Category: Class 10

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 11 जंगल डायरी Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 11 जंगल डायरी

Marathi Aksharbharati Std 10 Digest Chapter 11 जंगल डायरी Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
लेखकाने बिबळ्याची ताजी पावलं पाहिल्यानंतरच्या कृतींचा घटनाक्रम लिहा.
(i) जंगलाच्या कोपऱ्यात हालचाल जाणवली.
(ii) ___________________________
(iii) ___________________________
(iv) तिथं तेंदूच्या झाडाखाली बांबूमध्ये बिबळ्या बसला होता.
(v) ___________________________
(vi) ___________________________
उत्तर:
(i) जंगलच्या कोपऱ्यात हालचाल जाणवली.
(ii) लेखकाने सगळ्यांना हातानेच थांबायची खूण केली.
(iii) दुर्बीण डोळ्यांना लावल्यावर ती हालचाल स्पष्ट झाली.
(iv) तिथं तेंदूच्या झाडाखाली बांबूमध्ये बिबळ्या बसला होता.
(v) बिबळ्याचा रंग आसपासच्या परिसराशी एवढा मिसळून गेला होता, की त्याची शेपूट जर हलली नसती तर तो लेखकाला मुळीच दिसला नसता.
(vi) त्याची पाठ लेखकाकडे होती, त्यामुळे त्याने अदयाप त्यांना पाहिले नव्हते.
(vii) वनरक्षकाचा पाय काटकीवर पडला.

प्रश्न 2.
कारणे लिहा.
(i) वाघिणीने मंदपणे गुरगुरून नापसंती व्यक्त केली, कारण ……………………………..
(ii) वाघीण पिल्लांच्या सुरक्षेबद्दल दक्ष होती, कारण ……………………………..
उत्तर:
(i) वाघिणीचे पिल्लू तिच्या पाठीवरून घसरले व पाण्यात पडल्यामुळे वाघीणीच्या तोंडावर पाणी उडले.
(ii) वाघांच्या पिल्लांना इतर भक्षकांपासून खूपच धोका असतो.

प्रश्न 3.
विशेष्य आणि विशेषण यांच्या जोड्या लावा.

प्रश्न 4.
स्वमत.
(अ) ‘लेखकाला वाघिणीतील आईची झलक जाणवली’, हे विधान पाठाच्या आधारे स्पष्ट करा.
उत्तरः
अतुल धामनकर यांनी ‘जंगल डायरी’ या पाठात जंगलातील प्राण्यांचे निरीक्षण करतांना आलेल्या विविध अनुभवांचे वर्णन तसेच वाघिणीत दिसलेल्या ‘आईची झलक’ मार्मिक पणे व्यक्त केली आहे.

वाघीण रात्रीच पिल्लांना नाल्याकाठच्या जांभळीच्या दाट झुडपात लपवून शिकारीसाठी गेली होती. संभाव्य शत्रूच्या हल्ल्या पासून आईने पिल्लांना सुरक्षित ठिकाणी लपवले होते. शिकारीनंतर ती सरळ पाण्यात येऊन बसली. मुलांचा दंगाधोपा सुरू होता. थोड्यावेळाने शिकारीपर्यंत पिल्लांना नेण्यासाठी ती उठली. बाबूंच्या गंजीत जिथे शिकार ठेवली होती तिथे पिल्ले आपल्यासोबत येताहेत की नाही हे पाहिले. दोन पिल्ले तिच्या मागोमाग निघाली पण अदयाप दोघे पाण्यातच खेळत होती. वाघिणीने परत त्यांना बोलवणारा आवाज काढला.

वाघिणीने चारही पिल्ले आपल्याबरोबर येताहेत याची पूर्ण खात्री केली. बाकीची दोन्ही पिल्ले आपला खेळ थांबून आईच्या मागे पळत सुटली. या तिच्या प्रेमाचे, खबरदारीचे लेखकाने निरिक्षण केले व त्याला तिच्यातील आईची झलक बघायला मिळाली. पिल्लांची देखभाल करणे, सांभाळणे, त्यांना शिकार आणून खाऊ घालणे हे वाघिणीनेही जबाबदारीने केले होते. आईचे कर्तव्य निभावले होते. त्याला वाघिणीतील आईची झलक अशाप्रकारे जाणवली.

(आ) वाघीण आणि तिच्या पिल्लांची भेट हा प्रसंग शब्दबद्ध करा.
उत्तरः
जंगल डायरी या पाठात अतुल धामनकर यांनी चंद्रपूर येथील जंगल प्रसंगाचे जीवंत चित्रण शब्दबद्ध केले आहे.

वाघीण चारही पिल्लांना वाघ, बिबळा, रानकुत्री यांच्यापासून धोका असल्याने नाल्याकाठच्या जांभळीच्या दाट झुडपात लपवून शिकारीला गेली होती. तिने पिल्लांसाठी खास खबरदारी घेतली होती. ती रात्रभर जंगलात फिरून पिल्लांजवळ परत आली. आईची हाक ऐकताच अजूनवर दडून बसलेली पिल्लं खेळकरपणे तिच्याकडे झेपावली. थकलेली वाघीण पाण्यात विश्रांतीसाठी बसली.

पण पिल्लांना आईला बघून उधान आले. त्यातील एका पिल्लाने वाघिणीच्या पाठीवरच उडी घेतली. तिथून ते घसरले व धपकन पाण्यात पडले. वाघिणीच्या तोंडावर पाणी पडल्याने तिने नापसंती व्यक्त केली. पण पिल्ले खेळतच होती. आईच्या भोवती दंगाधोपा चालू होता. एकमेकांचा पाठलाग करणे, पाण्यात उड्या मारणे, आईला मायेने चाटणे असे खेळ चालू होते. आईच्या भेटीने लपवून ठेवलेली पिल्ले मनमोकळेपणाने खेळत होती.

(इ) डायरी लिहिणे हा छंद प्रत्येकाने जोपासावा, याविषयी तुमचे मत लिहा.
उत्तर:
डायरी म्हणजे दैनंदिनी. रोज आपण सकाळी उठल्यापासून झोपेपर्यंत कोणत्या ठळक गोष्टी करतो याची नोंद ठेवणे केव्हाही उपयुक्त. डायरी लिहिण्याने दिवसभराचा गोषवारा हाती येतो. चांगल्या वाईट गोष्टींची नोंद केली जाते. आजपर्यंत झालेल्या चुका सुधारण्यासाठी डायरीचा उपयोग होतो. चांगल्या गोष्टींच्या नोंदीने पुन्हापुन्हा त्या वाचताना मनाला समाधान वाटते, प्रेरणा मिळते. काही प्रेक्षणीय स्थळे बघितल्यास त्याचीपण नोंद करावी. त्यामुळे विपुल माहिती जमा करता येते. डायरीतील प्रत्येक पान म्हणजे त्या दिवसाचा आरसा असतो. स्थळे, प्रदर्शने, उद्घाटने, करावयाची कामे इ. नोंद आवश्यक असते. त्याची पडताळणी घेऊन आपल्याच कामावर आपण लक्ष ठेवू शकतो. कितीतरी उपयुक्त माहिती भावी पिढीसाठी ही मार्गदर्शक ठरते. स्वत:वर शिस्त, नियंत्रण व सच्चेपणा राखण्यासाठी डायरी लिहिण्याचा छंद प्रत्येकाने जोपासावा असे माझे मत आहे.

Marathi Akshar Bharati Class 10 Textbook Solutions Chapter 11 जंगल डायरी Additional Important Questions and Answers

प्रश्न १. उताराच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती १ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 2.
खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

(i) लेखकाने कोणता रस्ता धरला?
उत्तरः
लेखकाने डावीकडं जाणारा झरीचा रस्ता धरला.

(ii) वनमजूर अचानक का थबकला?
उत्तरः
नुकत्याच गेलेल्या एका मोठ्या बिबळ्याची ताजी पावलं झरीच्या रस्त्यावर उमटलेली दिसली, म्हणून वनमजूर थबकला.

(iii) दुर्बिणीने काय स्पष्ट दिसले?
उत्तरः
तेंदूच्या झाडाखाली बांबूमध्ये बसलेला बिबळ्या दुर्बिणीने स्पष्ट दिसला.

(iv) बिबळ्या जंगलात अदृश्य का झाला?
उत्तर:
टोंगे वनरक्षकाचा पाय एका वाळक्या काटकीवर पडून झालेल्या ‘कट्’ आवाजाने बिबळ्या सावध होऊन जंगलात अदृश्य झाला.

प्रश्न 3.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
(i) गावातून ………………………………….. वनरक्षक आणि त्यांचा सहकारी वनमजूर येताना दिसले. (रेगे, टोंगे, दिघे, पोंगशे)
(ii) हा एक ………………………………….. असून आम्ही पोहोचण्याच्या तासाभर आधीच इथून गेला असावा. (वाघ, रेडा, नर, गेंडा)
(iii) एका ………………………………….. झाडाखाली, बांबूमध्ये बिबळा बसला होता. (आंब्याच्या, तेंदूच्या, बाभळीच्या, सागाच्या)
(iv) थोड्याच अंतरावर ………………………………….. जाणारा रस्ता उजवीकडं वळत होता. (रायबाकडं, ज्योतिबाकर्ड, पन्हाळ्याकडं, जंगलाकड)
उत्तर:
(i) टोंगे
(ii) नर
(iii) तेंदूच्या
(iv) रायबाकडं

कृती २ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
सकारण लिहा.
(i) बिबळ्यानं अदयाप लेखकाला पाहिलं नव्हतं, कारण –
(अ) लेखक लपून बसला होता.
(आ) झुडपांची दाट झाडी होती.
(इ) लेखकाकडे त्याची पाठ होती.
(ई) बांबूचे बन होते.
उत्तर:
बिबळ्यानं अदयाप लेखकाला पाहिलं नव्हतं, कारण लेखकाकडे त्याची पाठ होती.

(ii) तिथं कुठलाही वन्यप्राणी दिसण्याची शक्यता होती, कारण
(अ) बांबूमध्ये बिबळ्या बसला होता.
(आ) नाल्यामध्ये थोडं पाणी साचून राहात होतं.
(इ) जंगलाच्या कोपऱ्यावर थोडीशी हालचाल जाणवली.
(ई) रायबाकडं जाणारा रस्ता उजवीकडे वळत होता.
उत्तरः
तिथं कुठलाही वन्यप्राणी दिसण्याची शक्यता होती, कारण नाल्यामध्ये थोडं पाणी साचून राहात होतं.

प्रश्न 2.
‘बिबळ्याच्या निरीक्षणाची’ हे उत्तर येईल असा प्रश्न तयार करा.
उत्तरः
कोणती चांगली संधी हातची गेली म्हणून लेखक हळहळला?

प्रश्न 3.
सहसंबंध लिहा.
(i) वनरक्षक : टोंगे :: तिखट कानांचा : …………………………………..
(ii) वाळक्या : काट्या :: दाटी : …………………………………..
उत्तर:
(i) बिबळ्या
(ii) झुडपांची

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर लिहा.
(i) गावातून टोंगे वनरक्षक आणि त्यांचा सहकारी वनमजूर येताना दिसले.
(ii) बिबळ्याच्या निरीक्षणांची चांगली संधी हातची गेली म्हणून लेखक आनंदी होते.
उत्तर:
(i) बरोबर
(ii) चूक

प्रश्न 5.
उताऱ्यानुसार पुढील वाक्यांचा योग्य क्रम लावा.
(i) जंगलाच्या कोपऱ्यावर थोडीशी हालचाल जाणवली.
(ii) बिबळ्यानं तो आवाज ऐकताच वळून पाहिलं.
(iii) दोन-तीन नाले असल्यानं झुडपांची दाटी जास्तच जाणवते.
(iv) समोर चालणारा वनमजूर अचानक थबकला.
उत्तर:
(i) समोर चालणारा वनमजूर अचानक थबकला.
(ii) जंगलाच्या कोपऱ्यावर थोडीशी हालचाल जाणवली.
(iii) बिबळ्यानं तो आवाज ऐकताच वळून पाहिले.
(iv) दोन-तीन नाले असल्यानं झुडपांची दाटी जास्तच जाणवते.

कृती ३ : स्वमत

प्रश्न 1.
तुम्ही अनुभवलेल्या जंगल सफारीचे वर्णन लिहा.
उत्तरः
मी इयत्ता ८ वीत असताना नाताळाच्या सुट्टीत जंगल सफारीचा अनुभव घेतला आहे. कोचीन, पेरीयार व टेकाडी या केरळाच्या टूरवर असताना. टेकाडीच्या घनदाट जंगलात हत्तीवरून जंगल सफारीची मजा लुटली. हत्तीवर बसण्याचा, संथ पण हेलकावे घेत जाण्याचा अनुभव निराळाच होता. आम्ही चारजण हत्तीवर बसून जंगल फिरलो. हरणांचे कळप दिसले, रानम्हशी दिसल्या. रानगव्यांचा कळप जाताना आमच्या गाईडने दाखवला. मुंग्यांची मोठ-मोठी वारूळे दिसली. मधमाश्यांचे पोळे पाहिले. वाघही पहायला मिळाला. खूप दूरवर असल्याने वाघाची अंधूकशी झलक दिसली. कोल्हे तर दोन-तीन वेळा दिसले. बहिरीससाणेही दिसले.

आमच्या रस्त्यावरून मुंगूस जाताना पाहिले. त्याची मोठी तुरेदार शेपूट शोभून दिसत होती. सांबरशिंग काळ्याकभिन्न रंगाचे होते. त्याची शिंगे मोठी डौलदार होती. हत्तींचा कळप टेकडीच्या नदीवर पाणी प्यायला आला होता. हत्तींची दोन पिल्ले फारच मोहक होती. पक्ष्यांचा किलबिलाट होता. दाट जंगलातून जाताना पानांची सळसळ होती. झाडांच्या फांदया अक्षरश: आमच्या अंगाखांदयाला लागत होत्या. हत्तीवर असल्याने कोणत्याही वन्यप्राण्यापासून आम्हाला धोका नव्हता. दिवस कसा संपला हे कळलेही नाही. जंगलातील अनुभवांचे गाठोडे घेऊन आम्ही परतलो.

प्रश्न २. पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा :

कृती १ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 2.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

(i) लेखकाला ओलसर चिखलात काय दिसले?
उत्तरः
लेखकाला ओलसर चिखलात मांजरापेक्षा मोठ्या आकाराची अनेक पावलं उमटलेली दिसली.

(ii) लेखक कशासाठी अधीर होता?
उत्तर:
लेखक वाघिणीची पिल्ले बघण्यासाठी अधीर होता.

(iii) लेखकाचे हृदय केव्हां धडधडू लागले?
उत्तर:
पाणवठा जवळ आला तसे लेखकाचे हृदय जोरजोरात धडधडू लागले.

(iv) वाघीण कोठे लपली असावी असे लेखकाला वाटते?
उत्तरः
वाघीण जांभळीच्या झुडपात लपली असावी असे लेखकाला वाटते.

प्रश्न 3.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
(i) प्रचंड ………………………………….. दिवस असल्यानं वाघासारखं जनावर पाण्याच्या आसपासच वावरतं. (थंडीचे, उष्णतेचे, पावसाचे, गरमीचे)
(ii) सुकलेल्या नाल्यात उतरताना माझ्या मनावर एक दडपण आलं होतं. (अनामिक, सहज, भरभरून, दु:खाचे)
(iii) जमिनीवर सर्वत्र पानगळीमुळं पडलेला वाळका ………………………………….. साचून होता. (पाचोळा, पालापाचोळा, पाला, कचरा)
उत्तर:
(i) उष्णतेचे
(ii) अनामिक
(iii) पाचोळा

कृती २ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडून विधान पूर्ण करा.
(i) लहान पिल्लं असणारी वाघीण ही जंगलातलं सगळ्यात …………………………………..
(अ) उत्तम जनावर!
(आ) धोकादायक जनावर!
(इ) विश्वासू प्राणी!
(ई) घाबरट जनावर!
उत्तर:
लहान पिल्लं असणारी वाघीण ही जंगलातलं सगळ्यात धोकादायक जनावर!

(ii) आम्ही सगळ्यांनीच एकमेकांकडं बघत चौकस राहण्याची डोळ्यांनीच.
(अ) खूण करून सूचना केली.
(आ) सावध करून इशारा केला.
(इ) खूणवत संकेत केला.
(ई) इशारा करून सावध केला.
उत्तर:
आम्ही सगळ्यांनीच एकमेकांकडं बघत चौकस राहण्याची डोळ्यांनीच खूण करून सूचना केली.

प्रश्न 2.
चूक की बरोबर लिहा.

(i) लेखकांना वाऱ्यानं हळूच होणारी पानांची सळसळ देखील मोठी वाटत होती.
(ii) सुकलेल्या नाल्यात उतरताना लेखकांच्या मनावर एक अनामिक दडपण आलं नव्हतं.
उत्तर:
(i) बरोबर
(ii) चूक

प्रश्न 3.
सहसंबंध लिहा.
(i) ओलसर : चिखल :: पानांची : …………………………………..
(ii) पिल्लांच्या : पाऊलखुणा :: वाघीणीचे : …………………………………..
उत्तर:
(i) सळसळ
(ii) गुरगुरणे.

कृती ३: स्वमत

प्रश्न 1.
तुम्ही पाहिलेल्या सर्कशीमधील चित्तथरारक प्रसंगाचे वर्णन तुमच्या शब्दांत करा.
उत्तरः
आजही तो प्रसंग डोळ्यांसमोर जसाचा तसा आठवतो. ‘द ग्रेट रॉयल सर्कस’ चा अविस्मरणीय प्रसंग चित्तथरारक होता, सर्कशीची सुरुवात अतिशय शानदार झाली. एका पायावरच्या कसरती झाल्या. मग खास आकर्षण असणारा सिंह पिंजऱ्यात आणला गेला. पिंजऱ्यातून त्याला बाहेर काढले, मग रिंग मास्टर ने त्याला पेटलेल्या चक्रातून उडी मारण्याचा हुकूम दिला. सिंहाने ५ उड्या मारल्या, सर्वांनी टाळ्यांचा गजर केला. रिंग मास्टरने देखील त्याला हंटर दाखवून पुन्हा पिंजऱ्यात जाण्याचा आदेश दिला. आता मात्र सिंहाने तो आदेश साफ नाकारला. तो तेथूनच रिंगणातून पळत सुटून प्रेक्षकांच्या दिशेने धावत गेला. एकच हाहा:कार माजला. सगळे लोक गडबडले. किंचाळ्या आणि आक्रोशांनी परिसर गंभीर झाला. लोक इतस्तत: धावू लागले. चेंगराचेंगरीत अनेकांना गंभीर दुखापती झाल्या. सिंह येऊन आपल्याला खाणार या भीतीने मृत्यूच डोळ्यांपुढे दिसू लागला. सर्कशीतील कलाकारांची तारांबळ उडाली. अनेक खुर्ध्या तुटल्या. सर्कशीच्या तंबूलाही आग लागली. जो तो जीव घेऊन पळत सुटला. अनेकांच्या प्रयत्नांनी परिस्थिती आटोक्यात आली.

प्रश्न ३. पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.
कृती १ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 2.
खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

(i) वाघीण कशाबद्दल दक्ष असते?
उत्तर:
वाघीण पिल्लांच्या सुरक्षेबद्दल दक्ष असते.

(ii) पिल्लांना कां उधाण आले होते?
उत्तर:
आईला पाहून पिल्लांना उधाण आले होते.

(iii) वाघिणीने शिकारीला जाण्यापूर्वी पिल्लांना कोठे लपवले होते?
उत्तर:
शिकारीला जाण्यापूर्वी वाघिणीने पिल्लांना नाल्याकाठच्या जांभळीच्या दाट झुडपात लपविले होते.

(iv) लेखकाच्या अंगावर काटा आला व तो जागीच का थबकला?
उत्तरेः
‘ऑऽव्हऽऽ!’ अचानक नाल्याच्या पलीकडून आलेल्या बारीक आवाजानं लेखकाच्या अंगावर काटा आला व तो जागीच थबकला.

(v) बाजूच्या जांभळीच्या झाडीतून थेट पाण्यात कोणी उडी मारली?
उत्तर:
वाघिणीच्या एका पिल्लानं बाजूच्या जांभळीच्या झाडीतून थेट पाण्यात उडी मारली.

प्रश्न 3.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
(i) ………………………………….. पिल्लांच्या सुरक्षेबद्दल भलतीच दक्ष असते. (सिंहीण, वाघीण, हरीण, कोल्हीण)
(ii) ………………………………….. च्या भोवती जबरदस्त दंगाधोपा सुरू झाला. (आई, वाघीणी, पिल्लां, लेखका)
उत्तर:
(i) वाघीण
(ii) आई

कृती २ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
योग्य पर्याय निवडा.

(i) वाघीण विश्रांती घेत होती, कारण …………………………………..
(अ) पिल्लांचा जबरदस्त दंगाधोपा चालू होता
(आ) रात्रभरच्या वाटचालीनं ती थकली होती.
(इ) पिल्लांच्या सुरक्षिततेबद्दल दक्ष होती.
(ई) तीनही पिल्लं पाण्यात उतरली होती.
उत्तरः
वाघीण विश्रांती घेत होती, कारण रात्रभरच्या वाटचालीनं ती थकली होती.

प्रश्न 2.
घटनेनुसार वाक्यांचा क्रम लावा.
(i) एका पिल्लानं बाजूच्या जांभळीच्या झाडीतून थेट पाण्यात उडी घेतली.
(ii) अचानक पाण्यात धपकन’ काहीतरी पडल्याचा आवाज आला.
(iii) लगेच त्याच्या पाठोपाठ उरलेली तीनही पिल्लं धपाधप पाण्यात उतरली.
(iv) मी पाणवठ्याकडं पाहिलं आणि आश्चर्यानं थक्कच झालो.
उत्तरः
(i) अचानक पाण्यात धपकन’ काहीतरी पडल्याचा आवाज आला.
(ii) मी पाणवठ्याकडे पाहिलं आणि आश्चर्यानं थक्कच झालो.
(iii) एका पिल्लानं बाजूच्या जांभळीच्या झाडीतून थेड पाण्यात उडी घेतली होती.
(iv) लगेच त्याच्या पाठोपाठ उरलेली तीनही पिल्लं धपाधप पाण्यात उतरली.

प्रश्न 3.
चूक की बरोबर लिहा.
(i) वाघीण रात्रीच पिल्लांना नाल्याकाठच्या जांभळीच्या दाट झुडपात लपवून शिकारीसाठी गेली होती.
(ii) पिल्लांच्या उत्साहाला लेखक बघताच उधाण आलं होतं.
उत्तर:
(i) बरोबर
(ii) चूक

कृती ३: स्वमत.

