्तरत।

प्रश्न 1.
विद्या कीदृशं धनम् अस्ति?
उत्तरम् :
विद्या प्रच्छन्नगुप्तं धनम् अस्ति।

प्रश्न 2.
विद्या केषां गुरुः?
उत्तरम् :
विद्या गुरूणां गुरुः।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न 3.
विदेशगमने कृते विद्या कीदृशं भाति ?
उत्तरम् :
विदेशगमने कृते विद्या बन्धुजन : इव भाति।

प्रश्न 4.
किं परं दैवतम्?
उत्तरम् :
विद्या परं दैवतम्।

प्रश्न 5.
धीराः कस्मात् न प्रविचलन्ति?
उत्तरम् :
धीरा: न्याय्यात् पथ: न प्रविचलन्ति।

प्रश्न 6.
न्याय्यात्पथ: के न विचलन्ति ?
उत्तरम् :
न्याय्यात्पथ: धीराः न विचलन्ति।

प्रश्न 7.
के निन्दन्तु स्तुवन्तु वा?
उत्तरम् :
नीतिनिपुणा: निन्दन्तु स्तुवन्तु वा।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न 8.
लक्ष्मी: कथं समाविशतु गच्छतु वा?
उत्तरम् :
लक्ष्मी: यथेष्टं समाविशतु गच्छतु वा।

प्रश्न 9.
किं सर्वार्थसाधनम्?
उत्तरम् :
मौनं सर्वार्थसाधनम्।

प्रश्न 10.
रविः प्रतिदिनं कुत्र याति?
उत्तरम् :
रविः प्रतिदिनं अपारस्य नभसः अन्तं याति।

प्रश्न 11.
महर्ता क्रियासिद्धिः कस्मिन् भवति?
उत्तरम् :
महतां क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति।

प्रश्न 12.
के तृणैर्गुणत्वमापनैः बध्यन्ते ?
उत्तरम् :
मतदन्तिन: तृणैर्गुणत्वमापन: बध्यन्ते।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

प्रश्न 13.
पुरुषः कथं प्रसिद्धः भवेत्?
उत्तरम् :
येन केन प्रकारेण पुरुष: प्रसिद्धः भवेत्।

शब्दज्ञानम्

(क) विशेषण – विशेष्य – सम्बन्धः ।

विशेषणम् विशेष्यम्
1. प्रच्छन्नगुप्तम् धनम्
2. भोगकरी विद्या
3. यशःसुखकरी विद्या
4. परम् दैवतम्
5. सर्वार्थसाधनम् मौनम्
6. भुजगयमिता: तुरगा:
7. अपारस्य नभसः
8. अल्पानाम् वस्तूनाम्
9. संहतिः कार्यसाधिका
10. अल्पम् तोयम्
11. कृतम् उपकारम्
12. प्रसिद्धः पुरुषः

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

(ख) विभक्त्यन्तपदानि।

  • प्रथमा – विद्या, गुरुः, यशः, बन्धुजनः, पशुः ।
  • षष्ठी – नरस्य, गुरूणाम्।
  • सप्तमी – विदेशगमने, राजसु।
  • तृतीया – दोषेण।
  • षष्ठी – आत्मनः
  • प्रथमा – संहतिः, कार्यसाधिका, दन्तिनः।
  • तृतीया – तृणैः, आपनैः।
  • षष्ठी – अल्पानाम्, वस्तूनाम्।

पृथक्करणम्

पद्यांशं पठित्वा जालरेखाचित्रं पूरयत।

1.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 7

2.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 8

3.
Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा 9

भाषाभ्यासः

(क) समानार्थकशब्दाः

  • नरः – मनुष्यः, मानवः, मानुषः, मर्त्यः, मनुजः।
  • यशः – ख्यातिः, कीर्तिः, प्रसिद्धिः।
  • गुरुः – आचार्यः, अध्यापकः, उपाध्यायः।
  • बन्धुजनः – बान्धवः।
  • राजसु – पार्थिवेषु, नृपेषु, भूपेषु।
  • निपुणः – कुशलः, प्रवीणः, पारङ्गतः।
  • स्तुवन्तु – प्रशंसन्तु।
  • यथेष्टम् – यथेच्छम्।
  • मरणम् – मृत्युः ।
  • पन्थाः – वर्त्म, सरणिः, मार्गः।
  • धीरः – धैर्यवान्, धैर्यशीलः।
  • आत्मनः – स्वस्य।
  • मुखम् – तुण्डम, वदनम्, आननम्।
  • दोषः – प्रमादः।
  • बकः – मरुवकः, सर्पभुक्।
  • अल्पम् – स्वल्पम्।
  • तृणम् – घासः, यवसम्, कुशः, शष्पम्, अर्जुनम्।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

(ख) विरुद्धार्थकशब्दाः

  1. गुप्तम् × अनावृतम्।
  2. विद्याविहीन: × ज्ञानयुक्तम्।
  3. गच्छतु × आगच्छतु।
  4. मरणम् × जनिः, जन्म, जनुः।
  5. दोषः × गुणः।
  6. बध्यन्ते × मुच्यन्ते।
  7. मौनम् × भाषितम्।
  8. संहतिः × भिन्नता, भेदः ।

(क) विभक्त्यन्तरूपाणि।

  • प्रश्थमा – निपुणाः, लक्ष्मीः, धीराः।
  • द्वितीया – मरणम्, पदम्।
  • पन्चमी – न्याय्यात्, पथः।
  • सप्तमी – युगान्तरे।

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

समासाः

समस्तपदम् अर्थ: समासविग्रहः समासनाम
विद्याविहीनः devoid of knowledge विद्यया विहीनः। तृतीया तत्पुरुष समास
नीतिनिपुणाः experts in ethics नीत्यां/नीतिषु निपुणाः। सप्तमी तत्पुरुष समास
यथेष्टम् as per/according to wish इष्टम् अनुसृत्य /अनतिक्रम्य। अव्ययीभाव समास
शुकसारिकाः parrots and mynas शुकाः च सारिका: च। इतरेतर द्वन्द्व समास
सर्वार्थसाधनम् mean/medium of achieving all ends सर्वार्थानां साधनम्। षष्ठी तत्पुरुष समास
रासभरोहणम् ascending the donkey रासभं रोहणम्। द्वितीया तत्पुरुष समास
भुजगयमिताः controlled by a snake भुजगेन यमिताः। तृतीया तत्पुरुष समास
चरणविकल: lame with legs चरणेन / चरणाभ्यां विकलः। तृतीया तत्पुरुष समास
क्रियासिद्धिः accomplishment of the task क्रियायाः सिद्धिः। षष्ठी तत्पुरुष समास

सूक्तिसुधा Summary in Marathi and English

प्रस्तावना :

“सूक्तयः नाम सुवचनानि।” सूक्ती म्हणजे चांगली उक्ती (बोलणे). संस्कृत भाषा अशा अनेक सुवचनांनी समृद्ध आहे. सुभाषितांचा संदर्भ लक्षात घेऊन सूक्तींचा अर्थ जाणून घेतल्यास नैतिकदृष्ट्या श्रेष्ठ व्यक्तिमत्त्व विकसित केले जाऊ शकते.

पुष्कळदा, अनेक संस्कृत सूक्ती इतर भारतीय भाषांमध्ये सुध्दा वापरलेल्या दिसून येतात. प्रत्यक्षात, अशा सूक्तींचे स्मरण केल्याने व्यक्तीची शब्दसंपदा वाढते व इतर भाषांवर प्रभुत्व निर्माण होते.

“सूक्तिः नाम शोभना उक्तिः ” means a good saying. Sanskrit language is enriched with such good sayings. One can cultivate a strong and morally superior character by understanding the meaning of a good saying with reference to the given सुभाषित.

Several Sanskrit sayings are often used in other Indian languages. In fact, remembering such sayings definitely enhances one’s ocabulary and command over languages.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोकः 1

विद्या नाम नरस्य रूपमधिकं प्रच्छन्नगुप्तं धनम्
विद्या भोगकरी यश:सुखकरी विद्या गुरूणां गुरुः।
विद्या बन्धुजनो विदेशगमने विद्या परं दैवतम्
विद्या राजमु पूज्यते न तु धनं विद्याविहीन: पशुः ।।1।। (वृत्तम् – शार्दूलविक्रीडितम्, स्रोत: – नीतिशतकम्)

सन्थिविग्रहः

  1. रूपमधिकम् – रूपम् + अधिकम्।
  2. बन्धुजनो विदेशगमने – बन्धुजन: + विदेशगमने।

अन्वय:- विद्या नाम नरस्य अधिकं रूपम्, प्रच्छन्नगुप्तं धनम्, विद्या भोगकरी यश:सुखकरी (च)। विद्या गुरूणां गुरुः । विदेशगमने विद्या बन्धुजनः ।
विद्या पर दैवतम्। विद्या राजसु पूज्यते न तु धनम्। विद्याविहीनः पशुः (एव)।

अनुवादः

मराठी विद्येमुळे मानवाचे सौंदर्य वाढते. विद्या हे संरक्षिलेले गुप्त धन आहे. विद्या नाना भोग (समाधान) प्राप्त करून देणारी आहे. (ती) यश व आनंद मिळवून देणारी आहे. विद्या गुरुंची गुरु आहे. परदेशी गेले असता विद्या ही बांधव असते. (बांधवाप्रमाणे उपयोगी पडते/सहाय्यभूत होते) विद्या सर्वश्रेष्ठ दैवत आहे. विद्या राजांमध्ये (राजसभांमध्ये) पूजनीय आहे; धन नाही. ज्याच्याजवळ विद्या नाही तो पशू(च) (समजावा).

English Knowledge enhances the beauty of man. It is secretly hidden treasure. Knowledge brings pleasure. It brings glory and comforts. Knowledge is the teacher of all teachers. Knowledge is kith and kin when going to a foreign land. Knowledge is a superior deity itself. Knowledge is worshipped amongst kings, not money. One without knowledge is a beast.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोकः 2

निन्दन्तु नीतिनिपुणा यदि वा स्तुवन्तु
लक्ष्मीः समाविशतु गच्छतु वा यथेष्टम्।
अद्यैव वा मरणमस्तु युगान्तरे वा
न्याय्यात्पथः प्रविचलन्ति पदं न धीराः।।2।। (वृत्तम् – वसन्ततिलका, स्रोत: – नीतिशतकम्)

सन्धिविग्रहः

  1. नीतिनिपुणा यदि – नीतिनिपुणाः + यदि।
  2. न्याय्यात्पथः – न्याय्यात् + पथ: ।

अन्वय:- यदि (अपि) नीतिनिपुणा: निन्दन्तु स्तुवन्तु वा, लक्ष्मी समाविशतु यथेष्ट गच्छतु वा, मरणम् अद्य एव अस्तु युगान्तरे वा, (तथापि) धीराः न्याय्यात् पथः पदं न प्रविचलन्ति।

अनुवादः

नीतिमध्ये कुशल लोक निंदानालस्ती करोत वा प्रशंसा करोत, लक्ष्मी तिच्या इच्छेप्रमाणे येवो अथवा जावो, आजच मरण येवो वा युगान्त झाल्यावर दुसऱ्या युगात / भरपूर काळ लोटल्यावर) येवो, (तरीही) धैर्यवान लोक न्याय्यमार्गावरून आपले पाऊल ढळू देत नाहीत (ते न्याय्यमार्ग सोडत नाहीत).

English Experts in ethics may insult or praise, wealth may come or go by itself, may there be death today or after many years; courageous ones never divert (take a step back) from the path of justice.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोकः 3

आत्मनो मुखदोषेण बध्यन्ते शुकसारिकाः।
बकास्तत्र न बध्यन्ते मौनं सर्वार्थसाधनम् ।।3।। (वृत्तम् – अनुष्टुप, स्रोत: – पञ्चतन्त्रम्)

अनुवादः

मराठी पोपट, साळुक्या (मैना) त्यांच्या स्वत:च्या तोंडाच्या दोषाने (बडबडीमुळे) अडकले जातात. (पण) बगळे (मात्र) अडकत नाहीत. (अशा प्रकारे) मौन पाळणे हे सर्व हेतू (गोष्टी) प्राप्त करण्याचे (मिळविण्याचे) साधन आहे.

English Parrots and mynas get trapped by fault of their own mouths (voices/sounds). Cranes do not get trapped. Silence is an instrument for obtaining all objects.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोक: 4

रथस्यैकं चक्रं भुजगयमिताः सप्त तुरगाः
निरालम्बो मार्गश्चरणविकल: सारथिरपि।
रविर्यात्येवान्तं प्रतिदिनमपारस्य नभसः
क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति महतां नोपकरणे।।4।। (वृत्तम् – शिखरिणी, स्रोतः – भोजप्रबन्धः)

सन्धिविग्रहः

  1. मार्गश्चरणविकलः – मार्गः + चरणविकलः।
  2. रवियत्येवान्तम् – रविः + याति + एव + अन्तम्।
  3. प्रतिदिनमपारस्य – प्रतिदिनम् + अपारस्य।
  4. नोपकरणे – न + उपकरणे।

अन्वयः- रथस्य एकं चक्रं, सप्त भुजगयमिता: तुरगाः, निरालम्ब: मार्गः, सारथिः अपि चरणविकलः, (तथापि) रविः प्रतिदिनम् अपारस्य नभसः अन्तं याति एव। महतां क्रियासिद्धिः सत्त्वे भवति, उपकरणे न (भवति)।

अनुवादः

सूर्य दररोज, सापांनी नियंत्रित सात घोडे जोडलेल्या, एकच चाक असलेल्या रथातून, निराधार मार्गावरून, पायाने विकलांग अशा सारथीबरोबर अनंत अशा आकाशाच्या शेवटापर्यंत जातो. (जसे) महान लोकांच्या कार्याचे यश त्यांच्यातील सत्त्वाने (सामध्यनि) होते. साधनांनी नाही.

Even with a single wheel to the chariot of seven horses controlled by the bridle of snake, a supportless (difficult) path and a lame charioteer, the sun surely reaches the end of the unending sky everyday. The success of great people is in their spirit (valour) and does not depend on the means.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोकः 5

अल्पानामपि वस्तूनां संहतिः कार्यसाधिका।
तृणैर्गुणत्वमापनष्यन्ते मत्तदन्तिनः।।4।। (वृत्तम् – अनुष्टुप, स्रोत: – हितोपदेशः।)

अनुवादः

लहानसहान वस्तूंचा संघ कार्य यशस्वी करतो (पूर्णत्वास नेतो). गवतापासून बनविलेल्या दोरखंडाने मत्त हत्ती (सुद्धा) नियंत्रित केले जातात.

Union of even small things accomplishes (big) tasks. Just as the intoxicated elephants are tied by a rope made of hay-sticks.

श्लोकः 6

प्रथमवयसि पीतं तोयमल्पं स्मरन्तः
शिरसि निहितभारा नारिकेला नराणाम्।
ददति जलमनल्पास्वादमाजीवितान्त।
न हि कृतमुपकारं साधवो विस्मरन्ति ।।6।। (वृत्तम् – मालिनी, स्रोत: – विक्रमचरितम्।)

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

सन्धिविग्रहः

  1. तोयमल्पम् – तोयम् + अल्पम्।
  2. कृतमुपकारम् – कृतम् + उपकारम्।
  3. साधवो विस्मरन्ति – साधवः + विस्मरन्ति।
  4. जलमनल्पास्वादमाजीवितान्तम् – जलम् + अनल्पास्वादम् + आजीवितान्तम्।
  5. निहितभारा नारिकेला नराणाम् – निहितभारा: + नारिकेला: + नराणाम्।

अन्वय:- प्रथमवयसि पीतम् अल्पं तोयं स्मरन्तः शिरसि निहितभारा: आजीवितान्तं नराणां (नरेभ्यः) अनल्पास्वाद जलं ददति। साधवः कृतम् उपकारं नहि विस्मरन्ति।

अनुवादः

नारळाचे झाड लहानपणी मिळालेले थोडे पाणी लक्षात ठेवून, नारळांचे ओझे डोक्यावर बाळगून माणसांना आजन्म भरपूर गोड पाणी देते. (जसे) दुसऱ्याने केलेले उपकार सज्जन लोक कधीही विसरत नाहीत. (त्याची अनेक पटीने परतफेड करतात.)

In memory of the little water consumed in early age (as a seedling), a coconut tree, bearing weight on its head throughout its life, gives sweet water abundantly to humans. The noble people never forget benevolence (help offered by others).

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

श्लोक: 7

घटं भिन्द्यात् पटं छिन्द्यात् कुर्याद्रासभरोहणम्।
येन केन प्रकारेण प्रसिद्धः पुरुषो भवेत् ।।7।। (वृत्तम – अनुष्टुप, प्रकार: – हास्योक्तिः )

सन्धिविग्रहः

  1. कुर्याद्रासभरोहणम् – कुर्यात् + रासभरोहणम्।
  2. पुरुषो भवेत् . पुरुष: + भवेत्।

अन्वय:- पुरुषः घटं भिन्द्यात्, पटं छिन्द्यात, रासभरोहणं (अपि) कुर्यात्। येन केन प्रकारेण (स:) प्रसिद्धः भवेत्।

अनुवादः

घडा (भांडी) फोडावा, कपडे फाडावेत, गाढवावर (देखील) बसावे, पण काही तरी करून मनुष्याने प्रसिद्ध व्हावे.
One should break a pot, tear clothes and ride a donkey. By some way or the other (hook or crook), one should become popular.

Maharashtra Board Class 10 Sanskrit Amod Solutions Chapter 3 सूक्तिसुधा

शब्दार्थाः

  1. रूपमधिकम् – more than beauty – रूपाहून अधिक
  2. प्रच्छन्नगुप्तम् – secretly hidden – गुप्त/लपविलेले
  3. भोगकरी – brings pleasure – आनंद / समाधान प्राप्त करून देणारे
  4. सुखकरी – gives happiness – सुख देणारे
  5. गुरूणाम् – of preceptors – गुरूंचे
  6. बन्धुजनः – relative – नातेवाईक
  7. विदेशगमने – when travelled in foreign land परदेशी प्रवास केला असता
  8. परं दैवतम् – supreme deity – सर्वश्रेष्ठ दैवत
  9. राजसु – among kings – राजांमध्ये
  10. विद्याविहीन: – devoid of knowledge – विद्याहीन, ज्ञानहीन
  11. निन्दन्तु – may censure – निंदानालस्ती करो
  12. नीतिनिपुणाः – expert in ethics – नीतिमध्ये कुशल
  13. स्तुवन्तु – may praise – स्तुती करो
  14. समाविशतु – may come – येवो
  15. यथेष्टम् – as per will – स्वेच्छेने
  16. अद्यैव – today itself – आजच
  17. युगान्तरे – in another era – युगानंतर (दुसऱ्या युगात)
  18. न्याय्यात्पथ: – from the path of justice – न्याय्यमार्गावरून
  19. प्रविचलन्ति – deviate – ढळतात
  20. धीराः – courageous – धैर्यवान
  21. भुजगयमिता: – controlled by serpants – सापांनी नियंत्रित
  22. निरालम्बः – unsupported – निराधार
  23. चरणविकल: – lame by a leg – पायाने पंगु
  24. सारथिः – charioteer – सारथी
  25. अन्तं याति – goes to the end – शेवटपर्यंत जातो
  26. अपारस्य नभसः – of the endless sky – अनंत आकाशाच्या
  27. क्रियासिद्धिः – accomplishment of the task – कार्याची पूर्तता
  28. उपकरणे – on the means – साधनांवर
  29. प्रथमवयसि – in early age – लहानपणी
  30. तोयम् – water – पाणी
  31. निहितभाराः – bearing weight – वजन घेऊन
  32. आजीवितान्तम् – throughout life – संपूर्ण आयुष्यभर
  33. अनल्पास्वादम् abundant of sweet water – भरपूर प्रमाणात गोड पाणी
  34. उपकारम् – favour/benevolence – उपकार
  35. अल्पनाम – of small (insignificant) things – लहानसहान गोष्टींचा
  36. संहतिः – unity / union – संघ
  37. कार्यसाधिका – that which accomplishes the task – कार्य साधणारी
  38. गुणत्वम् – collection of a rope – दोरखंड
  39. तृणैः – by grasses – गवतापासून बनविलेले
  40. बध्यन्ते – can control – बांधले जातात/नियंत्रित केले जातात
  41. घटम् – a pot – घडा
  42. भिन्द्यात् – should break – फोडावा
  43. पटम् – a cloth – वस्त्र
  44. छिन्द्यात् – should tear – फाडावे
  45. रासभरोहणम् – should ride – गाढवावर बसावे
  46. कुर्यात् – adonkey
  47. येन केन प्रकारेप – by hook or crook – काहीतरी करून
  48. प्रसिद्धः भवेत् – should become famous – प्रसिद्ध व्हावे
  49. आत्मनः – own – स्वत:च्या
  50. मुखदोषेण’ – due to fault of mouths – तोंडाच्या दोषाने (आवाजामुळे)
  51. बध्यन्ते – caged/trapped – अडकले जातात
  52. शुकसारिकाः – parrots and mynas – पोपट व साळुक्या/मैना
  53. बकाः – cranes – बगळे
  54. मौनम् – silence – मौन
  55. सर्वार्थसाधनम् – instrument of achieving all purposes – सर्व हेतू प्राप्त करण्याचे साधन

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 4.1 काझीरंगा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा (स्थूलवाचन)

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 4.1 काझीरंगा Textbook Questions and Answers

स्वाध्याय :

1. काझीरंगा अभयारण्याची वैशिष्ट्ये खालील मुद्द्यांना अनुसरून लिहा.

प्रश्न 1.
काझीरंगा अभयारण्याची वैशिष्ट्ये खालील मुद्द्यांना अनुसरून लिहा.
(अ) भौगोलिक वैशिष्ट्ये
(आ) प्राणिजीवन
उत्तर:
साचा भारताचे भूषण असलेले काझीरंगा हे अभयारण्य आसाम राज्यात सुमारे दोनशे पासष्ट चौरस किलोमीटर परिसरात वसलेले आहे. या परिसरात सर्वत्र चिखल खूप जास्त प्रमाणात आढळतो. इथल्या कमरेइतक्या चिखलातून फिरणे माणसाला अशक्य असते. त्याचबरोबर इथे सर्वत्र इतके उंच गवत वाढलेले असते की, त्यामध्ये हत्तीवर बसलेला माणूसही लपून जातो.

या अभयारण्यात वावरणाऱ्या प्राण्यांमध्ये इतकी विविधता आहे की, अशी विविधता एक आफ्रिका सोडल्यास इतात्र कुठेही अढळत नाही. हुलॉक नावाचा शेपटी नसलेला वानर फक्त इथेव आढळतो. आसामचे वैशिष्ट्य दाखविणारा दुसरा खास प्रापो म्हणजे एकशिंगी गेंडा होय. या ठिकाणी सगळे वन्यपशू बहुतेक सकाळी लवकर किंवा सूर्यास्ताच्या वेळी पाहायला मिळतात. इथल्या गवतांमध्ये मनसोक्त चरणाऱ्या रानम्हशींचा कळप पाहिला की, मन आनंदून जाते. किंचित काळसर अंगावर अस्पष्ट पांढुरके ठिपके असलेल्या हरणांचा उड्या मारत वेगाने पळत जाणारा कळप पाहिला की, मन समाधानाने भरून जाते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

2. ‘प्राण्यांचे गंधज्ञान’ या संकल्पनेबाबत तुमचे मत लिहा. 

प्रश्न 1.
‘प्राण्यांचे गंधज्ञान’ या संकल्पनेबाबत तुमचे मत लिहा.
उत्तरः
काझीरंगा अभयारण्यातील कमरेइतक्या चिखलातून फिरणे माणसाला अशक्य आहे. शिवाय या ठिकाणी सर्वत्र खूप उंचच उंच गवतवाढलेले दिसते. त्यामुळे इथे जंगल सफारीसाठी पंधरावीस हत्ती खास शिकवून तयार केले आहेत. या प्राण्यांचे गंधज्ञान फारच जबरदस्त असते. तोंड हवेत फिरवून चारी दिशांचा वास घेऊन आपल्या शत्रूचा, थोडक्यात जवळपास असलेल्या मृत्यूचा अंदाज त्यांना घेता येतो. त्यामुळे सावधपणे चालत चालत ते पुढचा रस्ता पार करतात. शिवाय जमिनीचा व गवताचा वास घेत घेत परतीचा प्रवास सहजपणे त्यांना करता येतो.

3. ‘काझीरंगा ही कर्दमभूमी आहे’, हे विधान सोदाहरण स्पष्ट करा.

प्रश्न 3.
‘काझीरंगा ही कर्दमभूमी आहे’, हे विधान सोदाहरण स्पष्ट करा.
उत्तरः
भारताच्या आसाम राज्यात इतर राज्यांच्या तुलनेत थोडा जास्त पाऊस पडतो. त्यामुळे या भागात झाडे – झुडुपे आणि गवत भरपूर उगवते. त्यामुळेच येथील काझीरंगाच्या अपयारण्यात चिखल खूप जास्त प्रमाणात आढळतो. काही ठिकाणी तर कमरेइतका चिखल आढळतो. त्यातून फिरणे माणसाला अशक्यच होऊन जाते.

या चिखलामुळेच वैशिष्ट्यपूर्ण असा एकशिंगी गेंडा या अभयारण्यात आढळतो. आपले शरीर थंड ठेवण्यासाठी तो स्वत:ला चिखलाने माखून घेत असतो. चिखलात पूर्णपणे माखलेला गेंडा, चिलखत घालून पायावर उभ्या असलेल्या एखादया विशालकाय योद्ध्यासारखा वाटत असतो. एकप्रकारे नैसर्गिक संरक्षणच गेंड्याला निसर्गाने बहाल केल्यासारखे वाटते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

4. टिपा लिहा. 

प्रश्न 1.
टिपा लिहा.
1. वैजयंती
2. एकशिंगी गेंडा
3. गेंड्याच्या सवयी
4. गायबगळे
उत्तर :
1. वैजयंती: काझीरंगा या अभयारण्यात प्रवाशांन फिरवून आणण्यासाठी आसाम सरकारने जे पंधरा – वीस हत्ती शिकवून तयार ठेवले आहेत त्यांपैकीच एक हत्तीण म्हणजे वैजयंती होय, ती इतर वन्यपशूना घाबरत नाही शिवाय दाट गवतातून ती सहज मार्ग काढते. जंगलात फिरण्यासाठी लेखकाला तीच हत्तीण मिळाली होती. ती खूप देखणी, इंद्राच्या ऐरावताची मुलगी शोभेल अशीच होती. गवतातून चालताना जणू रेशमी साडी सळसळते आहे, अशा ऐटीत ती चालत होती. मात्र माहुताच्या सगळ्या आज्ञा ती मानत होती.

तिचे गंधज्ञान फारच जबरदस्त होते. किंकाळी फोडून आणि तोंड हवेत फिरवून, चारी दिशांचा वास घेऊन जणू मृत्यू आजूबाजूला कुठे रेंगाळत आहे काय याचा अंदाज ती घेत आहे, असे लेखकाला एकदा जाणवले.काझीरंगाचा विस्तीर्ण वनप्रदेश तुडवत भिजलेल्या वाऱ्यावर मंद मंद गतीने तरंगत, गिरक्या घेणाऱ्या गवताचा सुगंध घेत, तसेच स्वतः बरोबर इतर प्रवाशांना जंगल भटकंतीचा आनंद मिळवून देणारी वैजयंती एक उत्कृष्ट सोबतीणच म्हणावी लागेल.

2. एकशिंगी गेंडा: आसामचे वैशिष्ट्य दाखविणारा खास प्राणी म्हणजे एकशिंगी गेंडा होय. काझीरंगा अभयारण्यात तो आढळतो. जगातील प्रचंडकाय प्राण्यांत भारतातील एकशिंगी गेंड्याचा चौथा नंबर लागतो. साधारणतः असा समज आहे की, गेंडा हत्तीच्या अंगावर चालून जातो, पण शेजाऱ्याला निष्कारण त्रास देणे त्याच्या रक्तातच नसते.

पण क्वचित एकटेपणाने वैतागलेला गेंडा समोर येणाऱ्या पशूवर आक्रमण करायला निघतो. असा एकशिंगी गेंडा प्रत्यक्ष पाहण्यासाठी लेखक काझीरंगाला गेला होता. इथे फिरत असताना थोड्याच वेळात लेखकाला जवळच चिलखत घालून पहाऱ्यावर उभ्या असलेल्या एखादया विशालकाय योद्ध्यासारखा पण निश्चल उभा असलेला एकशिंगी गेंडा दिसला.

3. गेंड्याच्या सवयी: गेंडा आपले शरीर थंड राखण्यासाठी चिखलाने अंग माखून घेतो. तो सामाजिक आरोग्याचा चाहता असतो. त्यासाठी सबंध मोठ्या जंगलात फक्त एकाच ठिकाणी जाऊन तो आपली विष्ठा टाकतो. कित्येक मैल दूर असला तरी त्याच एका जागेवर तो नेहमी परतून येतो. वाटेल तेथे घाण टाकू नये,शेजाऱ्या-पाजाऱ्यांना त्रास होईल असे वागू नये हे समजणारा गेंडा खरोखरच शहाणा व्यक्ती आहे, असेच म्हणावे लागेल.

4. गायबगळे: वैजयंती हत्तीणीवर बसून लेखक जंगल सफारी करत होता. त्यावेळी उंचच उंच गवतामधून पाच-पंधरा म्हशींचा कळप शांतपणे चरताना त्याला दिसला. म्हशी गवतातून चालतात त्यावेळी गवतातले अनेक लहन कीटक घाबरून हवेत उडतात. त्यांना खाण्यासाठी गायबगळे नेहमीच म्हशींच्या जवळ अथवा त्यांच्या पाठीवरती येऊन बसतात. विशाल शिंगांच्या दहा – पंधरा म्हशींच्या मधून वावरणारे हे बगळे पाहून लेखकाच्या मनात आले की, निसर्गाची ही काळ्यावरची पांढरी लिपी केव्हातरी कागदावर चित्रित केली पाहिजे. म्हणजेच काळ्या रानम्हशींच्या मोठ्या आणि सुंदर शिंगांच्या मधून वावरणारे पांढरे बगळे यांचे सुंदरसे चित्र कधीतरी काढावे असे लेखकाला वाटले.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

5. ‘तुम्ही केलेला जंगल प्रवास’, याविषयी थोडक्यात माहिती लिहा. 

प्रश्न 1.
‘तुम्ही केलेला जंगल प्रवास’, याविषयी थोडक्यात माहिती लिहा.
उत्तरः
दोन वर्षांपूर्वी दहावीची परीक्षा संपल्यानंतर एप्रिल महिन्यामध्ये मी माझ्या काकांसोबत ‘ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान’ पाहण्यासाठी गेलो होतो. महाराष्ट्रातील चंद्रपूर जिल्हयात असलेले हे उद्यान भारताची शान आहे. येथे प्राणी, पशु-पक्षी यांची विविधता आपण अनुभवू शकतो. इथे आढळणारा वाघ हा इचल्या आकर्षणाचे केंद्र आहे.

आम्ही पहाटे 5.30 – 6.00 वाजताच जीपमध्ये बसून जंगल सफारीसाठी निघालो. याठिकाणी जंगली पशुपक्षी पहाटे जास्त पाहण्यास मिळतात, अशी माहिती मिळाली होती. ती अगदीच खरी ठरली. आम्ही फिरण्यासाठी निघालो तेवढ्यातच पाच-सहा हरणांचा कळप आमच्या समोरून अगदी सहज उड्या मारत गेला. त्यांचा तो सोनेरी रंग, अहाहा! सीतेला त्याच्या कातडीचा मोह का झाला असावा त्यांचे कारण खऱ्या अर्थाने मला त्यावेळी उलगडले.

पशुपक्षांच्या किलबिलाटाने सारे वातावरण धुंद झाले होते. डोक्यावरून निर्भयपणे उडत जाणाऱ्या बगळ्यांची रांग पाहिली आणि बालकवींची ‘श्रावणमास’ कविताच आठवली. डोक्यावर शिंगांचा संभार मिरविणाऱ्या काळवीटांचा कळप गवतांमधून चरताना पाहिला आणि क्षणभर हरखूनच गेलो. दिवसभर भटकंती करून थकून परतीच्या वाटेवर निघालो. प्रवासी बंगला 1520 मिनिटांच्या अंतरावर असेल नसेल आणि तितक्यातच अचानक रस्त्यावर ताडोबाच्या राजाचे भव्यदिव्य दर्शन घडले.

चालकाने जीप थांबवली आणि काहीही हालचाल न करता शांतपणे समोरच्या वाघाकडे पाहण्यास सांगितले. त्याची ती भेदक नजर, डौलदार चाल पाहताना आम्हाला कसलेही भान उरले नव्हते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

काझीरंगा Summary in Marathi

लेखकाचा परिचय :

नाव : वसंत अवसरे
कालावधी : 1907 – 1976
परिचय : कवी, प्रवासवर्णनकार. ‘यात्री’ हा स्फुट कवितांचा संग्रह. ‘भिखूच्या प्रदेशातून’, ‘लाल नदी निळे डोंगर’ ही प्रवासवर्णने प्रसिद्ध. प्रवासवर्णनात निसर्गाच्या देखण्या रूपांसोबत त्या प्रदेशांतील लोकजीवनाचे सूक्ष्म अवलोकन, चिंतन व समाजवादी भूमिकेतून केलेले विश्लेषण आढळते.

प्रस्तावना :

‘काझीरंगा’ हे स्थूलवाचन लेखक ‘वसंत अवसरे’ यांनी लिहिले आहे. या पाठात भारतातील आसाम राज्याचे भूषण असलेल्या ‘काझीरंगा’ या अभयारण्यात केलेल्या जंगलसफारीचे मनोवेधक चित्रण केले आहे.

Kaziranga National Park is the ‘Jewel of Assam. A trip to this national park is attractively narrated by author Vedant Avasare in this write-up.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

शब्दार्थ :

  1. विस्तार – आवाका, वाढ, फैलाव, व्याप्ती (expansion, spread)
  2. चौरस – square of a unit
  3. वावरणे – ये-जा करणे (to move arround)
  4. पुच्छविहीन – शेपटी नसलेला (without tail)
  5. प्रतीक – खूण, चिन्ह (a symbol, an emblem)
  6. वानर – माकड (monkey)
  7. निर्बुद्ध – मूर्ख, बुद्धी नसलेला (stupid, idiot)
  8. बुरबुर – पावसाची रिपरिप, बारीक पाऊस (light rain, drizzle)
  9. निरभ्र – ढग नसलेला, स्वच्छ (cloudless, fair)
  10. कर्दम – चिखल (mud)
  11. दाट – घन (thick, dense, crowded)
  12. निष्कारण – अनावश्यक (unnecessary)
  13. अपवाद – नियमास बाधा आणणारी गोष्ट (exception)
  14. एकलकोंडेपणा – एकटे राहायला आवडणे (an act of living alone in solitude)
  15. पर्यवसान – परिणाम (the result)
  16. तिरसटपणा – चिडकेपणा (hot-temper)
  17. नवल – आश्चर्य (wonder, miracle)
  18. प्रचंडकाय – फार मोठा, अवाढव्य (huge, massive)
  19. ऐट – दिमाख, रुबाब (pomp)
  20. माहूत – हत्ती हकणारा, महत (an elephant driver)
  21. निश्चल – स्तब्ध, ठाम (stable, firm, fixed)
  22. चिलखत – शरीराचे रक्षण करणारा लोखंडी अंगरखा (an armour)
  23. मनसोक्त – मन तृप्त होईल एवढे (to one’s hearts content)
  24. भोक्ता – अनुभव घेणारा (one who experiences)
  25. विष्ठा – मल (excrement)
  26. कळप – समुदाय (a flock, a group)
  27. तर्क – अनुमान, अंदाज (guess, inference)
  28. गिरकी – फेरी (whirl)
  29. दृष्टी – नजर
  30. लहर – अकस्मात होणारी इच्छा (whim)
  31. चक्काचूर – चुराडा, विध्वंस (destruction, ruin)
  32. विस्तीर्ण – पसरलेले, वाढलेले (expanded, extended)
  33. हुंगत – वास घेत (to sniff, to smell)
  34. धवकणे – मध्येच अकस्मात थांबणे (to stop short)
  35. घोटाळणे – घुटमळणे, मागे-पुढे फिरणे (to waver, to falter)

टिपा :

  • इंद्र – देवांचा राजा
  • ऐरावत – इंद्राचा हत्ती
  • काझीरंगा – आसाममधील एक अभयारण्य
  • वैशाख – हिंदू कालगणनेतील दुसरा महिना

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4.1 काझीरंगा

वाक्प्रचार :

  1. नशीब जोरदार असणे – चांगले नशीब असणे
  2. अंगावर चालून जाणे – हल्ला करणे
  3. खूण करणे – संकेत देणे
  4. दृष्टीस पडणे – दिसणे
  5. चित्रित करणे – रेखाटणे
  6. किंकाळी फोडणे – जोराने ओरडणे
  7. मागोवा घेणे – शोध घेणे, तपास करणे
  8. गिरकी घेणे – फेरी मारणे
  9. बधीर होणे – काही सुचेनासे होणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार Textbook Questions and Answers

1. खालील वाक्यांचा संदर्भासहित अर्थ स्पष्ट करा.

प्रश्न (अ)
शाळेच्या बागा’ लेखकांसारख्या मुलांच्या जिवावर उभ्या होत्या.
उत्तरः
संदर्भ – शंकरराव खरात यांच्या ‘माझे शिक्षक व संस्कार’ या पाठातून हे वाक्य घेतले आहे. शाळेच्या ‘बागा’ उभारताना लेखक व इतर मुलांचे लाभलेले योगदान या वाक्यातून दिसून येते.

अर्थ – लेखक व लेखकांसारखी हाडा-पिंडाने मोठी असलेली मुले कष्टाच्या कामात कणखर होती. विहिरीचं पाणी दोन-दोन तास राहाटेने ओढून, बागेतल्या फुलझाडांना, फळझाडांना ती मुले पाणी देत असत. त्यामुळे ती फुलझाडे-फळझाडे तरारून उभी राहत होती. बागेला संरक्षण मिळावे; म्हणून मुले बागेतील जमीन कुदळी, टिकावाने खोदायची. त्याचे वाफे करायची व बागेसभोवार बांध घालायची. अशी सर्व कष्टाची कामे केल्यामुळे शाळेच्या ‘बागा’ लेखकांसारख्या मुलांच्या जिवावर उभ्या होत्या, असे म्हटले आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

प्रश्न (आ)
लेखक सातारा जिल्हयातील औंधला जायच्या विचारात होते.
उत्तरः
संदर्भ – शंकरराव खरात यांच्या अर्थ – लेखक गावच्या शाळेत शिकत होते. तेथे उत्तम शिक्षणाची सोय होती. शिक्षकही चांगले होते. योग्य मार्गदर्शन व उत्तम संस्कार ते वेळोवेळी मुलांवर करत असत. पण लेखकांना पुढील शिक्षण घ्यायचे होते. पुढील शिक्षणाची सोय गावच्या शाळेत नव्हती म्हणून लेखक सातारा जिल्ह्यात औंधला जायच्या विचारात होते.

2. जोड्या जुळवा.

प्रश्न 1.
जोड्या जुळवा.

शिक्षक गुणवैशिष्ट्य
1.  श्री. नाईक (अ) स्काउटगाईड अध्यापनतज्ज्ञ
2. श्री. देशमुख (आ)गणित अध्यापनतज्ज्ञ
3. श्री. गोळीवडेकर (इ) समुपदेशक आणि शिस्तप्रिय
4. श्री. कात्रे (ई) शेतीतज्ज्ञ

उत्तरः

शिक्षक गुणवैशिष्ट्य
1.  श्री. नाईक (इ) समुपदेशक आणि शिस्तप्रिय
2. श्री. देशमुख (अ) स्काउटगाईड अध्यापनतज्ज्ञ
3. श्री. गोळीवडेकर (ई) शेतीतज्ज्ञ
4. श्री. कात्रे (आ)गणित अध्यापनतज्ज्ञ

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

3. चौकटी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
चौकटी पूर्ण करा.
पाठावरून तुम्हाला जाणवलेली लेखकाची स्वभाववैशिष्ट्ये लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिMaharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 1क्षक व संस्कार 1
उत्तर:

  1. कष्टाळू
  2. आज्ञाधारक
  3. हरहुन्नरी
  4. समंजस

4. खालील परिणाम ज्या घटनेचे आहेत, त्या घटना लिहा.

प्रश्न (अ)
परिणाम – हिरमुसले होऊन लेखक कुस्तीच्या मैदानातून माघारी फिरले.
उत्तरः
घटना – मैदानात कुणीतरी लेखकांना जातीवरून हटकले.

प्रश्न (आ)
परिणाम – लेखकाची मान खाली गेली होती.
उत्तरः
घटना – प्रौढ साक्षरतेचा वर्ग बंद ठेवून त्याठिकाणी धूलिवंदनाच्या दिवशी तमाशा चालला होता. ते पाहून रायगावकर मास्तर मागे वळले.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

5. समर्पक उदाहरण लिहा.

प्रश्न (अ)
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 2
उत्तरः
उदाहरण – लेखक कुस्तीची लढत लढण्यासाठी मैदानात उतरले असता त्यांना कुणीतरी ओळखले व हटकले.

प्रश्न (आ)
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 3
उत्तरः
उदाहरण- बागेतील फुलझाडांना वफळझाडांना पाणी देण्यासाठी लेखक व त्यांचे मित्र विहिरीचे पाणी दोन-दोन तास राहाटाने ओढून काढत.

प्रश्न 6.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 4
उत्तर:

  1. समाज निद्रिस्त आहे.
  2. खेळात जात न पाहता कौशल्य पाहावे.
  3. हा भेदाभेद नष्ट होईल.
  4. बहिष्कृतांनाही खेळात-स्पर्धेत मानाने बोलावले जाईल.

पश्न 7.
चौकटीतील वाक्प्रचारांचा अर्थ लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 5

  1. दरारा असणे
  2. हिरमुसले होणे
  3. उद्धृत करणे
  4. समुपदेशन करणे

उत्तर:

  1. वचक असणे.
  2. नाराज होणे.
  3. उल्लेख करणे.
  4. मार्गदर्शन करणे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

8. स्वमत.

पश्न 1.
विदयार्थ्यांच्या व्यक्तिमत्त्व विकासात शिक्षकांची भूमिका महत्त्वाची आहे, या विधानाबाबत तुमचे मत सोदाहरण स्पष्ट करा.
उत्तरः
उतारा 1 मधील कृती 4 : स्वमतचे उत्तर पहा.

पश्न 2.
शिक्षक व विदयार्थी यांच्यातील नातेसंबंधाविषयी तुमच्या संकल्पना स्पष्ट करा.
उत्तरः
उतारा 3 मधील कृती 4 : स्वमतचे उत्तर पहा.

उपक्रम:

तुमचे प्राथमिक शाळेतील शिक्षक आठवा व त्यांतील अविस्मरणीय शिक्षकांशी संबंधित असलेल्या तुमच्या आठवणी लिहा.

भाषाभ्यास:

पश्न 1.
अधोरेखित शब्दांविषयी खालील माहिती भरून तक्ता पूर्ण करा.

वाक्ये सरळरूप सामान्यरूप प्रत्यय
1. रमेशचा भाऊ शाळेत गेला. 1.
2.
2. बँकेने शेतकऱ्याला कर्ज दिले. 1.
2.
3. सुट्टीत तो मित्रांशी खेळतो. 1.
2.
4. मंडईत फळांच्या गाड्या आहेत. 1.
2.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार Additional Important Questions and Answers

1. पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 6

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

प्रश्न 2.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

  1. श्री. गोळीवडेकर मास्तर आमच्यावर प्रेम करायचे.
  2. शाळेच्या ‘बागा’ आमच्यासारख्या मुलांच्या जिवावरच तर उभ्या होत्या.
  3. मी माझी गावची शाळा सोडणार होतो.
  4. कात्रे मास्तरांच्या घरी माझे वडील लाकडं फोडायला जायचे.

उत्तर:

  1. मी माझी गावची शाळा सोडणार होतो.
  2. कात्रे मास्तरांच्या घरी माझे वडील लाकडं फोडायला जायचे.
  3. शाळेच्या ‘बागा’ आमच्यासारख्या मुलांच्या जिवावरच तर उभ्या होत्या.
  4. श्री. गोळीवडेकर मास्तर आमच्यावर प्रेम करायचे.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
लेखकांचा पुढील शिक्षणासाठी कोठे जाण्याचा विचार होता?
उत्तरः
लेखकांचा पुढील शिक्षणासाठी औंध (जि. सातारा) येथील हायस्कूलमध्ये जाण्याचा विचार होता.

प्रश्न 2.
लेखकांचे वडील कोणाकडे लाकडे फोडायला जायचे?
उत्तर:
लेखकांचे वडील कात्रे मास्तरांच्या घरी लाकडे फोडायला जायचे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

प्रश्न 3.
शाळेच्या बागा’ कोणाच्या जिवावर उभ्या होत्या?
उत्तर:
शाळेच्या बागा’ लेखकासारख्या मुलांच्या जिवावर उभ्या होत्या.

प्रश्न 4.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
1. श्री. ……….. मास्तर मला मराठी पाचवीत होते. (गोळीवडेकर, पाटकर, देशमुख, कात्रे)
2. श्री. हणमंतराव देशमुखांनी मला इंग्रजी ………… भाषांतर शिकवले. (तराडकरांचे, तर्खडकरांचे, कठिण शब्दांचे, परिच्छेदाचे)
उत्तर:
1. गोळीवडेकर
2. तर्खडकरांचे

कृती 2 : आकलन कृती

1. योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आम्ही मुलं वयानं तसंच ……………….
(अ) आडदांड मोठाड.
(ब) मजबूत कणखर.
(क) हाडा-पिंडाने मोठाड.
(ड) बांधा मोठाड.
उत्तर:
आम्ही मुलं वयानं तसंच हाडा-पिंडाने मोठाड.

प्रश्न 2.
लेखकांना यश मिळणार याची ………………
(अ) खात्री होती.
(ब) माहिती होती.
(क) समज होती.
(ड) कल्पना होती.
उत्तर:
लेखकांना यश मिळणार याची खात्री होती.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

प्रश्न 3.
कोण ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 7

प्रश्न 4.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 8

4. चूक की बरोबर लिहा.

प्रश्न 1.
1. कात्रे मास्तरांच्या घरी लेखकांचे वडील साफ सफाई करायला जायचे.
2. गोळीवडेकर मास्तर इतिहास भूगोल शिकवायचे.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
आम्ही मूल वयानं तसंच हाडा-पींडाने मोठाड.
उत्तर:
आम्ही मुलं वयानं तसंच हाडा-पिंडाने मोठाड,

प्रश्न 2.
अचूक शब्द लिहा.
1. शेतीतज्ज्ञ, शेतितज्ञ, शेतीतदज्ञ, शेतीतज्ञ
2. तखडकर, तरखडकर, तर्खडकर, तरखरकर
उत्तर:
1. शेतीतज्ज्ञ
2. तर्खडकर

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

प्रश्न 3.
अधोरेखित शब्दाचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
त्यांची व माझी जवळची ओळख होती.
उत्तरः
त्यांचा व माझा जवळचा परिचय होता.

प्रश्न 4.
अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
यश मिळणार याची लेखकांना खात्री होती.
उत्तर:
अपयश मिळणार याची लेखकांना खात्री होती.

प्रश्न 5.
अधोरेखित शब्दाची जात ओळखा.
अबब! केवढा मोठा साप.
उत्तरः
केवलप्रयोगी अव्यय.

प्रश्न 6.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द प्रत्यय विभक्ती
1. गावची ची षष्ठी विभक्ती (एकवचन)
2. शिक्षकाची ची षष्ठी विभक्ती (एकवचन)

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

शब्द मूळ शब्द सामान्यरूप
1. तर्खडकरांचे तर्खडकर तर्खडकरा
2. दम्याच्या दमा दम्या
3. मुलांच्या मुल मुलां
4. कष्टाची कष्ट कष्टा

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

प्रश्न 8.
कंसातील सूचनेनुसार बदल करा.
गोळीवडेकर मास्तर इतिहास, भूगोल शिकवायचे. (काळ ओळखा.)
उत्तरः
भूतकाळ

प्रश्न 9.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 9

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
विदयार्थ्यांच्या व्यक्तिमत्त्व विकासात शिक्षकांची भूमिका महत्त्वाची आहे. या विधानाबाबत तुमचे मत सोदाहरण स्पष्ट करा.
उत्तरः
शिक्षक विदयार्थ्यांचे व्यक्तिमत्त्व घडवित असतात. त्यांना ज्ञान देऊन त्यांच्यावर योग्य ते संस्कार करत असतात. मुलांना योग्य प्रकारे मार्गदर्शन करून पुढील आयुष्यासाठी त्यांना तयार करत असतात. मानवी मूल्यांचे योग्य ते आदर्श मुलांसमोर उभे करण्याचे सामर्थ्य शिक्षकांत असते; त्यामुळेच विदयार्थ्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाची जडणघडण होते. एखादया गोष्टीबद्दल विचार करण्याची सकारात्मक मानसिकता तयार होते. शिक्षक स्वत:च्या आचरणातून मुलांसमोर एक आदर्श निर्माण करण्याचे कार्य करतात. त्यामुळे मुलांना प्रेरणा मिळते व ते आपल्या शिक्षकांचे अनुकरण करतात. अशा प्रकारे मुलांच्या व्यक्तिमत्त्वाला सुडौल आयाम देण्याचे कार्य शिक्षकच करतात.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 10

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 11

प्रश्न 3.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

  1. परीक्षेच्या निकालाच्या दृष्टीने त्यांनी शाळेची चांगली प्रगती केली.
  2. औंधला शिकायला जाणार म्हणून मी श्री. नाईक मास्तरांना भेटलो.
  3. शिस्तप्रिय हेडमास्तरांनी माझ्या शाळेला चांगलीच शिस्त लावली.
  4. ते सदानकदा विदयार्थ्यांना समुपदेश करत.

उत्तर:

  1. शिस्तप्रिय हेडमास्तरांनी माझ्या शाळेला चांगलीच शिस्त लावली.
  2. ते सदानकदा विदयार्थ्यांना समुपदेश करत.
  3. परीक्षेच्या निकालाच्या दृष्टीने त्यांनी शाळेची चांगली प्रगती केली.
  4. औंधला शिकायला जाणार म्हणून मी श्री. नाईक मास्तरांना भेटलो.

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
लेखकांच्या शाळेत कोणाचा दरारा होता?
उत्तरः
लेखकांच्या शाळेत हेडमास्तर श्री. नाईक यांचा दरारा होता.