प्रश्न 1.
‘भारताचा राष्ट्रीय पशू-वाघ’ याबद्दल तुम्हांला असलेली माहिती तुमच्या शब्दांत मांडा.
उत्तरः
वाघ हा जंगलात राहणारा मांसाहारी सस्तन पशू आहे. हा भूतान, नेपाळ, भारत, कोरिया, अफगाणिस्तान व इंडोनेशिया मध्ये जास्त संख्येने आढळतो. लाल, पिवळ्या पट्ट्यांचे याचे शरीर असून पायाकडचा भाग पांढरा असतो. त्याचे वैज्ञानिक नाव ‘पॅथेरा टिग्रिस’ आहे. संस्कृत मध्ये ‘व्याघ्र’ असे संबोधले जाते. दाट वनांत, दलदलीच्या भागात रहाणारा हा प्राणी आहे. सांबर, चित्ता, म्हैस, हरणे यांची तो झडप घालून शिकार करतो. वाघीण साडेतीन महिन्यानंतर साधारणत: दोन ते तीन पिल्लांना जन्म देते. ही पिल्ले शिकार करण्याची कला आपल्या आईकडून म्हणजे वाघिणीकडून शिकतात. साधारणपणे १९ वर्षांचे आयुर्मान यांना लाभलेले असते. असा हा ‘वाघ’ आपल्या भारताचा राष्ट्रीय पशू आहे.

प्रश्न ४. खालील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा,
कृती १ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतीबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 2.
खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

(i) वाघिण पिल्लांना कोठे घेऊन जात होती?
उत्तर:
वाघिण पिल्लांना शिकारीकडे घेऊन जात होती.

(ii) वाघिणीने पिल्लांना कोणता इशारा केला?
उत्तर:
वाघिणीने पिल्लांना ‘ऑऽव’ आवाज करून मागे येण्याबद्दल इशारा केला.

प्रश्न 3.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.
(i) आई वळून एखादया पिल्लाला ………………………………….. चाटत होती. (ममतेने, प्रेमाने, आपुलकीने, मायेने)
(ii) वाघिणीनं ………………………………….. पार करून बांबूच्या गंजीत पाय ठेवला. (नाला, ओढा, नदी, ओहोळ)
(iii) ………………………………….. मिनिटांत पिल्लांना घेऊन वाघीण जंगलात दिसेनाशी झाली. (चारच, पाचच, एकच, दोनच)
उत्तर:
(i) मायेने
(ii) नाला
(iii) दोनच

कृती २ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
एका शब्दात चौकटी पूर्ण करा,
(i) दोनच मिनिटांत वाघीण येथे गेली दिसेनाशी झाली.
(ii) लेखकाच्या यात मोलाची भर पडली.
उत्तर:
(i) जंगलात
(ii) व्याघ्रअनुभवात.

प्रश्न 2.
परिच्छेदात आलेल्या वन्यप्राण्यांची नावे लिहा.
उत्तर:
सांबर, रानगवा, नीलगाय, रानडुक्कर, वाघीण

प्रश्न 3.
ओघतक्ता योग्यक्रमाने पूर्ण करा.

प्रश्न 4.
चूक की बरोबर लिहा.
(i) वाघिणीनं नाला पार करून बांबूच्या गंजीत पाय ठेवला.
(ii) लेखकांच्या व्याघ्रअनुभवात मोलाची भर घालणारा हा अनुभव नव्हता.
उत्तर:
(i) बरोबर
(ii) चूक

(स्वाध्याय कृती)

प्रश्न 1.
(i) डायरी लिहिणे हा छंद प्रत्येकाने जोपासावा, या विषयावर तुमचे मत लिहा.
उत्तर:
डायरी म्हणजे दैनंदिनी. रोज आपण सकाळी उठल्यापासून झोपेपर्यंत कोणत्या ठळक गोष्टी करतो याची नोंद ठेवणे केव्हाही उपयुक्त. डायरी लिहिण्याने दिवसभराचा गोषवारा हाती येतो. चांगल्या वाईट गोष्टींची नोंद केली जाते. आजपर्यंत झालेल्या चुका सुधारण्यासाठी डायरीचा उपयोग होतो. चांगल्या गोष्टींच्या नोंदीने पुन्हापुन्हा त्या वाचताना मनाला समाधान वाटते, प्रेरणा मिळते. काही प्रेक्षणीय स्थळे बघितल्यास त्याचीपण नोंद करावी. त्यामुळे विपुल माहिती जमा करता येते. डायरीतील प्रत्येक पान म्हणजे त्या दिवसाचा आरसा असतो. स्थळे, प्रदर्शने, उद्घाटने, करावयाची कामे इ. नोंद आवश्यक असते. त्याची पडताळणी घेऊन आपल्याच कामावर आपण लक्ष ठेवू शकतो. कितीतरी उपयुक्त माहिती भावी पिढीसाठी ही मार्गदर्शक ठरते. स्वत:वर शिस्त, नियंत्रण व सच्चेपणा राखण्यासाठी डायरी लिहिण्याचा छंद प्रत्येकाने जोपासावा असे माझे मत आहे.

जंगल डायरी Summary in Marathi

जंगल डायरी पाठपरिचय‌ ‌

‘जंगल‌ ‌डायरी’‌ ‌हा‌ ‌पाठ‌ ‌लेखक‌ ‌’अतुल‌ ‌धामनकर’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिला‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌पाठात‌ ‌ताडोबा‌ ‌अभयारण्यात‌ ‌सफर‌ ‌करताना‌ ‌आलेले‌ ‌अनुभव‌ ‌रोमहर्षक‌ ‌पद्धतीने‌ ‌मांडले‌ ‌आहेत.‌ ‌त्याचबरोबर‌ ‌वाघिणीमध्ये‌ ‌दडलेल्या‌ ‌’आईचे’‌ ‌रोमहर्षक‌ ‌वर्णन‌ ‌केलेले‌ ‌आहे.‌

जंगल डायरी Summary in English

“Jungle‌ ‌Diary’‌ ‌is‌ ‌written‌ ‌by‌ ‌Atul‌ ‌Dhamankar.‌ ‌Thrilling‌ ‌experiences‌ ‌are‌ ‌mentioned,‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌jungle‌ ‌safari‌ ‌at‌ ‌Tadoba‌ ‌Sanctuary.‌ ‌The‌ ‌motherhood‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌tigress‌ ‌is‌ ‌beautifully‌ ‌depicted‌ ‌in‌ ‌this‌ ‌lesson.

जंगल डायरी ‌शब्दार्थ‌ ‌

• विश्रामगृह‌ ‌–‌ ‌आरामालय‌ ‌–‌ ‌(guest‌ ‌house)‌ ‌
• थबकणे‌ ‌– थांबणे‌ ‌–‌ ‌(pause)‌ ‌
• चारही‌ ‌बाजूंना‌ ‌–‌ ‌चारही‌ ‌दिशांना‌ ‌–‌ ‌(in‌ ‌all‌ ‌directions)‌ ‌
• कोपरा‌ ‌–‌ ‌आडोसा‌ ‌–‌ ‌(corner)‌ ‌
• अदयाप‌ ‌–‌ ‌अजूनही‌ ‌–‌ ‌(till‌ ‌now)‌ ‌
• वाळकी‌ ‌–‌ ‌सुकलेली‌ ‌–‌ ‌(dried)‌ ‌
• काटकी‌ ‌–‌ ‌वाळक्या‌ ‌काटक्या‌ ‌–‌ ‌(twings)‌ ‌
• अदृश्य‌ ‌–‌ ‌दिसेनासा‌ ‌–‌ ‌(disappear)‌ ‌
• वन्यप्राणी‌ – ‌रानटी‌ ‌प्राणी‌ ‌–‌ ‌(wild‌ ‌animals)‌
• ‌हळहळणे‌ ‌–‌ ‌वाईट‌ ‌वाटणे‌ ‌–‌ ‌(to‌ ‌feel‌ ‌bad)‌
• ‌शरमिंदा‌ ‌–‌ ‌लाजणे‌ ‌– (awkward)‌ ‌
• दाट‌ –‌ ‌गर्द‌ ‌– (dense)‌ ‌
• सावध‌ ‌–‌ ‌दक्ष‌ ‌–‌ ‌(careful)‌ ‌
• अनामिक‌ ‌–‌ ‌नाव‌ ‌नसलेले‌ ‌–‌ ‌(unknown)‌ ‌
• ओलसर‌ ‌ओला‌ ‌–‌ ‌(damp)‌ ‌
• परिसर‌ ‌–‌ ‌आजुबाजूची‌ ‌जागा‌ ‌–‌ ‌(surrounding)‌ ‌
• पानगळ‌ – ‌पानझड‌ ‌– (fall) ‌
• वाळका‌ ‌पाचोळा‌ ‌–‌ ‌सुकलेली‌ ‌पाने‌ ‌–‌ ‌(dry‌ ‌leaves)‌ ‌
• ‌कसरत‌ ‌‌–‌ ‌कठीण‌ ‌बाब‌ ‌–‌ ‌(difficult‌ ‌task)‌ ‌
• चौकस‌ ‌– जिज्ञासू,‌ ‌–‌ ‌(inquisitive)‌, ‌काळजीपूर्वक‌ ‌–‌ ‌(careful)‌ ‌
• खूण‌ ‌–‌ ‌इशारा‌ ‌–‌ ‌(a‌ ‌sign)‌ ‌
• दडपण‌ ‌–‌ ‌ताण‌ ‌– (pressure)‌ ‌
• पाणवठा‌ ‌–‌ ‌पाण्याची‌ ‌जागा‌ ‌–‌ ‌(reservoiour)‌ ‌
• आश्वासक‌ ‌–‌ ‌पाठींबा‌ ‌देणारा‌ ‌– (supportive)‌ ‌
• विरळ‌ ‌–‌ ‌संख्येने‌ ‌कमी‌ ‌–‌ ‌(rare)‌ ‌
• संभाव्य‌ ‌–‌ ‌अपेक्षित‌ ‌– (expected)‌ ‌
• खबरदारी‌ ‌–‌ ‌काळजी‌ ‌– (precaution)
• आवश्यक‌ ‌– जरुरी‌ ‌– (necessary)
• राबता – ये‌ ‌जा‌ ‌–‌ ‌(movements)
• ‌भलतीच‌ ‌– खुप – ‌(too‌ ‌much)
• दडून‌ ‌बसणे‌ ‌–‌ ‌लपून‌ ‌बसणे‌ ‌–‌ ‌(to‌ ‌hide)
• विश्रांती‌ ‌– आराम‌ – (to‌ ‌take‌ ‌rest)‌
• गुरगुरणे‌ ‌‌–‌ ‌वाघाचा‌ ‌आवाज‌ –‌ ‌(roaring)
• मायेने‌ ‌‌–‌ ‌प्रेमाने – (with‌ ‌love)‌
• घटकाभर‌ ‌‌–‌ ‌थोडावेळ‌ ‌–‌ ‌(for‌ ‌a‌ ‌while)
• झलक‌ – रूप –‌ ‌(glimpse)
• व्याघ्र – वाध‌ – ‌(tiger)‌ ‌

जंगल डायरी वाक्प्रचार‌

• हातची‌ ‌संधी‌ ‌गमावणे‌ ‌–‌ ‌हातचा‌ ‌मोका‌ ‌घालवणे,‌
• ‌सरसरून‌ ‌काटा‌ ‌येणे‌ ‌–‌ ‌घाबरणे.‌ ‌
• पारंगत‌ ‌असणे‌ ‌– तरबेज‌ ‌असणे.‌ ‌
• दंग‌ ‌होणे‌ ‌– मग्न‌ ‌होणे.‌ ‌
• उधाण‌ ‌येणे‌ ‌– उत्साह‌ ‌संचारणे.‌ ‌
• आश्चर्याने‌ ‌थक्क‌ ‌होणे‌ ‌–‌ ‌नवल‌ ‌वाटणे.

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 English Solutions Unit 1.1 Where the Mind is Without Fear Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 English Kumarbharati Textbook Solutions Unit 1.1 Where the Mind is Without Fear

Maharashtra Board Class 10 English Solutions Unit 1.1 Warming Up Questions and Answers

Where The Mind Is Without Fear Question Answer Class 10 Question 1.
Pair up with your partner and match the terms with their given meanings: (The answers are given directly)

Column ‘A’	Column ‘B’
(1) Humanism	(a) Concern about and action aimed at protecting the environment.
(2) Patriotism	(b) Holding liberal views.
(3) Internationalism	(c) Quality of being patriotic vigorous support for one’s country.
(4) Liberalism	(d) State or process of being international.
(5) Environmentalism	(e) A rationalistic outlook towards humans rather than a divine or supernatural one.

Answer:

(1) Humanism	(e) A rationalistic outlook towards humans rather than a divine or supernatural one.
(2) Patriotism	(c) Quality of being patriotic vigorous support for one’s country.
(3) Internationalism	(d) State or process of being international.
(4) Liberalism	(b) Holding liberal views.
(5) Environmentalism	(a) Concern about and action aimed at protecting the environment.

Where The Mind Is Without Fear Questions And Answers Question 2.
Taking the help of a dictionary/the internet, guess and write the type of poem against its description:
Sonnet, Epic, Limerick, Lyric, Ballad, Humorous, Elegy, Idyll, Free verse
Answer:
A long story-poem, often mythical – epic
A short story poem with a message – ballad
A poem of 14 lInes – sonnet
A song-like poem – lyric
A poem with no uniformity of rhyme. rhythm, &c. – free verse
A poem set in a picturesque. rustic background – idyll
A sad poem lamenting the death ofa loved one – elegy
A 5-line short funny poem with rhyme scheme aabba – limerIck
A poem written, just to create htniour – humorous

Where The Mind Is Without Fear Class 10 English Workshop Questions and Answers Maharashtra Board

Where The Mind Is Without Fear Question Answer Question 1.
In your notebook write down lines from the poem as a proof for the following.

(a) Tagore wishes for a nation where people are truthful.
Answer:
Line: Where words come out from the depth of truth.

(b) The poet would like everyone to work hard to reach their goal and in the long run to reach perfection.
Answer:
Line: Where tireless striving stretches its arms towards perfection.

(c) The poet wishes that everyone in his country holds his head high in dignity.
Answer:
Line: Where the mind is without fear and the head is held high.

(d) The poet dreams of a nation where knowledge should be free to all.
Answer:
Line: Where knowledge is free.

(e) The poem is a ‘prayer’.
Answer:
Lines:
(i) Where the mind is led forward by Thee.
(ii) Into that heaven of freedom, my Father, let my country awake.

Where The Mind Is Without Fear English Workshop Answers Question 2.
Read the columns carefully and match the expressions with their meanings.

No	Column A	Column B
(1)	The head is held high	(a) A fearless person
(2)	Narrow domestic walls	(b) Sincerity of heart
(3)	Knowledge is free	(c) A person with self-respect and proud of possessing it
(4)	Depth of truth	(d) Narrow mindedness
(5)	Mind is without fear	(e) Education is given to all
(6)	Stretches its arms	(f) Dried up, infertile land of sands
(7)	Clear stream of reason	(g) Clear thinking
(8)	Dead habits	(h) Aim at perfection
(9)	Ever widening thought and action	(i) Broadening the outlook and attitude

Answer:

(1) The head is held high	(c) A person with self-respect, and proud of possessing it. (Board’s Model Activity Sheet)
(2) Narrow domestic walls	(d) Narrow mindedness.
(3) Knowledge is free	(e) Education is given to all. (Board’s Model Activity Sheet)
(4) Depth of truth	(b) Sincerity of heart. (Board’s Model Activity Sheet)
(5) Mind is without fear	(a) A fearless person.
(6) Stretches its arms	(h) Aim at perfection.
(7) Clear stream of reason	(g) Clear thinking.
(8) Dead habits	(f) Dried, infertile land of sands, (Board’s Model Activity Sheet)
(9) Ever	(i) widening thought and action Broadening the outlook and attitude.

Where The Mind Is Without Fear Class 10 Question 3.
(A) Answer the following questions in your own words.

(a) How is the world broken into fragments?
Answer:
The world is broken into fragments by divisions on the basis of religion, caste, class, race and colour in societies all over the world.

(b) Explain what the ‘tireless striving’ should, be for.
Answer:
Tireless striving’ should be to attain one’s goals as well as to achieve perfection.

(c) ‘Where words come out from the depth of truth.’ Explain in your own words.
Answer:
It means when people speak truthfully and with complete’ sincerity of heart.

(d) Who is ‘Thee’ in the poem? What does the poet appeal to ‘Thee’ to do?
Answer:
‘Thee’ in this poem is God. The poet wishes God to awaken his country into a heaven of freedom, where the people are all truly free and total freedom of good thoughts, good words and good actions exists.

(e) What qualities does the poet wish to inculcate in his countrymen?
Answer:

(B) Write in your notebook your own response and justify, where needed.
(a) Is the poem a prayer for India alone?
Answer:
The poem is a prayer for India alone, but it is also relevant for countries all over the world.

(b) What should the words we speak reflect?
Answer:
The words we speak should reflect our sincerity and truthfulness.

(c) What should people keep on widening? How can it be done?
Answer:
People should keep on widening their attitude and outlook. This can be done by getting rid of prejudices, travelling to different places and through education.

(d) From what darkness of night should our nation awake?
Answer:
Our nation should awaken from the darkness of prejudices, division of society, old traditional rituals and customs that are harmful, discrimination in imparting knowledge, insincerity, untruthfulness, fear and lack of self-respect.

(e) What attributes of Rabindranath Tagore does the poem (prayer) reflect?
Answer:
The poem reflects Rabindranath Tagore’s patriotism and love for his countrymen, his clear- thinking, his broad outiook, his, scientific attitude and his emphasis on hard work.

(f) What effect does the repetition of the word ‘where’ at the begining of each line?
Answer:
The repetition of the word ‘where’ at the beginning of each line denotes the increasing intensity of hope and trust the poet puts in his vision.

Where The Mind Is Without Fear Solutions Question 4.
Read the poem carefully and complete the table after the discussion in pairs. One is done for you.
Answer:

Concepts in the poem	Present situation	Expected/ideal situation
(1) mind	mind is full of fear	fearless mind
(2) head	……………………………….	……………………………….
(3) knowledge	……………………………….	……………………………….
(4) words	……………………………….	……………………………….
(5) habit	……………………………….	……………………………….
(6) thought and action	……………………………….	……………………………….

Answer:

Concepts in the poem	Present situation	Expected/ideal situation
(1) mind	Mind is full of fear.	Fearless mind.
(2) head	Head is bowed down.	Head is held high
(3) knowledge	Knowledge is the privilege of a select minority.	Knowledge is free and available to all.
(4) words	Words are insincere.	Words are truthful and sincere.
(5) habit	Old traditional rituals and customs that are harmful are followed.	There is reason and clarity of thought.
(6) thought and action	Thoughts and actions are determined by a narrow-minded attitude.	Thoughts and actions are determined by a broad outlook.

Where The Mind Is Without Fear Rhyme Scheme Question 5.
(A) Complete the following sentences using your own interpretation.

(a) When the mind is without fear and head unbowed, we enjoy ………………………….. freedom.
(b) When knowledge is free, every citizen enjoys the right to ………………………….. and …………………………. .
(c) We can prevent ………………………….. injustice when we pull down discriminatory walls of caste, class, religion etc.
(d) Constant effort and strife leads to …………………………. .
(e) Logical thinking and reasoning can put a stop to ………………………….. .
(f) Tagore appeals to God to make his country a …………………………. .
Answer:
(a) When the mind is without fear and the head is unbowed, we enjoy complete freedom.
(b) When knowledge is free, every citizen enjoys the right to learn and obtain knowledge.
(c) We can prevent social injustice when we pull down the discriminatory walls of caste, class, religion, etc.
(d) Constant effort and strife leads to achieving our goals and td perfection.
(e) Logical thinking and reasoning can put a stop to the following of old traditions and customs that are harmful.
(f) Tagore appeals to God to make his country a heaven where people have good thoughts, say good words and do good actions.

(B) Fill in the blanks.
(a) Students should keep themselves aloof from ………………………….. .
(b) When ………………………….. everyone will be literate.
(c) It is a social duty of every student of modern world to uproot ………………………….. from societies.
(d) Students must develop ………………………….. outlook and attitudes.
(e) In the world of sycophancy, students must ………………………….. .
Answer:
(a) Students should keep themselves aloof from old harmful traditions.
(b) When knowledge is free everyone will be literate.
(c) It is the social duty of every student of the modern world to uproot narrow-mindedness from societies.
(d) Students must develop broad outlook and attitudes.
(e) In the world of sycophancy, students must have self-respect.

Question 6.
Find out the examples of ‘Metaphor’ from the poem.
Answer:

• ‘Clear stream of reason’. Here reason has been implicitly compared to a clear stream.
• ‘Dreary desert sand of dead habit’. Here old j habits have been implicitly compared to the dreary desert! sand.

Where The Mind Is Without Fear Question Answers Question 7.
Almost every line of the poem begins with the word ‘Where’ and it expects an idealistic country and countrymen. Now work in a group of six students and compose your poem regarding ‘Ideal School’. Begin your lines with the word ‘Where’ . . . . .
Answer:
Ideal School
An ‘Ideal School’ is one…
Where fun, games and studies go hand in hand,
Where teachers come from all over the land,
Where no punishment is given to one, nor any 5 blame,
Where motivation and encouragement is the name I of the game.
(Students can write their own poems.)

Question Answer Of Where The Mind Is Without Fear Question 8.
Read the poem. Write an Appreciation of the poem in about 12 to 15 sentences with the help of the following points. Use a paragraph format.

Points

• Title
• Poet
• Rhyme scheme
• Favourite line
• Theme/Central idea
• Figures of speech
• Special features – Type of the poem, language, tone, implied meaning, etc.
• Why I like/ dislike the poem

Answer:
Note : The points format given in Appreciation of Poem is for east), understanding. IU.nvever, it is io he written in the form of a [laragraph in the examination.

Question 9.
Imagine that you have to deliver a speech on the occasion of ‘Independence Day’ or the ‘Republic Day’ in the school assembly. Prepare a speech to deliver on ‘India of my dreams’

Use the following steps :
Greeting and salutation
Self Introduction
Introduction of the topic
Elaboration of the topic with examples
Conclusion
Thanking audience
Answer:

My Dream India

Respected Principal, teachers and my dear friends. Today, 15th August. is the day India won her freedom. No a0bL, at that time the citizens of free

India had many dreams for their country, some of which would have certainly come true. I, Rohan Mehta, often think about my ‘dream’ India too, and I would like to tell you something about it.