प्रश्न 2.
शाळेची दुसरी घंटा होताच हेडमास्तर श्री. नाईक काय करत असत?
उत्तरः
शाळेची दुसरी घंटा होताच हेडमास्तर श्री. नाईक हातात छडी घेऊन शाळेच्या दारात थांबत असत.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. नाईक मास्तरांनी केलेला ………….. लेखक कधीच विसरू शकत नाही. (संस्कार, हितोपदेश, प्रयोग, अभिनय)
2. …………. मास्तरांसारखे ते कधीही इतर सार्वजनिक कार्यात पडत नसत. (श्री. हणमंतराव देशमुख, कात्रे, श्री. नाईक, श्री. रायगावकर)
उत्तर‌:‌
1. ‌हितोपदेश‌
2.‌ ‌श्री.‌ ‌रायगावकर‌ ‌

कृती‌ 2 ‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न 1.
योग्य‌ ‌पर्याय‌ ‌निवडून‌ ‌विधाने‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
श्री.‌ ‌नाईक‌ ‌मास्तरांनी‌ ‌केलेला‌ ‌हितोपदेश‌ ‌लेखक‌ ‌कधीच‌ ‌विसरू‌ ‌शकत‌ ‌नाहीत;‌ ‌कारण‌ ‌……………….‌
‌(अ)‌ ‌शिस्तीच्या‌ ‌दृष्टीने‌ ‌कसं‌ ‌वागावे,‌ ‌जीवनात‌ ‌आपली‌ ‌प्रगती‌ ‌कशी‌ ‌करून‌ ‌घ्यावी.‌ ‌
(ब)‌ ‌सगळी‌ ‌कष्टाची‌ ‌कामे‌ ‌श्री.‌ ‌नाईक‌ ‌मास्तर‌ ‌करत‌ ‌असत.‌
‌(क)‌ ‌शाळेत‌ ‌दरारा‌ ‌असे,‌ ‌ते‌ ‌शिस्तीचे‌ ‌भोक्ते‌ ‌होते.‌
‌(ड)‌ ‌शाळेची‌ ‌दुसरी‌ ‌घंटा‌ ‌होताच‌ ‌ते‌ ‌हातात‌ ‌छडी‌ ‌घेऊन‌ ‌शाळेच्या‌ ‌दारात‌ ‌थांबत‌ ‌असत.‌
‌उत्तर:‌
‌श्री.‌ ‌नाईक‌ ‌मास्तरांनी‌ ‌केलेला‌ ‌हितोपदेश‌ ‌लेखक‌ ‌कधीच‌ ‌विसरू‌ ‌शकत‌ ‌नाहीत;‌ ‌कारण‌ ‌शिस्तीच्या‌ ‌दृष्टीने‌ ‌कसं‌ ‌वागावे,‌ ‌जीवनात‌ ‌आपली‌ ‌प्रगती‌ ‌कशी‌ ‌करून‌ ‌घ्यावी.‌

प्रश्न 2.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
‌उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 12

प्रश्न 3.
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌ ‌
‌उत्तर:‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 13

‌चूक‌ ‌की‌ ‌बरोबर‌ ‌लिहा.‌

प्रश्न 1.
1.‌ ‌हेडमास्तर‌ ‌श्री.‌ ‌नाईक‌ ‌मास्तर‌ ‌यांचा‌ ‌शाळेत‌ ‌दरारा‌ ‌नसे.‌
2. ‌औंधला‌ ‌शिकायला‌ ‌जाणार‌ ‌म्हणून‌ ‌लेखक‌ ‌श्री.‌ ‌नाईक‌ ‌मास्तरांना‌ ‌भेटले.‌ ‌
उत्तर:‌
1. चूक‌ ‌
2. ‌बरोबर‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

‌कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌व्याकरण‌ ‌कृती‌

प्रश्न 1.
खालील‌ ‌वाक्य‌ ‌लेखननियमांनुसार‌ ‌शुद्ध‌ ‌करून‌ ‌लिहा.‌ ‌
या‌ ‌शिस्तप्रीय‌ ‌हेडमास्तरांनी‌ ‌माझ्या‌ ‌शाळेला‌ ‌चांगलीच‌ ‌शीस्त‌ ‌लावली.‌ ‌
उत्तर:‌
‌या‌ ‌शिस्तप्रिय‌ ‌हेडमास्तरांनी‌ ‌माझ्या‌ ‌शाळेला‌ ‌चांगलीच‌ ‌शिस्त‌ ‌लावली.‌ ‌

प्रश्न 2.
अचूक शब्द लिहा.
1. शिस्तप्रीय, शिस्तप्रिय, शीस्तप्रिय, शिस्तप्रिरय
2. मार्गदर्शन, मार्गदरशन, मारगदशन, मागदर्शन
उत्तर:
1. शिस्तप्रिय
2. मार्गदर्शन

अधोरेखित शब्दांचा समानार्थी शब्द लिहून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
हेडमास्तर श्री. नाईक मास्तर यांचा शाळेत वचक असे.
उत्तर:
हेडमास्तर श्री. नाईक मास्तर यांचा शाळेत दरारा असे.

प्रश्न 2.
परीक्षेच्या निकालाच्या दृष्टीने त्यांनी शाळेची चांगली सुधारणा केली.
उत्तरः
परीक्षेच्या निकालाच्या दृष्टीने त्यांनी शाळेची चांगली प्रगती केली.

अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द लिहून वाक्य पुन्हा लिहा.
परीक्षेच्या निकालाच्या दृष्टीने त्यांनी शाळेची अधोगती केली.
उत्तरः
परीक्षेच्या निकालाच्या दृष्टीने त्यांनी शाळेची प्रगती केली.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

अधोरेखित शब्दाची जात ओळखा.

प्रश्न 1.
मी कधीच विसरू शकत नाही.
उत्तर:
सर्वनाम.

प्रश्न 2.
आम्हां मुलांसाठी वेगळी तालीम होती.
उत्तर:
विशेषण.

प्रश्न 3.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द प्रत्यय विभक्ती
1. शाळेच्या च्या षष्ठी (एकवचन)
2. मास्तरांना ना द्वितीया (एकवचन)

प्रश्न 4.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द मूळ शब्द सामान्यरूप
1. हेडमास्तरांनी हेडमास्तर हेडमास्तरां
2. शाळेच्या शाळा शाळे
3. परीक्षेच्या परीक्षा परीक्षे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

खालील वाक्यात अधोरेखित शब्दांऐवजी पाठात आलेले योग्य वाक्प्रचार शोधून वाक्य पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
रामला समिरने मार्गदर्शन केले.
उत्तरः
रामला समिरने समुपदेशन केले.

प्रश्न 2.
हेडमास्तर श्री. नाईक यांचा शाळेत वचक होता.
उत्तरः
हेडमास्तर श्री. नाईक यांचा शाळेत दरारा होता.

कंसातील सूचनेनुसार बदल करा.

प्रश्न 1.
कंसातील सूचनेनुसार बदल करा.
ते शिस्तीचे कडे भोक्ते होते. (काळ ओळखा.)
उत्तरः
भूतकाळ.

प्रश्न 2.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 14

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
शाळा ही विदयार्थ्यांवर संस्कार करणारे एक प्रमुख केंद्र असते या विधानावर तुमचे विचार स्पष्ट करा.
उत्तर:
शाळा विदयेचे माहेरघर असते. शाळेत शिकविणारे शिक्षक हे मुलांना विद्या देण्याचे कार्य करत असतात. जवळपास विदयार्थी रोज पाच ते सहा तास शाळेत असतात. एवढा वेळ मुलांवर संस्कार करण्यासाठी पुरेसा असतो. शिक्षक शिकवित असलेल्या विविध विषयांच्या माध्यमातून मुलांवर संस्कार करीत असतात. शाळेमध्ये होत असलेल्या निरनिराळ्या कार्यक्रमातून मुलांवर संस्कार होत असतात. तसेच शाळेमार्फत आयोजित केलेल्या शैक्षणिक सहलींतून मुलांवर संस्कार होत असतात. म्हणून शाळा हे विदयार्थ्यांवर संस्कार करणारे प्रमुख केंद्र आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 15

प्रश्न 2.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.

  1. “अरे! आज धूलिवंदन! हे चालायचेच!’
  2. प्रौढ वर्गाच्या कंदिलाच्या प्रकाशात तमाशा चालला होता.
  3. शिमग्याच्या धुळवडीला प्रौढ वर्गात तमाशाचा फड उभा राहिला.
  4. मी हिरमुसला होऊन माघारी गेलो.

उत्तर:

  1. मी हिरमुसला होऊन माघारी गेलो.
  2. शिमग्याच्या धुळवडीला प्रौढ वर्गात तमाशाचा फड उभा राहिला.
  3. प्रौढ वर्गाच्या कंदिलाच्या प्रकाशात तमाशा चालला होता.
  4. “अरे! आज धूलिवंदन! हे चालायचेच!’

खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
लेखकांची समजूत कोणी काढली?
उत्तरः
लेखकांची समजूत श्री. रायगावकरांनी काढली.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

प्रश्न 2.
रायगावकर मास्तर लेखकांना पाहून काय म्हणाले?
उत्तरः
“अरे! आज धूलिवंदन! हे चालायचेच!” असे रायगावकर मास्तर लेखकांना म्हणाले.

कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.
1. ‘अरे, समाज अजून ………… आहे. (निद्रिस्त, झोपलेला, जागा, आंधळा)
2. “………….. तू हे ध्यानात ठेव.” (शाम!, शंकर!, नाईक!, देशपांडे!)
उत्तर:
1. निद्रिस्त
2. शंकर!

प्रश्न 2.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 16

कृती 2: आकलन कृती

योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
एका थोराड मुलाला, ‘याला जोड, याला जोड’ म्हणून …..
(अ) फडात फिरवत होते.
(ब) मैदानात फिरवत होते.
(क) अंगणात फिरवत होते.
(ड) रस्त्यावर फिरवत होते.
उत्तर:
एका थोराड मुलाला, ‘याला जोड, याला जोड’ म्हणून फडात फिरवत होते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

प्रश्न 2.
श्री रायगावकर मास्तर चटकन परत फिरले; कारण …………………
(अ) प्रौढ वर्गाच्या कंदिलाच्या प्रकाशात तमाशा चालला होता.
(ब) शाळेत कंदिलाच्या प्रकाशात तमाशा चालला होता.
(क) प्रौढ वर्गात कंदिलाच्या प्रकाशात लावणी चालली होती.
(ड) सार्वजनिक ठिकाणी कंदिलाच्या प्रकाशात ढोल-ताशाचं वाक्य वाजत होते.
उत्तर:
श्री रायगावकर मास्तर चटकन परत फिरले; कारण प्रौढ वर्गाच्या कंदिलाच्या प्रकाशात तमाशा चालला होता.

प्रश्न 3.
चूक की बरोबर ते लिहा.
1. त्या दिवशी प्रौढ साक्षरतेचा वर्ग चालू होता.
2. सरांनी लेखकांना केलेला उपदेश लेखक कधीच विसरू शकत नव्हते.
उत्तर:
1. चूक
2. बरोबर

प्रश्न 4.
कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 17

कृती 3 : व्याकरण कृती

खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.

प्रश्न 1.
1. लेखक हिरमूसला होऊन माघारि गेला.
2. त्या दीवशी प्रौढ साक्षरतेचा वरग बंद होता.
उत्तर:
1. लेखक हिरमुसला होऊन माघारी गेला.
2. त्या दिवशी प्रौढ साक्षरतेचा वर्ग बंद होता.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

प्रश्न 2.
अचूक शब्द लिहा.
1. वस्तीतील, वस्तितिल, वस्तीतिल, वस्तितील
2. धूलीवंदन, धुलिवंदन, धूलिवंदन, धुलीवंदन
उत्तर:
1. वस्तीतील
2. धूलिवंदन

प्रश्न 3.
समानार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. शिक्षण – संस्कार
  2. कसब – कौशल्य
  3. झोप – निद्रा
  4. घटना – प्रसंग
  5. विभाग – वर्ग
  6. पोक्त – प्रौढ

प्रश्न 4.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. बालक × प्रौढ
  2. रात्री × दिवसा
  3. वर × खाली

प्रश्न 5.
खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दाचे वचन बदलून वाक्य पुन्हा लिहा.
त्या विदयेच्या मंदिरात तमाशा उभा कसा …….?
उत्तर:
त्या विद्येच्या मंदिरात तमाशे उभे कसे …………?

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

प्रश्न 6.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द प्रत्यय विभक्ती
1. मैदानात सप्तमी (एकवचन)
2. रायगावकरांनी नी तृतीया (एकवचन)
3. प्रकाशात सप्तमी (एकवचन)
4. केलेला ला द्वितीया (एकवचन)

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

शब्द मूळ शब्द सामान्यरूप
1. हंगामात हंगाम हंगामा
2. कुस्त्यांचा कुस्ती कुस्त्यां
3. शिमग्याच्या शिमगा शिमग्या
4. मंदिरात मंदिर मंदिरा

प्रश्न 8.
खालील वाक्यात अधोरेखित शब्दांऐवजी पाठात आलेला योग्य वाक्प्रचार शोधून वाक्य पुन्हा लिहा.
रमेशला कब्बडी खेळायला न मिळाल्याने तो नाराज झाला.
उत्तर:
रमेशला कब्बडी खेळायला न मिळाल्याने तो हिरमुसला.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

प्रश्न 9.
वाक्यातील काळ ओळखा.
समाज अजून निद्रिस्त आहे.
उत्तरः
वर्तमानकाळ.

प्रश्न 10.
काळ बदला.
सरांनी मला उपदेश केला होता. (वर्तमानकाळ करा.)
उत्तर:
सर मला उपदेश करत आहेत.

प्रश्न 11.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार 18

कृति 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
शिक्षक व विद्यार्थी यांच्यातील नातेसंबंधाविषयी तुमच्या संकल्पना स्पष्ट करा.
उत्तर:
शिक्षक विदयार्थ्यांना ज्ञान देत असतात. कळत-नकळत त्यांच्यावर संस्कार करत असतात. विदयार्थी सुद्धा शिक्षकांनी दिलेले ज्ञान आत्मसात करत असतात व संस्काराचे पालन करत असतात. त्यामुळेच त्यांच्यात एक प्रकारचे जिव्हाळ्याचे व स्नेहाचे संबंध निर्माण होत असतात. त्यांच्यात गुरू-शिष्याचे नाते निर्माण होते. विदयार्थी आपल्या शिक्षकांनी दिलेल्या सगळ्या सूचनांचे व निर्देशांचे पालन करत असतात. त्यांचे विचार स्वत:च्या जीवनात उतरवत असतात. त्यांचा आपल्या शिक्षकांवर विश्वास असतो. त्यामुळेच एका श्रद्धेच्या दृष्टिकोनातून ते आपल्या शिक्षकांकडे पाहत असतात. अशा प्रकारे विदयार्थ्यांसाठी त्याचे शिक्षक हे मात्या-पित्याची भूमिका बजावित असतात.

माझे शिक्षक व संस्कार Summary in Marathi

लेखकाचा परिचय:

नाव: शंकरराव खरात
कालावधी: 1921-2001
कथाकार, कादंबरीकार, लेखक, दलित चळवळीत सक्रिय सहभाग. ‘तडीपार’, ‘सांगावा’, ‘आडगावचे पाणी’ इत्यादी कथासंग्रह, ‘झोपडपट्टी’, ‘फूटपाथ नं. १’, ‘माझं नाव’, इत्यादी कादंबऱ्या, ‘तराळ-अंतराळ’ हे आत्मचरित्र.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

प्रस्तावना:

‘माझे शिक्षक व संस्कार’ हा पाठ लेखक शंकरराव खरात यांनी लिहिला आहे. शालेय वयात शिक्षकांकडून केल्या जाणाऱ्या संस्कारांचे महत्त्व प्रस्तुत पाठातून लेखकाने व्यक्त केले आहे.

‘Maze Shikshak va Sanskar’ article is written by Shankarrao Kharat. The importance of teacher and his nurturing is narrated in this article.

शब्दार्थ:

  1. संस्कार – सद्गुण (virtue)
  2. रहिवासी – निवासी (resident)
  3. प्रयत्न – परिश्रम (effort)
  4. यश – (success)
  5. सल्ला – उपदेश (advice)
  6. सडपातळ – किरकोळ अंगाचा (slim)
  7. विकार – आजार, रोग (illness, disease)
  8. भाषांतर – एका भाषेतील मजकुराचे वा ग्रंथाचे दुसऱ्या भाषेत केलेले रूपांतर (translation)
  9. शेतीतज्ज्ञ – शेतीविषयक सखोल ज्ञान असणारा (Agro expert)
  10. बाग – बगीचा, उदयान (a garden)
  11. परिचय – ओळख (an introduction)
  12. मोठाड – (huge, massive)
  13. कष्ट – मेहनत (hard work)
  14. कणखर – मजबूत (strong, tough)
  15. निकाल – (result)
  16. हितोपदेश – कल्याणकारक सल्ला (counselling)
  17. उपकृत – ज्याला मदत केली आहे असा (obliged)
  18. उद्धृत – उदाहरण म्हणून केलेला (quoted as anextract)
  19. तालीम – शारीरिक व्यायाम (exercise)
  20. हंगाम – मोसम, ऋतू (season)
  21. इनाम – बक्षीस (prize)
  22. लढत – (लढाई), झुंज (fight)
  23. हिरमुसणे – निराश होणे (get nervous, to feel dejected)
  24. निद्रा – (sleep)
  25. शिमगा – होळीचा सण (the Holi festival)
  26. वस्ती – वसाहत (colony, settlement)
  27. साक्षर – अक्षरओळख असलेला (literate)
  28. कल्पना – योजना (येथे अर्थ) माहिती, पूर्व सूचना (idea, planning)
  29. रहाट – विहिरीतून पाणी काढण्याची यंत्रणा (चाक)

टिपा:

  1. तमाशा – बव्हंशी विनोद व शृंगार यांचा अविष्कार करणारा लोककलेचा नाटकासारखा प्रकार
  2. धूलिवंदन – (धुलवड) हिंदूंचा एक सण, परस्परांवर धूळ, रंग इ. उडवण्याचा खेळ
  3. तर्खडकर – दादोबा पांडूरंग तर्खडकर हे मराठी व्याकरण लेखक आणि समाजसुधारक होते
  4. स्काउट – भारत स्काउट गाइड (संस्थापक – बेडेन पावेल, एक शैक्षणिक चळवळ)
  5. कुस्ती – महाराष्ट्राच्या मातीत मुरलेला एक खेळ
  6. तमाशाचा फड – तमाशा किंवा इतर लोककला सादर केली जाते ती जागा
  7. कुस्तीचा फड – कुस्तीच्या स्पर्धा जिथे खेळल्या जातात ती जागा

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 15 माझे शिक्षक व संस्कार

वाक्प्रचार:

  1. दरारा असणे – वचक असणे
  2. हिरमुसले होणे – नाराज होणे
  3. उद्धृत करणे – उल्लेख करणे
  4. समुपदेशन करणे – मार्गदर्शन करणे
  5. प्रगती करणे – सुधारणा करणे
  6. मान खाली जाणे – शरमेने मान झुकणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 12.1 व्हेनिस Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस (स्थूलवाचन)

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 12.1 व्हेनिस Textbook Questions and Answers‌‌

1.‌ ‌टिपा‌ ‌लिहा.

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
टिपा‌ ‌लिहा.‌ ‌
1.‌ ‌ग्रँड‌ ‌कॅनॉल‌ ‌
2. व्हेनिसच्या‌ ‌स्टेशन‌ ‌बाहेरचा‌ ‌परिसर‌ ‌
उत्तर:‌
‌1.‌ ‌ग्रँड‌ ‌कॅनॉल‌:‌
व्हेनिस‌ ‌स्टेशनच्या‌ ‌बाहेर‌ ‌रस्त्याऐवजी‌ ‌एखादया‌ ‌विस्तीर्ण‌ ‌नदीसारखा‌ ‌प्रचंड‌ ‌कालवा‌ ‌दिसतो.‌ ‌त्यालाच‌ ‌’ग्रँड‌ ‌कॅनॉल’‌ ‌म्हणतात.‌ ‌त्यात‌ ‌अनेक‌ ‌पॉटर‌ ‌टॅक्सी‌ ‌म्हणजे‌ ‌लहान‌ ‌मोटार‌ ‌लाँचीस‌ ‌आणि‌ ‌मोठ्या‌ ‌यांत्रिक‌ ‌नावा‌ ‌उभ्या‌ ‌असतात.‌ ‌प्रवासी‌ ‌पोटात‌ ‌घेऊन‌ ‌या‌ ‌नावा‌ ‌उत्साहाने‌ ‌याच‌ ‌कॅनॉलवर‌ ‌ये-जा‌ ‌करत‌ ‌असतात.‌ ‌प्रेमात‌ ‌पडलेल्या‌ ‌युगुलांना‌ ‌विजेच्या‌ ‌वेगाने‌ ‌सुसाट‌ ‌घेऊन‌ ‌जाणाऱ्या‌ ‌मोटर‌ ‌लाँचेसपर्यंत‌ ‌वेगाच्या‌ ‌अनेक‌ ‌प्रकारच्या‌ ‌नावा‌ ‌या‌ ‌ग्रँड‌ ‌कॅनॉलवर‌ ‌प्रवास‌ ‌करत‌ ‌असतात.‌ ‌

या‌ ‌कॅनॉलच्या‌ ‌पाण्यात‌ ‌नेहमीच‌ ‌तारुण्य‌ ‌सळसळताना‌ ‌दिसते.‌ ‌या‌ ‌ग्रँड‌ ‌कॅनॉलच्या‌ ‌किनाऱ्यावर‌ ‌खुा‌ ‌टाकलेल्या‌ ‌दिसतात.‌ ‌या‌ ‌चार‌ ‌खुर्त्यांच्यामध्ये‌ ‌टेबल‌ ‌आणि‌ ‌त्यावर‌ ‌रंगीबेरंगी‌ ‌प्रचंड‌ ‌छत्री‌ ‌ठेवलेली‌ ‌आढळते.‌ ‌या‌ ‌खुर्त्यांवर‌ ‌बसून‌ ‌बिअर‌ ‌किंवा‌ ‌कॉफी‌ ‌घेत‌ ‌पाण्यातून‌ ‌प्रवास‌ ‌करणाऱ्या‌ ‌नावांकडे‌ ‌पाहणे‌ ‌सगळ्यांना‌ ‌मनापासून‌ ‌आवडते.‌ ‌

2. व्हेनिसच्या‌ ‌स्टेशन‌ ‌बाहेरचा‌ ‌परिसरः‌‌
‘व्हेनिस’‌ ‌स्टेशनच्या‌ ‌बाहेर‌ ‌रस्ता‌ ‌नाहीच.‌ ‌एखादया‌ ‌विस्तीर्ण‌ ‌नदीसारखा‌ ‌पसरलेला‌ ‌एक‌ ‌प्रचंड‌ ‌कालवा‌ ‌आहे.‌ ‌त्यालाच‌ ‌’ग्रँड‌ ‌कॅनॉल’‌ ‌म्हणतात.‌ ‌लेखक‌ ‌तेथे‌ ‌पोहोचला‌ ‌तेव्हा‌ ‌या‌ ‌कॅनॉलमध्ये‌ ‌अनेक‌ ‌पॉटर‌ ‌टॅक्सी‌ ‌म्हणजे‌ ‌लहान‌ ‌मोटर‌ ‌लाँचीस‌ ‌आणि‌ ‌मोठ्या‌ ‌यांत्रिक‌ ‌नावा‌ ‌उभ्या‌ ‌होत्या.‌ ‌’व्हेनिझिया-व्हेनिझिया,‌ ‌पियाझापियाझा’‌ ‌असा‌ ‌यांचा‌ ‌पुकार‌ ‌चालला‌ ‌होता.‌ ‌टॅक्सीपेक्षा‌ ‌बस‌ ‌स्वस्त‌ ‌पडणार‌ ‌त्यामुळे‌ ‌इतर‌ ‌अनेक‌ ‌प्रवाशांप्रमाणे‌ ‌मोठ्या‌ ‌बोटीचे‌ ‌तिकीट‌ ‌घेऊन‌ ‌लेखक‌ ‌बोटीत‌ ‌बसला.‌ ‌दोनएकशे‌ ‌प्रवासी‌ ‌पोटात‌‌ घेऊन‌ ‌नाव‌ ‌जोरात‌ ‌पुढे‌ ‌निघाली‌ ‌होती.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

2. ‌खालील‌ ‌मुद्द्यांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌व्हेनिसचे‌ ‌वर्णन‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌
‌खालील‌ ‌मुद्द्यांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌व्हेनिसचे‌ ‌वर्णन‌ ‌लिहा.‌ ‌
(अ)‌ ‌व्हेनिस‌ ‌म्हणजे‌ ‌अफाट‌ ‌जलदर्शन‌‌ [ ]
(ब)‌ ‌व्हेनिस‌ ‌म्हणजे‌ ‌अवर्णनीय‌ ‌शहर‌ ‌[ ]
उत्तरः‌ ‌
व्हेनिस‌ ‌म्हणजे‌ ‌केवळ‌ ‌कालव्यांचेच‌ ‌नव्हे‌ ‌तर‌ ‌कालव्यातही‌‌ तरंगणारे‌ ‌शहर‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌शहरात‌ ‌एकही‌ ‌मोटार‌ ‌नाही‌ ‌कारणया‌ ‌शहरात‌ ‌खऱ्या‌ ‌अर्थाने‌ ‌रस्तेच‌ ‌नाहीत.‌ ‌इथे‌ ‌जिकडे‌ ‌तिकडे‌ ‌पाणरस्तेच‌ ‌आहेत.‌ ‌या‌ ‌पाणरस्त्यांवरच‌ ‌अनेक‌ ‌छोट्या-मोठ्या‌ ‌नावा‌ ‌उत्साही‌ ‌प्रवाशांना‌ ‌घेऊन‌ ‌ये-जा‌ ‌करत‌ ‌असतात.‌ ‌व्हेनिसचे‌ ‌रस्ते‌ ‌म्हणजे‌ ‌पाणरस्ते‌ ‌असतात‌ ‌याची‌ ‌कल्पना‌ ‌नसलेला‌ ‌एक‌ ‌मुनीम‌ ‌एकदा‌ ‌लंडनहून‌ ‌व्हेनिसला‌ ‌विमानाने‌ ‌आला.‌ ‌रस्त्यावर‌ ‌सगळीकडे‌ ‌पाणीच‌ ‌पाणी‌ ‌झालेले‌ ‌पाहून‌ ‌त्याने‌ ‌आपल्या‌ ‌मालकाला‌ ‌तार‌ ‌केली,‌ ‌“व्हेनिसमध्ये‌ ‌पूर‌ ‌आला‌ ‌आहे.‌ ‌सगळे‌ ‌रस्ते‌ ‌पाण्यानं‌ ‌तुडुंब‌ ‌भरले‌ ‌आहेत.‌ ‌

परत‌ ‌येऊ‌ ‌की‌ ‌पूर‌ ‌ओसरेपर्यंत‌ ‌वाट‌ ‌पाहू‌ ‌ते‌ ‌कळवा!”‌ ‌जिकडे‌ ‌पाहावे‌ ‌तिकडे‌ ‌पाणी‌ ‌आणि‌ ‌पाणीच‌ ‌दिसते.‌ ‌व्हेनिस‌ ‌म्हणजे‌ ‌खऱ्या‌ ‌अर्थाने‌ ‌अफाट‌ ‌जलदर्शन‌ ‌आहे.‌ ‌अशा‌ ‌या‌ ‌व्हेनिसच्या‌ ‌हवेत‌ ‌गारवा‌ ‌असतो.‌ ‌इथल्या‌ ‌वाऱ्यात‌ ‌उत्साही‌ ‌आणि‌ ‌मनात‌ ‌संगीत‌ ‌नाचत‌ ‌असते.‌ ‌तसेच‌ ‌सभोवार‌ ‌पसरलेल्या‌ ‌पाण्यात‌ ‌तारुण्याची‌ ‌सळसळ‌ ‌दिसते.‌ ‌त्यामुळेच‌ ‌व्हेनिस‌ ‌शहराचे‌ ‌वर्णन‌‌ शब्दांत‌ ‌करताच‌ ‌येत‌ ‌नाही.‌ ‌

3.‌ ‌खालील‌ ‌संकल्पना‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌

प्रश्न‌ ‌1.‌
‌व्हेनिस‌ ‌म्हणजे‌ ‌हिया-माणकांच्या‌ ‌ढिगासारखा‌ ‌बेटांचा‌‌ पुंजका‌ ‌………….‌
‌उत्तरः‌
‌व्हेनिस‌ ‌या‌ ‌शहरात‌ ‌सर्वत्र‌ ‌पाणीच‌ ‌पाणी‌ ‌दिसते.‌ ‌पाण्यावर‌‌ तरंगणारे‌ ‌हे‌ ‌अद्भूत‌ ‌शहर‌ ‌आहे.‌ ‌हा‌ ‌गाव‌ ‌म्हणजे‌ ‌खऱ्या‌ ‌अर्थाने‌ ‌शहर‌ ‌नाहीच.‌ ‌तर‌ ‌अनेक‌ ‌छोट्या-छोट्या‌ ‌बेटांचा‌ ‌समूहच‌ ‌आहे.‌ ‌अनेक‌ ‌कालवे‌ ‌आणि‌ ‌त्यांना‌ ‌जोडणारे‌ ‌पूल‌ ‌यामुळे‌ ‌हे‌ ‌शहर‌ ‌खुलून‌ ‌दिसते.‌ ‌मधूनच‌ ‌चर्च‌ ‌किंवा‌ ‌जुना‌ ‌राजवाडा‌ ‌यांची‌ ‌टोके‌ ‌आभाळात‌ ‌घुसल्याप्रमाणे‌ ‌वाटणारे‌ ‌हे‌ ‌शहर‌ ‌मखमली‌ ‌सागरावर‌ ‌टाकलेल्या‌ ‌हिऱ्या-माणकांच्या‌ ‌ढिगासारखे‌ ‌लांबून‌ ‌दिसते.‌ ‌म्हणूनच‌ ‌जो‌ ‌कोणी‌ ‌इथे‌ ‌येतो‌ ‌तो‌ ‌निळ्या‌ ‌पाण्यात‌ ‌तरंगणाऱ्या‌ ‌या‌ ‌शहराच्या‌ ‌प्रेमात‌‌ पडतो.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

प्रश्न‌ ‌2.‌ ‌
व्हेनिस‌ ‌म्हणजे‌ ‌निरुयोगी‌ ‌शहर‌ ………………… ‌.‌ ‌
उत्तरः‌
‌युरोप‌ ‌खंडातले‌ ‌पाण्यावर‌ ‌तरंगणारे‌ ‌जगातले‌ ‌एकमेव‌ ‌शहर‌‌ म्हणजे‌ ‌’व्हेनिस’‌ ‌होय.‌ ‌इथे‌ ‌सर्वत्र‌ ‌पाणरस्तेच‌ ‌आहेत.‌ ‌इथल्या‌ ‌कालव्यांमधून‌ ‌अनेक‌ ‌लहान-मोठ्या‌ ‌नावा‌ ‌उत्साही‌ ‌प्रवाप‌‌ बसून‌ ‌बिअर‌ ‌किंवा‌ ‌कॉफी‌ ‌घेत‌ ‌समोरून‌ ‌सरकणाऱ्या‌ ‌विविध‌ ‌आकारांच्या‌ ‌आणि‌ ‌अनंत‌ ‌प्रकारांचे‌ ‌उतारू‌ ‌म्हणजेच‌ ‌प्रवासी‌ ‌वाहून‌ ‌नेणाऱ्या‌ ‌नावांची‌ ‌ये-जा‌ ‌पाहत‌ ‌बसायचे.‌ ‌तीच‌ ‌गंमत‌ ‌या‌ ‌नावांमधून‌ ‌प्रवास‌ ‌करणाऱ्यानांही‌ ‌पाहायला‌ ‌मिळते.‌ ‌डेकवर‌ ‌येऊन‌ ‌किनाऱ्यावरच्या‌ ‌निरुदयोगी‌ ‌संथ,‌ ‌शांत,‌ ‌चित्रविचित्र‌ ‌प्रवाशांच्याकडे‌ ‌पाहत‌ ‌पुढे-पुढे‌ ‌सरकायचे.‌ ‌हे‌ ‌शहर‌ ‌निरुदयोग्यांसाठीच‌ ‌आहे,‌ ‌असे‌ ‌वाटते‌ ‌कारण‌ ‌इथे‌ ‌येणाऱ्या‌ ‌प्रवाशांना‌ ‌कसलीही‌ ‌घाई-गर्दी‌ ‌नसते.‌ ‌न्यूयॉर्क,‌ ‌मुंबई,‌ ‌हाँगकाँग‌ ‌अशा‌ ‌शहरांतल्या‌ ‌धावपळीपासून‌ ‌हे‌‌ पूर्णपणे‌ ‌वेगळे‌ ‌शांत‌ ‌असे‌ ‌शहर‌ ‌आहे.‌

4. ‘व्हेनिस’हे‌ ‌पाण्यातले‌ ‌जगातले‌ ‌एकमेव‌ ‌शहर‌ ‌आहे.‌‌ पाठाच्या‌ ‌आधारे‌ ‌या‌ ‌विधानाची‌ ‌सत्यता‌ ‌पटवून‌ ‌दया.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
‘व्हेनिस’हे‌ ‌पाण्यातले‌ ‌जगातले‌ ‌एकमेव‌ ‌शहर‌ ‌आहे.‌‌ पाठाच्या‌ ‌आधारे‌ ‌या‌ ‌विधानाची‌ ‌सत्यता‌ ‌पटवून‌ ‌दया.‌ ‌
उत्तरः‌
‌व्हेनिस‌ ‌हे‌ ‌पाण्यातले‌ ‌असे‌ ‌जगातले‌ ‌एकमेव‌ ‌अद्भूत‌‌ शहर‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌शहरात‌ ‌एकही‌ ‌मोटार‌ ‌नाही.‌ ‌वाहतूक‌ ‌नियंत्रण‌ ‌करणारा‌ ‌पोलीस‌ ‌नाही.‌ ‌ट्रॅफिक‌ ‌लाईट्स‌ ‌नाहीत‌ ‌आणि‌ ‌रस्त्यावर‌ ‌धक्काबुक्की‌ ‌नाही‌ ‌असे‌ ‌हे‌ ‌जगातले‌ ‌एकमेव‌ ‌शहर‌ ‌आहे‌ ‌कारण‌ ‌याला‌ ‌खऱ्या‌ ‌अर्थाने‌ ‌रस्तेच‌ ‌नाहीत.‌ ‌इथे‌ ‌फक्त‌ ‌कालवे‌ ‌आहेत‌ ‌आणि‌ ‌त्यांना‌ ‌जोडणारे‌ ‌पूल‌ ‌आहेत.‌ ‌आईच्या‌ ‌गळ्यात‌ ‌मुलाने‌ ‌लडिवाळपणे‌ ‌प्रेमळपणे‌ ‌हात‌ ‌टाकावे‌ ‌तसे‌ ‌हे‌ ‌पूल‌ ‌आहेत.‌

‌येथील‌ ‌पाणरस्त्यांतूनच‌ ‌अनेक‌ ‌लहान-मोठ्या‌ ‌यांत्रिक‌ ‌नावा‌ ‌हौशी‌ ‌प्रवाशांना‌ ‌तसेच‌ ‌प्रेमात‌ ‌पडलेल्या‌ ‌युगुलांना‌ ‌सुसाट‌ ‌वेगाने‌ ‌घेऊन‌ ‌जात-येत‌ ‌असतात.‌ ‌येथील‌ ‌हवेत‌ ‌गारवा‌ ‌असतो.‌ ‌वाऱ्यात‌ ‌उत्साह‌ ‌असतो.‌ ‌मनात‌ ‌संगीत‌ ‌असते‌ ‌आणि‌ ‌विशेष‌ ‌म्हणजे‌ ‌सभोवार‌ ‌परसलेल्या‌ ‌पाण्यात‌ ‌तारुण्याचा‌ ‌उत्साह‌ ‌दिसून‌ ‌येतो.‌ ‌त्यामुळेच‌ ‌निळ्या‌ ‌पाण्यावर‌ ‌तरंगणारे‌ ‌हे‌ ‌शहर‌ ‌सोडताना‌ ‌उगाच‌ ‌मनाला‌ ‌हुरहुर‌ ‌वाटते.‌‌

5. तुम्ही‌ ‌पाहिलेल्या‌ ‌तुम्हाला‌ ‌आवडलेल्या‌ ‌कोणत्याही‌‌ स्थळाचे‌ ‌वर्णन‌ ‌तुमच्या‌ ‌शब्दांत‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
तुम्ही‌ ‌पाहिलेल्या‌ ‌तुम्हाला‌ ‌आवडलेल्या‌ ‌कोणत्याही‌‌ स्थळाचे‌ ‌वर्णन‌ ‌तुमच्या‌ ‌शब्दांत‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः ‌
‌मागच्या‌ ‌रविवारी‌ ‌माझ्या‌ ‌ताईच्या‌ ‌सासुरवाडीला‌ ‌जाण्याचा‌‌ योग‌ ‌आला.‌ ‌कोकणातील‌ ‌दापोली‌ ‌तालुक्यातील‌ ‌’आंबिवली’‌ ‌हे‌ ‌तिचे‌ ‌सासर.‌ ‌डोंगराच्या‌ ‌कुशीत‌ ‌वसलेले,‌ ‌निसर्गसौंदत्या‌ ‌निसर्गसौंदर्याने‌ ‌मी‌ ‌मोहूनच‌ ‌गेलो.‌ ‌सर्वत्र‌ ‌धुके‌ ‌पसरलेले‌ ‌होते.‌ ‌डोंगराच्या‌ ‌पलिकडून‌ ‌सूर्य‌ ‌हळूहळू‌ ‌वर‌ ‌येत‌ ‌होता.‌ ‌आकाश‌ ‌सोनेरी‌ ‌रंगाने‌ ‌रंगून‌ ‌गेले‌ ‌होते.‌ ‌मी‌ ‌खूप‌ ‌आनंदी‌ ‌झालो‌ ‌होतो.‌ ‌शहरातील‌ ‌सिमेंट‌ ‌काँक्रिटच्या‌ ‌जंगलात‌ ‌वाढलेल्या‌ ‌माझ्यासारख्या‌ ‌मुलाला‌‌ त्या‌ ‌सौंदर्याचा‌ ‌हेवा‌ ‌वाटू‌ ‌लागला.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

भाषाभ्यास‌‌:

विरामचिन्हे‌:

प्रश्न‌ ‌1.
‌खालील‌ ‌वाक्ये‌ ‌वाचा‌ ‌व‌ ‌अभ्यासा.‌‌
1. आवडले‌ ‌का‌ ‌तुला‌ ‌हे‌ ‌पुस्तक‌ ‌
2. ‌हो‌ ‌जेवणानंतर‌ ‌मी‌ ‌सर्व‌ ‌गोष्टी‌ ‌वाचणार‌ ‌आहे‌ ‌जया‌ ‌म्हणाली‌ ‌
3.‌ ‌वडील‌ ‌म्हणाले‌ ‌ज्ञानेश्वरी‌ ‌कुणी‌ ‌लिहिली‌ ‌तुला‌ ‌ठाऊक‌ ‌आहे‌ ‌का‌‌
वरील‌ ‌संवाद‌ ‌वाचताना‌ ‌वाक्य‌ ‌कुठे‌ ‌संपते,‌ ‌प्रश्न‌ ‌आहे‌ ‌की‌ ‌उद्गार‌ ‌आहे,‌ ‌हे‌ ‌काहीच‌ ‌कळत‌ ‌नाही‌ ‌कारण‌ ‌या‌ ‌वाक्यात‌ ‌विरामचिन्हे‌ ‌नाहीत.‌ ‌बोलताना‌ ‌काही‌ ‌विधाने‌ ‌करताना,‌ ‌प्रश्न‌ ‌विचारताना,‌ ‌आश्चर्य,‌ ‌हर्ष,‌ ‌क्रोध‌ ‌आदी‌ ‌भावना‌ ‌व्यक्त‌ ‌करताना‌ ‌माणूस‌ ‌त्या‌ ‌त्या‌ ‌ठिकाणी‌ ‌कमी‌ ‌अधिक‌ ‌वेळ‌ ‌थांबतो,‌ ‌म्हणून‌ ‌तोच‌ ‌आशय‌ ‌लिहून‌ ‌दाखवताना‌ ‌वाचकालाही‌ ‌कळावा,‌ ‌यासाठी‌ ‌विरामचिन्हांचा‌ ‌वापर‌ ‌केला‌ ‌जातो.‌

प्रश्न‌ ‌2.
‌वरील‌ ‌वाक्यातील‌ ‌चिन्हे‌ ‌आणि‌ ‌त्यांची‌ ‌नावे‌ ‌यांचा‌ ‌तक्ता‌ ‌तयार‌ ‌करा.‌‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस Additional Important Questions and Answers

प्रश्न‌ ‌1.
धावपळीच्या‌ ‌शहरी‌ ‌जीवनातून‌ ‌वेळ‌ ‌काढून‌ ‌मनुष्य‌ ‌निसर्गरम्य‌‌ शांत‌ ‌ठिकाणांना‌ ‌भेट‌ ‌देत‌ ‌असतो.‌ ‌यावर‌ ‌तुमचे‌ ‌विचार‌ ‌लिहा.‌
‌उत्तरः‌
‌शहरी‌ ‌जीवन‌ ‌हे‌ ‌धकाधकीचे‌ ‌व‌ ‌धावपळीचे‌ ‌जीवन‌ ‌आहे.‌‌ या‌ ‌जीवनात‌ ‌माणसाला‌ ‌आराम‌ ‌नाही.‌ ‌दिवस‌ ‌रात्र‌ ‌कामेच‌ ‌कामे‌ ‌त्यास‌ ‌करावी‌ ‌लागतात.‌ ‌कोणत्याच‌ ‌प्रकारचा‌ ‌विरंगुळा‌ ‌त्यास‌ ‌अनुभवायास‌ ‌मिळत‌ ‌नाही.‌ ‌कोणत्याही‌ ‌प्रकारची‌ ‌करमणूक‌ ‌नाही.‌ ‌मनुष्य‌ ‌अशा‌ ‌प्रकारच्या‌ ‌जीवनाला‌ ‌कंटाळतो‌ ‌व‌ ‌तो‌ ‌तीन‌ ‌ते‌ ‌चार‌ ‌दिवस‌ ‌का‌ ‌होईना‌ ‌निसर्गरम्य‌ ‌शांत‌ ‌स्थळाला‌ ‌भेट‌ ‌देतो.‌ ‌निसर्ग‌ ‌मानवाला‌ ‌ताजे‌ ‌टवटवीत‌ ‌व‌ ‌प्रसन्न‌ ‌करतो.‌ ‌तो‌ ‌माणसाचा‌ ‌सर्व‌ ‌थकवा‌ ‌वा‌ ‌वेदना‌ ‌दूर‌ ‌करून‌ ‌त्यात‌ ‌ऊर्जा‌ ‌निर्माण‌ ‌करतो.‌ ‌जीवनात‌ ‌उमेदीने‌ ‌उभी‌ ‌राहण्याची‌ ‌प्रेरणा‌ ‌देतो.‌ ‌म्हणून‌ ‌मनुष्य‌ ‌धावपळीच्या‌ ‌शहरी‌ ‌जीवनातून‌ ‌वेळ‌ ‌काढून‌ ‌निसर्गरम्य‌ ‌शांत‌ ‌ठिकाणांना‌ ‌भेट‌ ‌देत‌‌ असतो.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

‌प्रश्न‌ ‌2.‌
‌तुम्हांला‌ ‌कधी‌ ‌एखादया‌ ‌शहराला‌ ‌भेट‌ ‌दिल्यानंतर‌ ‌ते‌‌ सोडताना‌ ‌मनात‌ ‌हुरहुर‌ ‌निर्माण‌ ‌झालेली‌ ‌आहे‌ ‌का?‌ ‌तुमचा‌‌ अनुभव‌ ‌कथन‌ ‌करा.‌
‌उत्तरः‌
मी‌ ‌गेल्या‌ ‌वर्षी‌ ‌माझ्या‌ ‌कुटुंबासोबत‌ ‌दुबईला‌ ‌गेलो‌ ‌होतो.‌ ‌दुबई‌‌ हे‌ ‌जगातील‌ ‌एक‌ ‌भव्य‌ ‌व‌ ‌दिव्य‌ ‌असे‌ ‌शहर‌ ‌आहे.‌ ‌रात्रीच्या‌ ‌वेळी‌ ‌सत्र‌ ‌दिव्यांची‌ ‌रोषणाई‌ ‌पाहून‌ ‌आपले‌ ‌डोळे‌ ‌दिपून‌ ‌जातात.‌ ‌ओसाड‌ ‌वाळवंटावर‌ ‌वसलेले‌ ‌हे‌ ‌शहर‌ ‌पाहून‌ ‌सर्वजण‌ ‌आश्चर्यचकित‌ ‌होतात.‌ ‌उंचच‌ ‌उंच‌ ‌गगनचुंबी‌ ‌इमारती‌ ‌पाहून‌ ‌मन‌ ‌थक्क‌ ‌होते.‌ ‌तसेच‌ ‌समुद्रातील‌ ‌पाण्यावर‌ ‌वसलेले‌ ‌बुर्ज‌ ‌खलिफा‌ ‌हे‌ ‌पंचतारांकित‌ ‌हॉटेल‌ ‌पाहून‌ ‌मल‌ ‌धन्य‌ ‌होते.‌ ‌दुबई‌ ‌येथील‌ ‌म्युजियम‌ ‌स्नो‌ ‌वर्ल्ड‌ ‌क्रीडा‌ ‌झोन‌ ‌पाहून‌ ‌मनाला‌ ‌सुखद‌ ‌आश्चर्याचा‌ ‌धक्का‌ ‌बसतो.‌ ‌

जागोजागी‌ ‌विविध‌ ‌प्रकारची‌ ‌सुंदर‌ ‌सुंदर‌ ‌झाडे‌ ‌लावून‌ ‌तयार‌ ‌केलेली‌ ‌उदयाने‌ ‌पाहताना‌ ‌मन‌ ‌अगदी‌ ‌भरून‌ ‌येते.‌ ‌रंगीबेरंगी‌ ‌फुलझाडे‌ ‌पाहून‌ ‌मन‌ ‌टवटवीत‌ ‌होते.‌ ‌दुबई‌ ‌येथील‌ ‌चौफेर‌ ‌रस्त्यावरून‌ ‌गाड्या‌ ‌अगदी‌ ‌भरधाव‌ ‌वेगाने‌ ‌पुढेच‌ ‌पुढे‌ ‌सरसावताना‌ ‌पाहून‌ ‌मनाला‌ ‌एक‌ ‌प्रकारची‌ ‌भुरळच‌ ‌पडते.‌ ‌असे‌ ‌हे‌ ‌शहर‌ ‌सोडताना‌ ‌माझ्या‌ ‌मनात‌ ‌एक‌ ‌प्रकारची‌ ‌हुरहुर‌ ‌निर्माण‌ ‌झालेली‌ ‌होती.‌ ‌निघताना‌ ‌असेच‌ ‌वाटत‌ ‌होते‌ ‌की‌ ‌याच‌ ‌स्थळी‌ ‌राहावे.‌‌

व्हेनिस Summary in Marathi

लेखकाचा‌ ‌परिचय‌:

  1. नाव‌‌:‌ ‌रमेश‌ ‌राजाराम‌ ‌मंत्री‌ ‌
  2. कालावधी‌:‌ ‌1924-1998
  3. परिचय‌:‌ ‌कथाकार,‌ ‌प्रवासवर्णनकार,‌ ‌विनोदी‌ ‌लेखक.‌ ‌’थंडीचे‌ ‌दिवस’,‌ ‌’सुखाचे‌ ‌दिवस’,‌ ‌’नवरंग’‌ ‌इत्यादी‌ ‌प्रवासवर्णने‌ ‌प्रसिद्ध.‌‌ 1979 ‌साली‌ ‌एकाच‌ ‌वर्षात‌ ‌34 ‌पुस्तके‌ ‌प्रकाशित‌ ‌करण्याचा‌ ‌विक्रम‌ ‌त्यांच्या‌ ‌नावावर‌ ‌आहे.‌‌

प्रस्तावना‌‌:

‘व्हेनिस’‌ ‌हे‌ ‌स्थूलवाचन‌ ‌लेखक‌ ‌रमेश‌ ‌मंत्री’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिले‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌पाठात‌ ‌युरोप‌ ‌खंडातील‌ ‌’व्हेनिस’‌ ‌या‌ ‌पाण्यावर‌ ‌तरंगणाऱ्या‌ ‌शहरातील‌ ‌वातावरण,‌ ‌हवामान,‌ ‌निसर्गसौंदर्य‌ ‌व‌ ‌जीवनमान‌ ‌याचे‌ ‌धुंद‌ ‌वर्णन‌ ‌आले‌ ‌आहे.‌‌

The‌ ‌writer‌ ‌of‌ ‌’Vhenis’‌ ‌is‌ ‌’Ramesh‌ ‌Mantri’.‌ ‌He‌ ‌has‌ ‌explained‌ ‌about‌ ‌the‌ ‌atmosphere,‌ ‌weather,‌ ‌natural‌ ‌beauty‌ ‌and life style of vhenis in this chapter.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

‌शब्दार्थ‌‌:

  1. चिकार‌ ‌-‌ ‌विपुल,‌ ‌भरपूर,‌ ‌पुष्कळ‌ ‌(abundant,‌ ‌plentifly)‌ ‌
  2. बिहाड‌ ‌-‌ ‌वास्तव्य‌ ‌(a‌ ‌residence‌ ‌in‌ ‌a‌ ‌lodging)‌
  3. ‌इरादा‌ ‌-‌ ‌बेत,‌ ‌हेतू,‌ ‌उद्देश‌ ‌(intention,‌ ‌aim,‌ ‌object)‌ ‌
  4. ‌औपचारिक -‌ ‌उपचार‌ ‌म्हणून‌ ‌पाळलेला,‌ ‌वरवरचा‌ ‌कृत्रिम‌ ‌(formal,‌‌ artificial)‌ ‌
  5. कालवा‌ ‌-‌ ‌नदीचे‌ ‌पाणी‌ ‌शेत‌ ‌इत्यादींना‌ ‌पुरवणारा‌ ‌पाट‌ ‌किंवा‌ ‌ओहोळ‌‌ (a‌ ‌water‌ ‌course,‌ ‌canal)‌ ‌
  6. नाव‌ ‌-‌ ‌नौका,‌ ‌होडी‌ ‌(a‌ ‌boat)‌
  7. ‌युगुल‌ ‌-‌ ‌जोडपे,‌ ‌जोडी‌ ‌(a‌ ‌couple)‌ ‌
  8. विस्तीर्ण‌ ‌-‌ ‌अफाट‌ ‌(enlarged)‌
  9. ‌पुकार‌ ‌-‌ ‌हाकाटी‌ ‌(a‌ ‌call)‌ ‌
  10. उत्साह‌ ‌-‌ ‌जोश,‌ ‌जोम‌ ‌(enthusiasm,‌ ‌energy)‌ ‌
  11. तारुण्य‌ ‌-‌ ‌तरुणपण,‌ ‌जवानी‌ ‌(youthful‌ ‌state)‌ ‌
  12. अद्भूत‌ ‌-‌ ‌अपूर्व,‌ ‌अलौकिक‌ ‌(strange)‌ ‌
  13. एकमेव‌ ‌-‌ ‌एकच‌ ‌एक‌ ‌(the‌ ‌only‌ ‌one)‌
  14. ‌निरुदयोगी‌ ‌-‌ ‌कामकाज‌ ‌नसलेला‌ ‌(unemployed)‌‌
  15. तुडुब‌ ‌-‌ ‌काठोकाठ,‌ ‌परिपूर्ण‌ ‌(quite‌ ‌full)‌
  16. ‌सुसाट‌ ‌-‌ ‌जोरात‌ ‌किंवा‌ ‌वेगात‌ ‌(with‌ ‌great‌ ‌speed)‌
  17. ‌लाडिक‌ ‌-‌ ‌लडिवाळपणे‌ ‌(doting‌ ‌affection,‌ ‌fondness)‌ ‌
  18. पुंजका‌ ‌-‌ ‌गुच्छा‌ ‌(cluster)‌ ‌
  19. निवांत‌ ‌-‌ ‌शांत‌ ‌(still,‌ ‌quiet)‌
  20. ‌अलिप्त‌ ‌-‌ ‌अलग,‌ ‌वेगळा‌ ‌(separate)‌‌
  21. मुनीम‌ ‌- ‌व्यवस्थापक‌ ‌(a‌ ‌manager)‌ ‌
  22. अफाट‌ ‌-‌ ‌प्रचंड,‌ ‌विशाल‌ ‌(huge,‌ ‌vast)‌ ‌
  23. मुक्काम‌ ‌-‌ ‌राहण्याचे,‌ ‌वास्तव्याचे‌ ‌ठिकाण‌ ‌(a‌ ‌place‌ ‌of‌ ‌residence)‌‌

टिपा‌:

  1. ‌व्हेनिस‌‌ -‌ ‌पूर्वोत्तर‌ ‌इटलीतील‌ ‌एक‌ ‌शहर‌ ‌आणि‌ ‌व्हेनेटो‌ ‌प्रांताची‌ ‌राजधानी,‌ ‌हा‌ ‌नदया‌ ‌आणि‌ ‌कालव्यांमुळे‌ ‌वेगळ्या‌ ‌झालेल्या‌ ‌118 ‌लहान‌ ‌बेटांचा‌ ‌समूह‌‌ आहे.‌‌
  2. ‌पोर्टर्स‌ ‌-‌ ‌म्हणजेच‌ ‌वाहक‌ ‌किंवा‌ ‌हमाल,‌ ‌जे‌ ‌इतरांच्या‌ ‌वस्तू‌‌ वाहून‌ ‌नेतात.‌ ‌
  3. ‌ग्रँड‌ ‌कॅनॉल‌ ‌-‌ ‌एक‌ ‌जागतिक‌ ‌वारसा‌ ‌स्थळ.‌ ‌जगातील‌ ‌सर्वात‌‌ लांब‌ ‌कालवा‌ ‌किंवा‌ ‌कृत्रिम‌ ‌नदी‌ ‌आणि‌ ‌प्रसिद्ध‌‌ पर्यटन‌ ‌स्थळ.‌ ‌
  4. ‌व्हेनिझिया‌ ‌-‌ ‌इटलीतील‌ ‌एक‌ ‌बंदर‌ ‌
  5. ‌पियाझा‌ ‌-‌ ‌(Piazza)‌ ‌पियाझा‌ ‌सॅन‌ ‌मार्को‌ ‌(Piazza‌ ‌san‌‌ marco).‌ ‌ज्याला‌ ‌इंग्रजीत‌ ‌सेंट‌ ‌मार्क‌ ‌स्क्वेअर‌ ‌(st.‌ ‌Mark’s‌ ‌Square)‌ ‌असेही‌ ‌ओळखले‌ ‌जाते.‌‌ पर्यटनासाठी‌ ‌हे‌ ‌एक‌ ‌आकर्षक‌ ‌चौक‌ ‌आहे.‌ ‌
  6. ‌अर्थतज्ज्ञ‌ ‌-‌ ‌अर्थ‌ ‌विषयक‌ ‌माहिती‌ ‌असणारे‌ ‌व‌ ‌त्याबाबत‌‌ सल्ला‌ ‌देऊ‌ ‌शकणारे‌ ‌अर्थशास्त्राचे‌ ‌विद्वान.‌
  7. ‌लिरा‌ ‌-‌ ‌1861 ते‌ ‌2002 ‌च्या‌ ‌दरम्यान‌ ‌असलेले‌‌ इटलीतील‌ ‌चलन.‌ ‌
  8. ‌रोम‌ ‌-‌ ‌इटलीच्या‌ ‌राजधानीचे‌ ‌शहर
  9. माणिक‌ ‌-‌ ‌हे‌ ‌सर्वोत्तम‌ ‌रत्न‌ ‌मानले‌ ‌जाते.‌ ‌याला‌ ‌इंग्रजीत‌ ‌रुबी‌‌ (ruby)‌ ‌असे‌ ‌म्हणतात.‌ ‌लाल‌ ‌रंगाचा‌ ‌माणिक‌‌ सर्वाधिक‌ ‌मौल्यवान‌ ‌असतो.‌ ‌
  10. न्यूयॉर्क‌ ‌-‌ ‌अमेरिकेतील‌ ‌सर्वात‌ ‌दाट‌ ‌लोकवस्ती‌ ‌असलेले‌ ‌शहर‌
  11. मुंबई‌ ‌-‌ ‌भारताची‌ ‌आर्थिक‌ ‌राजधानी‌ ‌आणि‌ ‌दाट‌‌ लोकवस्तीचे‌ ‌शहर‌‌
  12. ‌हाँगकाँग‌ ‌-‌ ‌चीन‌ ‌देशातील‌ ‌एक‌ ‌स्वायत्त‌ ‌प्रदेश‌ ‌
  13. ‌लंडन‌ ‌-‌ ‌इंग्लंडच्या‌ ‌राजधानीचे‌ ‌शहर‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12.1 व्हेनिस

वाक्प्रचार‌‌:

1.‌ ‌हूरहूर‌ ‌वाटणे‌ ‌-‌ ‌चिंता‌ ‌वाटणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे Textbook Questions and Answers

स्वाध्याय :

1. रिकाम्या जागी योग्य पर्याय लिहून वाक्य पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
रिकाम्या जागी योग्य पर्याय लिहून वाक्य पूर्ण करा.
1. भारतात सर्वांत पहिली रेल्वे …………… येथून सुटली. (ठाणे, मुंबई, कर्जत, पुणे)
2. रेल्वेकडे लोकांना आकर्षित करण्यासाठी …………….. ठेवले. (तिकीट, बक्षीस, इनाम, प्रलोभन)
उत्तर :
1. मुंबई
2. इनाम

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

2. आकृतिबंध पूर्ण करा. 