In the India of my dreams, there would be no poverty. Every Indian would be able to live a comfortable life. Every single person would be literate and the pursuit and acquisition of knowledge would be open to all, irrespective of caste, creed or religion. Corruption eats away a country, and in my dream India there would be no corrupt people. Truth and sincerity would reign. The large population will turn out to be an advantage rather than a handicap. We will be using renewable energy sources more and more. Every man, woman and child would be able to hold up his or her head with dignity and self-respect. India will be a ‘Super power’; but unlike the current ‘Super powers’ India will always lend a helping hand to the developing nations. There would be no need to have a police force because there would be no crime and no criminals—everyone would be happy and content.

This is my dream India in brief and there are many more things I would like to add to this list. I will certainly do my bit to make my dream come j true. Thank you.

Question 10.
Read the short story written by Rabindranath Tagore ‘The Kabuliwala’ or ‘The Home Coming.’
Answer:
Visit the website and collect more information about Rabindranath Tagore’s life and work.

Question 11.
Explain the following :

(a) what the poet prays to the Almighty for :
Answer:
The poet prays to the Almighty asking Him to awaken his country into a heaven of freedom, where the people are all truly free and total freedom of good thoughts, good words and good actions exists, while respecting those of others.

(b) what ‘reason’ and ‘dead habit’ are compared to :
Answer:
‘Reason’ is compared to a clear stream, and ‘dead habit’ is compared to the dreary desert sand.

(c) what the poet wishes for :
Answer:
The poet wishes that his country awakens into a heaven of freedom, where the people are all truly free and total freedom of good thoughts, good words and good actions exists.

(d) how the world is broken into fragments :
Answer:
The world is broken into fragments by divisions on the basis of religion, caste, class, race and colour in societies all over the world.

(e) what ‘tireless striving’ should be for :
Answer:
Tireless striving’ should be to attain one’s goals as well as to achieve perfection.

(f) the meaning of ‘Where words come out from the depth of truth’ :
Answer:
It means when people speak truthfully and with complete’ sincerity of heart.

(g) who ‘Thee’ is in the poem and what the poet appeals to ‘Thee’ to do :
Answer:
‘Thee’ in this poem is God. The poet wishes God to awaken his country into a heaven of freedom, where the people are all truly free and total freedom of good thoughts, good words and good actions exists.

Question 12.
Find out lines from the poem as a proof for the following :

(a) Tagore wishes for a nation where people are truthful.
Answer:
Line : Where words come out from the depth of truth.

(b) The poet would like everyone to work hard to reach their goal and in the long run to reach perfection.
Answer:
Line : Where tireless striving stretches its arms towards perfection.

(c) The poet wishes that everyone in his country holds his head high in dignity.
Answer:
Line : Where the mind is without fear and the head is held high.

(d) The poet dreams of a nation where knowledge should be free to all.
Answer:
Line : Where knowledge is free.

(e) The poem is a ‘prayer’.
Answer:
Lines : (i) Where the mind is led forward by Thee.
(ii) Into that heaven of freedom, my Father, let my country awake.

Question 13.
Find examples of Alliteration from the poem.
Answer:

1. Where the mind is without fear and the head is held high.
   Repetition of the sound of ‘w’ and ‘h’.
2. Where the world has not been broken up into fragments.
   Repetition of the sound 4of ‘w’.
3. Where words come out from the depth of truth.
   Repetition of the sound of ‘w’.
4. Where tireless striving stretches its arms towards perfection.
   Repetition.of the sound of ‘t’ and ‘s’.
5. Into the dreary desert sand of dead habit
   Repetition of the sound of ‘d’.

Question 14.
Find examples of Personification from the poem.
Answer:

1. ‘Where tireless striving stretches its arms towards perfection.’ Here ‘tireless striving’ has been given the human quality of stretching its arms.
2. ‘Dreary desert sand of dead habit’. Here ‘habit’ has been given the quality of death.

Question 15.
Find the figures of speech in the line: ‘Into that heaven of freedom, my Father, let my country awake.’
Answer:

• Synecdoche: ‘Country’ stands for the people of the country.
• Apostrophe: The poet is addressing the Almighty.

Question 16.
Comment on the rhyme scheme of the poem.
Answer:
The poem is written in free verse without! any rhyme scheme.

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 English Solutions Unit 4.4 The Height of the Ridiculous Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 English Kumarbharati Textbook Solutions Unit 4.4 The Height of the Ridiculous

Maharashtra Board Class 10 English Solutions Unit 4.4 Warming Up Questions and Answers

The Height Of The Ridiculous Appreciation Question 1.
The teacher writes incomplete sentences on the board. He/She asks the students to complete them in their notebooks.
(a) Today, I am happy because ……………………………… .
(b) Today after the class, I wish ……………………………… .
(c) Tomorrow, I feel that ……………………………… .
(d) I want to laugh because ……………………………… .
(e) Today, the class seems to be cheerful about ……………………………… .
Answer:
(a) my grandparents are coming for a holiday.
(b) to eat an ice cream.
(c) I will go for a movie.
(d) I am very happy.
(e) the forthcoming football match.

The Height Of The Ridiculous Question 2.
The teacher writes an incomplete sentence and asks the students to complete it in a funny way.
Answer:
(1) Mother gave me cheese but the cat ate it.
(2) I went to the market and bought an elephant.

Appreciation Of Poem The Height Of Ridiculous Question 3.
Give the words related to:

Syllable
A syllable is a unit of spoken language made up of a single uninterrupted sound formed by a vowel and consonants. For example, single syllable : ant, two syllables – water, three syllables : Inferno.
Answer:

The Height Of The Ridiculous Theme Question 4.
Pick out the word from the given box and write it in the correct columns below.

jump, narrow, cable, live, queen, butter, tree, kitten, van, yellow, dale, happy, night, printer, star, sober, paper, cloud, pearl, within, bike, began, slender.

Here the focus is not on the spellings but the pronunciation of the words.

Words with one syllable	Words with two syllables

Answer:

Words with one syllable	Words with two syllables
jump, live, queen, tree, van, dale, night, star, cloud, pearl, bike	narrow, cable, butter, kitten, yellow, happy, printer, sober, paper, within, began, slender

The Height Of The Ridiculous Notes Question 5.
Count the syllables and circle the appropriate number in the box.

Answer:

The Height Of The Ridiculous Question 6.
Write the names of any five of your friends and mention the number of syllables in each name.

Name	Number of syllables

Answer:

Name	Number of syllables
Rohan	2
Namrata	3
Poonam	2
Jai	1
Nilima	3

The Height of the Ridiculous Class 10 English Workshop Questions and Answers Maharashtra Board

The Height Of The Ridiculous Question 1.
Find out expressions from the poem that indicate funny moments.
For example, I laughed as I would die.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
Answer:
(1) was all upon the grin
(2) the grin grew broad
(3) and shot from ear to ear
(4) He read the third; a chuckling noise
(5) The fourth; he broke into a roar
(6) The fifth; his waistband split;
(7) The sixth; he burst five buttons off;
(8) And tumbled in a fit.

Appreciation Of The Poem The Height Of Ridiculous Question 2.
Order of sequence : Arrange the following reactions in their proper order, as per the poem.
(a) His waistband split
(b) The grin grew broad.
(c) Sleepless eye.
(d) Was all upon the grin.
(e) He broke into a roar.
(f) He burst five buttons off.
Answer:
(d) Was all upon the grin
(b) The grin grew bro^d
(e) He broke into a roar
(a) His waistband split
(f) He burst five buttons
(c) Sleepless eye

Height Of Ridiculous Appreciation Question 3.
Form pairs and find out the various rhyming words in the poem and two of your own. Complete the following table.

Words	Rhyming words from the poem	Rhyming words more of your own
ear
within
man
split
way
him
die
mood

Answer:

Words	Rhyming words from the poem	Rhyming words more of your own
Way	Pay	Say, ray
Him	Limb	Dim, rim
Die	I	Fly, shy
Mood	Good	Food, wood
Ear	Hear	fear, dear
Within	Grin	sin, bin
Man	Can	fan, ran
Split	Fit	knit, lit

The Height Of Ridiculous Appreciation Question 4.
Match the lines with the Figures of Speech.

Lines	Figures of Speech
1.   In wondrous merry mood 2.  They were so queer, so very queer. 3.  And saw him peep within 4.  The grin grew broad. 5.  And shot from ear to ear. 6.  He broke into a roar. 7.  Ten days and nights with sleepless eye	Tautology Alliteration Onomatopoeia Repetition Hyperbole Repetition Transferred Epithet

Answer:

Lines	Figures of Speech
1. In wondrous, merry mood	Tautology
2. They were so queer, so very queer	Repetition
3.  And saw him peep within	Repetition
4. The grin grew broad	Alliteration
5. And shot from ear to ear	Hyperbole
6. He broke into a roar –	Onomatopoeia
7. Ten days and nights with sleepless eye	Transferred Epithet

Appreciation Of The Poem The Height Of The Ridiculous Question 5.
Copy any two stanzas of the poem in the lines below. Using a coloured pen underline the stressed syllables in each line and put a stress-mark ( ) over each.
Answer:
I wrote some lines once on a time
In wondrous merry mood,
And thought, as usual, men would say
They were exceeding good.

The Height Of The Ridiculous Question 6.
Complete the lines of the poem by choosing proper pairs of rhyming words and make it meaningful.
– We returned home late, one ………………………. ,
In the window, there glowed a ………………………. .
Burglars !! was our very first ………………………. ;
For defence, sticks ‘n stones we ………………………. .
”Let’s grab the loot and ………………………. ,”
was uttered soft, by ………………………..
The door we softly ……………………….,
And then we were truly ………………………..
Oops! Before, outside, we’d ……………………….,
The television had been left ………………………..
(run, shocked, gone, night, sought, on, someone, thought, light, unlocked)
Answer:
We returned home late, one night,
In the window there glowed a light.
Burglars! Was our very first thought,
For defence, sticks ‘n stones we sought.
“Let’s grab the loot and run.”
Was uttered soft, by someone.
The door we softly unlocked.
And then we were truly shocked.
Oops! Before outside we’d gone,
The television had been left on!

The Height Of Ridiculous Poem Appreciation Question 7.
Form goups in your class and together compose a short humorous poem. Use jokes, experiences, etc. and convert it to a poetic form. Write and decorate it on chart-paper and put it up in your class, in turns.

Appreciation Of The Height Of The Ridiculous Question 8.
Go through the poem and write an appreciation of the poem in a paragraph format.
Answer:
Point Format
(for understanding)
The title of the poem: ‘The Height of the Ridiculous’
The poet: Oliver Wendell Holmes
Rhyme scheme: abcb.
Figures of speech: Transferred Epithet, Hyperbole, Onomatopoeia, Tautology, Alliteration, etc.
Theme/Central idea: A funny poem to simply entertain the audience; written for Enjoyment.

Paragraph Format
The poem ‘The Height of the Ridiculous’ is written by Oliver Wendell Holmes.

The rhyme scheme of the poem is abcb. There are many figures of speech, like Hyperbole, Tautology, Onomatopoeia, Alliteration, etc. but the one that stands out is Transferred Epithet. In the line ‘Ten days and nights, with sleepless eye’, the adjective ‘sleepless’ should be for the man and not for the eye.

The poem is a humorous one written for enjoyment, with plenty of funny expressions. The main purpose of the poet is to simply entertain the reader.

Appreciation Of Poem The Height Of The Ridiculous Question 9.
Project :
Reading a poem.
Arrange the poetry reading competition. Select the poem of your choice.

• Read the poem silently.
• Repeat the reading of the poem.
• Focus on the pauses, stresses, intonation etc.
• Pay attention to the proper pronunciations.

Poem Appreciation Of The Height Of Ridiculous Question 10.
Choose the correct alternatives: (The answers are given directly and underlined.)
(1) The poet was in a very …………….. mood when he wrote the lines.
(a) tired
(b) happy
(c) bored
(d) wondering
Answer:
(b) happy

(2) The poet was generally a ……………… man.
(a) humorous
(b) wonderful
(c) serious
(d) good
Answer:
(c) serious

Question 11.
Explain:
(a) the contrast between the poet and his servant.
Answer:
The poet was a thin and slender man while his servant was strong and muscular.

(b) the poet’s reaction when he read the lines.
Answer:
The poet laughed heartily when he read the lines. He laughed so hard he thought he would die.

Question 12.
Find out the expression from the extract that indicates funny moments:
Answer:
‘I laughed as I would die’.

Question 13.
Match the lines with the figures of speech:
Lines – Figures of Speech
(a) A sober man am I – (c) Tautology
(b) To mind a slender man like me – (d) Inversion
Answer:
(a) A sober man am I – Inversion
(b) To mind a slender man like me – Alliteration

Question 14.
Complete the following:
(1) There was a grin on the servant’s face when …………………………
(2) The chuckling noise was heard when ……………………..
(3) When he read the fifth line ………………….
(4) The grin grew from ear to ear when the servant ………………….
Answer:
(1) he read the first line.
(2) the servant read the third line.
(3) his waistband split.
(4) read the second line.

Question 15.
Describe the outcome of this experience on the poet.
Answer:
After this experience, the poet has never dared to write any more funny poems.

Question 16.
Which line suggests that the servant was totally out of control?
Answer:
The line ‘And tumbled into a fit’ suggests that the servant was totally out of control.

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Marathi Solutions Kumarbharti Chapter 9 आश्वासक चित्र (कविता) Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Marathi Kumarbharti Chapter 9 आश्वासक चित्र (कविता)

Marathi Kumarbharti Std 10 Digest Chapter 9 आश्वासक चित्र Textbook Questions and Answers

कृति

कृतिपत्रिकेतील प्रश्न २ (अ) साठी…

प्रश्न 1.
कवितेच्या आधारे खालील कोष्टक पूर्ण करा.

कवितेचा विषय	कवितेतील पात्र	कवितेतील मूल्य	आश्वासक चित्र दर्शवणाऱ्या ओळी
……………………..	……………………..	……………………..	……………………..
……………………..	……………………..	……………………..	……………………..
……………………..	……………………..	……………………..	……………………..

उत्तर:

प्रश्न 2.
खालील शब्दसमूहांचा तुम्हाला समजलेला अर्थ लिहा.
(१) तापलेले ऊन …………………………………..
(२) आश्वासक चित्र …………………………………..
उत्तर:
(i) तापलेले ऊन – भविष्यातील धगधगते वास्तव होय.
(ii) आश्वासक चित्र – भविष्यात स्त्री-पुरुष समानता वास्तवात येईल, याचे आश्वासन होय.

प्रश्न 3.
मुलीचा आत्मविश्वास व्यक्त करणाऱ्या कवितेतील ओळी शोधा.
(अ) …………………………………..
(आ) …………………………………..
उत्तर:
(अ) मी दोन्ही करू शकते एकाच वेळी
(आ) उंच उडवलेला चेंडू आभाळाला शिवून नेमका येऊन पडतो तिच्या ओंजळीत.

प्रश्न 4.
चौकट पूर्ण करा.
कवयित्रीच्या मनातील आशावाद – [ ]
उत्तर:
भविष्यात स्त्री-पुरुषांमध्ये परस्पर स्नेहभाव व सामंजस्य निर्माण होईल.

प्रश्न 5.
कवितेतील खालील घटनेतून/विचारातून आढळणारा व्यक्तीचा गुण लिहा.
(अ) मांडी घालून मुलगा बसतो गॅससमोर [ ]
(आ) मी दोन्ही करू शकते एकाच वेळी [ ]
(इ) जिथे खेळले जातील सारेच खेळ एकाच वेळी [ ]
उत्तर:
(अ) मांडी घालून मुलगा बसतो गॅससमोर – सहकार्य
(आ) मी दोन्ही करू शकते एकाच वेळी – आत्मविश्वास
(इ) जिथे खेळले जातील सारेच खेळ एकाच वेळी – समजसपणा

प्रश्न 6.
काव्यसौंदर्य.
(अ) खालील ओळींचे तुमच्या शब्दांत रसग्रहण करा.
‘भातुकलीतून प्रवेशताना वास्तवात, हातात हात असेल दोघांचाही’
उत्तर :
आशयसौंदर्य : कवयित्री नीरजा यांनी ‘आश्वासक चित्र’ या कवितेमधून स्त्री-पुरुष समानतेचे भविष्यकालीन चित्र आश्वासकरीत्या कसे साकारले जाईल याची दिशा खेळणारा लहान मुलगा व मुलगी यांच्या प्रतीकांतून योग्यपणे दाखवली आहे…

काव्यसौंदर्य : भातुकलीतले जग हे स्वप्नाळू असते. त्यातला संसार हा लुटुपुटीचा असतो. मोठेपणी प्रत्यक्ष संसारातील जबाबदाऱ्या या वास्तववादी असतात. त्यामुळे भातुकलीच्या स्वप्नाळू जगातून प्रत्यक्ष वास्तवात प्रवेश करताना सत्य स्वीकारावे लागेल. स्त्री-पुरुष यांची परस्परांना स्नेहाची साथ असेल, तर समजूतदारपणाने व सहकार्याने ते जगात वावरतील. स्त्री-पुरुष परस्परांची कामे मिळून करतील, असे भविष्यकालीन आशावादी चित्र उपरोक्त ओळीतून साकारले आहे.

भाषिक वैशिष्ट्ये : या ओळींमधून लहान मुलांच्या खेळातून विचारगर्भ चिंतनाची प्रचिती येते. कवयित्रींनी साध्या विधानातून विचारगर्भ आशय थेट मांडला आहे. ‘स्त्री-पुरुष समानता’ हा अत्यंत जिव्हाळ्याचा विषय सहजपणे व्यक्त झाला आहे. भविष्यकालीन दोघांमधील सामंजस्याचे लोभस परंतु प्रगल्भ चित्र ‘हातात हात असेल’ या वाक्यखंडातून प्रत्ययकारीरीत्या प्रकट झाले आहे. स्वप्न आणि सत्य यांची योग्य सांगड तरल शब्दांत व्यक्त झाली आहे.

(आ) ‘ती म्हणते मी दोन्ही करू शकते एकाच वेळी. तू करशील?’ या ओळीचा तुम्हांला कळलेला अर्थ स्पष्ट करा.
उत्तर :
‘आश्वासक चित्र’ या कवितेमध्ये नीरजा यांनी आधुनिक जगातील स्त्रीचे सामर्थ्य व सहभाग यांविषयी दृढविश्वास व्यक्त करताना मुलीच्या तोंडी हे उद्गार लिहिले आहेत.

भातुकली खेळणारी मुलगी व चेंडू उडवून झेलणारा मुलगा उन्हाच्या आडोशाला खेळत आहेत, हे दृश्य कवयित्री खिडकीतून पाहत आहे. अचानक मांडीवरची बाहुली बाजूला ठेवून मुलगी चेंडू खेळणाऱ्या मुलापाशी जाते व चेंडू मागते. मुलगा तिला हिणवतो की, तू पाल्याची भाजीच कर, चेंडू उडवणे तुला जमणार नाही. तेव्हा मुलगी त्याला अत्यंत आत्मविश्वासाने म्हणते की, मी स्वयंपाक व चेंडू उडवणे हे दोन्ही एकाच वेळी करू शकते. तू माझे काम करशील का ? मुलीच्या उद्गारांतून कवयित्रींनी स्त्रीचे सामर्थ्य मार्मिकपणे विशद केले आहे.

(इ) कवितेतील मुलगा आणि मुलगी कशाचे प्रतिनिधित्व करतात असे तुम्हाला वाटते, तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर :
कवयित्री नीरजा यांनी स्त्री-पुरुष समानतेचे भविष्यकालीन ‘आश्वासक चित्र रंगवले आहे. कवितेतील मुलगा हे ‘पुरुषजातीचे’ प्रतीक आहे; तर मुलगी ही स्त्रीजातीचे प्रतिनिधित्व करते. स्त्री-पुरुष समानता ही संकल्पना अजून बाल्यावस्थेत असल्यामुळे स्त्री-पुरुष तत्व हे मुलगी व मुलगा या लहान वयात दाखवले आहेत. उद्याच्या जगात ते दोघे प्रौढ होतील व एकत्र खेळ करतील, असा आशावाद या प्रतीकांतून कवयित्रीने व्यक्त केला आहे. स्त्री-पुरुषांमध्ये भविष्यात परस्पर सामंजस्य व स्नेहभाव निर्माण होऊन स्त्री-पुरुष समानता नक्कीच येईल, असा दृढ विश्वास कवितेतून व्यक्त होतो.

(ई) ‘स्त्री-पुरुष समानते’बाबत तुम्हाला अपेक्षित असलेले चित्र तुमच्या शब्दांत रेखाटा.
उत्तर :
कवितेतील मुलगा व मुलगी परस्परांचे खेळ सहकार्याने खेळतात, यावरून मुलाच्या वागण्यातील बदल स्वागतार्ह आहे. हळूहळू तो आपले कसब दाखवता दाखवता घरसंसार सांभाळणे शिकेल. मोठा झाल्यावर तो स्त्रियांची कामेही करील, कारण मुली पुरुषांची कामे सहजपणे करीत आहेत. स्त्री-पुरुष सहकार्याने एकमेकांची कामे करतील, हे उदयाच्या जगाचे आश्वासक चित्र असेल. दोघेही सारेच खेळ एकत्रित खेळतील. भातुकलीच्या स्वप्नाळू जगातून प्रत्यक्ष वास्तवात स्त्री-पुरुषांची एकमेकांना साथ असेल, स्त्री-पुरुषांमध्ये भविष्यात सामंजस्य व स्नेहभाव निर्माण होऊन स्त्री-पुरुष समानता नक्कीच रुजेल, असे स्त्री-पुरुष समानतेचे आश्वासक चित्र मला अपेक्षित आहे.

“प्रश्न, पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनांनुसार कृती करा:
कृती १ : (आकलन)

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा :

उत्तर:

उत्तर:
(१) उंच उडवतो.
(२) हातात झेलतो.

(iii) या दोन गोष्टी करण्याचा आत्मविश्वास मुलीकडे आहे.
(१) ……………………………….
(२) ………………………………
उत्तर:
(१) चेंडू उंच उडवून झेलू शकते.
(२) पाल्याची भाजी बनवू शकते.

(iv) गॅससमोर मांडी घालून मुलगा पुढील कृती करतो –
(१) प्रथम – ……………………………….
(२) नंतर – ……………………………….
उत्तर:
(१) दोन्ही हातांनी बाहुलीला थोपटतो.
(२) भाजीसाठी पातेले शोधतो.

(v) मुलगा व मुलीचे वास्तव चित्र कसे दिसेल?
(१) ……………………………….
(२) ……………………………….
उत्तर:
(१) दोघांचाही हातात हात असेल.
(२) दोघांच्या हातात बाहुली आणि चेंडू जोडीने

तापलेल्या उन्हाच्या आडोशाला बसून
खेळते आहे एक मुलगी केव्हाची.
मी पाहत राहते तिला माझ्या घराच्या झरोक्यातून.