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 1
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 2

3. आकृती पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 3
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 4

4. खालील शब्दांसाठी पाठात आलेले पर्यायी शब्द शोधून लिहा.

प्रश्न 4.
खालील शब्दांसाठी पाठात आलेले पर्यायी शब्द शोधून लिहा.
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 5
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 6

5. कारणे लिहा.

प्रश्न अ.
रेल्वेचा प्रवास धोक्याचा नाही हे पटवण्यासाठी रेल्वेच्या कारभाऱ्यांनी खूप आटापिटा केला.
उत्तर :
स्वातंत्र्यपूर्वकाळात भारतीय लोकांवर अंधश्रद्धांचा प्रभाव खूप जास्त होता. पहिली रेल्वे मुंबई ते ठाणे अशी धावली, तेव्हा ही गाडी म्हणजे इंग्रजांची विलायती भुताटकी आहे. मुंबईला नव्या इमारती आणि पूल बांधताहेत. त्यांच्या पायांत गाडायला जिवंत माणसे फूस लावून नेण्याचा हा डाव आहे अशा अफवा त्यावेळी पसरल्या होत्या. म्हणूनच रेल्वे प्रवासासाठी लोक तयार होत नव्हते. अशावेळी रेल्वेचा प्रवास धोक्याचा नाही हे पटवण्यासाठी रेल्वेच्या कारभाऱ्यांना खूप आटापिटा करावा लागला.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न आ.
इंग्रजांनी देऊ केलेली मुंबई-ठाणे रेल्वे प्रवासाची इनामे काही दिवसांनी बंद करण्यात आली.
उत्तर :
रेल्वे प्रवासाबाबत लोकांमध्ये अनेक चित्रविचित्र अफवा पसरल्या होत्या. त्यामुळे रेल्वे प्रवासासाठी लोक तयार होत नव्हते. कितीही समजावले तरी लोकांचे समाधान काही होत नव्हते. शेवटी दर माणशी एक रुपया इनाम आणि मोफत प्रवासाची योजना सुरू केली. पैशाच्या लालुचीने ठाण्याचे आणि मुंबईचे लोक आगगाडीने जाऊ लागले की, त्यांच्या घरचे लोक आजूबाजूला उभे राहून खूप रडायचे.

त्यांची समजूत काढणे खूप त्रासाचे असायचे. एकदा ते प्रवासी ठाणे-मुंबईची सफर करून सुखरूप परत आले की चौकशी करणाऱ्यांचे घोळके त्यांच्याभोवती जमायचे. रुपयांचे इनाम पुढे आठ आण्यांवर आले. नंतर चार आणे झाले आणि नंतर रेल्वे प्रवासाची लोकांची भीती निघून गेल्याचे पाहून इनामे बंद करण्यात आली.

6. स्वमत

प्रश्न अ.
रेल्वेचा शोध देशाच्या आर्थिक विकासाला गती देणारा ठरला,’ तुमचे मत लिहा.
उत्तर :
आपल्या भारत देशाची आर्थिक राजधानी मुंबई ही होय. याच मुंबईहून पहिली रेल्वे 18 एप्रिल, 1853 या दिवशी मुंबई ते ठाणे अशी धावली होती. या रेल्वेमुळेच ठाणे ते मुंबई हा दिवसभराचा प्रवास अवघा सव्वा तासावर आला. याच रेल्वेने मुंबई -पुणे ही दोन शहरे जोडून टाकली. कारखानदारी, व्यापार, नोकरीधंदा यांमध्ये प्रचंड वाढ झाली.

व्यापारी मंडळी, नोकरदार मंडळी यांचे कामधंदयाचा निमित्ताने येणे-जाणे वाढले, वेळेची बचत झाली, कामाचा पसारा वाढला.कच्च्या व पक्क्या मालाची वाहतूक या रेल्वेमुळे सहजपणे होऊ लागली. त्यामुळेच या शहरांची प्रगती वेगाने होऊ लागली. एकूणच देशाच्या प्रगतीमध्ये भरच पडत गेली. नंतरच्या काळामध्ये रेल्वेचे जाळेच संपूर्ण देशभर विणले गेले. त्याचाच परिणाम म्हणून देशाचा आर्थिक विकास झपाट्याने होऊ लागला. देशाच्या आर्थिक विकासाला गती देण्यामध्ये रेल्वेचे योगदान फार मोलाचे आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न आ.
स्वातंत्र्यपूर्वकाळात भारतीयांवर असलेल्या अंधश्रद्धांच्या प्रभावासंबंधी तुमचे विचार स्पष्ट करा.
उत्तर :
स्वातंत्र्यपूर्वकाळात भारतीय जनमानसांवर अंधश्रद्धांचा फार मोठा पगडा होता. कोणताही आधुनिक बदल सहजासहजी स्वीकारला जात नव्हता. पांरपरिक गोष्टींवर लोकांचा जास्त विश्वास होता.जमशेटजी जिजीभाई आणि जगन्नाथ नाना शंकरशेट यांच्या प्रयत्नाने सुरू झालेल्या रेल्वेला, भारतीयांनी सुरुवातीला इंग्रजांनी सुरू केलेली वाफेची गाडी म्हणजे विलायती भुताटकी आहे. असे म्हटले. लोकांना ठाणे-मुंबई रेल्वे प्रवासाची सवय व्हावी, गोडी लागावी म्हणून मोफत प्रवास रेल्वेच्या अधिकाऱ्यांनी सुरू केला होता.

त्यावेळी मुंबईला नव्या इमारती नि पूल बांधताहेत, त्यांच्या पायांत जिवंत गाडायला फूस लावून माणसे नेण्याचा हा साळसूद डाव आहे, असा विचार केला जात होता. याचाच अर्थ नवी इमारत किंवा नवा पूल बांधायचा असला तर त्याच्या मजबुतीसाठी त्याच्या पायामध्ये माणसांना जिवंत गाडावे लागते किंवा त्यांचा बळी दयावा लागतो, अशी विचित्र अंधश्रद्धा स्वातंत्र्यपूर्वकाळात भारतीयांमध्ये होती.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न इ.
तुमच्या मते रेल्वेप्रवासाचे असलेले फायदे व तोटे सविस्तर लिहा.
उत्तर :
(उतारा 4 मधील कृती 4 : स्वमतचे उत्तर पहा.)

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे Additional Important Questions and Answers

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती कराः

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 7
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 8

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.

  1. आगीनगाडी निघणार त्या मुहूर्ताचा दिवस – [ ]
  2. कलियुगातला हा विंग्रेजी चमत्कार पाहायला आ वासून उभे असलेले – [ ]
  3. एकेरी रस्ता – [ ]

उत्तर :

  1. दिनांक 18 एप्रिल सन 1853 (सोमवार)
  2. लोक
  3. मुंबई ते ठाणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 3.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

  1. बरोबर पाच वाजता आगगाडीने कूक शिटीचा कर्णा कुंकून आपल्या भकभक, फकफक प्रवासाला सुरुवात केली.
  2. मुंबई प्रांतात रेल्वे असावी असा उठाव झाला.
  3. सन 1853 मध्ये ग्रेट इंडियन पेनिनशुला रेल्वेचा एकेरी रस्त्याचा छोटा फाटा सुरू झाला.
  4. मुहूर्ताचा दिवस जाहीर झाला.

उत्तर :

  1. मुंबई प्रांतात रेल्वे असावी असा उठाव झाला.
  2. सन 1853 मध्ये ग्रेट इंडियन पेनिनशुला रेल्वेचा एकेरी रस्त्याचा छोटा फाटा सुरू झाला.
  3. मुहूर्ताचा दिवस जाहीर झाला.
  4. बरोबर पाच वाजता आगगाडीने कूऽक शिटीचा कर्णा फुकून आपल्या भकभक, फकफक प्रवासाला सुरुवात केली.

प्रश्न 4.
खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.
i. मुंबई प्रांतात रेल्वे असावी असा उठाव मुंबईला प्रथम कोणी केला?
उत्तर :
मुंबई प्रांतात रेल्वे असावी असा उठाव मुंबईला प्रथम सर जमशेटजी जिजीभाई आणि जगन्नाथ नाना शंकरशेट यांनी केला.

ii. लोकांना कोणती कल्पना अचंब्याची वाटली?
उत्तर :
लोखंडी रुळावरून इंग्रज आगीनगाडी चालवणार, ही कल्पना लोकांना अचंब्याची वाटली. –

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

iii. किती वाजता पहिली आगगाडी मुंबईहून निघाली?
उत्तर :
सायंकाळी 5 वाजता पहिली आगगाडी मुंबईहून निघाली.

प्रश्न 5.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा,

  1. ……….. मध्ये ग्रेट इंडियन पेनिनशुला रेल्वेचा पहिला छोटा फाटा मुंबई ते ठाणे-पर्यंत एकेरी रस्त्याचा तयार झाला. (सन-1835, सन – 1853, सन-1930, सन – 1630)
  2. दहा डब्यांची ………….. खुशाल चालली आहे. (माळका, माळ, मालिका, शृंखला)
  3. बरोबर पाच वाजता आगगाडीने कूऽक ………….. कुंकून आपल्या भकभक, फकफक प्रवासाला सुरुवात केली. (गाडीचा कर्णा, शिटीचा कर्णा, इंजिनाचा कर्णा, डन्याचा कर्णा)

उत्तर :

  1. सन – 1853
  2. माळका
  3. शिटीचा कर्णा

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 6.
शब्दजाल पूर्ण करा.
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 9.1

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.
i. लोखंडी रुळावरून इंग्रज आगीनगाडी चालवणार, ही कल्पनाच…………..
(अ) लोकांना धक्कादायक होती.
(ब) लोकांना मोठी अचंब्याची होती.
(क) रेल्वे कर्मचाऱ्यांना मोठी अचंब्याची होती.
(ड) लेखकाला मोठी अचंब्याची होती.
उत्तर :
(क) रेल्वे कर्मचाऱ्यांना मोठी अचंब्याची होती.

ii. विस्तव आणि पाणी यांची सांगड घालून
(अ) विग्रेजांनी वाफेलाच गाडी ओढायला लावले!
(ब) विंग्रेजांनी पाण्यालाच गाडी ओढायला लावले!
(क) विंग्रजांनी हवेलाच गाडी ओढायला लावले!
(ड) विंग्रजांनी बाप्पाला गाडी ओढायला लावले!
उत्तर :
(अ) विग्रेजांनी वाफेलाच गाडी ओढायला लावले!

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 2.
चूक की बरोबर ते लिहा.

  1. 19 एप्रिल सन 1953, सोमवार रोजी सायंकाळी 4 वाजता पहिली आगगाडी मुंबईहून निघाली.
  2. इंजिनावर अंग्रेजांचे मोठे निशाण फडकत आहे
  3. मुंबई ते पुणे दुतर्फा लाखांवर लोक कलियुगातला हा विंग्रेजी चमत्कार पाहायला आ वासून उभे होते.
  4. विस्तव आणि पाणी यांची सांगड घालून विंग्रेजांनी वाफेलाच गाडी ओढायला लावले!

उत्तर :

  1. चूक
  2. बरोबर
  3. चूक
  4. बरोबर

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
i. हि कल्पनाच लोकांना मोठी आचंब्याचि वाटली.
ii. कमल आहे बूवा या विंग्रेजांची!
उत्तर :
i. ही कल्पनाच लोकांना मोठी अचंब्याची वाटली.
ii. कमाल आहे बुवा या विग्रेजांची!

प्रश्न 2.
अचूक शब्द लिहा.

  1. पेनिनशुला, पेनीनशुला, पेनिनशूला, पेनिशूला
  2. झुकझूक, झुकझूख, झुकझुक, झूकझूक
  3. मुहुर्ताचा, मुहुरताचा, मुहुतार्चा, मुहूर्ताचा
  4. विंग्रेजी, ईग्रजी, वीग्रजी, विग्रेजि

उत्तर :

  1. पेनिनशुला
  2. झुकझुक
  3. मुहूर्ताचा
  4. विंग्रेजी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 3.
वचन बदला.

  1. डबा – [ ]
  2. निशाण – [ ]
  3. रेडे – [ ]
  4. तोरण – [ ]

उत्तर :

  1. डबे
  2. निशाणे
  3. रेडा
  4. तोरणे

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.

  1. युक्ती – [ ]
  2. सुमन – [ ]
  3. पताका – [ ]
  4. जल – [ ]
  5. आग – [ ]

उत्तर :

  1. कल्पना
  2. फूल
  3. निशाण
  4. पाणी
  5. विस्तव

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. मोठा (अ) बरोबर
2. शेवट (ब) छोटा
3. चूक (क) सुरुवात

उत्तर :

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. मोठा (ब) छोटा
2. शेवट (क) सुरुवात
3. चूक (अ) बरोबर

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर :

  1. निशाणे
  2. डबे
  3. खुर्ध्या
  4. लोक
  5. तोरणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर :

शब्द मूळ शब्द सामान्यरूप
मुहूर्ताचा मुहूर्त मुहूर्ता
दिवसाने दिवस दिवसा
लाखांवर लाख लाखां
कलियुगातला कलियुग कलियुगा

प्रश्न 8.
वाक्प्रचारांचा अर्थ लिहून वाक्यांत उपयोग करा.
i. आ वासून उभे असणे
ii. पाठबळ असणे
उत्तर :
i. अर्थ : आश्चर्य वाटणे
वाक्य : जादूचे प्रयोग पाहायला लोक आ वासून उभे होते.

ii. अर्थ : पाठिंबा असणे.
वाक्य : सह्याद्रीचे पाठबळ होते म्हणून शिवाजी महाराजांनी स्वराज उभारले.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 9.
खालील दिलेल्या वाक्यांचा काळ ओळखा.
i. ही कल्पनाच लोकांना मोठी अचंब्याची वाटली.
ii. हा विंग्रेजी चमत्कार पाहायला आ वासून उभे होते.
उत्तर :
i. भूतकाळ
ii. भूतकाळ

प्रश्न 10.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 10

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
रेल्वेचा शोध देशाच्या आर्थिक विकासाला गती देणारा ठरला. तुमचे मत लिहा.
उत्तर :
रेल्वेचा शोध हे 19 व्या शतकातले फार मोठे आश्चर्य होय. रेल्वेचा शोध लागल्यामुळे विस्तव व पाणी यांच्या समन्वयातून तयार होणाऱ्या वाफेवर रेल्वे गाडी चालू लागली. कमीत कमी वेळात ती लांब लांबचा प्रवास करू लागली. त्यामुळे लोकांचा वेळ वाचु लागला. व्यापारी वर्ग व्यापारासाठी रेल्वेचा वापर करू लागले. अवजड यंत्रे, निरनिराळ्या वस्तू यांची रेल्वेने वाहतूक होऊ लागली.

त्यामुळे त्यांची व्यापारात भरभराट होऊ लागली. दळणवळण सुलभ व प्रगत झाल्यामुळे देशाच्या आर्थिक विकासात हातभार लावला जाऊ लागला. देशाची आर्थिक प्रगती होऊ लागली. म्हणून रेल्वेचा शोध देशाच्या आर्थिक विकासाला गती देणारा ठरला.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 11 Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 12

प्रश्न 2.
उत्तर लिहा.
लोकात कशाचे पीक पिकले होते?
उत्तर :
लोकात भलत्याच कंड्या नि अफवांचे पीक पिकले होते

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 3.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

  1. दुसऱ्या दिवसापासून लोकांना मोफत ठाणे ते मुंबई आणि परत नेण्या-आणण्याची दबंडी पिटण्यात आली.
  2. मुहूर्तावर निघालेली पहिली आगगाडी ठाण्याला जाऊन मुंबईला सुखरूप परत आली.
  3. एक दोन दिवस सरकारी कचेरीतले कारकून, व्यापाऱ्यांच्या पेडीवरचे गुमास्ते यांना मुंबई ते ठाण्याला नेऊन परत आलेले लोकांना दाखवले.
  4. लोकांत भलत्याच कंड्या नि अफवांचे पीक पिकले होते.

उत्तर :

  1. मुहूर्तावर निघालेली पहिली आगगाडी ठाण्याला जाऊन मुंबईला सुखरूप परत आली.
  2. दुसऱ्या दिवसापासून लोकांना मोफत ठाणे ते मुंबई आणि परत नेण्या-आणण्याची दवंडी पिटण्यात आली.
  3. लोकांत भलत्याच कंड्या नि अफवांचे पीक पिकले होते.
  4. एक दोन दिवस सरकारी कचेरीतले कारकून, व्यापाऱ्यांच्या पेढीवरचे गुमास्ते यांना मुंबई ते ठाण्याला नेऊन परत आलेले लोकांना दाखवले.

प्रश्न 4.
खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.
i. दुसऱ्या दिवसापासून कोणती दवंडी पिटण्यात आली?
उत्तर :
दुसऱ्या दिवसापासून लोकांना मोफत ठाणे ते मुंबई आणि परत नेण्या-आणण्याची दवंडी पिटण्यात आली.

ii. विंग्रेजांची विलायती भुताटकी कोणती आहे?
उत्तर :
वाफेची गाडी ही विंग्रेजांची विलायती भुताटकी आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 5.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

  1. वाफेची गाडी ही विंग्रेजांची विलायती ……………. आहे. (भुताटकी, राक्षस, यंत्र, मशीन)
  2. तेवढ्यानेही कोणाचे …………… होईना. (समाधान, कौतुक, दुःख, नवल)
  3. मुहूर्तावर निघालेली पहिली आगगाडी ठाण्याला जाऊन …………… सुखरूप परत आली. (पुण्याला, मुंबईला, रत्नागिरीला, कोल्हापुरला)
  4. मुंबईला नव्या इमारती नि ………… बांधताहेत. (बांध, धरण, पूल, रस्ते)

उत्तर :

  1. भुताटकी
  2. समाधान
  3. मुंबईला
  4. पूल

प्रश्न 6.
सहसंबंध लिहा.
कचेरीतले कारकून :: व्यापाऱ्यांच्या पेढीवरचे : ……………….
उत्तर :
गुमास्ते

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
कोण ते लिहा.

  1. सरकारी कचेरीतले – [ ]
  2. व्यापाऱ्यांच्या पेढीवरचे – [ ]
  3. विंग्रेजांची विलायती भुताटकी – [ ]
  4. खूप आटापीटा करणारे – [ ]

उत्तर :

  1. कारकून
  2. गुमास्ते
  3. बाफेची गाडी
  4. रेल्वेचे कारभारी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 2.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 13

प्रश्न 3.
सत्य वा असत्य ते लिहा.

  1. आगगाडीत बसणे धोक्याचे आहे.
  2. लोकांत भलत्याच कंड्या नि अफवांचे पीक पिकले होते.
  3. वाफेच्या गाडीत बसायचा लोकांना धीर झाला.

उत्तर :

  1. असत्य
  2. सत्य
  3. असत्य

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
लेखननियमांनुसार वाक्ये शुद्ध करून लिहा.
i. लोकांत भलत्याच कंड्या नी अफवांचे पिक पिकले होते,
ii. तेवढ्यानेही कोणाचे समधान होइना.
उत्तर :
i. लोकांत भलत्याच कंड्या नि अफवांचे पीक पिकले होते.
ii. तेवढ्यानेही कोणाचे समाधान होईना.

प्रश्न 2.
अचूक शब्द लिहा.

  1. साळसूद, साळसुद, साळखुद, साळखूद
  2. मुहूरतावर, मुहूर्तावर, मुहुर्तावर, मुहर्तावर
  3. सुखरूप, सूखरूप, सुरुप, सुकरुप

उत्तर :

  1. साळसूद
  2. मुहूर्तावर
  3. सुखरूप

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 3.
समानार्थी शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. विलायती (अ) धोका
2. फुकट (ब) विदेशी
3. संकट (क) कंड्या
4. अफवा (ड) मोफत

उत्तर :

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. विलायती (ब) विदेशी
2. फुकट (ड) मोफत
3. संकट (अ) धोका
4. अफवा (क) कंड्या

प्रश्न 4.
विरुद्धार्थी शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

  1. दुःखाचा × [ ]
  2. उशीरा × [ ]
  3. जुन्या × [ ]
  4. मृत × [ ]
  5. मूर्ख × [ ]
  6. असमाधान × [ ]

उत्तर :

  1. सुखाचा
  2. लवकर
  3. नव्या
  4. जिंवत
  5. शहाणे
  6. समाधान

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 5.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर :

  1. कारकून
  2. गुमास्ते
  3. इमारती
  4. पूल

प्रश्न 6.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर :

शब्द सामान्यरूप
दिवसापासून दिवसा
धोक्याचे धोक्या
कारभाऱ्यांनी कारभाऱ्या
लोकांत लोकां
सुखाचा सुखा
वाफेच्या वाफे
व्यापाऱ्यांच्या व्यापाऱ्यां

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 7.
वाक्प्रचारांचा अर्थ लिहा.

  1. दवंडी पिटणे
  2. फूस लावणे
  3. समाधान होणे

उत्तर :

  1. जाहीर घोषणा करणे
  2. गुप्तपणे/फसवून उत्तेजन देणे
  3. तृप्त होणे

प्रश्न 8.
काळ बदला. (वर्तमानकाळ करा)
लोकांच्या मनात भलत्याच कंड्या नि अफवांचे पीक पिकले होते.
उत्तर :
लोकांच्या मनात भलत्याच कंड्या नि अफवांचे पीक पिकले आहे.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 9.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 14

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
स्वातंत्र्यपूर्व काळात भारतीयांवर असलेल्या अंधश्रद्धांच्या प्रभावांसंबंधी तुमचे विचार स्पष्ट करा.
उत्तर :
स्वातंत्र्यपूर्वकाळात भारत देशात अंधश्रद्धेचे साम्राज्य होते. अंधश्रद्धेने समाजाला पोखरून काढलेले होते. सती जाणे, मांजर आडवे जाणे, केशवपन करणे, विधवेचे दर्शन होणे अशा कितीतरी प्रकारच्या अंधश्रद्धा देशात आ वासून उभ्या होत्या. भारतीय लोक निरक्षर असल्यामुळे ते या सर्व प्रकारच्या अंधश्रद्धांना बळी पडत होते. अर्धश्रद्धेचा लोकांवर इतका पगडा होता की त्यांची मानसिकताच जणू मृतप्राय झालेली होती.

देशाला स्वातंत्र्य मिळण्याअगोदर या अंधश्रदधेने अनेक भारतीयांचे बळी घेतलेले होते. तरी देखील तत्कालीन लोक डॉक्टरकडे न जाता ढोंगी, साधू व मांत्रिकांवरच विश्वास ठेवत असत. खरोखरच देश स्वतंत्र होण्याअगोदर अंधश्रद्धा हा भारतीय समाजाला लागलेला एक फार मोठा कलंक होता आणि त्याचा प्रभाव कमी करण्याकरीता अनेक समाजसुधारकांना आपल्या जिवाचे रान करावे लागले होते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा:

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 23
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 24

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
i. आजूबाजूला उभी राहून ठणाण धाय मोकलणारी
ii. समजूत काढता काढता टेकीला यायचे –
उत्तर :
i. घरची माणसे
ii. रेल्वेचे अधिकारी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 3.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

  1. पैशाच्या लालुचीने ठाण्याच्या घंटाळीवरचे आणि मुंबईचे लोक आगगाडीने जाऊ लागले.
  2. इनामे बंद झाली नि सर्रास तिकिटे चालू केली.
  3. दर माणशी एक रुपया इनाम आणि मोफत प्रवासाचा डंका वाजला,
  4. समजूत काढता काढता रेल्वेचे अधिकारी अगदी टेकीला यायचे.

उत्तर :

  1. दर माणशी एक रुपया इनाम आणि मोफत प्रवासाचा डंका वाजला.
  2. पैशाच्या लालुचीने ठाण्याच्या घंटाळीवरचे आणि मुंबईचे लोक आगगाडीने जाऊ लागले.
  3. समजूत काढता काढता रेल्वेचे अधिकारी अगदी टेकीला यायचे.
  4. इनामे बंद झाली नि सर्रास तिकिटे चालू केली.

प्रश्न 4.
खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.
i. इनामे बंद का झाली?
उत्तर :
रेल्वे प्रवास करताना लोकांचा धीर चेपला म्हणून इनामे बंद झाली.

ii. ठाणे-मुंबईच्या बैलांच्या खटारगाडीचा प्रवास किती दिवस खायचा?
उत्तर :
ठाणे-मुंबईच्या बैलांच्या खटारगाडीचा प्रवास तब्बल एक दिवस खायचा.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 5.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकामी जागा भरा.
मग मात्र लोकांची …………… लागली. (झुंबड, तुंबड, चंगळ, मौज)
उत्तर :
झुंबड

प्रश्न 6.
शब्दसमूहासाठी एक शब्द चौकटीत लिहा.
i. प्रवास करणारी व्यक्ती –
उत्तर :
प्रवासी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वेb

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.
i. समजूत काढता काढता रेल्वेचे ……………
(अ) अधिकारी अगदी टेकौला यायचे.
(व) पदाधिकारी अगदी टेकीला यायचे.
(क) अधिकारी अगदी आनंदी असायचे.
(ड) अधिकारी दु:खी व्हायचे.
उत्तर :
(अ) अधिकारी अगदी टेकौला यायचे.

ii. अवध्या सव्वा तासात ठाण्याचा असामी …………..
(अ) पुण्याला येऊ जाऊ लागला.
(व) कोल्हापूरला येऊ जाऊ लागला.
(क) मुंबईला येऊ जाऊ लागला.
(ड) ठाण्याला येऊ जाऊ लागला.
उत्तर :
(क) मुंबईला येऊ जाऊ लागला.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 2.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 17

प्रश्न 3.
एका वाक्यात उत्तर लिहा.
ठाण्याचा आसामी मुंबईला किती तासात येऊ जाऊ लागला?
उत्तर :
ठाण्याचा असामी मुंबईला अवघ्या सव्वा तासात येऊ जाऊ लागला.

प्रश्न 4.
सत्य वा असत्य ते लिहा.
i. अखेर दर माणशी दोन रुपया इनाम आणि मोफत प्रवासाचा डंका वाजवला.
ii. घरची माणसे आजूबाजूला उभी राहून ठणाण धाय मोकलायची.
उत्तर :
i. असत्य
ii. सत्य

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्य लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
पैशाच्या लालूचीने ठाण्याच्या घंटाळिवरचे आणि मुंबईचे लोक आगगाडीने जाऊ लागले.
उत्तर :
पैशाच्या लालुचीने ठाण्याच्या घंटाळीवरचे आणि मुंबईचे लोक आगगाडीने जाऊ लागले.

प्रश्न 2.
उताऱ्यातील दोन विशेषणे शोधून लिहा.
उत्तर :

  1. मोफत
  2. दर
  3. एक

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 3.
अचूक शब्द लिहा.
i. खटारगाडीचा, कटारगाडीचा, खटारगाडिचा, खटारडीचा
ii. आजूबाजुला, आजुबाजुला, आजूबाजूला, आजुबाजूला.
उत्तर :
i. खटारगाडीचा
ii. आजूबाजूला

प्रश्न 4.
समानार्थी शब्द लिहा.

  1. बक्षीस – [ ]
  2. तपास – [ ]
  3. धिटाई – [ ]
  4. दिन – [ ]

उत्तर :

  1. इनाम
  2. चौकशी
  3. धीर
  4. दिवस

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 5.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. सुरुवात × [ ]
  2. विकत × [ ]
  3. रात्र × [ ]
  4. मागे × [ ]

उत्तर :

  1. अखेर
  2. मोफत
  3. दिवस
  4. पुढे

प्रश्न 6.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर :

  1. लोक
  2. माणसे
  3. इनामे
  4. अधिकारी
  5. घोळके
  6. तिकिटे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 7.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर :

शब्द प्रत्यय विभक्ती
प्रवासाचा चा षष्ठी
पैशाच्या च्या षष्ठी
मुंबईला ला चतुर्थी
लोकांची ची षष्ठी

प्रश्न 8.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर :

शब्द सामान्यरूप
प्रवासाचा प्रवासा
ठाण्याचा ठाण्या
पैशाच्या पैशा

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 9.
वाक्प्रचारांचा अर्थ लिहून वाक्यात उपयोग करा,
i. धाय मोकलून रडणे
ii. झुंबड उडणे
उत्तर :
i. अर्थ : मोठमोठ्याने रडणे.
वाक्य : आपल्या आवडत्या कुत्र्याचा अपघात झालेला पाहून रजनी धाय मोकलून रडू लागली.

ii. अर्थ : गर्दी करणे.
वाक्य : माकडाचे खेळ पाहण्यासाठी लहान मुलांची झुंबड उडाली होती.

प्रश्न 10.
काळ बदला. (भविष्यकाळ करा)

  1. ते प्रवासी ठाणे-मुंबईची सफर करून सुखरूप परत येतात.
  2. लोकांची झुंबड लागली होती.
  3. नंतर चार आणे झाले.

उत्तर :

  1. ते प्रवासी ठाणे-मुंबईची सफर करून सुखरूप परत येतील.
  2. लोकांची झुंबड लागेल.
  3. नंतर चार आणे होतील.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 11.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 18

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
नवीन तंत्रज्ञानाशी मानवाची लगेचच मैत्री होत नाही, असे तुम्हांस वाटते का? स्पष्ट करा.
उत्तर :
तंत्रज्ञान हे नेहमीच बदलत असते. त्यात प्रगती होत असते. नवीन तंत्रज्ञान मानवासाठी एक चमत्कार असतो. त्याच्याशी जवळीक साधण्यासाठी मनुष्याला थोडाफार वेळ लागतो. त्याची रीत, पद्धत वा तंत्र समजून घेण्यासाठी मानवाला थोडा उशीर लागतो. ज्याप्रमाणे देशात सर्वप्रथम रेल्वे सुरू झाली तेव्हा लोकांच्या मानसिकतेत बदल व्हायला व तिचा वापर करण्यास लोकांना फार वेळ लागला होता. त्याप्रमाणे आता एवढा वेळ वा आश्चर्य वाटत नाही पण तरीही नवीन तंत्रज्ञान म्हटले की ते शिकण्यास वा जाणून घेण्यास थोडाफार वेळ लागतोच,

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती कराः

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 19
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 20

प्रश्न 2.
उत्तरे लिहा.
i. पुणे ते मुंबईचा रेल्वे प्रवास तासांत व्हायचा – [ ]
ii. घाट – उतरणीला किती तास लागायचे – [ ]
उत्तर :
i. अठरा
ii. चार

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. खंडाळयाहून पुण्यापर्यंतचा सपाटीचा रेल्वे-रस्ता (अ) दोन स्टेशने
2. खंडाळा-पुण्याच्या दरम्यान (ब) ‘ओपणिंग शिरोमणि’
3. कंत्राट घेणारा (क) अठरा तासांचा
4. पुणे ते मुंबईचा रेल्वे प्रवास (ड) करशेटजी जमशेटजी

उत्तर :

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. खंडाळयाहून पुण्यापर्यंतचा सपाटीचा रेल्वे-रस्ता (ब) ‘ओपणिंग शिरोमणि’
2. खंडाळा-पुण्याच्या दरम्यान (अ) दोन स्टेशने
3. कंत्राट घेणारा (ड) करशेटजी जमशेटजी
4. पुणे ते मुंबईचा रेल्वे प्रवास (क) अठरा तासांचा

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

  1. मोठ्या थाटामाटाने ओपणिंग शिरोमणि’ करण्यात आला.
  2. ज्याला त्याला मोठे नवल वाटायचे.
  3. आगगाडीत बसून झुकझुक करीत खुशाल मुंबईला रवाना व्हायचे
  4. मुंबई-पुण्याचा रेल्वेप्रवास ज्यारीने चालू झाला.

उत्तर :

  1. मोठ्या थाटामाटाने ‘ओपणिंग शिरोमणि’ करण्यात आला.
  2. मुंबई-पुण्याचा रेल्वेप्रवास ज्यारीने चालू झाला.
  3. आगगाडीत बसून झुकझुक करीत खुशाल मुंबईला रवाना व्हायचे.
  4. ज्याला त्याला मोठे नवल वाटायचे.

प्रश्न 5.
खालील प्रश्नाचे उत्तरे एका वाक्यात लिहा.
i. कोणत्या रस्त्याचा ‘ओपणिंग शिरोमणि’ मोठ्या थाटामाटाने करण्यात आला?
उत्तर :
खंडाळ्याहून पुण्यापर्यंतच्या सपाटीच्या रस्त्याचा ‘ओपणिंग शिरोमणि’ मोठ्या थाटामाटाने करण्यात आला.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

ii. घाट-उतरणीची सुखसोय नि सरबराई पाहण्याचे कंत्राट कोणी घेतले होते?
उत्तर :
घाट-उतरणीची सुखसोय नि सरबराई पाहण्याचे कंत्राट मुंबईच्या करशेटजी जमशेटजी यांनी घेतले होते.

प्रश्न 6.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

  1. ……… काम चालले असतानाच मुंबई-पुण्याचा रेल्वेप्रवास ज्यारीने चालू झाला. (मेळघाटाचे, कशेडी घाटाचे, फोंडाघाटाचे, बोरघाटाचे)
  2. खंडाळ्याहून पुण्यापर्यंचा सपाटीचा रेल्वे-रस्ता सन …………. च्या फेब्रुवारीत पुरा झाला. (1858, 1850, 1860, 1958)
  3. सगळा काफिल्ला ………… आला. (देवगिरीला, खोपवलीला, सोनखडीला, राजगीरीला)

उत्तर :

  1. बोरघाटाचे
  2. 1858
  3. खोपवलीला

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.
i. खंडाळा-पुण्याच्या दरम्यान खडकी आणि तळेगाव अशी ………………
(अ) दोन स्टेशने ठेवण्यात आली.
(ब) दोन उपाहारगृहे ठेवण्यात आली.
(क) दोन माणसे ठेवण्यात आली.
(ङ) दोन ठिकाणे ठेवण्यात आली.
उत्तर :
(अ) दोन स्टेशने ठेवण्यात आली.

ii. पुणे ते मुंबईचा रेल्वे प्रवास
(अ) अवघ्या वीस तासांत व्हायचा.
(ब) अवघ्या दहा तासांत व्हायचा.
(क) अवघ्या अठरा तासांत व्हायचा.
(ड) अवघ्या तीस तासांत व्हायचा.
उत्तर :
(क) अवघ्या अठरा तासांत व्हायचा.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
i. बोरघाट पोखरण्याची योजना करणारे – [ ]
ii. प्रवाशांची घाट-उतरणीची सुखसोय नि सरबराई पाहण्याचे कंत्राट घेणारे – [ ]
उत्तर :
i. इंजिनीयर (इजनेर) लोक
ii. करशेटजी जमशेटजी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 21

प्रश्न 4.
सत्य वा असत्य ते लिहा.

  1. पुणे ते मुंबईचा रेल्वे प्रवास अवघ्या अठरा तासांत व्हायचा.
  2. रस्ता दुहेरीच होता.
  3. आगगाडीत बसून झुकझुक करीत खुशाल मुंबईला रवाना व्हायचे.

उत्तर :

  1. सत्य
  2. असत्य
  3. सत्य

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.
i. त्याचाहि मोठ्या थाटामाटाने ‘ओपणींग शिरोमणि’ करण्यात आला.
ii. बोरघाटाचे काम चालले असतानाच मुंबई-पूण्याचा रेल्वेप्रवास जारीने चालू झाला,
उत्तर :
i. त्याचाही मोठ्या थाटामाटाने ओपणिंग शिरोमणि’ करण्यात आला.
ii. बोरघाटाचे काम चालले असतानाच मुंबई-पुण्याचा रेल्वेप्रवास ज्यारीने चालू झाला.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 2.
अचूक शब्द लिहा.
i. खंड्याळाहून, खंडाळ्याहून, खंडाळायाहून, खंड्याळहुन
ii. उतरणीची, उतरणिची, उतरणिचि, उतरणिच
उत्तर :
i. खंडाळ्याहून
i. उतरणीची

प्रश्न 3.
समानार्थी शब्द लिहा.

  1. कर्म – [ ]
  2. आश्चर्य – [ ]
  3. गंमत – [ ]
  4. बेत – [ ]

उत्तर :

  1. काम
  2. नवल
  3. मौज
  4. योजना

प्रश्न 4.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
i. बंद × [ ]
ii. दुहेरी × [ ]
उत्तर :
i. चालू
ii. एकेरी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 5.
उताऱ्यातील दोन अनेकवचनी शब्द शोधून लिहा.
उत्तर :

  1. लोक
  2. पालख्या
  3. डोल्या
  4. खुर्ध्या
  5. स्टेशने

प्रश्न 6.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर :

शब्द सामान्यरूप
पोखरण्याची पुण्याच्या
पोखरण्या पुण्या
खंडाळयाला खंडाळ्या
व्यापाऱ्याने व्यापाऱ्या

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 7.
वाक्प्रचारांचा अर्थ लिहा.

  1. रवाना होणे
  2. नवल वाटणे
  3. योजना आखणे

उत्तर :

  1. निघून जाणे
  2. आश्चर्य वाटणे
  3. बेत आखणे

प्रश्न 8.
वाक्यांतील काळ ओळखा.
i. रस्ता एकेरीच होता.
ii. ज्याला त्याला मोठे नवलच वाटायचे,
उत्तर :
i. भूतकाळ
ii. भूतकाळ

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रश्न 9.
पर्यायी शब्द लिहा.
उत्तर :
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे 22

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
तुमच्या मते रेल्वेप्रवासाचे असलेले फायदे व तोटे सविस्तर सांगा.
उत्तर :
रेल्वेमुळे प्रवास लवकर आणि सुखाचा होतो. बाकी गाड्यांच्या तुलनेत रेल्वेचा प्रवास जास्त सुरक्षित असतो. हा प्रवास स्वस्त आणि कमी खर्चिक असतो. एकाच वेळी अनेक शेकडो प्रवासी एकत्रितपणे प्रवास करू शकतात. शिवाय हलक्या तसेच वजनाने जड अशा वस्तू प्रवासात सुरक्षितपणे नेता येतात. रेल्वे फक्त शहराशहरांशी जोडलेली असल्याने गाव-खेड्यांपर्यंत प्रवास करता येत नाही. लांबच्या प्रवासासाठी तिकिट आधीच आरक्षित करावे लागते. अचानक प्रवास करायचा झाल्यास आपल्याला त्रास सहन करावा लागतो. लांबच्या प्रवासासाठी मर्यादित गाड्या असतात. दुर्घटना झाल्यास एकाच वेळी शेकडो प्रवाशांच्या जीवाला धोका असतो. पावसात रेल्वे यंत्रणा विस्कळीत होते व प्रवाशांना याचा त्रास सहन करावा लागतो.

जी. आय. पी. रेल्वे Summary in Marathi

लेखकाचा परिचय :

नाव : केशव सीताराम ठाकरे
कालावधी : 1885 – 1973 इतिहासकार, नाटककार, वृत्तपत्रकार, व्यंगचित्रकार, समाजसुधारक, फर्डे वक्ते. ‘कुमारिकांचे शाप’, ‘भिक्षुकशाहीचे बंड’ हे वैचारिक ग्रंथ; ‘खरा ब्राम्हण’, ‘टाकलेले पोर’, ही नाटके; ‘ग्रामण्यांचा सावंत इतिहास’, ‘हिंदवी स्वराज्याचा खून’, ‘कोंदडाचा टणत्कार’ इत्यादी इतिहासविषयक पुस्तके; ‘संत रामदास’, पंडिता रमाबाई, ‘संत गाडगेमहाराज’ इत्यादी चरित्रात्मक लेखन; ‘माझी जीवनगाथा’ हे आत्मचरित्र प्रसिद्ध.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

प्रस्तावना :

सन 1853 मध्ये इंग्रजांनी मुंबई ते ठाणे असा एकेरी रेल्वेमार्ग तयार केला. लोखंडी रुळावरून वाफेच्या जोरावर धावणारी रेल्वे पाहून लोकांना होणारे नवल, रेल्वेविषयी पसरलेल्या अफवा व त्यातून मार्ग काढत सुरू झालेला रेल्वे प्रवास, याचे अतिशय सुंदर, मार्मिक व ओघवत्या शैलीत वर्णन लेखकांनी प्रस्तुत पाठात केले आहे.

In the year 1853, british started single railway track between Mumbai to Thane. Marvel of people watching running railway with help of steam, rumours about railway and finally after many hazards starting journey of railway, have beautifully narrated by writer in very easy and subtle language

शब्दार्थ:

  1. रूळ – लोहमार्ग (a railway line)
  2. मार्मिक – सूक्ष्म, भेदक (pointed)
  3. ओघवते – प्रवाही (flowing)
  4. शैली – पद्धत, रीत (style, mode)
  5. प्रांत – प्रदेश, विभाग (territory)
  6. उठाव – बंड (an outbreak)
  7. नामांकित – प्रख्यात (famous, reputed)
  8. पाठबळ – भक्कम पाठिंबा (strength of backing. good support)
  9. फाटा – भाग (part)
  10. आगीनगाडी – रेल्वे, वाफेवर चालणारी रेल्वे (railway train)
  11. अचंबा – आश्चर्य, विस्मय (surprise, wonder)
  12. मुहूर्त – मंगलदायक, शुभ असा क्षण (an auspicious moment)
  13. शृंगार – शोभा, थाट (decoration, adornment)
  14. जामानिमा – पोशाख (dress)
  15. दुतर्फा – दोन्ही बाजूस (to both sides)
  16. – चार युगांपैकी चौथे युग (the forth age)
  17. विंग्रजी – इंग्रजी (British)
  18. विस्तव – (येथे अर्थ) आग (fire)
  19. सांगड – एकत्र जुळणी, जोडणी (Joining together)
  20. धीर – धैर्य, संयम (patience, daring)
  21. दवंडी – जाहीर घोषणा (a public announcement)
  22. सुखाचा – आनंदाचा (happy)
  23. कारभारी – (येथे अर्थ) व्यवस्थापक (a manager)
  24. आटापीटा – कष्ट, मेहनत, परिश्रम (efforts, hardwork)
  25. कंड्या . अफवा, गप्पा (rumours.gossip)
  26. भुताटकी – भुतांची किंवा पिशाच्चांची करामत
  27. फूस – गुप्तपणे दिलेले उत्तेजन (secret instigation)
  28. साळसूद . साधा, प्रामाणिक (honest, simple, innocent)
  29. कचेरी – कार्यालय (an office)
  30. पेढी – जेथे पैशाच्या देवघेवीचे व्यवहार होतात ते ठिकाण (a place wherer money transactions take place)
  31. कारकून – लेखनकाम हिशेब इ. करणारा सेवक (aderk)
  32. गुमास्ते – मुनीम (agent)
  33. डंका – गाजावाजा, प्रसिद्धी (publicity)
  34. लालूच – लोभीपणा (greediness)
  35. घोळके – समुदाय, जमाव (groups)
  36. आठ आणे – पन्नास पैसे
  37. सर्रास – कित्येकवेळा, वारंवार (very frequently)
  38. असामी – व्यक्ती (person)
  39. झुंबड – आतोनात गर्दी (great crowd, rush)
  40. इंजनेर – इंजिनीयर पोखरणे – खणणे, उकरणे (to dig)
  41. योजना – बेत (a plan, a programme)
  42. सपाट – समतल, उंचसखल नसलेला (flat, smooth)
  43. ओपणिंग शिरोमणि – उद्घाटन सोहळा (Opening ceremony)
  44. काफिल्ला – प्रवाशांचा तांडा (a group of travellers)
  45. सरबराई – पाहुणचार, आदरातिथ्य (hospitality)
  46. कंत्राट – मक्ता , ठेका (contract)

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

टिपा :

  1. सर जमशेटजी जिजीभाई – हे प्रसिद्ध पारशी भारतीय व्यापारी होते. ते परोपकारी होते. चीनसोबत व्यापार करून मोठ्या प्रमाणात संपत्ती निर्माण करण्यात ते ऐतिहासिकदृष्ट्या प्रसिद्ध आहेत.
  2. जगन्नाथ नाना शंकरशेट – (10 ऑक्टोबर, 1800 – 31 जुलै, 1865). हे मराठी शिक्षणतज्ज्ञ, उद्योगपती होते. मुंबई शहराच्या घडणीत त्यांचा मोठा वाटा मानला जातो.
  3. मोरारजी गोकुळदास – हे मुंबईतील कापड उद्योगाचे एक संस्थापक होते. मुंबईत त्यांच्या नावाची एक गिरणी होती.
  4. आदमजी पीरभाई – सर आदमजी पीरभाई हे भारतीय उद्योगपती, परोपकारी आणि मुंबईतील दाऊदी बोहरा समाजाचे प्रतिनिधी होते.
  5. डेविड ससून – डेविड ससून 1817 ते 1892 दरम्यान बगदादचे खजिनदार होते. मुंबईला स्थलांतरित झाल्यावर ते यहुदी समाजाचा नेता बनले. त्यांच्या नावाचे मुंबईला एक बंदर आहे. (Sassoon dock)
  6. बोरघाट – सहयाद्री पर्वतामधला एक घाटरस्ता. हा रस्ता रायगड जिल्ह्यातील खोपोली गावाला व पुणे जिल्हयातील लोणावळा गावाला जोडतो. या घाटाला सामान्यतः खंडाळ्याचा घाट असे म्हटले जाते.

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 4 जी. आय. पी. रेल्वे

वाक्प्रचार :

  1. पाठबळ असणे – पाठिंबा असणे
  2. अचंबा वाटणे – आश्चर्य वाटणे
  3. जाहीर करणे – घोषित करणे, प्रसिद्ध करणे
  4. जामानिमा करणे – नटणे, सर्व पोशाख घालून तयार होणे.
  5. आ वासणे – आश्चर्यचकित होणे
  6. सांगड घालणे – एकत्र जुळणी करणे
  7. दवंडी पिटणे – प्रचार/ प्रसार करणे
  8. फूस लावणे – गुप्तपणे/ फसवून उत्तेजन देणे
  9. डंका वाजवणे – प्रसिद्धी/ प्रसार करणे
  10. धाय मोकलून रडणे – जोरजोरात रडणे
  11. टेकीला येणे – शौण होणे, अतिशय थकवा येणे
  12. धीर चेपणे – भीती नाहीशी होणे
  13. झुंबड होणे – अतोनात गर्दी होणे
  14. रवाना होणे – मार्गस्थ होणे
  15. नवल वाटणे – आश्चर्य वाटणे

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 12 पुन्हा एकदा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा(कविता)

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 12 पुन्हा एकदा Textbook Questions and Answers

पाठाखालील‌ ‌स्वाध्याय:

1.‌ कवयित्रीला‌ ‌असे‌ ‌का‌ ‌म्हणावेसे‌ ‌वाटते?‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.
पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌कोसळाव्यात,‌ ‌कारण‌ ‌….‌…..‌
उत्तरः‌
समाजातील‌ ‌असणारा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌मिटून‌ ‌जावा.‌

प्रश्न‌ ‌2.
भुलावी‌ ‌तहान‌ ‌विसरावी‌ ‌भूक,‌ ‌कारण‌ ‌….‌…… ‌
उत्तरः‌ ‌
नवनवीन‌ ‌गोष्टींची‌ ‌निर्मिती‌ ‌करण्याची‌ ‌इच्छा‌ ‌व्हा

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

2. ‌खालील‌ ‌घटनांचे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌अपेक्षित‌ ‌परिणाम‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.‌
‌खालील‌ ‌घटनांचे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌अपेक्षित‌ ‌परिणाम‌ ‌लिहा.‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा 1
उत्तरः‌
1. वीज‌ ‌चमकणे‌ ‌-‌ ‌उत्साह‌ ‌निर्माण‌ ‌होतो,‌ ‌माणसात‌ ‌नवचैतन्य‌‌सळसळते.‌ ‌
2.‌ ‌वारा‌ ‌घु मणे‌ ‌-‌ ‌युवक‌ ‌भारला‌ ‌जाऊन,‌ ‌तहानभूक‌ ‌विसरून‌ ‌जाऊन,‌‌ नवनिर्मितीसाठी‌ ‌प्रयत्नशील‌ ‌होईल.‌

3. खालील‌ ‌प्रतिके‌ ‌व‌ ‌त्यांचा‌ ‌अर्थ‌ ‌यांच्या‌ ‌जोड्या‌ ‌लावा.

प्रश्न‌ ‌1.‌ ‌
खालील‌ ‌प्रतिके‌ ‌व‌ ‌त्यांचा‌ ‌अर्थ‌ ‌यांच्या‌ ‌जोड्या‌ ‌लावा.