ती मांडीवर घेते बाहुलीला
एका हातानं थोपटत तिला, चढवते आधण भाताचं
भातुकलीतल्या इवल्याशा गॅसवर.

बाजूला खेळतो आहे मुलगा हातात चेंडू घेऊन
खूप उंच उडवून चेंडू नेमका झेलतो तो हातात.

मुलगी पाहत राहते कौतुकानं त्याच्याकडे.
अचानक बाजूला ठेवून बाहुलीला ती जवळ जाते त्याच्या.
मुलगा दाखवतो तिला आपलं कसब पुन्हा एकदा.

मुलगी चेंडू मागते त्याच्याकडे
तेव्हा तो हसून म्हणतो,
‘तू भाजी बनव छानपैकी पाल्याची.’ ती म्हणते,
‘मी दोन्ही करू शकते एकाच वेळी, तू करशील?’
मुलगा देतो चेंडू तिच्या हातात.

उंच उडवलेला चेंडू आभाळाला शिवून
नेमका येऊन पडतो तिच्या ओंजळीत.
मुलगा पाहत राहतो आश्चर्यचकित.
तशी हसून म्हणते ती, ‘आता तू.’
मांडी घालून मुलगा बसतो गॅससमोर.
दोन्ही हातांनी थोपटत झोपवतो बाहुलीला प्रथम;
मग शोधतो पातेलं भाजीसाठी…

हळूहळू शिकेल तोही
आपलं कसब दाखवतानाच घर सांभाळणं
तापलेल्या उन्हाच्या आडोशाला बसून.
माझ्या घराच्या झरोक्यातून दिसतं आहे
एक आश्वासक चित्र उदयाच्या जगाचं
जिथं खेळले जातील सारेच खेळ एकत्र.

भातुकलीतून प्रवेशताना वास्तवात
हातात हात असेल दोघांचाही
ज्यावर सहज विसावेल बाहुली आणि चेंडू जोडीनं.

– (निरर्थकाचे पक्षी)

कृती २ : (आकलन)

प्रश्न 1.
पुढील ओळींचा सरळ अर्थ लिहा :
हळूहळू शिकेल तोही
आपलं कसब दाखवतानाच घर सांभाळणं
उत्तर:
सरळ अर्थ : तो मुलगा आपले कौशल्य दाखवता दाखवता घर-प्रपंच सांभाळणेही शिकेल.

प्रश्न 2.
योग्य पर्याय निवडा :
(i) मुलगा आश्चर्यचकित झाला; कारण …………………………
(१) मुलीने चेंडू हातात पकडला नाही.
(२) मुलीने चेंडू उंच उडवून हातात झेलला.
(३) मुलीला चेंडू खेळता येईना.
(४) मुलीला गर्व झाला होता.
उत्तर:
मुलगा आश्चर्यचकित झाला; कारण मुलीने चेंडू उंच उडवून हातात झेलला.

(ii) मुलगा मांडी घालून गॅससमोर बसला; कारण …………………………
(१) मुलीने भाजी करायला सांगितले नाही.
(२) मुलीने भाजी करण्याचे आवाहन त्याला केले.
(३) त्याला भाजी करण्याची आवड होती.
(४) त्याचा मुलीवर राग होता.
उत्तर:
मुलगा मांडी घालून गॅससमोर बसला; कारण मुलीने भाजी करण्याचे आवाहन त्याला केले.

(iii) आपलं कसब दाखवताना हळूहळू शिकेल तोही …………………………
(१) चेंडू टोलवणं
(२) घर सांभाळणं
(३) अभ्यास करणं
(४) भातुकली नाकारणं
उत्तर:
आपलं कसब दाखवताना हळूहळू शिकेल तोही घर सांभाळणं.

(iv) माझ्या घराच्या झरोक्यातून दिसतं आहे, उद्याच्या जगाचं एक …………………………
(१) नश्वर चित्र
(२) स्पष्ट चित्र
(३) विचित्र चित्र
(४) आश्वासक चित्र
उत्तर:
माझ्या घराच्या झरोक्यातून दिसतं आहे, उदयाच्या जगाचं एक आश्वासक चित्र,

प्रश्न 3.
चौकटी पूर्ण करा :
(i) मुलगी येथे बसून खेळत आहे →
(ii) कवयित्री मुलीला इथून पाहत आहे →
(iii) मुलगा मुलीला ही भाजी करायला सांगतो →
(iv) मुले भातुकलीतून येथे प्रवेश करतील →
(v) या काव्यसंग्रहातून प्रस्तुत कविता घेतली →
उत्तर:
(i) तापलेल्या उन्हाच्या आडोशाला
(ii) घराच्या झरोक्यातून
(iii) पाल्याची
(iv) वास्तवात
(v) निरर्थकाचे पक्षी

कृती ३ : (काव्यसौंदर्य)

प्रश्न 1.
‘माझ्या घराच्या झरोक्यातून दिसतं आहे
एक आश्वासक चित्र उदयाच्या जगाचं
जिथं खेळले जातील सारेच खेळ एकत्र.’
या ओळींतील विचारसौंदर्य स्पष्ट करा.
उत्तर :
कवयित्री नीरजा यांनी ‘आश्वासक चित्र’ या कवितेत स्त्री-पुरुष समानतेचे भविष्यकालीन उत्साहवर्धक चित्र रेखाटले आहे.

कवयित्री आपल्या घराच्या खिडकीतून मुलामुलीचा खेळ पाहत आहेत. मुलगी भातुकलीचा खेळ खेळत असते व मुलगा चेंडू उडवत असतो. थोड्या वेळाने त्यांना दिसते की, मुलगी सहजपणे चेंडू उडवून झेलत आहे आणि मुलगा भातुकलीतला खेळ खेळत आहे. हा परस्परांचा स्नेहभाव व सहभाग पाहून कवयित्री म्हणतात की, हे उदयाच्या जगातले आश्वासक चित्र आहे. स्त्री-पुरुष समानता येऊ घातलीय. भविष्यात सारेच खेळ एकत्र खेळले जातील. स्त्री-पुरुष एकमेकांची कामे सहकार्याने व सामंजस्याने एकत्रित करतील. स्त्री-पुरुष समानतेचे भविष्यकालीन चित्र सूचक पद्धतीने या ओळीत रेखाटले आहे.

प्रश्न 2.
कवितेतला मुलगा हळूहळू काय शिकेल ते तुमच्या भाषेत लिहा.
उत्तर:
मुलगी भातुकलीचा खेळ खेळत असते, तर मुलगा चेंडू झेलण्याचा खेळ खेळत असतो. अचानक ती मुलगी मुलाजवळ जाते इ व चेंडू मागते. मुलाला वाटते, ही चेंडू झेलू शकणार नाही, म्हणून तो हिणवल्या स्वरात तिला म्हणतो की, तू पाल्याची भाजी करण्याचे बायकी काम कर. ती मुलगी म्हणते की, मी दोन्ही कामे करू शकते. है तू करशील? मुलगा तिला चेंडू देतो व ती तो उंच उडवून लीलया इ झेलते. ती हसून मुलाला म्हणते – आता तुझी पाळी. तू माझे काम कर, मुलगा गॅससमोर बसतो. बाहुलीला थोपटतो व भाजीसाठी पातेले शोधतो. हा मुलामधला बदल पाहताना कवयित्री म्हणतात – मुलगा हळूहळू घर सांभाळायला शिकेल. पुरुषातला हा आश्वासक बदल कवयित्रींना अभिप्रेत आहे.

Marathi Kumarbharti Class 10 Textbook Solutions Chapter 9 आश्वासक चित्र Additional Important Questions and Answers

कृतिपत्रिकेतील प्रश्न २ (आ) साठी…
प्रश्न. पुढील कवितेसंबंधी त्याखाली दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कृती सोडवा :

कविता-आश्वासक चित्र.
उत्तर :
(१) प्रस्तुत कवितेच्या कवयित्री : नीरजा.
(२) कवितेचा रचनाप्रकार : मुक्तछंद.
(३) कवितेचा काव्यसंग्रह : निरर्थकाचे पक्षी.
(४) कवितेचा विषय : स्त्री-पुरुष समानता.
(५) कवितेतून व्यक्त होणारा (स्थायी) भाव : स्त्री-पुरुष समानता येणारच, हा कवयित्रींच्या मनातला आशावाद.

(६) कवितेच्या कवयित्रींची लेखनवैशिष्ट्ये : ही मुक्तछंदातली कविता आहे. मुक्तछंदामुळे दैनंदिन व्यवहारातली भाषा कवितेत वापरली गेली आहे. साध्या विधानांतून कवयित्री खोलवरचे विचार मांडतात, लहान मुलांच्या खेळाचे चित्रण हे या कवितेतील सुंदर प्रतीक आहे. या प्रतीकातून आधुनिक जगातील स्त्री-पुरुष समानता हा फार मोठा विचार अगदी सहजपणे व्यक्त होतो. हातात हात असेल’ या वाक्यखंडातून कवितेतील मुलगा व मुलगी यांच्या भावी आयुष्यातील सामंजस्य प्रत्ययकारकतेने प्रकट होते.

(७) कवितेची मध्यवर्ती कल्पना : सध्याच्या काळाकडे लक्ष टाकले, तर असे जाणवेल की, आजच्या या युगातही स्त्रियांना समाजात दुय्यम स्थान दिले जाते. पण कवयित्रींना दोन लहान मुले खेळतांना दिसतात. त्यांच्यात हळूहळू सामंजस्य निर्माण होत जाताना दिसते. हीच मुले मोठी होतील, तेव्हा हे सामंजस्य घेऊन वागू लागतील आणि समाजात स्त्री-पुरुष समानता प्रस्थापित होईल, अशी आशा कवयित्रींच्या मनात जागी होते. हा आशावाद, हीच या कवितेची मध्यवर्ती कल्पना आहे.

(८) कवितेतून व्यक्त होणारा विचार : अजूनही समाजाने पूर्णपणे स्त्री-पुरुष समानता अंगीकारलेली नाही. हे निराशाजनक आहे. परंतु भावी काळ हा स्त्री-पुरुष समानतेचाच असणार आहे. म्हणून सर्वांनी स्त्री-पुरुष समानतेचे तत्त्व आतापासूनच मान्य करून ते अंगीकारले पाहिजे, असा विचार या कवितेतून मांडला आहे.

(९) कवितेतील आवडलेली ओळ :
हळूहळू शिकेल तोही
आपलं कसब दाखवतानाच घर सांभाळणं
तापलेल्या उन्हाच्या आडोशाला बसून.

(१०) कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे : ही कविता मला खूप आवडली आहे. ही आजची, आमच्या पिढीची कविता आहे. आमच्या मनातला भाव, आमचे विचार या कवितेतून व्यक्त होतात. आम्ही आपापसात वागतो, तेव्हा मुलगा-मुलगी असा भेदच आमच्या मनात नसतो, श्रेष्ठ-कनिष्ठभाव न बाळगता आम्ही वावरत असतो. आमच्या मनातला हा भावच ही कविता व्यक्त करते.

(११) कवितेतून मिळणारा संदेश : आजपर्यंत आपण स्त्रियांना दुय्यम मानून वागत आलो. हे आता खूप झाले. आता हे थांबले पाहिजे, येणारा काळ हा स्त्री-पुरुष समानतेचा काळ आहे. त्या काळाला साजेसे जीवन जगण्यासाठी आपल्याला आता स्त्री-पुरुष समानतेचे तत्त्व अंगीकारावे लागणार आहे.

व्याकरण व भाषाभ्यास

कृतिपत्रिकेतील प्रश्न ४ (अ) आणि (आ) यांसाठी…
व्याकरण घटकांवर आधारित कृती :

१. समास:

सामासिक शब्द व विग्रह – जोड्या लावा :
सामासिक शब्द – विग्रह
(i) यथामती – (अ) धास्तीशिवाय
(ii) मतिमंद – (आ) बुद्धीप्रमाणे
(i) गणेश – (इ) माहीत न असता
(iv) बिनधास्त – (ई) गणांचा देव
(v) बेमालूम – (उ) बुद्धीने कमकुवत
उत्तर:
सामासिक शब्द – विग्रह
(i) यथामती – बुद्धीप्रमाणे
(ii) मतिमंद – बुद्धीने कमकुवत
(iii) गणेश – गणांचा देव
(iv) बिनधास्त – धास्तीशिवाय
(v) बेमालूम – माहीत न असता

२. अलंकार :

पुढील अभंगातील अलंकार ओळखून स्पष्टीकरण करा :
‘हरिणीचे पाडस । व्याघ्र धरियेले
मजलागी जाहले । तैसे देवा ।।’
उत्तर :
अलंकार : हा दृष्टान्त अलंकार आहे. स्पष्टीकरण : देवाच्या दर्शनासाठी व्याकुळ झालेल्या संत कान्होपात्रा यांनी आपल्या मनाची स्थिती व्यक्त करताना एक दाखला दिला आहे. वाघाने हरिणीचे पाडस घरले; तर त्या पाडसाची जशी दयनीय अवस्था होते, तशी हे देवा, या संसारात तुझ्याशिवाय माझी अवस्था झाली आहे. विचार व्यक्त करताना इथे दृष्टान्त दिला आहे; म्हणून हा दृष्टान्त अलंकार आहे.

३. वृत्त:

पुढील ओळींचे गण पाडून वृत्त ओळखा :
झुरे आज वारा कशाने कशाने
तुटे दूर तारा कशाने कशाने
उत्तर :

हे भुजंगप्रयात वृत्त आहे.

४. शब्दसिद्धी :

(i) मनः’ हा उपसर्ग लावून दोन शब्द तयार करा :
जसे : मनः + वृत्ती → मनोवृत्ती
(१) [ ]
(२) [ ]
उत्तर:
(१) मनोकामना
(२) मनोव्यापार

(ii) ‘पुनः’ हा उपसर्ग लावून दोन शब्द तयार करा :
(१) [ ]
(२) [ ]
उत्तर:
(१) पुनरागमन
(२) पुनरावृत्ती

(iii) ‘ता’ हा प्रत्यय लावून दोन शब्द तयार करा :
जसे : अस्वस्थ +ता → अस्वस्थता.
(१) [ ]
(२) [ ]
उत्तर:
(१) नम्रता
(२) सुंदरता

५. सामान्यरूप :

तक्ता पूर्ण करा:

शब्द	मळ शब्द	प्रत्यय	सामान्यरूप
(i) तिला	………………………..	………………………..	………………………..
(ii) बाहुलीला	………………………..	………………………..	………………………..
(iii) हातांनी	………………………..	………………………..	………………………..
(iv) ओंजळीत	………………………..	………………………..	………………………..
(v) उन्हाच्या	………………………..	………………………..	………………………..
(vi) आडोशाला	………………………..	………………………..	………………………..

उत्तर :

शब्द	मळ शब्द	प्रत्यय	सामान्यरूप
(i) तिला	ती	ला	ती
(ii) बाहुलीला	बाहुली	ला	बाहुली
(iii) हातांनी	हात	नी	हातां
(iv) ओंजळीत	ओंजळ	त	ओंजळी
(v) उन्हाच्या	उन्ह	च्या	उन्हा
(vi) आडोशाला	आडोसा	ला	आडोशा

६. वाक्प्रचार :
योग्य अर्थ निवडा:
(i) आश्चर्यचकित होणे – (भीती वाटणे/थक्क होणे)
(ii) कसब दाखवणे – (खूप खेळणे/कौशल्य दाखवणे)
(iii) हातात हात असणे – (सहकार्य करणे/एकत्र चालणे)
उत्तर: :
(i) आश्चर्यचकित होणे – थक्क होणे.
(ii) कसब दाखवणे – कौशल्य दाखवणे.
(iii) हातात हात असणे – सहकार्य करणे.

(भाषिक घटकांवर आधारित कृती :

१. शब्दसंपत्ती :

प्रश्न 1.
विरुद्धार्थी शब्द लिहा :
(i) ऊन
(ii) हसून
(iii) आता
(iv) वास्तव.
उत्तर:
(i) ऊन x सावली
(ii) हसून x रडून
(iii) आता x नंतर
(iv) वास्तव x अवास्तव.

प्रश्न 2.
गटात न बसणारा शब्द लिहा :
(i) चेंडू, खेळणे, बाहुली, भिंगरी, भोवरा. →
(ii) खिडकी, दरवाजा, घर, जिना, पायऱ्या. →
(iii) सदन, सधन, भवन, निकेतन. → (मार्च ‘१९)
(iv) जल, नभ, गगन, आकाश. → (मार्च ‘१९)
उत्तर:
(i) चेंडू, खेळणे, बाहुली, भिंगरी, भोवरा → खेळणे
(ii) खिडकी, दरवाजा, घर, जिना, पायऱ्या → घर
(iii) सदन, सधन, भवन, निकेतन → सघन
(iv) जल, नभ, गगन, आकाश → जल

प्रश्न 3.
पुढील शब्दांच्या अक्षरांपासून चार अर्थपूर्ण शब्द लिहा :
(i) बाहुलीला →
(ii) आभाळाला →
उत्तर:
(i) बाहुलीला → बाहु – लीला – लाली – बाला
(ii) आभाळाला → आभा – आळा – आला – भाला

२. लेखननियम:

अचूक शब्द लिहा :
(i) बाहुलि/बाहूली/बाहूलि/बाहुली.
(ii) क्षीतीज/क्षितिज/क्षितीज/क्षीतिज,
(iii) सहानुभूती/सहानुभुती/सहानूभुती/सहानुभूति.
(iv) उपस्थिती/उपस्थीती/उपस्थीति/ऊपस्थिति.
उत्तर:
(i) बाहुली
(ii) क्षितिज
(iii) सहानुभूती
(iv) उपस्थिती.

३. विरामचिन्हे:

पुढील ओळींतील विरामचिन्हे ओळखा :
तशी हसून म्हणते ती, ‘आता तू.’
उत्तर:
[ , ] स्वल्पविराम
[ . ] पूर्णविराम
[ ‘ ‘ ] एकेरी अवतरणचिन्ह.

४. पारिभाषिक शब्द :

अचूक मराठी पारिभाषिक शब्द निवडा :
(i) Affedevit – …………………………………
(१) परिपत्र
(२) शपथपत्र
(३) प्रतिज्ञा
(४) आज्ञा.
उत्तर:
(१) शपथपत्र

(ii) Dismiss –
(१) बडतर्फ
(२) शेवट
(३) हुद्दा
(४) मुद्दा.
उत्तर:
(१) बडतर्फ

(iii) Translator –
(१) अनुमोदक
(२) अनुवाद
(३) भाषांतर
(४) अनुवादक.
उत्तर:
(४) अनुवादक.

५. अकारविल्हे/भाषिक खेळ :

पुढील शब्द अकारविल्हेनुसार लिहा :
(i) बाहुली → खेळ → भाजी → मुलगी.
(ii) चेंडू → घर → ऊन → आडोसा.
उत्तर:
(i) खेळ → बाहुली → भाजी → मुलगी.
(ii) आडोसा → ऊन → घर → चेंडू.

आश्वासक चित्र Summary in Marathi

दुपारच्या वेळी ऊन तापलेले आहे. आडोशाला सावलीत बसून एक मुलगी, बराच वेळ झाला तरी खेळते आहे. हे दृश्य कवयित्री स्वत:च्या घराच्या खिडकीतून पाहत राहिली आहे.

ती मुलगी एकटीच भातुकलीचा खेळ खेळते आहे. ती बाहुलीला मांडीवर घेऊन एका हाताने तिला थोपटत निजवते आहे. (बाळाला आई मांडीवर घेऊन निजवते तसे.) नंतर ती भात शिजवण्यासाठी आधणाचे पातेले चिमुकल्या गॅसवर ठेवते. (तिचा लुटुपुटीचा संसार सुरू आहे.)

बाजूला एक मुलगा हातात चेंडू घेऊन उंच उडवून पुन्हा नेमका हातात झेलण्याचा खेळ खेळतो आहे.

मुलगी त्या मुलाचा चेंडूचा खेळ कौतुकाने पाहते. अचानक मांडीवरची बाहुली बाजूला ठेवून ती त्या मुलाजवळ जाते. मुलगा पुन्हा एकदा चेंडू उंच उडवून झेलण्याचे कौशल्य तिला दाखवतो. मुलगी त्याच्याकडे चेंडू मागते. (मुलाला वाटते या मुलीला माझा चेंडूचा खेळ जमणार नाही.) तेव्हा हसून तो तिला म्हणतो – “तू छानपैकी पालेभाजी बनव.” (भातुकलीचा खेळ, भाजी करणे हे तुझे काम ! तुला पुरुषी कामे काय जमणार ?) मुलगी त्याला म्हणते- “मी दोन्ही कामे (स्त्रीची व पुरुषाची) एकाच वेळी करू शकते. तू करू शकशील का?” (तू स्त्रीची कामे करशील ? ) मुलगा स्वतःच चेंडू तिच्या हातात देतो.

मुलगी चेंडू उंच उडवते. तो आभाळाला जणू स्पर्श करून नेमकेपणाने तिच्या ओंजळीत येऊन पडतो. (मुलगी चेंडू व्यवस्थित झेलते.) हे ‘ पाहून मुलगा आश्चर्याने तिच्याकडे पाहतो. (आपल्यासारखाच तिने चेंडू झेलला हे पाहून मुलगा चकित होतो.) मुलगी मुलाला म्हणते- “आता तुझी पाळी ! तू माझे काम करून दाखव.” मुलगा चिमुकल्या गॅससमोर मांडी घालून बसतो. प्रथम दोन्ही हातांनी थोपटत बाहुलीला निजवतो. मग भाजी करण्यासाठी टोप शोधतो…

कवयित्री म्हणतात-तापलेल्या उन्हात सावलीच्या आडोशाला बसून तो मुलगा आपले कौशल्य दाखवता दाखवता घर सांभाळणेही हळूहळू शिकेल. (हळूहळू तो संसारातील स्त्रियांची घरगुती कामेही शिकेल.)

माझ्या घराच्या खिडकीतून मला भविष्यातल्या जगाचे विश्वासार्ह व उत्साहवर्धक चित्र दिसते आहे. उदयाच्या जगात सारेच खेळ स्त्री आणि पुरुष एकत्र खेळतील, असे मला वाटते आहे. भातुकलीच्या स्वप्नाळू जगातून प्रत्यक्ष वास्तवात प्रवेश करताना या दोन्ही मुलांचा (स्त्री-पुरुषाचा) हात एकमेकांच्या हातात असेल ज्या हातांवर बाहुली आणि चेंडू स्नेहाने सहज एकत्र विसावलेले असतील. (स्त्री-पुरुषांमध्ये भविष्यात परस्पर सामंजस्य व स्नेहभाव निर्माण होऊन स्त्री-पुरुष समानता नक्कीच येईल.)