‌ ‌’अ’‌ ‌गट‌‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. वीज‌ ‌रक्तात‌ ‌भिनावी‌ ‌ ‌‌(अ)‌ ‌सर्वत्र‌ ‌भारत‌ ‌भूमी‌ ‌ चमकावी‌
‌2. मातीत‌ ‌माती‌ ‌एक‌ ‌व्हावी‌‌ (आ)‌ ‌समाजातील‌ ‌भेदभाव‌ ‌नष्ट‌ ‌व्हावे‌‌
‌3. नवनिर्माणाची‌ ‌चाहूल‌ लागावी‌ ‌(इ)‌ ‌मातीने‌ ‌भेदभाव‌ ‌विसरावा‌‌
4. पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदभाव‌ (ई)‌ ‌माणसांत‌ ‌उत्साह‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावा.‌
5. उजळावी‌ ‌भूमी‌ दिगंतात‌‌ (उ)‌ ‌नवनवीन‌ ‌गोष्टीची‌‌ निर्मिती‌ ‌करण्याची‌‌ इच्छा‌ ‌व्हावी.‌ ‌

उत्तरः‌

‌ ‌’अ’‌ ‌गट‌‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. वीज‌ ‌रक्तात‌ ‌भिनावी‌ ‌ ‌‌(ई)‌ ‌माणसांत‌ ‌उत्साह‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावा.‌
‌2. मातीत‌ ‌माती‌ ‌एक‌ ‌व्हावी‌‌ (इ)‌ ‌मातीने‌ ‌भेदभाव‌ ‌विसरावा‌‌
‌3. नवनिर्माणाची‌ ‌चाहूल‌ लागावी‌ (उ)‌ ‌नवनवीन‌ ‌गोष्टीची‌‌ निर्मिती‌ ‌करण्याची‌‌ इच्छा‌ ‌व्हावी.‌ ‌
4. पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदभाव‌ (आ)‌ ‌समाजातील‌ ‌भेदभाव‌ ‌नष्ट‌ ‌व्हावे‌‌
5. उजळावी‌ ‌भूमी‌ दिगंतात‌‌ (अ)‌ ‌सर्वत्र‌ ‌भारत‌ ‌भूमी‌ ‌ चमकावी‌

4.‌ ‌भावार्थाधारित.‌‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
मातीत‌ ‌माती‌ ‌व्हावी‌ ‌एक…….‌ ‌पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदाभेद……..‌ ‌या,‌‌ काव्यपंक्तीतील‌ ‌समाजिक‌ ‌आशय‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌‘कृती‌ ‌3‌ ‌:‌ ‌काव्यसौंदर्य’‌ ‌मधील‌ (1)‌ ‌(ii)‌ ‌चे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहा.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

‌5.‌ ‌अभिव्यक्ती‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
आपल्या‌ ‌देशात‌ ‌शांती‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावी‌ ‌यासाठी‌ ‌’पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌काय‌ ‌व्हावे‌ ‌असे‌ ‌तुम्हांस‌ ‌वाटते‌ ‌ते‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌शब्दांत‌ ‌सविस्तर‌‌ लिहा.‌ ‌
उत्तर‌:‌ ‌
‘कृती‌ 3:‌ ‌काव्यसौंदर्य’‌ ‌मधील‌ ‌(4)‌ ‌चे‌ ‌उत्तर‌ ‌पहा.‌ ‌

‌प्रश्न‌ ‌2.
‌कवितेचा‌ ‌तुम्हाला‌ ‌समजलेला‌ ‌भावार्थ‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तर:‌ ‌
(कवितेचा‌ ‌भावार्थ‌ ‌पहा.)‌‌

अपठित‌ ‌गदय‌ ‌आकलन.‌‌:

1. ‌खालील‌ ‌उतारा‌ ‌काळजीपूर्वक‌ ‌वाचून‌ ‌त्याखालील‌ ‌कृती‌ ‌करा.‌

‌प्रश्न‌ ‌1.
चौकटी‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा.‌‌
(अ)‌ ‌झेंड्याचा‌ ‌पांढरा‌ ‌रंग‌ ‌गुणांचा‌ ‌निदर्शक‌ ‌[‌ ‌]
(आ)‌ ‌झेंड्याचा‌ ‌केशरी‌ ‌रंग‌ ‌गुणांचा‌ ‌निदर्शक‌ ‌[ ]
(इ)‌ ‌झेंड्याचा‌ ‌हिरवा‌ ‌रंग‌ ‌गुणांचा‌ ‌निदर्शक‌‌ [ ]

आपल्या‌ ‌झेंड्याचा‌ ‌मधला‌ ‌भाग‌ ‌पांढरा‌ ‌आहे.‌ ‌त्याचा‌ ‌अर्थ‌ ‌काय?‌ ‌पांढरा‌ ‌रंग‌ ‌प्रकाशाचा‌ ‌सत्याचा‌ ‌व‌ ‌साधेपणाचा‌ ‌निदर्शक‌ ‌आहे‌ ‌आणि‌ ‌त्यावरील‌ ‌अशोकचक्र‌ ‌काय‌ ‌सांगते?‌ ‌ते‌ ‌सद्गुणांची,‌ ‌धर्माची‌ ‌खूण‌ ‌सांगते.‌ ‌या‌ ‌झेंड्याखाली‌ ‌काम‌ ‌करताना‌ ‌आपण‌ ‌धर्ममय‌ ‌राहू,‌ ‌सत्यमय‌ ‌राहू‌ ‌असा‌ ‌त्याचा‌ ‌अर्थ‌ ‌आहे.‌ ‌आपल्या‌ ‌वर्तनाची‌ ‌ही‌ ‌सूत्रे‌ ‌राहू‌ ‌देत.‌ ‌या‌ ‌चक्राचा‌ ‌आणखी‌ ‌काय‌ ‌अर्थ‌ ‌आहे?‌ ‌चक्र‌ ‌म्हणजे‌ ‌गती.‌ ‌हे‌ ‌चक्र‌ ‌सांगते,‌ ‌की‌ ‌गतिमान‌ ‌राहा.‌ ‌केशरी‌ ‌रंग‌ ‌त्यागाचा‌ ‌व‌ ‌नम्रतेचा‌ ‌निदर्शक‌ ‌आहे‌ ‌आणि‌ ‌हिरवा‌ ‌रंग‌ ‌म्हणजे‌ ‌हरितश्यामल‌ ‌भूमातेचा.‌ ‌या‌ ‌ध्वजाखाली‌ ‌उभे‌ ‌राहून‌ ‌सेवावृत्तीने‌ ‌व‌ ‌निरहंकारीपणाने‌ ‌आपण‌ ‌पृथ्वीवर‌ ‌स्वर्ग‌ ‌निर्मूया.‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

2. झेंड्यातील‌ ‌अर्थपूर्णता‌ ‌स्वभाषेत‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.

‌प्रश्न‌ ‌1.
झेंड्यातील‌ ‌अर्थपूर्णता‌ ‌स्वभाषेत‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा Additional Important Questions and Answers

पुढील‌ ‌पक्ष्याच्या‌ ‌आधारे‌ ‌दिलेल्या‌ ‌सूचनेनुसार‌ ‌कृती‌ ‌करा:‌ ‌

कृती‌ ‌1‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌

प्रश्न‌‌ ‌1.‌ ‌
आकृतिबंध‌ ‌पूर्ण‌ ‌करा
उत्तरः‌ ‌
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा 2
Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा 3

प्रश्न‌‌ ‌2.‌ ‌
उत्तर‌ ‌लिहा.‌
1. ‌रक्तात‌ ‌भिनावी‌ ‌-‌ ‌[ ]
2. ‌पिंगा‌ ‌घालणाऱ्या‌ ‌-‌ ‌[ ]‌ ‌
उत्तर:‌
‌1. वीज‌ ‌
2.‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

खालील‌ ‌प्रश्नांची‌ ‌उत्तरे‌ ‌एका‌ ‌वाक्यात‌ ‌लिहा.‌ ‌

प्रश्न‌‌ ‌1.
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌कोण‌ ‌चमकावे‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌वीज‌ ‌चमकावी‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌ ‌

प्रश्न 2.
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌पिंगा‌ ‌घालीत‌ ‌कोण‌ ‌यावे?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌पिंगा‌ ‌घालीत‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌याव्यात.‌

प्रश्न‌‌ ‌3.
‌बेभान‌ ‌कोण‌ ‌व्हावे‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते?‌ ‌
उत्तर‌‌:‌ ‌
पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌बेभान‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌

प्रश्न‌‌ ‌4.
‌कवयित्रीच्या‌ ‌मते‌ ‌नवनिर्माणाची‌ ‌चाहूल‌ ‌कोणाला‌ ‌लागावी?‌ ‌
उत्तरः‌
‌कवयित्रीच्या‌ ‌मते‌ ‌नवनिर्माणाची‌ ‌चाहूल‌ ‌युवकाला‌ ‌लागावी.‌

प्रश्न‌‌ ‌5.
‌कवयित्री‌ ‌कोणाला‌ ‌तहान,‌ ‌भूक‌ ‌विसरायला‌ ‌सांगते?‌ ‌
उत्तरः‌ ‌
कवयित्री‌ ‌युवकाला‌ ‌तहान,‌ ‌भूक‌ ‌विसरायला‌ ‌सांगते.‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

कंसातील‌ ‌योग्य‌ ‌शब्द‌ ‌वापरून‌ ‌रिकाम्या‌ ‌जागा‌ ‌भरा.‌

प्रश्न‌‌ ‌1.‌

  1. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌चमकावी‌‌ ………………………. (वीज,‌ ‌तार,‌ ‌काच,‌ ‌काया)
  2. भिनावी‌ ‌…………..‌ ‌पेटावे‌ ‌स्नायू‌‌ (मातीत,‌ ‌पाण्यात,‌ ‌रक्तात,‌ ‌अंगात)‌ ‌
  3. ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घालीत‌ ‌………….”‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान.‌ (धिंगाना,‌ ‌पिंगा,‌ ‌वरी,‌ ‌नाच)‌ ‌
  4. ‌मातीत‌ ‌…………..‌ ‌व्हावी‌ ‌एक.‌‌ (मातीत,‌ ‌माती,‌ ‌धन,‌ ‌पाणी)‌
  5. पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌…………..‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकवेळ.‌‌ (जातीभेद,‌ ‌धर्मभेद,‌ ‌भेदाभेद,‌ ‌धर्म)‌
  6. ‌(पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌ ‌………… ‌इथला‌ ‌भारला‌ ‌जावा.‌‌ (माणूस,‌ ‌युवक,‌ ‌मुलगा,‌ ‌बाप)‌ ‌
  7. ‌नवनिर्माणाची‌ ‌लागावी‌ ‌चाहूल‌ ‌उजळावी‌‌ (भूमी,‌ ‌जमीन,‌ ‌पठार,‌ ‌दरी)‌ ‌

उत्तर‌‌:‌

  1. वीज‌
  2. रक्तात‌
  3. पिंगा‌
  4. ‌माती‌
  5. भेदाभेद‌‌
  6. युवक‌ ‌
  7. ‌भूमी‌ ‌

‌जोड्या‌ ‌जुळवा.‌ ‌

प्रश्न‌‌ ‌1.‌

‘अ’‌ ‌गट‌ ‘ब’‌ ‌गट‌ ‌
‌1. चमकावी‌ ‌ (अ)‌ ‌पुकार‌
‌2. भिनावी‌ ‌ (ब)‌ ‌स्नायू‌
3. पेटावे (क)‌ ‌रक्तात‌‌
4. करीत‌‌ (ड)‌ ‌वीज‌‌

‌उत्तर:‌

‘अ’‌ ‌गट‌ ‘ब’‌ ‌गट‌ ‌
‌1. चमकावी‌ ‌ (ड)‌ ‌वीज‌‌
‌2. भिनावी‌ ‌ (क)‌ ‌रक्तात‌‌
3. पेटावे (ब)‌ ‌स्नायू‌
4. करीत‌‌ (अ)‌ ‌पुकार‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

प्रश्न‌‌ ‌2.‌

‘अ’‌ ‌गट‌‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. घालीत‌ ‌याव्या‌ ‌पिंगा‌ ‌(अ)‌ ‌भेदाभेद‌
‌2. पावसाच्या‌ ‌सरी‌ (ब)‌ ‌व्हावी‌ ‌एक‌
‌3. मातीत‌ ‌माती‌ (क)‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌‌
‌4. पुसून‌ ‌टाकीत‌ (ड)‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी.‌

‌उत्तर:‌

‘अ’‌ ‌गट‌‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. घालीत‌ ‌याव्या‌ ‌पिंगा‌ ‌(ड)‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी.‌
‌2. पावसाच्या‌ ‌सरी‌ (क)‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌‌
‌3. मातीत‌ ‌माती‌ (ब)‌ ‌व्हावी‌ ‌एक‌
‌4. पुसून‌ ‌टाकीत‌ (अ)‌ ‌भेदाभेद‌

प्रश्न‌‌ 3.‌

‘अ’‌ ‌गट‌‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌ (अ)‌ ‌भूक‌
‌2. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌ (ब)‌ ‌तहान‌
‌3. भुलावी‌‌ (क)‌ ‌भारला‌ ‌जावा‌
‌4. विसरावी‌‌ (ड)‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌ ‌

उत्तर:‌

‘अ’‌ ‌गट‌‌ ‘ब’‌ ‌गट‌
‌1. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌ (ड)‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌ ‌
‌2. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌ (क)‌ ‌भारला‌ ‌जावा‌
‌3. भुलावी‌‌ (ब)‌ ‌तहान‌
‌4. विसरावी‌‌ (अ)‌ ‌भूक‌

कृती‌ ‌2‌:‌ ‌आकलन‌ ‌कृती‌ ‌

प्रश्न‌‌ 1.
‌समान‌ ‌अर्थाच्या‌ ‌काव्यपंक्ती‌ ‌शोधून‌ ‌लिहा.‌

  1. मातीत‌ ‌माती‌ ‌मिसळून‌ ‌जावी‌ ‌व‌ ‌एक‌ ‌व्हावी.‌‌
  2. पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌पिंगा‌ ‌घालीत‌ ‌बेभान‌ ‌होऊन‌ ‌याव्यात.‌ ‌
  3. ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌नव्या‌ ‌सुधारणांचा‌ ‌वारा‌ ‌आपल्या‌ ‌समाजात‌ ‌घुमत‌ ‌यावा.‌ ‌
  4. आपली‌ ‌भारतभूमी‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌प्रखर‌ ‌तेजाने‌ ‌तळपावी‌ ‌तिची‌‌ किर्ती‌ ‌सगळ्या‌ ‌जगभर‌ ‌पसरावी.‌ ‌

उत्तर:‌

  1. ‌मातीत‌ ‌माती‌ ‌व्हावी‌ ‌एक‌‌
  2. ‌घालीत‌ ‌पिंगा‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌
  3. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌‌
  4. उजळावी‌ ‌भूमी‌ ‌………….‌ ‌दिगंतात‌ ‌….‌……… ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

प्रश्न‌‌ 2.
काव्यपंक्तींचा‌ ‌योग्य‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌

  1. ‌रीत‌ ‌पुकार‌ ‌
  2. भिनावी‌ ‌रक्तात‌ ‌
  3. चमकावी‌ ‌वीज‌ ‌
  4. पेटावे‌ ‌स्नायू‌ ‌
  5. ‌पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदाभेद‌ ‌
  6. ‌पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌ ‌
  7. ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घालीत‌ ‌पिंगा‌ ‌
  8. ‌पुन्हा‌ ‌एकवेळ‌ ‌…..‌
  9. ‌उजळावी‌ ‌भूमी‌ ‌…..‌ ‌दिगंतात‌ ‌….‌
  10. ‌युवक‌ ‌इथला‌ ‌भारला‌ ‌जावा‌ ‌
  11. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌ ‌
  12. नवनिर्माणाची‌ ‌लागावी‌ ‌चाहूल‌ ‌

उत्तर:‌ ‌

  1. ‌चमकावी‌ ‌वीज‌‌
  2. भिनावी‌ ‌रक्तात‌
  3. ‌पेटावे‌ ‌स्नायू‌
  4. ‌करीत‌ ‌पुकार‌ ‌
  5. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घालीत‌ ‌पिंगा‌ ‌
  6. पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌
  7. ‌पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदाभेद‌ ‌
  8. पुन्हा‌ ‌एकवेळ‌
  9. पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌‌
  10. ‌युवक‌ ‌इथला‌ ‌भारला‌ ‌जावा‌
  11. नवनिर्माणाची‌ ‌लागावी‌ ‌चाहूल‌‌
  12. उजळावी‌ ‌भूमी‌ ‌…….‌ ‌दिगंतात‌ ‌….‌ ‌

प्रश्न‌‌ 3.
काव्यपंक्तींवरून‌ ‌शब्दांचा‌ ‌योग्य‌ ‌क्रम‌ ‌लावा.‌‌

  1. पुकार,‌ ‌चमकावी,‌ ‌रक्तात,‌ ‌स्नायू‌ ‌
  2. ‌एकदा,‌ ‌उतरावी,‌ ‌एकवार,‌ ‌करीत‌ ‌
  3. ‌एकवेळ,‌ ‌एकदा,‌ ‌टाकीत,‌ ‌घालीत‌ ‌
  4. पिंगा,‌ ‌भेदाभेद,‌ ‌बेभान,‌ ‌कोसळाव्यात‌ ‌
  5. ‌युवक,‌ ‌वारा,‌ ‌भूक,‌ ‌भूमी.‌
  6. चाहूल,‌ ‌भारला,‌ ‌घुमावा,‌ ‌विसरावी‌

‌उत्तर:‌

  1. ‌चमकावी,‌ ‌रक्तात,‌ ‌स्नायू,‌ ‌पुकार‌‌
  2. एकदा,‌ ‌उतरावी,‌ ‌करीत,‌ ‌एकवार‌ ‌
  3. एकदा,‌ ‌घालीत,‌ ‌टाकीत,‌ ‌एकवेळ‌
  4. पिंगा,‌ ‌बेभान,‌ ‌कोसळाव्यात,‌ ‌भेदाभेद‌
  5. वारा,‌ ‌युवक,‌ ‌भूक,‌ ‌भूमी‌‌
  6. घुमावा,‌ ‌भारला,‌ ‌विसरावी,‌ ‌चाहूल‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

प्रश्न‌ ‌तयार‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌‌ 1.‌
‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌चमकावी‌ ‌वीज.‌
‌उत्तरः‌
‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌कोणी‌ ‌चमकावे?‌

प्रश्न‌‌ 2.
‌पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌
‌उत्तरः‌
‌बेभान‌ ‌कोणी‌ ‌व्हावे‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते?‌

प्रश्न‌‌ 3.
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌कोण‌ ‌घुमावा?‌ ‌

प्रश्न‌‌ 4.‌
‌नवनिर्माणाची‌ ‌लागावी‌ ‌चाहूल.‌ ‌
उत्तरः‌
‌कोणाची‌ ‌चाहूल‌ ‌लागावी?‌ ‌

कृती‌ ‌3 ‌:‌ ‌काव्यसौंदर्य‌

खालील‌ ‌काव्यपंक्तीतील‌ ‌आशयसौंदर्य‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌

प्रश्न‌‌ 1.
‌पुन्हा‌ ‌एकदा,‌ ‌चमकावी‌ ‌वीज,‌ ‌उतरावी‌ ‌खाली,‌ ‌भिनावी‌‌ रक्तात‌
‌उत्तरः‌
‌वीज‌ ‌हे‌ ‌सळसळत्या‌ ‌उत्साहाचे‌ ‌प्रतीक‌ ‌आहे.‌ ‌सध्या‌‌ समाजामध्ये‌ ‌जी‌ ‌मरगळ‌ ‌दिसते‌ ‌आहे.‌ ‌ती‌ ‌मरगळ‌ ‌नष्ट‌ ‌होऊन‌ ‌माणसांमध्ये‌ ‌उत्साह‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावा‌ ‌असे‌ ‌येथे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌सूचित‌ ‌करायचे‌ ‌आहे.‌ ‌प्रत्येकाच्या‌ ‌रोमारोमात‌ ‌चैतन्य‌ ‌निर्माण‌ ‌झाले‌ ‌पाहिजे.‌ ‌प्रत्येकजण‌ ‌उत्साहाने‌ ‌चांगले‌ ‌कार्य‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌पुढे‌ ‌यावा‌ ‌आणि‌ ‌त्याच्या‌ ‌हातून‌ ‌देशासाठी‌ ‌काहीतरी‌ ‌चांगल्या‌ ‌गोष्टी‌ ‌घडल्या‌ ‌पाहिजेत.‌‌

प्रश्न‌‌ 2.
मातीत‌ ‌माती‌ ‌व्हावी‌ ‌एक…‌ ‌पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदाभेद…‌ ‌
उत्तरः‌
‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌बेभान‌ ‌होऊन‌ ‌कोसळाव्यात.‌‌ या‌ ‌बेभान‌ ‌सरींमुळे‌ ‌मातीत‌ ‌माती‌ ‌मिसळून‌ ‌जावी.‌ ‌ती‌ ‌एकजीव‌ ‌व्हावी.‌ ‌याचाच‌ ‌अर्थ‌ ‌या‌ ‌मातीतील‌ ‌म्हणजे‌ ‌समाजातील‌ ‌सगळा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌मिटून‌ ‌जावा.‌ ‌समाजात‌ ‌एकोपा‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावा.‌ ‌म्हणून‌‌ मातीत‌ ‌माती‌ ‌एक‌ ‌व्हावी‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रिला‌ ‌वाटते.‌

पुढील‌ ‌ओळींचा‌ ‌अर्थसौंदर्य‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌‌

प्रश्न‌‌ 1.
उतरावी‌ ‌खाली,‌ ‌भिनावी‌ ‌रक्तात‌ ‌
उत्तरः‌
‌निसर्गातील‌ ‌विविध‌ ‌प्रतिकांचा‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌कवयित्री‌‌ नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌छान‌ ‌वर्णन‌ ‌करतात.‌ ‌त्या‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌वीज‌ ‌चमकून‌ ‌खाली‌ ‌उतरून‌ ‌यावी.‌ ‌त्या‌ ‌वीजेचे‌ ‌तेज,‌ ‌तिची‌ ‌प्रखरता‌ ‌माणसांच्या‌‌
रक्तात‌ ‌भिनावी.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

प्रश्न‌‌ 2.
‌मातीत‌ ‌माती‌ ‌व्हावी‌ ‌एक…पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदाभेद….‌ ‌
उत्तरः‌
‌बेभान‌ ‌सरींमुळे‌ ‌मातीत‌ ‌माती‌ ‌मिसळून‌ ‌जावी.‌ ‌याचाच‌‌ अर्थ‌ ‌या‌ ‌मातीतील‌ ‌म्हणजे‌ ‌समाजातील‌ ‌सगळा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌मिटून‌ ‌जावा,‌ ‌संपून‌ ‌जावा,‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजात‌ ‌असलेला‌ ‌गरीब-श्रीमंत,‌ ‌उच्च-नीच,‌ ‌जात-धर्म,‌ ‌स्त्री-पुरुष‌ ‌असा‌ ‌विविध‌ ‌प्रकाराचा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌नष्ट‌ ‌होऊन‌ ‌भेदभावरहित‌ ‌नव्या‌‌ समाजाची‌ ‌निर्मिती‌ ‌व्हावी,‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रिला‌ ‌वाटते.‌ ‌

प्रश्न‌‌ 3.
‌उजळावी‌ ‌भूमी‌ ‌…‌….. ‌दिगंतात‌ ‌…‌……‌
उत्तरः‌
‌नव्या‌ ‌विचारांनी,‌ ‌नव्या‌ ‌कर्तृत्वाने‌ ‌आपली‌ ‌सारी‌ ‌भूमी‌‌ उजळून‌ ‌निघावी.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌आपली‌ ‌भारतभूमी‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌प्रखर‌ ‌तेजाने‌ ‌तळपावी,‌ ‌तिची‌ ‌कीर्ती‌ ‌सगळ्या‌ ‌जगभर‌ ‌पसरावी,‌ ‌असेच‌‌ कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌ ‌

प्रश्न‌‌ 4.
‌पुन्हा‌ ‌एकदा,‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा,‌ ‌युवक‌ ‌इथला,‌ ‌भारला‌ ‌जावा‌ ‌
उत्तरः‌
‌नवनिर्मितीचे‌ ‌विचार‌ ‌प्रखरतेने‌ ‌मांडताना‌ ‌कवयित्री‌ ‌म्हणतात‌‌ की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌नव्या‌ ‌सुधारणांचा‌ ‌वारा‌ ‌आपल्या‌ ‌समाजात‌ ‌घुमत‌‌ यावा.‌ ‌या‌ ‌वाऱ्याने‌ ‌इथला‌ ‌प्रत्येक‌ ‌युवक‌ ‌भारून‌ ‌जावा.‌ ‌

प्रश्न‌‌ 3.
क्रांती‌ ‌आपोआप‌ ‌होत‌ ‌नाही‌ ‌तर‌ ‌ती‌ ‌घडवून‌ ‌आणावी‌ ‌लागते,‌‌ यावर‌ ‌तुमचे‌ ‌मत‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌क्रांती‌ ‌आपोआप‌ ‌होत‌ ‌नसली‌ ‌तरी‌ ‌ती‌ ‌घडवून‌ ‌आणण्यासाठी‌‌ तशी‌ ‌परिस्थिती‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावी‌ ‌लागते.‌ ‌क्रांतीमुळे‌ ‌समाजात‌ ‌परिवर्तन‌ ‌होत‌ ‌असते.‌ ‌संपूर्ण‌ ‌समाजात‌ ‌व‌ ‌देशात‌ ‌आमूलाग्र‌ ‌बदल‌ ‌घडवून‌ ‌आणण्याचे‌ ‌सामर्थ्य‌ ‌क्रांतीत‌ ‌असते,‌ ‌तिला‌ ‌घडवून‌ ‌आणण्यासाठी‌ ‌समाजातील‌ ‌कोणीतरी‌ ‌व्यक्ती‌ ‌पुढाकार‌ ‌घेते.‌ ‌ती‌ ‌आपले‌ ‌ज्वलंत‌ ‌विचार‌ ‌लिखित‌ ‌स्वरूपात‌ ‌मांडते‌ ‌व‌ ‌पुढे‌‌ व्यक्त‌ ‌करते.‌ ‌त्याचे‌ ‌वाचन‌ ‌करून‌ ‌लोकांमध्ये‌ ‌तत्कालीन‌ ‌रूढी,‌ ‌परंपरा‌ ‌वा‌ ‌विचारधारणेविषयी‌ ‌तिटकारा‌ ‌निर्माण‌ ‌होतो.‌ ‌जनता‌ ‌आपल्यावर‌ ‌होत‌ ‌असलेला‌ ‌अन्याय,‌ ‌अत्याचार‌ ‌यांविरोधात‌ ‌जागृत‌ ‌होते‌ ‌व‌ ‌क्रांतीस‌ ‌सिद्ध‌ ‌होते.‌ ‌रूसोचे‌ ‌विचार‌ ‌वाचून‌ ‌फ्रेंच‌ ‌लोक‌ ‌राज्यक्रांती‌ ‌करण्यास‌ ‌सिद्ध‌ ‌झाले‌ ‌होते.‌ ‌केसरीतील‌ ‌लोकमान्य‌ ‌टिळकांचे‌ ‌लेख‌ ‌वाचून‌ ‌लोक‌ ‌इंग्रजांविरोधात‌ ‌चिडून‌‌ उठले‌ ‌होते.‌

प्रश्न‌‌ 4.
‌आपल्या‌ ‌देशात‌ ‌शांती‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावी‌ ‌यासाठी‌ ‌’पुन्हा‌ ‌एकदा’‌‌ काय‌ ‌व्हावे‌ ‌असे‌ ‌तुम्हांस‌ ‌वाटते‌ ‌ते‌ ‌स्वत:च्या‌ ‌शब्दांत‌ ‌सविस्तर‌‌ लिहा.‌ ‌
उत्तरः‌
‌आपल्या‌ ‌देशात‌ ‌आज‌ ‌भ्रष्टाचार,‌ ‌अन्याय,‌ ‌अत्याचार,‌‌ स्त्रीशोषण,‌ ‌बालशोषण‌ ‌असे‌ ‌अनेक‌ ‌वाईट‌ ‌प्रकार‌ ‌घडत‌ ‌आहेत.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌आपल्या‌ ‌देशात‌ ‌आज‌ ‌अशांतीचे‌ ‌वातावरण‌ ‌निर्माण‌ ‌झालेले‌ ‌आहे.‌ ‌यासाठी‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌क्रांती‌ ‌घडवून‌ ‌आणण्यासाठी‌ ‌सर्वांनी‌ ‌एकत्र‌ ‌येणे‌ ‌आवश्यक‌ ‌बनलेले‌ ‌आहे.‌ ‌देशात‌ ‌वाढत‌ ‌चाललेली‌ ‌अराजकता‌ ‌व‌ ‌अंधाधुंदी‌ ‌कमी‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌सर्वांनी‌ ‌प्रामाणिकपणाने‌ ‌आपले‌ ‌कर्तव्य‌ ‌निभावले‌ ‌पाहिजे.‌ ‌’मी‌ ‌भ्रष्टाचार‌ ‌करणार‌ ‌नाही‌ ‌वा‌ ‌इतरांना‌ ‌करू‌ ‌देणार‌ ‌नाही’,‌ ‌यावर‌ ‌सर्वांनी‌ ‌ठाम‌ ‌असले‌ ‌पाहिजे.‌ ‌संविधानाच्या‌ ‌विरोधात‌ ‌कार्य‌ ‌करत‌ ‌असलेल्या‌ ‌लोकांना‌ ‌पकडून‌ ‌पोलीस‌ ‌ठाण्यात‌ ‌दिले‌ ‌पाहिजे.‌ ‌देशसेवेचे‌ ‌बाळकडू‌ ‌सर्वांनी‌ ‌प्राशन‌ ‌केले‌ ‌पाहिजे.‌ ‌यासाठी‌ ‌सर्वांनी‌ ‌मिळून‌‌ पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌अभियान‌ ‌चालविले‌ ‌पाहिजे.‌ ‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

प्रश्न‌‌ 5.
‌नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेले‌ ‌लोक‌ ‌सर्वसामान्यांपेक्षा‌ ‌वेगळे‌ असतात,‌ ‌यावर‌ ‌तुमचे‌ ‌विचार‌ ‌सोदाहरण‌ ‌स्पष्ट‌ ‌करा.‌
‌उत्तरः‌ ‌
नवनिर्मिती‌ ‌म्हणजे‌ ‌जुन्या‌ ‌चालीरीती,‌ ‌रूढी,‌ ‌परंपरा,‌ ‌समाजात‌‌ प्रचलित‌ ‌असलेल्या‌ ‌सामाजिक‌ ‌समस्या‌ ‌यांचा‌ ‌नाश‌ ‌करून‌ ‌नवीन‌ ‌मूल्यांवर‌ ‌आधारित‌ ‌समाजाची‌ ‌स्थापना‌ ‌करणे‌ ‌होय.‌ ‌अशा‌ ‌या‌ ‌नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेले‌ ‌लोक‌ ‌इतरांहून‌ ‌वेगळेच‌ ‌असतात.‌ ‌ते‌ ‌आपल्या‌ ‌ध्यासाने‌ ‌भारावलेले‌ ‌असतात.‌ ‌नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌साकार‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌ते‌ ‌समाजात‌ ‌क्रांती‌ ‌घडवून‌ ‌आणतात.‌ ‌आपल्या‌ ‌ज्वलंत‌ ‌विचारांनी‌ ‌व‌ ‌कृतीतून‌ ‌ते‌ ‌समाजापुढे‌ ‌एक‌ ‌आदर्श‌ ‌निर्माण‌ ‌करतात.‌ ‌नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेली‌ ‌माणसे‌ ‌ध्येयवेडी‌ ‌असतात.‌ ‌नेल्सन‌ ‌मंडेला‌ ‌यांनीसुद्धा‌ ‌प्रस्थापित‌ ‌समाजरचनेविरोधात‌ ‌जो‌ ‌संघर्ष‌ ‌केला‌ ‌होता‌ ‌तो‌ ‌खरोखरच‌ ‌प्रशंसनीयच‌ ‌होता.‌ ‌स्वामी‌ ‌विवेकानंद,‌ ‌आगरकर,‌ ‌लोकमान्य‌ ‌टिळक‌ ‌यांनी‌ ‌सुद्धा‌ ‌नवनिर्मितीसाठी‌ ‌भगीरथ‌ ‌प्रयत्न‌ ‌केले‌ ‌होते;‌ ‌म्हणून‌ ‌या‌ ‌सर्वांना‌ ‌सर्वसामान्यांपेक्षा‌ ‌मानाचे‌ ‌व‌ ‌आदराचे‌ ‌स्थान‌ ‌आहे.‌‌

प्रश्न‌‌ 6.
दिलेल्या‌ ‌मुद्द्यांच्या‌ ‌आधारे‌ ‌कवितेसंबंधी‌ ‌पुढील‌ ‌कृती‌‌ सोडवा.‌ ‌
‌उत्तरः‌ ‌
1. कवी/‌ ‌कवयित्रीचे‌ ‌नाव‌ ‌-‌‌ प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌

2. ‌संदर्भ‌ ‌-‌‌
‘पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌‌ आहे.‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌त्यांच्या‌ ‌’भुलाई’‌ ‌या‌ ‌कवितासंग्रहातील‌ ‌आहे.‌ ‌

3‌. ‌प्रस्तावना‌ ‌-‌‌
‘पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌सुरेख‌ ‌वर्णन‌ ‌कवयित्रीने‌ ‌केले‌ ‌आहे.‌ ‌वाङमयप्रकारसामाजिक‌ ‌कविता‌ ‌कवितेचा‌ ‌विषयनवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करणारी‌‌
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌सामाजिक‌ ‌भान‌ ‌असलेली‌ ‌कविता‌ ‌आहे.‌

4. वाङमयप्रकार‌‌-
सामाजिक‌ ‌कविता‌

5. ‌कवितेचा‌ ‌विषय‌‌-
नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करणारी‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌सामाजिक‌ ‌भान‌ ‌असलेली‌ ‌कविता‌ ‌आहे.‌‌

6. कवितेतील‌ ‌आवडलेली‌ ‌ओळ‌‌
मातीत‌ ‌माती‌ ‌
व्हावी‌ ‌एक‌ ‌…‌
‌पुसून‌ ‌टाकीत‌‌
भेदाभेद…‌ ‌

7.‌ ‌मध्यवर्ती‌ ‌कल्पना‌ ‌-‌‌
समाजातील‌ ‌जुन्या‌ ‌रूढी,‌ ‌रीतिरिवाज,‌ ‌परंपरा,‌ ‌भेदाभेद‌ ‌नष्ट‌ ‌करून‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌‌ सुरेख‌ ‌वर्णन‌ ‌’पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌दिसून‌ ‌येते..‌ ‌

8. कवितेतून‌ ‌मिळणारा‌ ‌संदेश‌‌ –
समाजातील‌ ‌सर्व‌ ‌प्रकारचा‌ ‌भेदाभेद,‌ ‌रूढी,‌ ‌रीतीरिवाज,‌ ‌परंपरा‌ ‌इथल्या‌ ‌तरुणांनी‌ ‌नष्ट‌ ‌कराव्यात.‌ ‌तसेच‌ ‌नवीन,‌ ‌पुरोगामी‌ ‌विचारांचा‌ ‌नवा‌ ‌एकसंघ‌ ‌समाज‌ ‌निर्माण‌ ‌करण्याचा‌ ‌प्रत्येकाने‌‌ ध्यास‌ ‌घ्यावा.‌ ‌हा‌ ‌संदेश‌ ‌’पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌या‌ ‌कवितेतून‌ ‌मिळतो.‌ ‌

9. कविता‌ ‌आवडण्याची‌ ‌वा‌ ‌न‌ ‌आवडण्याची‌ ‌कारणे-
‘पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌मला‌ ‌खूप‌ ‌आवडली‌ ‌आहे.‌ ‌त्याचे‌ ‌महत्त्वाचे‌ ‌कारण‌ ‌म्हणजे‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करण्यासाठी‌ ‌कवयित्रीने‌ ‌निसर्गातील‌ ‌विविध‌ ‌प्रतिकांचा‌ ‌अतिशय‌ ‌सुरेख‌ ‌वापर‌ ‌केलेला‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌प्रतिकांमुळे‌ ‌कविता‌ ‌जिवंत‌ ‌असल्याप्रमाणे‌ ‌भास‌ ‌होतो.‌‌

10. ‌भाषिक‌ ‌वैशिष्ट्ये‌‌-
‘पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌या‌ ‌कवितेमध्ये‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌प्रमाण‌ ‌मराठी‌ ‌भाषेचा‌ ‌वापर‌ ‌केलेला‌ ‌आहे.‌ ‌प्रत्येक‌ ‌ओळीमध्ये‌ ‌केवळ‌ ‌दोनच‌ ‌शब्दांचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌वेगळा‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌निसर्गप्रतिकांचा‌ ‌योग्य‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌अर्थाचे‌ ‌सौंदर्य‌ ‌वाढवलेले‌ ‌आहे.‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

‌खालील‌ ‌काव्यपंक्तींचे‌ ‌रसग्रहण‌ ‌करा.‌ ‌

प्रश्न‌ ‌1.
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌चमकावी‌ ‌वीज‌‌
उतरावी‌ ‌खाली‌ ‌भिनावी‌ ‌रक्तात‌
‌पेटावे‌ ‌स्नायू‌ ‌करीत‌ ‌पुकार‌‌
पुन्हा‌ ‌एकवार‌ ‌
उत्तरः‌
‌’पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌सुरेख‌ ‌वर्णन‌ ‌कवयित्रीने‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌‌

निसर्गातील‌ ‌विविध‌ ‌प्रतीकांचा‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌कवयित्री‌ ‌नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌छान‌ ‌वर्णन‌ ‌करतात.‌ ‌त्या‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌वीज‌ ‌चमकून‌ ‌खाली‌ ‌उतरून‌ ‌यावी.‌ ‌त्या‌ ‌विजेचे‌ ‌तेज,‌ ‌तिची‌ ‌प्रखरता‌ ‌माणसांच्या‌ ‌रक्तात‌ ‌भिनावी.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌माणसांमध्ये‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌उत्साह‌ ‌भरून‌ ‌जावा.‌ ‌त्यांचे‌ ‌स्नायू‌ ‌पेटून‌ ‌उठावेत‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजातील‌ ‌जुन्या,‌ ‌अनिष्ट‌ ‌चालीरिती,‌ ‌रूढी,‌ ‌परंपरा,‌ ‌अन्याय,‌ ‌अत्याचार‌ ‌याविरुद्ध‌ ‌त्यांनी‌ ‌पेटून‌ ‌उठावे‌ ‌आणि‌ ‌ते‌ ‌सारे‌ ‌नष्ट‌ ‌करून‌ ‌त्यातून‌ ‌समाजाला‌ ‌प्रगतीपथावर‌ ‌घेऊन‌ ‌जाणारे‌ ‌नवीन‌ ‌विचार‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावेत.‌‌

या‌ ‌काव्यपंक्तीमध्ये‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌प्रमाण‌ ‌मराठी‌ ‌भाषेचा‌ ‌वापर‌ ‌केलेला‌ ‌आहे.‌ ‌प्रत्येक‌ ‌ओळीमध्ये‌ ‌केवळ‌ ‌दोनच‌ ‌शब्दांचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌वेगळा‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌निसर्गप्रतिकांचा‌ ‌योग्य‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌अर्थाचे‌ ‌सौंदर्य‌ ‌वाढवलेले‌ ‌आहे.‌

प्रश्न‌ ‌2.
‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घालीत‌ ‌पिंगा‌‌ पावसाच्या‌ ‌सरी‌ ‌व्हाव्यात‌ ‌बेभान‌ ‌कोसळाव्या‌ ‌खाली‌ ‌मातीत‌ ‌माती‌ ‌व्हावी‌ ‌एक…‌ ‌पुसून‌ ‌टाकीत‌ ‌भेदाभेद…‌‌ पुन्हा‌ ‌एकवेळ…‌ ‌
उत्तर‌:‌
‌’पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌सुरेख‌ ‌वर्णन‌ ‌कवयित्रीने‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌‌

‌नवनिर्मितीच्या‌ ‌विचारांनी‌ ‌प्रेरित‌ ‌झालेल्या‌ ‌मनाचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करताना‌ ‌कवयित्री‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌पावसाच्याव्हावी.‌ ‌याचाच‌ ‌अर्थ‌ ‌या‌ ‌मातीतील‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजातील‌ ‌सगळा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌मिटून‌ ‌जावा,‌ ‌संपून‌ ‌जावा,‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजात‌ ‌असलेला‌ ‌गरीब-श्रीमंत,‌ ‌उच्च-नीच,‌ ‌जात-धर्म,‌ ‌स्त्री-पुरुष‌ ‌असा‌ ‌विविध‌ ‌प्रकारचा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌नष्ट‌ ‌होऊन‌ ‌भेदभावविरहित‌ ‌नव्या‌ ‌समाजाची‌ ‌निर्मिती‌ ‌व्हावी,‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌‌

या‌ ‌काव्यपंक्तीमध्ये‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌प्रमाण‌ ‌मराठी‌ ‌भाषेचा‌ ‌वापर‌ ‌केलेला‌ ‌आहे.‌ ‌प्रत्येक‌ ‌ओळीमध्ये‌ ‌केवळ‌ ‌दोनच‌ ‌शब्दांचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌वेगळा‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌निसर्गप्रतिकांचा‌ ‌योग्य‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌अर्थाचे‌ ‌सौंदर्य‌ ‌वाढवलेले‌ ‌आहे.‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

प्रश्न‌ ‌3.
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌वारा‌‌
युवक‌ ‌इथला‌ ‌भारला‌ ‌जावा‌ ‌
भुलावी‌ ‌तहान‌ ‌विसरावी‌ ‌भूक‌ ‌
नवनिर्माणाची‌ ‌लागावी‌ ‌चाहूल‌ ‌
उजळावी‌ ‌भूमी…‌ ‌दिगंतात…‌‌
पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌
उत्तरः‌
‌‘पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌सुरेख‌ ‌वर्णन‌ ‌कवयित्रीने‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌‌

नवनिर्मितीचे‌ ‌विचार‌ ‌प्रखरतेने‌ ‌मांडताना‌ ‌कवयित्री‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌नव्या‌ ‌सुधारणांचा‌ ‌वारा‌ ‌आपल्या‌ ‌समाजात‌ ‌घुमत‌ ‌यावा.‌ ‌या‌ ‌वाऱ्याने‌ ‌इथला‌ ‌प्रत्येक‌ ‌युवक‌ ‌भारून‌ ‌जावा.‌ ‌इथल्या‌ ‌तरुणाने‌ ‌मंत्रमुग्ध‌ ‌होऊन,‌ ‌तहानभूक‌ ‌विसरून‌ ‌नवनवीन‌ ‌गोष्टी‌ ‌निर्माण‌ ‌करण्याची‌ ‌आस‌ ‌धरावी.‌ ‌नवनिर्माणाची‌ ‌चाहूल‌ ‌त्याला‌ ‌लागावी.‌ ‌नवीन‌ ‌विचारांचा‌ ‌नवा‌ ‌समाज‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावा.‌ ‌नव्या‌ ‌विचारांनी,‌ ‌नव्या‌ ‌कर्तृत्वाने‌ ‌आपली‌ ‌सारी‌ ‌भूमी‌ ‌उजळून‌ ‌निघावी,‌ ‌म्हणजेच‌ ‌आपली‌ ‌भारतभूमी‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌प्रखर‌ ‌तेजाने‌ ‌तळपावी,‌ ‌तिची‌ ‌कीर्ती‌ ‌सगळ्या‌ ‌जगभर‌ ‌पसरावी,‌ ‌असेच‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.
‌‌
या‌ ‌काव्यपंक्तीमध्ये‌ ‌कवयित्री‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌प्रमाण‌ ‌मराठी‌ ‌भाषेचा‌ ‌वापर‌ ‌केलेला‌ ‌आहे.‌ ‌प्रत्येक‌ ‌ओळीमध्ये‌ ‌केवळ‌ ‌दोनच‌ ‌शब्दांचा‌ ‌वापर‌ ‌करून‌ ‌वेगळा‌ ‌छान‌ ‌परिणाम‌ ‌साधला‌ ‌आहे.‌ ‌शिवाय‌ ‌निसर्गप्रतिकांचा‌ ‌योग्य‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌अर्थाचे‌ ‌सौंदर्य‌ ‌वाढवलेले‌ ‌आहे.‌‌

पुन्हा एकदा Summary in Marathi

कवयित्रीचा‌ ‌परिचय:

नाव‌‌:‌ ‌प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌
जन्म‌ ‌:‌ ‌(1953)‌‌
:‌ ‌ग्रामीण‌ ‌कथाकार,‌ ‌कवयित्री,‌ ‌’हजारी‌ ‌बेलपान’,‌ ‌’अकसिदीचे‌ ‌दाने’,‌ ‌’सुगरनचा‌ ‌खोपा’,‌ ‌’जावयाचं‌ ‌पोर’‌ ‌इत्यादी‌ ‌कथासंग्रह;‌ ‌’भुलाई’‌ ‌हा‌ ‌कवितासंग्रह;‌ ‌‘बुढाई’‌ ‌ही‌ ‌कादंबरी‌ ‌प्रसिद्ध.‌ ‌अस्सल‌ ‌वैदर्भी‌ ‌बोलीचा‌ ‌प्रभावी‌ ‌वापर‌ ‌हे‌ ‌त्यांच्या‌ ‌लेखनाचे‌ ‌खास‌ ‌वैशिष्ट्य‌ ‌आहे.‌‌

प्रस्तावना‌‌:

‘पुन्हा‌ ‌एकदा’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवयित्री‌ ‌’प्रतिमा‌ ‌इंगोले‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌नवनिर्माणाचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌सुरेख‌ ‌वर्णन‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌‌

The‌ ‌poem‌ ‌’Punha‌ ‌ekda’‌ ‌is‌ ‌written‌ ‌by‌ ‌poetess‌ ‌Pratima‌ ‌Ingole.‌ ‌In‌ ‌this‌ ‌poem‌ ‌mind’s‌ ‌resolution‌ ‌of‌ ‌new‌ ‌generates‌ ‌has‌ ‌been‌ ‌depicted‌ ‌nicely.‌ ‌The‌ ‌Poetess‌ ‌very‌ ‌aptly‌ ‌depicts‌ ‌the‌ ‌urge‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌progressive‌ ‌and‌ ‌creative‌ ‌mind‌ ‌towards‌ ‌the‌ ‌betterment‌ ‌of‌ ‌society‌ ‌once‌ ‌again.‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

भावार्थ‌‌:

पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌……….‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकवार‌
निसर्गातील‌ ‌विविध‌ ‌प्रतिकांचा‌ ‌वापर‌ ‌करीत‌ ‌कवयित्री‌ ‌नवनिर्मितीचा‌ ‌ध्यास‌ ‌घेतलेल्या‌ ‌मनाच्या‌ ‌भावस्थितीचे‌ ‌छान‌ ‌वर्णन‌ ‌करतात.‌ ‌त्या‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌वीज‌ ‌चमकून‌ ‌खाली‌ ‌उतरून‌ ‌यावी.‌ ‌त्या‌ ‌वीजेचे‌ ‌तेज,‌ ‌तिची‌ ‌प्रखरता‌ ‌माणसांच्या‌ ‌रक्तात‌ ‌भिनावी.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌माणसांमध्ये‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌उत्साह‌ ‌भरून‌ ‌जावा.‌ ‌त्यांचे‌ ‌स्नायू‌ ‌पेटून‌ ‌उठावेत‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजातील‌ ‌जुन्या,‌ ‌अनिष्ट‌ ‌चालीरिती,‌ ‌रूढी,‌ ‌परंपरा,‌ ‌अन्याय,‌ ‌अत्याचार‌ ‌याविरुद्ध‌ ‌त्यांनी‌ ‌पेटून‌ ‌उठावे‌ ‌आणि‌ ‌ते‌ ‌सारे‌ ‌नष्ट‌ ‌करून‌ ‌त्यातून‌ ‌समाजाला‌ ‌प्रगतीपथावर‌ ‌घेऊन‌ ‌जाणारे‌ ‌नवीन‌ ‌विचार‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावेत.‌‌

पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घालीत‌ ‌……भेदाभेद…‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकवेळ…‌‌
नवनिर्मितीच्या‌ ‌विचारांनी‌ ‌प्रेरित‌ ‌झालेल्या‌ ‌मनाचे‌ ‌वर्णन‌ ‌करताना‌ ‌कवयित्री‌ ‌पुढे‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌पावसाच्या‌ ‌जोरदार‌ ‌सरी‌ ‌पिंगा‌ ‌घालीत‌ ‌म्हणजे‌ ‌स्वत:भोवती‌ ‌गोल‌ ‌गोल‌ ‌फिरत,‌ ‌बेभान‌ ‌होऊन‌‌ जमिनीवर‌ ‌बरसाव्यात.‌ ‌या‌ ‌बेभान‌ ‌सरींमुळे‌ ‌मातीत‌ ‌माती‌ ‌मिसळून‌ ‌जावी.‌ ‌ती‌ ‌एकजीव‌ ‌व्हावी.‌ ‌याचाच‌ ‌अर्थ‌ ‌या‌ ‌मातीतील‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजातील‌ ‌सगळा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌मिटून‌ ‌जावा,‌ ‌संपून‌ ‌जावा,‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌समाजात‌ ‌असलेला‌ ‌गरीब-श्रीमंत,‌ ‌उच्च-नीच,‌ ‌जात-धर्म,‌ ‌स्त्री-पुरुष‌ ‌असा‌ ‌विविध‌ ‌प्रकारचा‌ ‌भेदाभेद‌ ‌नष्ट‌ ‌होऊन‌ ‌भेदभावविरहित‌ ‌नव्या‌ ‌समाजाची‌ ‌निर्मिती‌ ‌व्हावी,‌ ‌असे‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌‌

पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌घुमावा‌ ‌…..‌ ‌दिगंतात…‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा…‌‌
नवनिर्मितीचे‌ ‌विचार‌ ‌प्रखरतेने‌ ‌मांडताना‌ ‌कवयित्री‌ ‌पुढे‌ ‌म्हणतात‌ ‌की,‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌नव्या‌ ‌सुधारणांचा‌ ‌वारा‌ ‌आपल्या‌ ‌समाजात‌ ‌घुमत‌ ‌यावा.‌ ‌या‌ ‌वाऱ्याने‌ ‌इथला‌ ‌प्रत्येक‌ ‌युवक‌ ‌भारून‌ ‌जावा.‌ ‌इथल्या‌ ‌तरुणाने‌ ‌मंत्रमुग्ध‌ ‌होऊन,‌ ‌तहानभूक‌ ‌विसरून‌ ‌नवनवीन‌ ‌गोष्टी‌ ‌निर्माण‌ ‌करण्याची‌ ‌आस‌ ‌धरावी.‌ ‌नवनिर्माणाची‌ ‌चाहूल‌ ‌त्याला‌ ‌लागावी.‌ ‌नवीन‌ ‌विचारांचा‌ ‌नवा‌ ‌समाज‌ ‌निर्माण‌ ‌व्हावा.‌ ‌नव्या‌ ‌विचारांनी,‌ ‌नव्या‌ ‌कर्तृत्वाने‌ ‌आपली‌ ‌सारी‌ ‌भूमी‌ ‌उजळून‌ ‌निघावी.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌आपली‌ ‌भारतभूमी‌ ‌पुन्हा‌ ‌एकदा‌ ‌प्रखर‌ ‌तेजाने‌ ‌तळपावी,‌ ‌तिची‌ ‌कीर्ती‌ ‌सगळ्या‌ ‌जगभर‌ ‌पसरावी,‌ ‌असेच‌ ‌कवयित्रीला‌ ‌वाटते.‌‌

शब्दार्थ‌‌:

  1. एकदा‌ ‌-‌ ‌एकवार‌ ‌(once)‌ ‌
  2. चमकणे‌ ‌-‌ ‌चकाकणे‌ ‌(to‌ ‌brighten,‌ ‌to‌ ‌glitter)‌
  3. ‌रक्त‌ ‌-‌ ‌रूधिर‌ ‌(blood)‌‌
  4. स्नायू‌‌ -‌ ‌(a‌ ‌muscle)‌ ‌
  5. पुकार‌ ‌-‌ ‌हाक‌ ‌
  6. पिंगा‌ ‌- लहान‌ ‌मुलींचा‌ ‌एक‌ ‌खेळ‌
  7. ‌पाऊस‌ -‌ ‌पर्जन्य‌ ‌(rain)‌
  8. ‌कोसळाव्या‌ ‌-‌ ‌पडाव्यात‌ ‌(should‌ ‌fall)‌
  9. ‌घुमावा‌ ‌-‌ ‌(should‌ ‌reverberate)‌
  10. ‌बेभान‌ ‌-‌ ‌अनियंत्रित,‌ ‌अनावर‌ ‌(beyond‌ ‌control)‌‌
  11. भेदाभेद‌ ‌-‌ ‌(discrimination)‌ ‌
  12. ‌युवक‌ ‌-‌ ‌तरुण‌ ‌पुरुष‌ ‌(a‌ ‌young‌ ‌man)‌
  13. ‌नवनिर्माण‌ ‌-‌ ‌नवीन‌ ‌निर्मिती‌ ‌(to‌ ‌create‌ ‌something‌ ‌new)‌‌
  14. भूमी‌‌ ‌-‌ ‌जमीन‌ ‌(land)‌ ‌
  15. चाहूल‌ ‌-‌ ‌कानोसा,‌ ‌सूचना‌ ‌(hint,‌ ‌an‌ ‌inkling)‌ ‌
  16. दिगंत‌ ‌-‌ ‌आसमंत‌ ‌(sky)‌‌

Maharashtra Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 पुन्हा एकदा

वाक्प्रचार‌‌:

1. ‌बेभान‌ ‌होणे‌ ‌-‌ ‌भान‌ ‌विसरणे.‌
2. ‌भारले‌ ‌जाणे‌‌ -‌ ‌मंत्रमुग्ध‌ ‌होणे.