आश्वासक चित्र शब्दार्थ

• आश्वासक – विश्वासार्ह, उत्साहवर्धक, प्रोत्साहक,
• आडोशाला – आश्रयाला.
• झरोक्यातून – खिडकीतून.
• इवल्याशा – चिमुकल्या.
• गॅसवर – गॅसच्या चुलीवर.
• कसब – कौशल्य, कुशलता.
• पाल्याची भाजी – पालेभाजी.
• शिवून – स्पर्श करून,
• पातेलं – टोप.
• घर सांभाळणं – घराची देखभाल करणे, संसार चालवणे. वास्तवातप्रत्यक्षात.
• विसावेल – विश्रांती घेईल, जोडीनं – सोबतीने.

Must Read:

Gift Nifty Full Form

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 English Solutions Unit 3.2 The Night I Met Einstein Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 English Kumarbharati Textbook Solutions Unit 3.2 The Night I Met Einstein

The Night I Met Einstein Questions And Answers

Maharashtra Board Class 10 English Solutions Unit 3.2 Warming Up Questions and Answers

The Night I Met Einstein Questions And Answers Question 1.
With your bench-mate prepare a profile of Albert Einstein.
ALBERT EINSTEIN

• Profession : ………………………………….
• Field of Science : ………………………………….
• World-famous theory proposed : ………………………………….
• Awards : ………………………………….
• Disability in childhood : ………………………………….
• Books wrote: ………………………………….

Answer:
ALBERT EINSTEIN

• Profession : Scientist
• Field of Science : Theoretical Physics
• World famous theory proposed : Theory of Relativity
• Awards : Nobel Prize in Physics (1921), Copley j Medal by the Royal Society (1925), Gold Medal of the Royal Astronomical Society (1926), Max Planck medal of the German Physical Society (1929), Prix Jules Janssen (1931)
• Disability in childhood : Dyslexia (Asperger’s Syndrome, Autism)
• Books written :
  • The World as I see it
  • Relativity : The Special and the General Theory
  • The Evolution of Physics
  • The Meaning of Relativity
  • Einstein’s Essays in Science
  • Einstein on Peace
  • Why War?
  • Essays in Humanism

The Night I Met Einstein English Workshop Question 2.
Look at the picures of musical instruments and write their names; what the player of the instrument is called and a famous player of the instrument.

Answer:

The Night I Met Einstein Pdf Questions And Answers Question 3.
Separate the words in the columns they belong to.
(chorus, ballet, melody, swar, kathak, raga, salsa, symphony, mudra, serenade, choreography, tune, audience, tango, allegro, duet, odissi, choir, concert, performance, hip-hop)

Music	Common to both arts	Dance

Answer:

Music	Common to both arts	Dance
chorus	salsa	ballet
melody	audience	kathak
swar	concert	mudra
raga	performance	tango
symphony		odissi
serenade		hip-hop
tune		choreography
allegro
duet
choir

The Night I Met Einstein Class 10 English Workshop Questions and Answers Maharashtra Board

The Night I Met Einstein Question 1.
Complete the following sentences.
(a) The narrator was not happy about the concert because …………………………………….. .
(b) When the narrator turned to look at his neighbour, he …………………………………….. .
(c) Einstein was surprised to hear that …………………………………….. .
(d) The narrator’s memory has an image of Einstein as …………………………………….. .
(e) The greatest act towards human beings is …………………………………….. .
Answer:
(a) he did not understand classical music.
(b) he saw a very famous face with a shock of white hair and a pipe.
(c) the narrator had never heard any of Bach’s music and did not know anything about him.

Question 2.
Who said to whom?

Statement	Who	To whom	Effect on the listener
“We are going to listen to a very good pianist.”
“I do not know anything about Bach.”
“You are not tone-deaf.”
“Just allow yourself to listen that’s all there is to it”

Answer:

Statement	Who	To Whom	Effect on the listener
“We are going to listen to a very good pianist.”	The hostess	The narrator	not very happy
“You’re fond of Bach?”	A guest at the party (Albert Einstein)	The narrator	wanted to say something ordinary to get out of the situation
“You are not tone deaf.”	Albert Einstein	The narrator/writer	The listener tried to justify himself
“Just allow yourself to listen. That’s all there is to it.”	Einstein	the narrator	The listener was able to appreciate the concert and clap sincerçy.

Question 3.
List all the words from the story related to ‘Music’.
……………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………….
Answer:
concert, pianist. classical music, tone-deaf, piece, Bach, gramophone, song, tune, Bing Crosby, John McCormack. The Trumpeter.

Question 4.
Rewrite the following sentences inserting the appropriate phrases in their proper form.
(to get out of, to come up, to turn on, to give in, to get into, to come down, to work out, to turn off, to give off, to give out, to work in)
(a) He ………………………….. bed and ………………………….. the living room, to see if the door was closed.
(b) To enjoy the music and relax, he ………………………….. the music and ………………………….. the lights.
(c) Smita ………………………….. to her desire and ………………………….. her favourite toys to the poor.
(d) You should ………………………….. Mathematics so that you can ………………………….. problem.
Answer:
(a) got out of, came down
(b) turned on, turned off
(c) gave In, gave off
(d) get into, work out

Question 5.
(A) Give two points of difference between :

Instrumental Music	Vocal Music
(1)
(2)

Answer:

Instrumental Music	Vocal Music
(1) Instruments are used.	The voice (vocal cords) are used.
(2) Some part of the body is used as a medium to produce the sound, but the final sound is produced by the instrument.	Some parts of the body aid the production of sound (e.g., lungs, vocal tract, etc.), but the final sound emerges through the mouth.
(3) The output of the instrument is more or less of the same type, although the way the musician plays can give it an individualistic flavour.	Individual voices vary from the very low bass to the very high tenor. Hence the output varies and is very individualistic.
(4) An instrument can hardly be expected to sound like a voice (although some musicians try).	The voice can be used to imithte the sound of an instrument.

(B)

Light music	Classical music	Folk music

Answer:

Light music	Classical music	Folk music
(1) Pleasant to hear (2) Does not demand any great attention or effort from the listener (3) Could be from any genre.	(1) Based on discipline (2) Strict rules of rhythm and patterns	(1) Comes from the heart (2) Voices popular emotion s (3) No strict rules

Question 6.
Prepare a word list of occupations in alphabetical order from the letters A upto T. (You may skip ‘K’ and ‘Q’)

Answer:
Actor – Banker – Carpenter
Driver – Engineer – Farmer
Gardener – Hairdresser – Inspector
Jockey – Keyboardist – Labourer
Musician – Neurosurgeon – Optician
Painter – Quarryworker – Radiologist
Singer – Tailor – Upholsterer
Vendor – Walter – Zoologist

Question 7.
Rewrite the following in indirect narration.
(a) ‘‘You are not tone-deaf’’, he said to me.
(b) ‘‘Could you have done it?’’, said Einstein.
(c) ‘‘Sing that back’’, he ordered me.
(d) He said, ‘‘What kind of music do you like?’’
(e) ‘‘I’m so sorry, Dr. Einstein’’, she said.
Answer:
(a) He told me that I was not tone-deaf.
(b) Einstein asked whether (if) I could have done it.
(c) He ordered me to sing that back.
(d) He asked what kind of music I (the narrator) liked.
(e) She told Dr Einstein that she was very sorry.

Question 8.
(A) Degrees of Comparison (Positive / Comparative / Superlative) Insert the appropriate expressions, choosing from those given after each sentences, for the positive degree.
(1) I am not ……………………………. my friend.
(taller than/ more taller/just as tall as)

(2) They are ……………………………. their neighbours.
(as helpful as/most helpful/more helpful)

(3) No other desert in Africa is ……………………………. the Sahara Desert.
(biggest of all/nearly so big as/bigger as)

(4) Very few animals in the wild are ……………………………. an elephant.
(exactly huger than/exactly as huge as/hugest than)

(5) Some snacks are ……………………………. a pizza.
(at least as tasty as/tastier as/most tasty as)
Answer:
(1) as tall as
(2) as helpful as
(3) nearly as big as
(4) exactly as huge as
(5) at least as tasty as

(B) Change the Degree of Comparision, as directed and rewrite without changing the meaning.
(1) No one in the class is as brilliant as Tanvi. (Superlative)
……………………………………………………………………………………………………………………….
Answer:
Tanvi is the most brilliant one in class.

(2) A diamond is one of the most precious of all stones. (Comparative)
……………………………………………………………………………………………………………………….
Answer:
A diamond is more precious than most other stones.

(3) Her handwriting is better than that of her sister. (Positive)
……………………………………………………………………………………………………………………….
Answer:
Her sister’s handwriting is not as good as hers.

(4) Jupiter is the largest of all planets. (Comparative)
……………………………………………………………………………………………………………………….
Answer:
Jupiter is larger than any other planet.

(5) He is not the greatest of all leaders. (Positive)
……………………………………………………………………………………………………………………….
Answer:
He is not as great as some of the other leaders.

(6) This painting is better than any other painting in the palace. (Superlative)
……………………………………………………………………………………………………………………….
Answer:
This is the best painting in the palace.

Question 9.
Prepare a word chain.

Answer:

Question 10.
Pick out words that refer to the following:
(1) A musical performance in public …………………………….
(2) A lady who invites and looks after guests …………………………….
(3) A device used to play recorded music …………………………….
(4) One who is poor at deciphering musical notes …………………………….
(5) Boundaries or limits of a field …………………………….
Answer:
(1) concert
(2) hostess
(3) gramophone
(4) tone-deaf
(5) frontiers

Question 11.
‘Music is the medicine of the mind’. Narrate an experience that leads to the above conclusion. Write it in your own words, in
your notebook.
Answer:
Music is the medicine of the mind Music is good therapy. It is particularly effective because it registers on multiple sites of the brain. This means that even if the brain is very badly affected by a stroke or illness, there are s^till parts of the brain that recognise music.

I remember how upset all of us were when Grandfather suffered a stroke. The left side of his body and almost all of his face were affected. The once great and active Grandpa now lay still on the bed and had to be fed through a tube going down his nostrils. Little Rani could not stop weeping.

Grandfather had once presented me with a mobile phone. He knew my love for music and had told me I could download my favourite songs and create a playlist and listen to them whenever I wanted to.

I would sit by Grandfather’s bed whenever I was at home and had finished my studies and play the songs and listen to them.

One evening, to my surprise, I saw a shadow of a smile beginning to appear on Grandpa’s face. At first I couldn’t believe it. Then it became more definite and prominent. Grandpa was actually smiling!

I called Mom and Dad and Rani and everyone to see. Yes, Grandpa was indeed smiling. The music had reached out to him and had drawn out a response from him.

That was one of the happiest moments during his illness.

Question 12.
You will come across many famous personalities in the story. Go to library or search on internet the following names and write a few lines about the personalities given below.
(a) Albert Einstein
(b) Johann S. Bach
(c) Bing Crosby
(d) John McCormack
Answer:
(a) The last line tells us that Einstein believes in making others understand the joy there is in knowing the beauty that is all around us.
(b) Einstein then made him hear a little more advanced song by John.
(c) Two singers mentioned in the passage are : Bing Crosby
(d) The singer whose song was more advanced was : John McCormack

Question 13.
Imagine you are the monitor of the class. You are asked to conduct an interview of a famous scientist who is in your city/village. Frame 8 to 10 interview questions with the help of the following points.
(1) Early life and education
(2) Interest for this particular field
(3) Any inspirational incident that occurred in his/her life
(4) Guru or mentor
(5) Inventions and awards
(6) Future plans
(7) Advice/Message to youngsters
Answer:
Interview questions to be asked to the scientist :
(1) Good morning, Sir. I ani prMleged to interview an eminent scientist like you. Sir, could you tell me about your early life and education?
(2) Apart from science were there any other subjects that Interested you in school or college?
(3) Is there any specific incident you can mention that Inspired you to go ahead and achieve greatness?
(4) Who would you say was your Guru or mentor?
(5) Sir, could you give us a brief idea about your Inventions?
(6) WhIch awards have you received?
(7) Sir, what are your future plans?
(8) What advice do you have for the youngsters of today?

Question 14.
Project :
Divide the class into four groups. Collect pictures or draw images of various musical instruments, of the following categories.
(a) Stringed Instruments (Guitar)
(b) Wind Instruments (Flute)
(c) Percussion Instruments (Tabla)
(d) Solid Metal Instruments (Cymbals)
Paste and decorate pictures on separate sheets of paper. Give proper headings and names. Compile into a file with a cover and suitable file-title.

Question 15.
Complete the following sentences :
(a) The entertainment arranged-for by the hostess was a concert where everyone ……………………..
Answer:
(a) would listen to a very good pianist.

Question 16.
What was the writer’s reaction to classical music?
Answer:
The writer did not understand classical music.

Question 17.
Rewrite the following sentences using the phrases given in the brackets : (to pay attention to, to be fond of, to get out of shock of hair)
(a) Sachin ………………….. of playing cricket.
(b) The teacher asked her students ………………….. their studies.
(c) The rabbit trapped in the snare was trying to ……………….. it.
(d) He moved and I saw a ………………….. gleaming in the sun.
Answer:
(a) was fond
(b) to pay attention to
(c) get out of
(d) shock of hair

Question 18.
Write one word for :
(a) a man who helps the poor by giving them money
(b) one who plays the piano
Answer:
(a) philanthropist
(b) pIanist

Question 19.
Chairs were being arranged. (Change to the active voice.)
Answer:
They were arranging chairs.

Question 20.
I heard a gentle, but firm, voice saying, “You’re fond of Bach?” (Rewrite using the indirect form of narration.)
Answer:
I heard a gentie, but firm voice asking if (whether) I was fond of Bach.

Question 21.
I heard everyone clapping, so I realised that the piece was over. (Rewrite using ‘when/because’.)
Answer:
I realized that the piece was over when/because I heard everyone clapping.

Question 22.
Have you ever attended a concert? Write a few lines about it.
Answer:
Yes, I have’ attended a concert of Justin Bieber. It was so exciting to see my favourite popstar live on stage and to hear him singing my favouritesongs. It was quite ecstatic to be part of a crowd that were equally enthusiastic fans.

Question 23.
Write True or False for the statements :
(a) The narrator had heard of Bach.
(b) The narrator’s answer displeased Einstein.
(c) The upper room had a gramophone.
(d) The narrator liked the kind of music where he could follow the words.
Answer:
(a) False
(b) True
(c) True
(d) False

Question 24.
Complete the following sentences : (The answers are given directly and underlined.)
(a) The narrator could not understand music because …………………..
Answer:
(a) he was tone-deaf.

Question 25.
How were Einstein and the writer different in the way they listened to music?
Answer:
Einstein was used to listening to classical music, whereas the writer preferred songs that had words and the kind of music where he could follow the tune. Einstein had a keen ear for music, but the writer was tone-deaf and so could not understand music.

Question 26.
I’m not able to. (Rewrite using a modal auxiliary.)
Answer:
I cannot.

Question 27.
State what the underlined modal auxiliaries indicate :
(a) I must tell this man the truth.
(b) You can give me an example, perhaps?
Answer:
(a) compulsion – obligation
(b) formal request.

Question 28.
What do you learn from Einstein’s treatment of the young man?
Answer:
From Einstein’s treatment of the young man, we learn that Einstein expected others to be truthful. He questioned the young man and managed to persuade him into trying to understand another point of view. This shows Einstein as a man who gave importance to the perceptions of others, but at the same time, was quite persistent about his own viewpoint. Being a man of science, he liked to use the question-answer method to put across his point of view.

Question 29.
Complete the following :
(a) The writer thought that the simplest answerwas ……………………
Answer:
(a) to sing the lines back to him.

Question 30.
How did Einstein help the narrator appreciate music?
Answer:
Einstein made the narrator first hear Bing Crosby, who sang popular songs. The narrator was able to sing the lines back to Einstein. This was because he had heard it hundreds of times before. Not stopping at this, Einstein then made him hear a little more advanced song by John McCormack. Thus they went from lower level to higher level. In this way, Einstein helped the narrator to appreciate higher forms of music.

Question 31
Rewrite the sentences inserting the appropriate phrases in their proper form : (in order to, to get into, to work out)
(a) You should ……………………. Mathematics so that you can ………………. problems.
(b) He read the passage two or three times in ……………. understand it.
Answer:
(a) get Into, work out
(b) order to

Question 32.
The simplest answer seemed to be to sing the lines. So I sang it back to him.
Answer:
The simplest answer seemed to be to sing the lines. So I sang it back to him.

Question 33.
Add question tags:
(a) It proves everything.
(b) It’s like learning maths.
(c) Sing that back.
Answer:
(a) It proves everything, doesn’t it?
(b) It’s like learning maths, isn’t it?
(c) Sing that back, will you?

Question 34.
(1) What do you learn from Einstein’s treatment of the young man?
Answer:
From Einstein’s treatment of the young man we learn how patient and polite Einstein was. We come to know that he was a very good teacher, moving step by step in attempting to teach the young man to appreciate classical music. Also by using a comparison from maths and the question and answer method, Einstein comes across as a true scientist.

Question 35.
Do you think the comparison between music and arithmetic was a good one? In what way?
Answer:
Yes, I think that the comparison between music and arithmetic was a good one because music too involves timing, rhythm and beats that require some mathematical knowledge. Also Einstein showed how when we are taught arithmetic, we begin with the simple and then move on to the complicated. It is the same thing with music. From music with words – which is within the grasp of the average listener, Einstein progressed to music without words – which is what classical music is all about.

Question 36.
Choose the correct alternatives and fill in the blanks:
(1) Whenever the narrator hears the piece of Bach, he remembers ………………… (Einstein/the hostess)
(2) The hostess was …………. with the narrator. (happy/angry)
(3) Finally, the narrator …………….. the concert. (enjoyed/did not enjoy)
(4) Einstein was …………… with the narrator. (pleased/displeased)
Answer:
(1) Einstein
(2) angry
(3) enjoyed
(4) pleased

Question 37.
Complete the following:
(a) The narrator’s memory has an image of Einstein as …………………………
(b) The greatest act towards human beings is ……………………..
Answer:
(a) a small man with a shock of untidy hair and a pipe in his mouth.
(b) opening up the frontiers of beauty.

Question 38.
What does the last line tell you about Einstein?
Answer:
The last line tells us that Einstein believes in making others understand the joy there is in knowing the beauty that is all around us.

Question 39.
(1) Choose the correct meaning in the context of the passage:

(i) down:
(a) southwards
(b) downstairs
(c) soft feathers
Answer:
(b) down – downstairs

(ii) piece:
(a) a thing
(b) an example of artistic workmanship
(c) musical composition
Answer:
(c) piece – musical composition.

Question 40.
Rewrite the sentences inserting the appropriate phrases in their proper form: (to open up, to turn on, to turn off)
(a) His new discovery is …………………. new areas of research in digital technology.
Answer:
(a) opening-up

Question 41.
Write from the passage words that sound the same as:
(a) grate
(b) knew
(c) their
(d) peace
(e) sew
(f) two.
Answer:
(a) great
(b) new
(c) there
(d) piece
(e) so
(f) to.

Question 42.
Pick out from the passage words that refer to:
(a) an unfriendly expression on the face: ………………..
Answer:
(a) a cold look

Question 43.
I was the most important person in the world. (Rewrite in the comparative and positive degree.)
Answer:
(a) I was more important than any other person in the world. (Comparative)
(b) No other person in the world was as important as I was. (Positive)

Question 44.
Why, do you think, did the lady look ‘puzzled’?
Answer:
The lady believed that listening to classical music was the highest form of human activity. Einstein did not stay to listen. Instead he took the narrator to the next room and played songs on the gramophone. Through his efforts he was able to make the narrator really appreciate classical music. For Einstein, opening the minds of others to the appreciation of beauty was the highest form of human activity. This viewpoint ‘puzzled’ the lady.

Question 45.
(1) Write two compound words from the lesson.
(2) Identify the type of sentence: Please come with me.
(3) Punctuate the sentence: can you give me an example perhaps he said
(4) Write the hidden words in the given words: understand
(5) Frame a sentence using given the phrase: in order to
(6) Pick out the gerund and use it in your own sentence: It’s like learning maths.
(7) Spot the error and correct the sentence: I was hear everyone is clapping.
(8) Write the present and past participles of the given verbs: clap, rot.
Answer:
(1) anything, everything
(2) Imperative sentence
(3) “ Can you give me an example, perhaps?” he said.
(4) under, stand, sand, rest
(5) In order to succeed, one must work hard.
(6) gerund: learning Sentence: She is interested in learning French.
(7) I heard everyone clapping.
(8) clapping, clapped; rotting, rotted.

Question 46.
(1) The word ‘kind’ has two different meanings. Write sentences to bring out the two meanings.
(2) Rewrite the following sentence using the underlined verb in the present perfect continuous tense : Can you tell me what you just heard?
(3) I must tell this man the truth. (Rewrite beginning ‘This man…’)
Answer:
(1) (a) This was a different kind of music that he had never heard before, (a group of things having the same characteristics)
(b) The old lady was kind to the little children in the neighbourhood, (generous or considerate)
(2) Can you tell me what you have just been hearing?
(3) This man must be told the truth. (by me)

Question 47.
(1) Change to the positive degree of comparison. He was one of the kindest persons I ever met.
(2) Use the word ‘face’ as a noun as well as a verb in sentences.
Answer:
(1) Not many people I had ever met were as kind as he was.
(2) (a) He has an aristocratic face. (noun)
(b) Let us face the danger together.

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 12 रंग मजेचे रंग उदयाचे Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 12 रंग मजेचे रंग उदयाचे

Marathi Aksharbharati Std 10 Digest Chapter 12 रंग मजेचे रंग उदयाचे Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
(अ) कवितेच्या आधारे बी रुजण्याच्या क्रियेचा ओघतक्ता तयार करा.

उत्तरः

(आ) आकृती पूर्ण करा.

उत्तरः

प्रश्न 2.
चौकटी पूर्ण करा.
(i) जेथे दृष्टी पोहोचते असे ठिकाण – [          ]
(ii) कवयित्रीच्या मते जपायची गोष्ट – [          ]
उत्तरः
(i) जेथे दृष्टी पोहोचते असे ठिकाण – [फुलाफुलांचे ताटवे]
(ii) कवयित्रीच्या मते जपायची गोष्ट – [सृषृ]

प्रश्न 3.
कवितेत आलेल्या खालील संकल्पना स्पष्ट करा.
(i) आभाळाचे छत्र ……………………………………
(ii) गर्भरेशमी सळसळ ……………………………………
उत्तरः
(i) आभाळाचे छत्र – पाण्याने भरलेल्या ढगांचे आच्छादन
(ii) गर्भरेशमी सळसळ – हिरव्या पानांची, हिरव्याशार गवताची वाऱ्यामुळे सळसळ.

प्रश्न 4.
कृती पूर्ण करा.

(अ) ‘कष्ट करणाऱ्यांना मदत करू’ या आशयाची ओळ शोधा.
उत्तरः
मातीमध्ये जे हात राबती, तयांस देऊ पुष्टी.

(आ) ‘दौलत’ हे उत्तर येईल असा प्रश्न तयार करा.
उत्तरः
यंत्रांच्या संगतीने काय मिळणार आहे?

(इ) कवितेतील ‘यमक’ अलंकार साधणाऱ्या शब्दांच्या जोड्या शोधा.
उत्तरः
सृष्टी-दृष्टी, वृष्टी-कष्टी, तुष्टी-गोष्टी.

प्रश्न 5.
काव्यसौंदर्य.
(अ) खालील ओळींचे रसग्रहण करा.
‘हिरवी हिरवी मने भोवती, किती छटा हिरव्याच्या
गर्भरेशमी सळसळण्याच्या जगात सांगू गोष्टी’

(आ) पृथ्वीला वाचवण्यासाठी काय काय करावे असे कवयित्रीला वाटते.
उत्तरः
पृथ्वीवर मानवाने पर्यावरण संतुलन नष्ट करण्याचा सपाटा लावला आहे. झाडांची कत्तल, काँक्रीटीकरण, प्लॅस्टीकचा प्रचंड वापर, प्रदूषण इ. समस्यांनी पृथ्वी धोक्यात आली आहे. पर्यावरणाचे संतुलन नसल्याने पाऊसही नाही. पाण्याची समस्या भीषण आहे. अशा परिस्थितीत पृथ्वीचे संरक्षण करणे गरजेचे आहे. वनीकरण, झाडांची कत्तल रोखणे, प्लॅस्टीकला प्रतिबंध करणे, अशा उपायांनी अनेक समस्या रोखता येतील. वाढत्या जनसंख्येला आळा घालणे, गावागावांमध्ये वृक्षांची लागवड करणे, पाण्याचे साठे वाढविणे, विहिरी-तळी निर्माण करणे, इलेक्ट्रॉनिक कचऱ्याची योग्य विल्हेवाट लावणे, ओला-सुका कचरा वेगवेगळा टाकणे, बायोगॅस वापरणे, सौरशक्तीचा वापर करणे, तंत्रज्ञानाचा मर्यादित योग्य वापर करणे अशा प्रकारे हरितक्रांती व औद्योगिक क्रांतीने पृथ्वीला वाचविता येईल. पृथ्वी ही माता आहे, या दृष्टीने तिचा आदर व सांभाळ सर्वांनीच करायला हवा.

(इ) वसुंधरेचे हिरवेपण जपण्यासाठी उपाय सुचवा.
उत्तरः
वसुंधरा ही हिरव्यागार शालूत शोभून दिसते. हिरवाईचा, शेतांचा, रानांचा व गवताच्या विविध हिरव्या छटा निसर्ग खुलवतो. वसुंधरेचे हिरवेपण जपण्यासाठी खालील उपाय करता येतील.
(i) ‘झाडे लावा, झाडे जगवा’ या प्रतिज्ञेने सर्वांनीच ‘एक व्यक्ती, एक झाड’ असे प्रमाण ठेवले तर वसुंधरा हिरवीगार होईल.
(ii) फळांच्या बिया मोकळ्या जागेत, डोंगरावर उधळाव्या.
(iii) बागबगीचे, रानांकरिता अधिकृत जमीन राखावी व तेथे रोपे लावावी.
(iv) जमिनीचा कस कमी व नष्ट करणाऱ्या वस्तू वापरू नये. उदा. प्लॅस्टीक, थर्मोकोल, अतिप्रमाणात वापरात असेलेली कीटकनाशके,
(v) जागोजागी पाण्याचे साठे तयार करावेत, ज्यामुळे पावसाळ्याव्यतिरिक्तही झाडांना पाणी मिळेल. वसुंधरेच्या हिरवेपणावर आपले अस्तित्व टिकून आहे. याची जागृती प्रत्येक नागरिकाच्या मनात केली पाहिजे.

Marathi Akshar Bharati Class 10 Textbook Solutions Chapter 12 रंग मजेचे रंग उदयाचे Additional Important Questions and Answers

प्रश्न १.पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा,

कृती १ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 2.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा,
(i) फुलाफुलांचे दाट …………………………………… जिथे पोचते दृष्टी. (थवे, गुच्छ, ताटवे, झुडपे)
(ii) …………………………………… देईना संगणक हा, काळी आई जगवू. (पैसे, दौलत, संपत्ती, धान्य)
(iii) उधळू, फेकू बिया डोंगरी, रुजतील …………………………………… झाडे. (निलगिरी, आंब्याची, देशी, घनदाट)
(iv) आभाळाच्या छत्राखाली, एक अनोखी …………………………………… (दृष्टी, तुष्टी, वृष्टी, पुष्टी)
उत्तर:
(i) ताटवे
(ii) धान्य
(iii) देशी
(iv) तुष्टी

प्रश्न 3.
खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.

(i) कवी कोणाला पुष्टी क्यायला सांगतात?
उत्तर:
कवी मातीमध्ये काम करणाऱ्या हातांना पुष्टी दयायला सांगतात.

(ii) यंत्राबरोबर राहिल्यास काय मिळेल?
उत्तरः
यंत्राबरोबर राहिल्यास पैसा, दौलत मिळेल.

कृती २ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
चौकट पूर्ण करा.
(i) जिथे दृष्टी पोचते तेथे असतात – [फुलांचे ताटवे]
(ii) संगणक हे देत नाही – [धान्य]
(iii) जगास या गोष्टी सांगू – [गर्भरेशमी सळसळण्याच्या]

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

उत्तरे:
(i- क),
(ii – अ),
(iii – ड),
(iv – ब)

प्रश्न 3.
काव्यपंक्तीचा योग्य क्रम लावा.
(i) गर्भरेशमी सळसळण्याच्या जगास सांगू गोष्टी . . .
(ii) आभाळाच्या छत्राखाली, एक अनोखी तुष्टी . . .
(iii) फेनधवलशा तुषारांमध्ये, राहाल कैसे कष्टी?
(iv) गच्च माजतील राने, होईल आभाळातून वृष्टी . . .
उत्तर:
(i) गच्च माजतील राने, होईल आभाळातून वृष्टी . . .
(ii) फेनधवलशा तुषारांमध्ये, राहाल कैसे कष्टी?
(iii) आभाळाच्या छत्राखाली, एक अनोखी तुष्टी . . .
(iv) गर्भरेशमी सळसळण्याच्या जगास सांगू गोष्टी . . .

कृती ३: कवितेतील शब्दांचा अर्थ

प्रश्न 1.
खालील कवितेतील शब्दांचा अर्थ लिहा.
(i) फूल
(ii) दाट
(iii) ताटवे
(iv) दृष्टी
उत्तरे:
(i) कुसूम, सुमन
(ii) गच्च
(iii) बगिचे, उद्यान
(iv) नजर

प्रश्न २. दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कवितेसंबंधी पुढील कृती सोडवा.

(१) प्रस्तुत कवितेचे कवी/कवयित्री:
अंजली कुलकर्णी

(२) प्रस्तुत कवितेचा विषयः
पर्यावरणाचे रक्षण केले तर मानवाला काही कमी पडणार नाही अशा भावनांचे वर्णन केले आहे.

(३) प्रस्तुत कवितेतील दिलेल्या ओळींचा सरळ अर्थ:
डोंगरातून वाहात येते, खळाळते हे पाणी
फेनधवलशा तुषारांमध्ये, राहाल कैसे कष्टी?

आभाळातून होणाऱ्या पावसाच्या वृष्टीमुळे डोंगरातून खळाळत पाणी वाहत येईल. डोंगर दऱ्यातून वाहणारे धबधबे व त्यातून फेसाप्रमाणे उधळणाऱ्या पांढऱ्या तुषारांना पाहिल्यावर आपण आपली सारी दु:खे विसरून जाऊ व निसर्गाच्या सान्निध्यात खऱ्या अर्थाने आपण आनंदी होऊ, खळाळत्या पाण्याला पाहून आपल्याही मनात हास्याचे तुषार उधळले जातील व आपली सारी दुःखे राहणारच नाहीत, आपण कष्टी होणारी नाही? असे कवयित्री म्हणते.

(४) प्रस्तुत कवितेतून मिळणारा संदेशः

निसर्गाचे आणि मानवी जीवनाचे नाते हे अगदी घट्ट असेच आहे. निसर्गाच्या सहवासात माणूस अगदी आनंदी जगणे जगत असतो, पण आजच्या जागतिकीकरणाच्या या युगात संगणकामुळे आणि इतर वैज्ञानिक गोष्टींमुळे माणूस निसर्गापासून दूर होत चालला आहे. असे झाले तर माणसाला आपले अस्तित्व टिकवणे कठीण होऊन बसेल. पर्यावरणाची, निसर्गाची जोपसना केली तर मानवाला कधीच काही कमी पडणार नाही. निसर्गसौंदर्याचा आस्वाद घेत घेत आपले जीवन आनंदमय करण्यासाठी निसर्गाच्या हातात हात घालून आपण पुढे वाटचाल केली पाहिजे, असा संदेश या कवितेतून आपल्याला मिळतो.

(५) प्रस्तुत कविता आवडण्याचे वा न आवडण्याचे कारण :

‘रंग मजेचे रंग उदयाचे’ ही ‘अंजली कुलकर्णी’ यांची कविता मला खूप आवडली आहे. त्याचे मुख्य कारण म्हणजे कवयित्रीचे चित्रदर्शी वर्णन. त्यांच्या शब्दांमधून माणसाचा मातीशी, निसर्गाशी असलेला जिव्हाळ्याचा संबंध मनापासून जाणवतो. पर्यावरणाची काळजी घेणे हे आपले सर्वात महत्त्वाचे कर्तव्य आहे याची सोप्या व योग्य शब्दात कवयित्रीने करून दिलेली जाणीव खूप छान आहे. निसर्गसौंदर्याचा आस्वाद घेत घेत आपले जीवन कसे आनंदी होऊन जाते, त्याचे वर्णन अप्रतिम आहे.

(६) प्रस्तुत कवितेतील खालील शब्दांचा अर्थः
(i) जपणे – सांभाळणे
(ii) सृष्टी – निसर्ग, जग
(i) माती – मृदा
(ii) पुष्टी – पाठबळ, पाठिंबा

स्वाध्याय कती

प्रश्न 1.
पृथ्वीला वाचवण्यासाठी काय करावे असे कवयित्रीला वाटते?
उत्तरः
पृथ्वीवर मानवाने पर्यावरण संतुलन नष्ट करण्याचा सपाटा लावला आहे. झाडांची कत्तल, काँक्रीटीकरण, प्लॅस्टीकचा प्रचंड वापर, प्रदूषण इ. समस्यांनी पृथ्वी धोक्यात आली आहे. पर्यावरणाचे संतुलन नसल्याने पाऊसही नाही. पाण्याची समस्या भीषण आहे. अशा परिस्थितीत पृथ्वीचे संरक्षण करणे गरजेचे आहे. वनीकरण, झाडांची कत्तल रोखणे, प्लॅस्टीकला प्रतिबंध करणे, अशा उपायांनी अनेक समस्या रोखता येतील. वाढत्या जनसंख्येला आळा घालणे, गावागावांमध्ये वृक्षांची लागवड करणे, पाण्याचे साठे वाढविणे, विहिरी-तळी निर्माण करणे, इलेक्ट्रॉनिक कचऱ्याची योग्य विल्हेवाट लावणे, ओला-सुका कचरा वेगवेगळा टाकणे, बायोगॅस वापरणे, सौरशक्तीचा वापर करणे, तंत्रज्ञानाचा मर्यादित योग्य वापर करणे अशा प्रकारे हरितक्रांती व औद्योगिक क्रांतीने पृथ्वीला वाचविता येईल. पृथ्वी ही माता आहे, या दृष्टीने तिचा आदर व सांभाळ सर्वांनीच करायला हवा.

प्रश्न 2.
वसुंधरेचे हिरवेपण जपण्यासाठी उपाय सुचवा.
उत्तरः
वसुंधरा ही हिरव्यागार शालूत शोभून दिसते. हिरवाईचा, शेतांचा, रानांचा व गवताच्या विविध हिरव्या छटा निसर्ग खुलवतो. वसुंधरेचे हिरवेपण जपण्यासाठी खालील उपाय करता येतील.
(i) ‘झाडे लावा, झाडे जगवा’ या प्रतिज्ञेने सर्वांनीच ‘एक व्यक्ती, एक झाड’ असे प्रमाण ठेवले तर वसुंधरा हिरवीगार होईल.
(ii) फळांच्या बिया मोकळ्या जागेत, डोंगरावर उधळाव्या.
(iii) बागबगीचे, रानांकरिता अधिकृत जमीन राखावी व तेथे रोपे लावावी.
(iv) जमिनीचा कस कमी व नष्ट करणाऱ्या वस्तू वापरू नये. उदा. प्लॅस्टीक, थर्मोकोल, अतिप्रमाणात वापरात असेलेली कीटकनाशके,
(v) जागोजागी पाण्याचे साठे तयार करावेत, ज्यामुळे पावसाळ्याव्यतिरिक्तही झाडांना पाणी मिळेल. वसुंधरेच्या हिरवेपणावर आपले अस्तित्व टिकून आहे. याची जागृती प्रत्येक नागरिकाच्या मनात केली पाहिजे.

रंग मजेचे रंग उदयाचे Summary in Marathi

रंग मजेचे रंग उदयाचे काव्यपरिचय‌
‘रंग‌ ‌मजेचे‌ ‌रंग‌ ‌उदयाचे’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌कवयित्री‌ ‌’अंजली‌ ‌कुलकर्णी’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌जागतिकीकरणाच्या‌ ‌या‌ ‌काळात‌ ‌तंत्रज्ञानाशी‌ ‌मैत्री‌ ‌करणारा‌ ‌मानव‌ ‌निसर्गाकडे‌ ‌पाठ‌ ‌फिरवत‌ ‌आहे,‌ ‌पण‌ ‌निसर्गाचे,‌ ‌पर्यावरणाचे‌ ‌रक्षण‌ ‌करणे‌ ‌ही‌ ‌अतिमहत्त्वाची‌ ‌बाब‌ ‌आहे.‌ ‌पर्यावरणाची‌ ‌जोपासना‌ ‌केली‌ ‌तर‌ ‌माणसाला‌ ‌कधीच‌ ‌काही‌ ‌कमी‌ ‌पडणार‌ ‌नाही,‌ ‌असा‌ ‌विचार‌ ‌कवयित्रीने‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌मांडला‌ ‌आहे.‌

रंग मजेचे रंग उदयाचे Summary in English

As‌ ‌a‌ ‌result‌ ‌of‌ ‌globalization,‌ ‌a‌ ‌human‌ ‌being‌ ‌appears‌ ‌to‌ ‌be‌ ‌more‌ ‌connected‌ ‌to‌ ‌technology‌ ‌rather‌ ‌than‌ ‌nature.‌ ‌The‌ ‌preservation‌ ‌of‌ ‌nature‌ ‌and‌ ‌environment‌ ‌should‌ ‌be‌ ‌the‌ ‌first‌ ‌priority‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌human‌ ‌being.‌ ‌Only‌ ‌then‌ ‌can‌ ‌he‌ ‌live‌ ‌a‌ ‌satisfied‌ ‌life.‌ ‌The‌ ‌poetess‌ ‌has‌ ‌tried‌ ‌to‌ ‌elaborate‌ ‌on‌ ‌this‌ ‌understanding‌ ‌in‌ ‌her‌ ‌poem.‌

भावार्थ‌ ‌फुलाफुलांचे‌ ‌दाट‌ ‌ताटवे,‌ ‌जिथे‌ ‌पोचते‌ ‌दृष्टी‌
‌रंग‌ ‌मजेचे,‌ ‌रंग‌ ‌उद्याचे‌ ‌जपून,‌ ‌ठेवू‌ ‌सृष्टी….‌

निसर्ग‌ ‌हा‌ ‌खरा‌ ‌जादूगार‌ ‌आहे.‌ ‌त्याच्या‌ ‌जादूई‌ ‌दुनियेमध्ये‌ ‌रंगा–गंधाचे‌ ‌साम्राज्य‌ ‌पसरले‌ ‌आहे.‌ ‌आभाळाची‌ ‌निळाई‌ ‌पाहत,‌ ‌पाण्याची‌ ‌खळखळ‌ ‌आणि‌ ‌वाऱ्याची‌ ‌अंगाई‌ ‌ऐकत‌ ‌धरतीच्या‌ ‌कुशीत‌ ‌फुलाफुलांचे‌ ‌म्हणजेच‌ ‌अनेक‌ ‌रंगाच्या‌ ‌फुलांचे‌ ‌बाग‌ ‌बगीचे‌ ‌आपण‌ ‌फुलवूया‌ ‌आणि‌ ‌हे‌ ‌बगीचे‌ ‌फक्त‌ ‌एका‌ ‌ठिकाणी‌ ‌फुलवायचे‌ ‌नाहीत‌ ‌तर‌ ‌कवयित्रीच्या‌ ‌मते‌ ‌जिथे‌ ‌जिथे‌ ‌नजर‌ ‌पोचते‌ ‌तेथे‌ ‌तेथे‌ ‌उद्याच्या‌ ‌भविष्याचे‌ ‌रंग,‌ ‌उद्याच्या‌ ‌मजेचे‌ ‌रंग‌ ‌आपण‌ ‌फुलवूया‌ ‌म्हणजेच‌ ‌निसर्गाच्या‌ ‌रंगात‌ ‌आणि‌ ‌निसर्गाच्या‌ ‌सान्निध्यात‌ ‌राहून‌ ‌जो‌ ‌आनंद,‌ ‌जी‌ ‌मजा‌ ‌मिळणार‌ ‌आहे.‌ ‌अशी‌ ‌एक‌ ‌सुंदर‌ ‌सृष्टी‌ ‌आपण‌ ‌उद्याच्या‌ ‌भविष्यासाठी‌ ‌जपून‌ ‌ठेवूया.‌

धान्य‌ ‌देईना‌ ‌संगणक‌ ‌हा,‌ ‌काळी‌ ‌आई‌ ‌जगवू‌
‌मातीमध्ये‌ ‌जे‌ ‌हात‌ ‌राबती,‌ ‌तयांस‌ ‌देऊ‌ ‌पुष्टी….‌
‌रंग‌ ‌मजेचे,‌ ‌रंग‌ ‌उदयाचे‌

कवयित्री‌ ‌म्हणते‌ ‌आजचे‌ ‌युग‌ ‌कितीही‌ ‌आधुनिक‌ ‌झाले,‌ ‌तंत्रज्ञान‌ ‌विकसित‌ ‌झाले‌ ‌तरी‌ ‌निसर्ग‌ ‌तुमचा‌ ‌खरा‌ ‌मित्र‌ ‌आहे.‌ ‌तुमचा‌ ‌पोषण–कर्ता‌ ‌आहे.‌ ‌कारण‌ ‌तंत्रज्ञानाच्या‌ ‌विकासामुळे‌ ‌संगणकाची‌ ‌निर्मिती‌ ‌झाली.‌ ‌पण‌ ‌हा‌ ‌संगणक‌ ‌तुम्हांला‌ ‌धान्य‌ ‌देऊन‌ ‌तुमचे‌ ‌पोषण‌ ‌करू‌ ‌शकत‌ ‌नाही.‌ ‌तर‌ ‌काळी‌ ‌आई‌ ‌म्हणजेच‌ ‌धरतीमाता‌ ‌आपण‌ ‌जगवली‌ ‌तरच‌ ‌आपण‌ ‌जगू‌ ‌शकतो.‌ ‌तीच‌ ‌खरी‌ ‌आपले‌ ‌पोषण‌ ‌करणारी‌ ‌जननी‌ ‌आहे.‌ ‌तिला‌ ‌आपण‌ ‌जगवूया‌ ‌असे‌ ‌कवयित्री‌ ‌सांगते.‌ ‌या‌ ‌काळ्या‌ ‌मातीमध्ये‌ ‌जे‌ ‌हात‌ ‌खऱ्या‌ ‌अर्थाने‌ ‌राबतात,‌ ‌कष्ट‌ ‌करतात‌ ‌आणि‌ ‌तिचे‌ ‌संगोपन‌ ‌करतात‌ ‌अशा‌ ‌शेतकऱ्याचे,‌ ‌भूमिपुत्राचे‌ ‌सुद्धा‌ ‌आपण‌ ‌संरक्षण‌ ‌केले‌ ‌पाहिजे‌ ‌त्याच्या‌ ‌कष्टांना‌ ‌पाठबळ,‌ ‌दुजोरा‌ ‌दिला‌ ‌पाहिजे.‌ ‌तरच‌ ‌आपल्याला उदयाच्या‌ ‌उज्ज्वल‌ ‌भविष्याचे‌ ‌रंग‌ ‌व‌ ‌जीवनातील‌ ‌मजेचे‌ ‌रंग‌ ‌पाहायला‌ ‌मिळतील‌ ‌आणि‌ ‌ही‌ ‌धरती‌ ‌खऱ्या‌ ‌अर्थाने‌ ‌सुजलाम्‌ ‌सुफलाम्‌ ‌होऊन‌ ‌इथला‌ ‌मनुष्यप्राणी‌ ‌सुखी‌ ‌होईल.‌

उधळू,‌ ‌फेकू‌ ‌बिया‌ ‌डोंगरी,‌ ‌रुजतील‌ ‌देशी‌ ‌झाडे‌
‌गच्च‌ ‌माजतील‌ ‌राने,‌ ‌होईल‌ ‌आभाळातून‌ ‌वृष्टी….‌
‌रंग‌ ‌मजेचे,‌ ‌रंग‌ ‌उदयाचे‌ ‌

‘झाडे‌ ‌लावा,‌ ‌झाडे‌ ‌जगवा’.‌ ‌हा‌ ‌मंत्र‌ ‌सत्यात‌ ‌उतरविण्यासाठी‌ ‌आपण‌ ‌खऱ्या‌ ‌अर्थाने‌ ‌कोणती‌ ‌कृती‌ ‌केली‌ ‌पाहिजे‌ ‌हे‌ ‌सांगताना‌ ‌कवयित्री‌ ‌म्हणते‌ ‌की,‌ ‌आपण‌ ‌आपल्या‌ ‌देशामध्ये‌ ‌पिकणारी,‌ ‌उगवणारी‌ ‌जी‌ ‌फळे,‌ ‌फुले‌ ‌आहेत,‌ ‌त्यांच्या‌ ‌बिया‌ ‌डोंगरावर,‌ ‌पर्वतावर‌ ‌उधळूया‌ ‌म्हणजे‌ ‌डोंगरावर‌ ‌त्या‌ ‌रुजतील‌ ‌आणि‌ ‌देशी‌ ‌झाडांनी‌ ‌आपली‌ ‌जंगले‌ ‌परत‌ ‌गच्च‌ ‌भरून‌ ‌जातील,‌ ‌माजतील‌ ‌ज्यामुळे‌ ‌जमिनीची‌ ‌धूप‌ ‌थांबेल‌ ‌आणि‌ ‌वृष्टी‌ ‌होईल.‌ ‌भरपूर‌ ‌पाऊस‌ ‌पडला‌ ‌तर‌ ‌ही‌ ‌सृष्टी‌ ‌हिरवी‌ ‌समृद्ध‌ ‌होईल‌ ‌आणि‌ ‌समृद्ध‌ ‌अशा‌ ‌भविष्याचे‌ ‌आपले‌ ‌स्वप्न‌ ‌पूर्ण‌ ‌होईल.‌

डोंगरातून‌ ‌वाहात‌ ‌येते,‌ ‌खळाळते‌ ‌हे‌ ‌पाणी‌
‌फेनधवलशा‌ ‌तुषारांमध्ये,‌ ‌राहाल‌ ‌कैसे‌ ‌कष्टी?‌
‌रंग‌ ‌मजेचे,‌ ‌रंग‌ ‌उदयाचे‌

आभाळातून‌ ‌होणाऱ्या‌ ‌पावसाच्या‌ ‌वृष्टीमुळे‌ ‌डोंगरातून‌ ‌खळाळत‌ ‌पाणी‌ ‌वाहत‌ ‌येईल.‌ ‌डोंगर‌ ‌दऱ्यातून‌ ‌वाहणारे‌ ‌धबधबे,‌ ‌त्यातून‌ ‌फेसाप्रमाणे‌ ‌उधळणाऱ्या‌ ‌पांढऱ्या‌ ‌तुषारांना‌ ‌पाहिल्यावर‌ ‌आपण‌ ‌आपली‌ ‌सारी‌ ‌दुःखे‌ ‌विसरून‌ ‌जाऊन‌ ‌निसर्गाच्या‌ ‌सान्निध्यात‌ ‌खऱ्या‌ ‌अर्थाने‌ ‌जावू.‌ ‌खळाळत्या‌ ‌पाण्याला‌ ‌पाहून‌ ‌आपल्याही‌ ‌मनात‌ ‌हास्याचे‌ ‌तुषार‌ ‌उधळले‌ ‌जातील‌ ‌व‌ ‌आपली‌ ‌दुःखे‌ ‌राहणारच‌ ‌नाहीत.‌ ‌किंबहुना‌ ‌त्यांना‌ ‌पाहिल्यावर‌ ‌कसे‌ ‌राहू‌ ‌आपण‌ ‌कष्टी?‌ ‌असाच‌ ‌प्रश्न‌ ‌कवयित्री‌ ‌आपल्याला‌ ‌विचारते‌ ‌आहे.‌

मिळेल‌ ‌पैसा,‌ ‌मिळेल‌ ‌दौलत,‌ ‌यंत्रांच्या‌ ‌संगती‌ ‌
आभाळाच्या‌ ‌छत्राखाली,‌ ‌एक‌ ‌अनोखी‌ ‌तुष्टी….‌ ‌
रंग‌ ‌मजेचे,‌ ‌रंग‌ ‌उदयाचे‌ ‌

तंत्रज्ञानामुळे‌ ‌आपल्याला‌ ‌पैसा,‌ ‌दौलत‌ ‌मिळेल‌ ‌पण‌ ‌त्या‌ ‌कागदी‌ ‌नोटांना‌ ‌समाधानाचा,‌ ‌तुष्टीचा‌ ‌गंध‌ ‌येणार‌ ‌नाही.‌ ‌त्यातून‌ ‌स्पर्धा,‌ ‌अवहेलना‌ ‌वाढेल,‌ ‌दुसऱ्याचे‌ ‌दुःख‌ ‌जाणून‌ ‌घेण्याची‌ ‌मनाची‌ ‌दौलत‌ ‌तिथे‌ ‌नसेल.‌ ‌परंतु‌ ‌निसर्गाच्या‌ ‌सान्निध्यात‌ ‌एकाच‌ ‌आभाळाच्या‌ ‌छत्राखाली‌ ‌आपण‌ ‌सारे‌ ‌भेदभाव‌ ‌विसरून‌ ‌जाऊ,‌ ‌कुणी‌ ‌लहान–मोठा,‌ ‌श्रीमंत,‌ ‌गरीब‌ ‌राहणार‌ ‌नाही,‌ ‌आभाळाची‌ ‌आम्ही‌ ‌लेकरे,‌ ‌काळी‌ ‌माती‌ ‌आई‌ ‌असे‌ ‌म्हणण्यातच‌ ‌आपल्याला‌ ‌खरी‌ ‌तुष्टता,‌ ‌समाधान‌ ‌मिळेल‌ ‌आणि‌ ‌एकत्वाच्या‌ ‌छत्राखाली‌ ‌आपण‌ ‌उद्याच्या‌ ‌भविष्याचे,‌ ‌आनंदाचे‌ ‌रंग‌ ‌जपून‌ ‌या‌ ‌सृष्टीलाही‌ ‌जपून‌ ‌ठेवू.‌

हिरवी‌ ‌हिरवी‌ ‌मने‌ ‌भोवती,‌ ‌किती‌ ‌छटा‌ ‌हिरव्याच्या‌ ‌
गर्भरेशमी‌ ‌सळसळण्याच्या‌ ‌जगास‌ ‌सांगू‌ ‌गोष्टी….‌ ‌
रंग‌ ‌मजेचे,‌ ‌रंग‌ ‌उदयाचे‌

या‌ ‌निळ्या‌ ‌आभाळाच्या‌ ‌छत्राखाली‌ ‌निसर्गाच्या‌ ‌सान्निध्यात‌ ‌साऱ्यांची‌ ‌मने‌ ‌हिरवी‌ ‌होतील,‌ ‌आनंदी‌ ‌होतील.‌ ‌नवीन‌ ‌विचारांनी,‌ ‌सुखा–समाधानाने‌ ‌भरून‌ ‌जातील‌ ‌आणि‌ ‌या‌ ‌आनंदाच्या‌ ‌विविध‌ ‌छटा‌ ‌आपल्याला‌ ‌आपल्या‌ ‌अवतीभोवती‌ ‌पाहता‌ ‌येतील.‌ ‌पर्यावरणाच्या‌ ‌रक्षणासाठी‌ ‌डोंगरावर‌ ‌उधळलेल्या‌ ‌बियांमुळे‌ ‌झाडे‌ ‌निर्माण‌ ‌होतील.‌ ‌घनदाट‌ ‌जंगले‌ ‌तयार‌ ‌होतील‌ ‌व‌ ‌त्यामुळे‌ ‌भरपूर‌ ‌वृष्टी‌ ‌होईल.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌सर्वत्र‌ ‌उगवलेल्या‌ ‌गवताची‌ ‌रेशमासारखी‌ ‌नाजूक,‌ ‌मऊ‌ ‌पाती‌ ‌डोलतील.‌ ‌हिरव्यागार‌ ‌धरणीमुळे‌ ‌मनाला‌ ‌समाधान‌ ‌मिळेल.‌ ‌निसर्गसौंदर्यामुळे‌ ‌जगण्याचा‌ ‌खराखुरा‌ ‌आनंदही‌ ‌मिळेल.‌ ‌आपली‌ ‌मनेही‌ ‌हिरवी‌ ‌हिरवी‌ ‌अर्थात‌ ‌प्रसन्न‌ ‌होतील,‌ ‌आपण‌ ‌सर्व‌ ‌जगाला‌ ‌या‌ ‌हिरवाईचा‌ ‌आनंद‌ ‌सांगूया.‌ ‌सगळ्या‌ ‌जगाला‌ ‌आनंदी‌ ‌करत‌ ‌आपण‌ ‌उदयाच्या‌ ‌भविष्याचे,‌ ‌आनंदाचे‌ ‌रंग‌ ‌जपून‌ ‌या‌ ‌सृष्टीलाही‌ ‌जपून‌ ‌ठेवू.‌ ‌

‌रंग मजेचे रंग उदयाचे शब्दार्थ‌

• ‌दृष्टी‌ ‌– ‌नजर‌ ‌– ‌(sight)‌
• सृष्टी‌ ‌– ‌निसर्ग,‌ ‌जग‌ ‌– (nature)‌
• संगणक‌ ‌– ‌(computer)‌ ‌
• काळी‌ ‌आई‌ ‌– ‌माती‌ ‌– (earth)
• पुष्टी‌ ‌– ‌पाठबळ,‌ ‌दुजोरा‌‌ ‌– ‌(support)
• वृष्टी‌ ‌– ‌पाऊस‌ ‌– ‌(rain)‌ ‌
• आभाळ‌ ‌– ‌आकाश,‌ ‌नभ‌ ‌– ‌(sky)‌ ‌
• छटा‌ ‌– ‌विविध‌ ‌रंग,‌ ‌स्तर‌ ‌– ‌(shades)‌ ‌
• गर्भरेशमी‌ ‌– ‌मऊ‌ ‌– ‌(soft‌ ‌silk)‌ ‌
• सळसळणे‌ ‌– ‌पानांच्या‌ ‌हालचालीचा‌ ‌आवाज‌ ‌– (rustling)‌ ‌
• फुल‌ ‌‌– ‌सुमन,‌ ‌पुष्प‌ ‌– ‌(flower)‌ ‌
• घाट – ‌गच्च‌ ‌– ‌(dense)‌ ‌
• ताटवे‌ ‌– ‌बगीचे‌ ‌– ‌(gardens)‌
• ‌मजा‌ ‌– ‌गंमत‌ ‌– (‌fun)‌ ‌
• जपणे‌ – ‌सांभाळून‌ ‌ठेवणे‌ ‌– (to‌ ‌preserve‌ ‌carefully)‌ ‌
• माती‌ ‌– मृदा (Soil)
• हात‌ ‌– ‌कर‌ ‌– ‌(hand)‌ ‌
• राबती‌ ‌– ‌राबणे,‌ ‌कष्ट‌ ‌करणे‌ ‌– ‌(to‌ ‌work‌ ‌hard)‌ ‌
• उधळू‌ ‌– ‌उडवू,‌ ‌उडवणे‌ ‌– ‌(throw)‌ ‌
• बीया‌ ‌– ‌बीज‌ ‌– (seeds)‌ ‌
• डोंगर‌ ‌– ‌पर्वत‌ – (mountain)‌
• ‌रुजणे‌ ‌– ‌अंकुरणे‌ ‌– (to‌ ‌germinate)‌ ‌
• झाड‌ ‌– ‌वृक्ष‌ ‌– (tree)‌ ‌
• रान‌ ‌– ‌जंगल,‌ ‌वन‌ ‌– ‌(forest)‌
• ‌पाणी – ‌जल‌ ‌– (water)‌ ‌
• फेनधवलशा‌ ‌– ‌फेसाप्रमाणे‌ ‌पांढऱ्या‌ ‌– ‌(white‌ ‌like‌ ‌foam)‌ ‌
• कष्टी‌ ‌– ‌थकलेले,‌ ‌दुःखी‌ ‌– ‌(Sad)‌ ‌
• पैसा‌ ‌– ‌अर्थ‌ ‌– ‌(money)‌ ‌
• दौलत‌ ‌– ‌संपत्ती‌ ‌– (wealth)‌ ‌
• संगत‌ ‌सोबत‌ ‌– ‌(company)‌ ‌
• छत्र‌ ‌– ‌सावली‌ ‌– (shade)‌ ‌
• अनोखी‌ ‌– ‌वेगळी‌ ‌– (special)‌ ‌
• तृष्टी‌ ‌– ‌तृप्ती,‌ ‌समाधान‌ ‌– ‌(satisfaction)‌ ‌
• मन‌ – ‌चित्त‌ ‌– (mind)‌

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 8.1 जाता अस्ताला (स्थूलवाचन) Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8.1 जाता अस्ताला (स्थूलवाचन)

Marathi Aksharbharati Std 10 Digest Chapter 8.1 जाता अस्ताला Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
तुम्हांला समजलेली कवितेतील सूर्याची भूमिका स्पष्ट करा.
उत्तरः
सूर्य उदयाला येतो त्याबरोबर संपूर्ण धरा तेजोमय होते. चैतन्याने भरून जाते, संपूर्ण चराचराचे जीवनचक्र फिरू लागते. म्हणून अस्ताला जातांना सूर्याच्या मनात विचार येतो, मी अस्ताला गेल्यानंतर ही संपूर्ण धरा/पृथ्वी अंधारात बुडून जाईल. माझ्या प्रकाशाचा एक साधा कवडसाही उरणार नाही. मग या पृथ्वीवरील जीवांचं काय होईल? हा मिट्ट अंधार विश्वाच्या चैतन्याला संपवून तर टाकणार नाही ना? या विश्वाच्या चराचरात/अणुरेणूत सामावलेले जीवन, चैतन्य हा अंधार गिळून तर टाकणार नाही ना? एक अनामिक भीती त्याला छळू लागते. पृथ्वीला अंधारापासून कोणीतरी वाचवलं पाहिजे. विश्वाचे कोणीतरी भले करावे. मी अस्ताला गेल्यानंतर कोणीतरी माझे कार्य करावे या सुंदर विश्वाला प्रकाशमान करावे असे त्याला वाटते.

कवितेतली आशयावरून सूर्य हा जणू पृथ्वीचा जनक आहे, असे वाटते. एखादया पित्याला आपल्या कन्येच्या भल्याची, तिच्या चांगल्या जीवनाबद्दल चिंता असते तसाच सूर्य देखील धरेची काळजी घेणारा तिला जपणारा पिता आहे असे प्रतीत होते.

प्रश्न 2.
पणतीच्या उदाहरणातून कवितेत व्यक्त झालेला विचार स्पष्ट करा.
उत्तरः
पणती म्हणजे अदम्य विश्वासाचे आणि साहसाचे प्रतिक आहे. वास्तविक पाहता सूर्य म्हणजे प्रकाशाचा लखलखता स्रोत, अनंत पसरलेल्या विश्वाला उजळून टाकण्याचे सामर्थ्य असलेला; म्हणून त्याच्या विनवणीला उत्तर देण्याचे धाडस कोणी करत नाही; पण साधी मातीची पणती पुढे येते आणि नम्रपणाने म्हणते, “हे स्वामी, तेजोमय भास्करा, तुझ्याएवढा धगधगता प्रकाश माझ्याकडे नाही, पण जमेल तसा या पृथ्वीवरील अंधार दूर करण्याचा मी प्रयत्न करीन.” आपल्याकडे जे काही चांगलं आहे. ते आपण दुसऱ्याला देऊ शकतो.

इतरांची मदत करू शकतो असा विचार करून प्रत्येकाने आपल्या जीवनात काहीतरी सकारात्मक कार्य करावे. पणतीच्या उदाहरणातून हाच विचार कवी रविंद्रनाथांनी व्यक्त केलेला आहे. पणतीच्या प्रकाशाने सगळा अंधार जरी दूर होणार नसला तरी दहा पावलांची वाट ती नक्कीच उजळू शकते, हा विश्वास पणतीच्या ठिकाणी दिसतो. म्हणजेच प्रत्येकाने आपली समता जाणून चांगले कार्य करावे. जे नाही त्याचा विचार न करता जे आपल्याजवळ आहे मग ते थोडं, थोडच का असेना त्याचाच उपयोग करून आपल्या जीवनात जास्तीत जास्त चांगले कार्य करण्याची प्रेरणा कवीने पणतीच्या प्रतिकातून व्यक्त केली आहे.

प्रश्न 3.
सूर्यास्ताच्या दर्शनाने मनात निर्माण होणाऱ्या भावभावना शब्दबद्ध करा,
उत्तर:
वेगवेगळ्या ठिकाणचा सूर्यास्त वेगवेगळे सौंदर्य, वेगळे भाव, वेगळे रंग निर्माण करत असतो. माणसाची मनोदशा जशी असेल तसे भावतरंग सूर्यास्ताच्या वेळी त्याच्या मनात निर्माण होत असतात.

वाळवंटाच्या ठिकाणचा सूर्यास्त. वाळूच्या विस्तीर्ण पसरलेल्या अथांग भूप्रदेशावर सोनेरी मऊसार किरणे पसरवत असतो. मन अगदी तृप्त करून तो अस्ताला जातो. तेथील वाळूचा सागर हळूहळू थंड होत जातो. शितल वाऱ्याच्या झुळका वाहू लागतात. मानव, पशू, पक्षी सुखावून जातात. वाळूचा थंड स्पर्श, वाऱ्याची थंड झुळूक यामुळे मानवी मन सुखावून जाते. त्या सुवर्णमयी वातावरणात नव्या संकल्पना, जुन्या संवेदना जाग्या होतात. कवी, लेखक, चित्रकार यांना नवीन कल्पना सुचतात.

समुद्राच्या ठिकाणी अस्ताला जाणाऱ्या सूर्यास्ताचे दर्शन मोठे विलोभनीय असते. हळू हळू सागराच्या कुशीत सामावणाऱ्या सूर्याला बघून वाटते की, हा सागरात मिसळून जातो. म्हणूनच चमकदार मोती निर्माण होतात. सुंदर रंगीत प्रवाळ आणि अनंत असे जीव निर्माण होतात. समुद्राच्या लाटांसोबत हेलकावे खात हा तेजोगोल जेव्हा सागरात सामावतो तेव्हा आपोआप त्या सृष्टीका पुढे आपण नतमस्तक होतो.

प्रश्न 4.
कवितेतील सूर्य आणि पणती या प्रतीकांचा तुम्हाला समजलेला अर्थ सविस्तर लिहा.
उत्तर:
सूर्य म्हणजे पृथ्वीचा कर्ता तिच्यावरच जीवनचक्र चालवणारा, फुलवणारा, चराचराचा निर्माता, प्रचंड शक्तीचे प्रतिक. आपण निर्मिलेल्या या पृथ्वीवरच्या जीवनाचे आपल्या अनुपस्थितीत कोणीतरी रक्षण करावे यासाठी मनापासून, कळवळून साद घालणारा तो व्याकूळ जनक किंवा निर्माता आहे असे वाटते. एखादयाच्या भल्यासाठी, कल्याणासाठी जर विनवणी करायची असेल तर आपण कितीही शक्तीशाली व ताकदवान असू तरी आपल्याला विनम्रता धारण करावी लागते. सामर्थ्याचा अहंकार बाजूला ठेवून दयाभाव व करूणा हृदयात निर्माण करावी लागते.

सहृदयता ठेवून काही काम करू लागल्यावर काहीतरी चांगले, श्रेयस आपल्या हाती नक्कीच लागते हे सूर्याच्या प्रतिकातून दिसून येते. त्या उलट, पणती म्हणजे सूर्यासमोर प्रकाशाचा एक छोटाशा कवडसा. पण सूर्याच्या विनवणीला उत्तर देण्याचे धाडस ती करते. तिच्यातला आत्मविश्वास तिला बोलण्याची हिम्मत देतो. जर इच्छा प्रबळ असली आणि सकारात्मक दृष्टीकोन ठेवून कामाला सुरुवात केली तर काहीही अशक्य नाही हे पणतीच्या प्रतिकातून जाणवते. त्याचबरोबर अगदी छोट्या जीवातही जगाला काहीतरी देण्याची. जग सुंदर करण्याची क्षमता असते हे सुद्धा पणतीच्या प्रतिकातून जाणवते.

सूर्य आणि पणती यांच्यातील संवाद स्वत:च्या कल्पनेने लिहा.

उत्तरः
सूर्य : पणती, तू खरचं खूप चांगली आहेस. तुझ्याजवळ माझ्याइतका झगझगीत प्रकाश नाही. तरी पण माझ्या अनुपस्थितीत पृथ्वीला प्रकाश देण्याचं काम स्विकारलयं याबद्दल खरचं तुझं खूप कौतुक वाटतं मला!

पणती : हे भास्करा, या पृथ्वीवरील जीवांसाठी, सृष्टीसाठी तू सतत कार्यरत असतोस. तू नसतास तर ही सृष्टी, तिचे अस्तित्व राहिलेच नसते. धरेसाठीची तुझी व्याकूळता मला समजू शकते म्हणूनच माझ्याजवळ जेवढा प्रकाश आहे त्याने मला जे काही करणे शक्य होईल तेवढं मी करण्याचा प्रयत्न करीन.

सूर्य : तू इतकी छोटी असूनही इतका मोठा विचार करतेस खरेच तुझे खूप आभार. पृथ्वीवरचा सगळ्यात प्रगत जीव म्हणजे मानव हा मात्र पृथ्वीच्या अस्तित्वाचा, पर्यावरणाचा अजिबात विचार करत नाही. विकासाच्या नावाखाली त्याने माझ्या सुंदर धरेचा नाश करायला सुरुवात केली आहे. तिला विदृप केले आहे. म्हणून मला खूप कळजी वाटते.

पणती : तुझी काळजी अगदीच योग्य आहे सूर्यदेवा. ‘विनाशकाले विपरीत बुद्धी’ अशाप्रकारे मानव वागतो आहे. आपल्या स्वार्थासाठी निसर्गाला तो अक्षरश: ओरबाडतो आहे.

सूर्य : हो ना! याच गोष्टीचा मला खूप त्रास होतो. रोज सकाळी जेव्हा पृथ्वीला उजळून टाकण्यासाठी मी येतो आणि तो पक्ष्यांचा किलबिलाट, खळाळून वाहणारे झरे, दया; डोंगर, शेते, वाळवंट, दलदली, वृक्ष, वन हे सारं जेव्हा मी बघतो, त्यावेळी मन हेलावतं हे सगळं खरंच एक दिवस नष्ट पावणार का?

पणती : हे रविराजा, इतकं चिंतीत होण्याची गरज नाही कारण आता मानवालाही या गोष्टीची जाणीव झाली आहे. तू निर्माण केलेलं हे पृथ्वीरत्न तो सांभाळण्यासाठी आता धडपडतो आहे.

सूर्य : खरचं किती आशावादी आहेस तू. मानव वेळीच जागरूक झाला आहे, हे ऐकून मला खूप बरं वाटलं. अशा आशावादी विचारांची, सहृदय माणसे जर एकत्र आली तर तो दिवस नक्कीच दूर नाही. ज्या दिवशी ही वसुंधरा पूर्वीसारखी सुजलाम् सुफलाम् व रमणीय होईल.

पणती : नक्कीच होईल, कारण आता बरीच माणसे आपापल्या परीने पर्यावरणाबद्दल काम करीत आहेत. पर्यावरणाची चळवळ सर्वत्र जोर धरत आहे. सकारात्मक विचारांची माणसे एकत्र येऊन काम करत आहेत.

सूर्य : अरे व्वा! असं होत असेल तर फारच उत्तम. जे सुंदर आहे ते सुंदरच कसे राहील यासाठी प्रत्येकाने प्रयत्न केला पाहिजे. शिवाय प्रत्येकाने ‘जगा आणि जगू क्या’, हा निसर्गाचा नियम पाळला, तर ज्याच्या त्याच्या क्रमाने जीवनक्रम सुरू राहील आणि मग ही सृष्टी निर्मळतेने भरून जाईल.

जाता अस्ताला Summary in Marathi

जाता अस्ताला पाठपरिचय‌‌

‘जाता‌ ‌अस्ताला’‌ ‌ही‌ ‌कविता‌ ‌’गुरूदेव‌ ‌रविंद्रनाथ‌ ‌टागोर’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिली‌ ‌आहे.‌ ‌मुळात‌ ‌बंगाली‌ ‌कवितेचे‌ ‌मराठीत‌ ‌स्वैर‌ ‌रूपांतर‌ ‌श्यामला‌ ‌कुलकर्णी‌ ‌यांनी‌ ‌केले‌ ‌आहे‌ ‌.‌ ‌या‌ ‌कवितेत‌ ‌टागोर‌ ‌यांनी‌ ‌सूर्य‌ ‌आणि‌ ‌पणतीच्या‌ ‌प्रतीकांद्वारे‌ ‌अगदी‌ ‌छोट्या‌ ‌जीवातही‌ ‌जगाला‌ ‌काहीतरी‌ ‌देण्याची,‌ ‌जग‌ ‌सुंदर‌ ‌करण्याची‌ ‌क्षमता‌ ‌असते‌ ‌हे‌ ‌सांगितले‌ ‌आहे.‌‌

जाता अस्ताला Summary in English

This‌ ‌is‌ ‌a‌ ‌translation‌ ‌of‌ ‌a‌ ‌poem‌ ‌(originally‌ ‌written‌ ‌by‌ ‌Rabindranath‌ ‌Tagore‌ ‌in‌ ‌Bengali)‌ ‌by‌ ‌Shyamala‌ ‌Kulkarni.‌ ‌The‌ ‌poem‌ ‌is‌ ‌a‌ ‌comparison‌ ‌between‌ ‌the‌ ‌sun‌ ‌and‌ ‌a‌ ‌small‌ ‌lamp‌ ‌both‌ ‌of‌ ‌which‌ ‌give‌ ‌light‌ ‌to‌ ‌the‌ ‌world.‌ ‌In‌ ‌this‌ ‌own‌ ‌way,‌ ‌the‌ ‌lamp‌ ‌is‌ ‌small‌ ‌yet‌ ‌spreads‌ ‌light‌ ‌to‌ ‌the‌ ‌world.‌ ‌Its‌ ‌is‌ ‌beautifully‌ ‌shown‌ ‌how‌ ‌small‌ ‌creatures‌ ‌or‌ ‌things‌ ‌have‌ ‌the‌ ‌capacity‌ ‌to‌ ‌make‌ ‌a‌ ‌world‌ ‌beautiful.‌‌

जाता अस्ताला भावार्थ‌ ‌

जाता‌ ‌अस्ताला‌ ‌सूर्याचे‌ ‌
डोळे‌ ‌पाणावले‌ ‌
जाईन‌ ‌मी‌ ‌जर‌ ‌या‌ ‌विश्वाचे‌ ‌
होईल‌ ‌कैसे‌ ‌भले‌ ‌

‌सूर्य‌ ‌आपल्या‌ ‌प्रखर‌ ‌उष्णतेने‌ ‌संपूर्ण‌ ‌पृथ्वी‌ ‌प्रकाशित‌ ‌करून‌ ‌टाकतो.‌ ‌सूर्योदयापासून‌ ‌ते‌ ‌सूर्यास्तापर्यंत‌ ‌न‌ ‌थकता‌ ‌न‌ ‌दमता‌ ‌तो‌ ‌आपले‌ ‌कार्य‌ ‌करत‌ ‌असतो.‌ ‌म्हणजेच‌ ‌संपूर्ण‌ ‌पृथ्वीला‌ ‌प्रकाशमय‌ ‌करण्याची‌ ‌जबाबदारी‌ ‌सूर्याने‌ ‌उचललेली‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌सूर्याला‌ ‌पृथ्वीवरील‌ ‌प्रत्येक‌ ‌गोष्टीची‌ ‌काळजी‌ ‌आहे.‌ ‌तो‌ ‌कुटुंबाचा‌ ‌प्रमुख‌ ‌या‌ ‌नात्याने‌ ‌चिंतातुर‌ ‌आहे.‌ ‌

‌आपण‌ ‌अस्ताला‌ ‌जाणार‌ ‌तेव्हा‌ ‌ही‌ ‌पृथ्वी‌ ‌अंधारमय‌ ‌होईल,‌ ‌ही‌ ‌भीती‌ ‌या‌ ‌सूर्याला‌ ‌वाटत‌ ‌आहे.‌ ‌याच‌ ‌भीतीने‌ ‌व‌ ‌पृथ्वीच्या‌ ‌काळजीपोटी‌ ‌सूर्याचे‌ ‌डोळे‌ ‌पाणावले‌ ‌आहेत.‌ ‌सूर्याला‌ ‌वाईट‌ ‌वाटत‌ ‌आहे.‌ ‌माझ्यानंतर‌ ‌या‌ ‌विश्वाचे‌ ‌काय‌ ‌होईल?‌ ‌ही‌ ‌चिंता‌ ‌या‌ ‌सूर्याला‌ ‌लागलेली‌ ‌आहे.‌ ‌अंधारामध्ये‌ ‌बुडून‌ ‌जाईल‌ ‌लगेच‌ ‌सारी‌ ‌धरा‌ ‌कुणी‌ ‌वाचवा‌ ‌या‌ ‌पृथ्वीला‌ ‌करा‌ ‌करा‌ ‌हो‌ ‌त्वरा‌‌ मावळतीला‌ ‌चाललेल्या‌ ‌सूर्याला‌ ‌आपल्यानंतर‌ ‌या‌ ‌पृथ्वीचे‌ ‌काय‌ ‌होईल‌ ‌ही‌ ‌चिंता‌ ‌लागली‌ ‌आहे.‌ ‌आपण‌ ‌अस्ताला‌ ‌गेल्यानंतर‌ ‌लगेचच‌ ‌संपूर्ण‌ ‌पृथ्वी‌ ‌अंधारामध्ये‌ ‌बुडून‌ ‌जाईल‌ ‌असे‌ ‌सूर्याला‌ ‌वाटते.‌ ‌पृथ्वीची‌ ‌काळजी‌ ‌करणारे‌ ‌कोणीतरी‌ ‌असायला‌ ‌हवे,‌ ‌तिला‌ ‌कोणीतरी‌ ‌वाचवायला‌ ‌हवे‌ ‌असे‌ ‌सूर्याला‌ ‌वाटते.‌ ‌त्यासाठी‌ ‌कोणीतरी‌ ‌पुढाकार‌ ‌घ्यावा,‌ ‌त्वरेने‌ ‌यावे‌ ‌असे‌ ‌सूर्याला‌ ‌वाटते.‌ ‌आपला‌ ‌कोणीतरी‌ ‌उत्तराधिकारी‌ ‌असावा,‌ ‌आपले‌ ‌कार्य‌ ‌कोणीतरी‌ ‌थोड्याफार‌ ‌प्रमाणात‌ ‌उचलावे‌ ‌अशी‌ ‌सूर्याची‌ ‌आंतरिक‌ ‌इच्छा‌ ‌आहे.‌‌

कुणी‌ ‌न‌ ‌उठती‌
‌ये‌ ‌ना‌ ‌पुढती‌
‌कुणास‌ ‌ना‌ ‌शाश्वती‌ ‌
इकडे‌ ‌तिकडे‌ ‌बघत‌ ‌हळूचि‌
‌पणती‌ ‌ये‌ ‌पुढती‌‌

सूर्याच्या‌ ‌प्रचंड‌ ‌तेजाला‌ ‌दुसरा‌ ‌पर्यायच‌ ‌नाही.‌ ‌त्याच्यासारखा‌ ‌तोच!‌ ‌त्याची‌ ‌जागा‌ ‌कोण‌ ‌चालवील?‌ ‌त्याच्यासारखे‌ ‌प्रचंड‌ ‌कार्य‌ ‌कोणालाही‌ ‌जमणार‌ ‌नाही.‌ ‌या‌ ‌पृथ्वीतलावरील‌ ‌कोणीही‌ ‌सूर्याची‌ ‌जागा‌ ‌घेऊ‌ ‌शकत‌ ‌नाही.‌ ‌त्यामुळे‌ ‌कोणीही‌ ‌पुढे‌ ‌यायला‌ ‌तयार‌ ‌नाही‌ ‌कारण‌ ‌पृथ्वीवरील‌ ‌अंधार‌ ‌दूर‌ ‌करण्याची‌ ‌कोणाकडेच‌ ‌ताकद‌ ‌नाही.‌‌

तेवढ्यात‌ ‌हळू‌ ‌हळू‌ ‌मनाचे‌ ‌धाडस‌ ‌करत,‌ ‌इकडे‌ ‌तिकडे‌ ‌बघत‌ ‌एक‌ ‌पणती‌ ‌पुढे‌ ‌येते.‌ ‌खरे‌ ‌तर‌ ‌पणतीचा‌ ‌केवढा‌ ‌तो‌ ‌प्रकाश,‌ ‌पण‌ ‌ती‌ ‌पुढाकर‌ ‌घेते.‌ ‌अंधारल्या‌ ‌रात्री‌ ‌पृथ्वीवर‌ ‌थोडाफार‌ ‌प्रकाश‌ ‌देण्याची‌ ‌जबाबदारी‌ ‌ती‌ ‌स्विकारते.‌ ‌ती‌ ‌तेवढे‌ ‌धाडस‌ ‌दाखवते.‌

‌विनम्र‌ ‌भावे‌ ‌लवून‌ ‌म्हणे‌ ‌ती‌ ‌
तेजोमय‌ ‌भास्करा‌ ‌
मम‌ ‌तेजाने‌ ‌जमेल‌ ‌तैसी‌
‌उजळून‌ ‌टाकीन‌ ‌धरा‌

‌सूर्यापुढे‌ ‌आकाराने‌ ‌अगदीच‌ ‌लहान‌ ‌असणारी‌ ‌पणती‌ ‌सूर्याचे‌ ‌प्रचंड‌ ‌तेज‌ ‌जाणते‌ ‌आहे.‌ ‌त्याचा‌ ‌तेजोमय‌ ‌प्रकाश‌ ‌तिला‌ ‌माहीत‌ ‌आहे.‌ ‌त्याच्यापुढे‌ ‌आपण‌ ‌क्षुल्लक‌ ‌आहोत‌ ‌हेही‌ ‌तिला‌ ‌माहीत‌ ‌आहे.‌ ‌तरीही‌ ‌ती‌ ‌धाडस‌ ‌करते‌ ‌आणि‌ ‌अतिशय‌ ‌विनम्रपणे‌ ‌सूर्यदेवाला‌ ‌नमस्कार‌ ‌करून‌ ‌म्हणते,‌ ‌”हे‌ ‌तेजोमय‌ ‌भास्करा,‌ ‌तुझ्याकडे‌ ‌प्रचंड‌ ‌तेज‌ ‌आहे.‌ ‌मी‌ ‌बापडी‌ ‌लहानशी.‌ ‌माझ्याकडेही‌ ‌प्रकाश‌ ‌आहे‌ ‌पण‌ ‌त्याची‌ ‌तुझ्याशी‌ ‌तुलना‌ ‌होऊच‌ ‌शकत‌ ‌नाही.‌ ‌मी‌ ‌माझ्याकडे‌ ‌असणाऱ्या‌ ‌थोड्याशा‌ ‌प्रकाशाने‌ ‌जेवढी‌ ‌जमेल‌ ‌तेवढी‌ ‌पृथ्वी‌ ‌उजळून‌ ‌टाकू‌ ‌शकते.‌ ‌माझा‌ ‌तेवढाच‌ ‌’खारीचा‌ ‌वाटा’.‌ ‌माझ्यामुळे‌ ‌खूप‌ ‌मोठी‌ ‌प्रखरता‌ ‌निर्माण‌ ‌होणार‌ ‌नाही,‌ ‌परंतु‌ ‌अंधाराला‌‌ छिद्र‌ ‌पाडण्याची‌ ‌ताकत‌ ‌माझ्यात‌ ‌आहे.‌ ‌तुझ्या‌ ‌जाण्याने‌ ‌तयार‌ ‌झालेला‌ ‌अंधार‌ ‌मी‌ ‌थोडाफार‌ ‌तरी‌ ‌भेदू‌ ‌शकते.‌ ‌पृथ्वी‌ ‌प्रकाशमय‌ ‌करण्याचे‌ ‌कार्य‌ ‌थोड्याफार‌ ‌प्रमाणात‌ ‌का‌ ‌होईना‌ ‌मी‌ ‌करू‌ ‌शकते”,‌ ‌तसे‌ ‌आश्वासन‌ ‌ती‌ ‌सूर्याला‌ ‌देते.‌ ‌

वच‌ ‌हे‌ ‌ऐकुनि‌ ‌त्या‌ ‌तेजाचे‌ ‌
डोळे‌ ‌ओलावले‌
‌तृप्त‌ ‌मनाने‌ ‌आणि‌ ‌रवि‌ ‌तो‌
‌झुकला‌ ‌अस्ताकडे‌‌

दैदिप्यमान‌ ‌असणाऱ्या‌ ‌सूर्यापुढे‌ ‌एवढीशी‌ ‌पणती‌ ‌बोलत‌ ‌होती. तिच्या‌ ‌बोलण्यात‌ ‌तेज‌ ‌होते.‌ ‌धाडस‌ ‌होते.‌ ‌आपण‌ ‌अस्ताला‌ ‌गेल्यानंतर‌ ‌आपले‌ ‌कार्य‌ ‌थोड्याफार‌ ‌प्रमाणात‌ ‌का‌ ‌होईना‌ ‌चालू‌ ‌राहील‌ ‌याची‌ ‌शाश्वती‌ ‌सूर्याला‌ ‌मिळाली.‌ ‌छोट्याशा‌ ‌पणतीचे‌ ‌हे‌ ‌धाडस‌ ‌पाहून‌ ‌सूर्याचे‌ ‌डोळे‌ ‌ओलावले,‌ ‌त्याच्या‌ ‌डोळ्यांत‌ ‌आनंदाश्रू‌ ‌आले.‌ ‌आपल्यानंतर‌ ‌या‌ ‌पृथ्वीची‌ ‌काळजी‌ ‌घेणारे‌ ‌कोणीतरी‌ ‌आहे,‌ ‌या‌ ‌विचाराने‌ ‌तो‌ ‌तृप्त‌ ‌झाला.‌ ‌पृथ्वीमातेची‌ ‌काळजी‌ ‌घेण्याची‌ ‌जबाबदारी‌ ‌पणतीने‌ ‌उचलली‌ ‌आहे,‌ ‌या‌ ‌मनाला‌ ‌आनंद‌ ‌देणाऱ्या‌ ‌विचारातच‌ ‌सूर्य‌ ‌अस्ताकडे‌ ‌झुकला.‌ ‌सूर्य‌ ‌मावळला‌ ‌पण‌ ‌त्याचे‌ ‌कार्य‌ ‌सुरू‌ ‌राहिले.‌ ‌त्याचे‌ ‌प्रकाश‌ ‌देण्याचे‌ ‌कार्य‌ ‌थोड्याफार‌ ‌प्रमाणात‌ ‌का‌ ‌होईना‌ ‌पण‌ ‌पणती‌ ‌करत‌ ‌राहिली.‌‌

जाता अस्ताला शब्दार्थ‌ ‌

• जाईन‌ –‌ ‌जाणे‌
• ‌कैसे‌ – ‌कसे‌‌
• भले‌ –‌ ‌चांगले‌ ‌
• धरा‌ –‌ ‌पृथ्वी‌‌ –‌ ‌(earth)‌ ‌
• त्वरा‌ –‌ ‌घाई,‌ ‌लवकर‌ –‌ ‌(to‌ ‌be‌ ‌hurry)‌ ‌
• शाश्वती‌ ‌–‌ ‌विश्वास,‌ ‌खात्री,‌ ‌भरवसा‌ –‌ ‌(surety)‌ ‌
• पुढती‌ –‌ ‌समोर‌‌ –‌ ‌(in‌ ‌front‌ ‌of)‌ ‌
• विनम्र‌ –‌ ‌नम,‌ ‌विनयशील‌ –‌ ‌(humble)‌ ‌
• लवून‌ –‌ ‌वाकून,‌ ‌नम्र‌ ‌होऊन‌ –‌ ‌(to‌ ‌bend)‌‌
• भाव‌ –‌ ‌भावना‌‌ –‌ ‌(emotions)‌ ‌
• ‌भास्कर‌‌ –‌ ‌सूर्य‌ –‌ ‌(sun)‌ ‌
• मम‌‌ –‌ ‌माझ्या,‌ ‌माझे –‌ ‌(mine)‌ ‌
• तेजाने‌ –‌ ‌प्रकाशाने –‌ ‌(lustre)‌ ‌
• ‌वच‌‌‌‌ –‌ ‌बोलणे‌‌ –‌ ‌(saying)‌ ‌
• तृप्त‌‌ –‌ ‌समाधानी,‌ ‌संतोष‌ –‌ ‌(satisfied)‌ ‌
• ‌झुकणे –‌ ‌कलणे‌‌ –‌ ‌(to‌ ‌incline)‌‌

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 8 ऊर्जाशक्तीचा जागर Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 8 ऊर्जाशक्तीचा जागर

Marathi Aksharbharati Std 10 Digest Chapter 8 ऊर्जाशक्तीचा जागर Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
खालील तक्त्यात माहिती भरून तो पूर्ण करा.

उत्तरः

प्रश्न 2.
आकृती पूर्ण करा.

उत्तरः

प्रश्न 3.
कारणे लिहा.
(अ) लेखकाला शिक्षणाबद्दल आंतरिक ओढ निर्माण झाली, कारण ………………………….
उत्तरः
लेखकाला चाचणी परीक्षेची उत्तरपत्रिका घरूनच न्यावी लागे कारण लेखकाची शाळा गरीब होती. फक्त तीन पैसे किंमत असलेली उत्तरपत्रिका शाळा विदयार्थ्यांना देऊ शकत नव्हती.

(आ) लेखकाच्या आईला काँग्रेस हाऊसमध्ये काम मिळाले नाही, कारण ………………………….
उत्तरः
लेखकाच्या आईला काँग्रेस हाऊसमध्ये काम मिळाले नाही कारण तिथे फक्त तिसरी किंवा त्यापेक्षा अधिक शिकलेल्यांनाच काम दिलं जाई.

(इ) लेखकाला गिरगावातील नामांकित शाळांमध्ये प्रवेश मिळाला नाही, कारण ………………………….
उत्तर:
लेखकाला गिरगांवातील नामांकित शाळांमध्ये प्रवेश मिळाला नाही कारण प्रवेश फी ची व्यवस्था होईपर्यंत त्या शाळांमधले प्रवेश बंद झाले होते.

प्रश्न 4.
कंसातील शब्दाला योग्य विभक्ती प्रत्यय लावून रिकाम्या जागेत भरा.
(अ) आपण सगळ्यांनी …………………………. मदत केली पाहिजे. (आई)
उत्तर:
आपण सगळ्यांनी आईला मदत केली पाहिजे.

(आ) आमच्या बाईंनी प्रमुख …………………………. आभार मानले. (पाहुणे)
उत्तर:
आमच्या बाईंनी प्रमुख पाहुण्यांचे आभार मानले.

(इ) शिक्षण पूर्ण झाल्यावर मोहन सरकारी …………………………. रुजू झाला. (नोकरी)
उत्तर:
शिक्षण पूर्ण झाल्यावर मोहन सरकारी नोकरीत रुजू झाला.

प्रश्न 5.
‘पुसटशा आठवणी माझ्या मनात अधूनमधून वाऱ्याच्या लहरीसारख्या येत असतात.’
प्रस्तुत वाक्यातील अलंकार
(१)
(१) उपमेय
(२) उपमान

प्रश्न 6.
स्वमत.
(अ) ‘भावे सरांचे शब्द हीच खरी माशेलकरांची ऊर्जा’, या विधानाचा तुम्हांला समजलेला अर्थ लिहा.
उत्तरः
भिंगाच्या साहाय्याने सूर्यकिरणांची शक्ती कागदावर एकत्र केल्यास कागद जळतो, हा प्रयोग दाखवून भावे सर लेखकाला म्हणाले ‘माशेलकर तुमची उर्जा एकत्र करा. काहीही जाळता येतं.’ – याचाच अर्थ असा की ज्या विषयाचा ध्यास घेतला आहे, त्यात पूर्णपणे स्वत:ला झोकून दया, कोणतीही गोष्ट तुम्ही मिळवू शकता. साध्य करू शकता. खरोखरच आयुष्याचं फार मोठं तत्त्वज्ञान लेखकाला भावे सरांच्या शिकवणुकीतून मिळालं. त्यांना एकाग्रतेचा मंत्र मिळाला आणि विज्ञान समजलं. भावे सरांच्या शब्दांतून त्यांना पुढे जाण्याची, प्रगती करण्याची जबरदस्त ऊर्जा मिळाली.

(आ) शालेय विद्यार्थ्याच्या भूमिकेतील डॉ. माशेलकर यांचे तुम्हांला जाणवलेले गुणविशेष सोदाहरण लिहा
उत्तरः
वयाच्या सहाव्या वर्षीच लेखकांचे वडील वारल्यामुळे त्यांना व त्यांच्या आईला गिरगावातल्या खेतवाडीतील देशमुख गल्लीमध्ये ‘मालती निवासा’ तील पहिल्या माळ्यावर छोट्याशा खोलीमध्ये रहावे लागले. तेव्हा त्यांची आर्थिक परिस्थिती पूर्णपणे खालावलेली असताना. दारिद्र्याशी संघर्ष करणारी अल्पशिक्षित आईबरोबर शिक्षणाची आस असलेल्या लेखकांना रहावे लागले. यावरून परिस्थितीशी मिळते जुळते घेत आलेल्या संकटांशी सामना करणे हा गुण त्यांच्यातून दिसून येतो. महापालिकेच्या खेतवाडीतील शाळेत वयाच्या बारा वर्षांपर्यंत शिक्षण घेत असताना त्यांना पायात चप्पलही घालायला मिळाली नाही. अशा परिस्थितीत ते शाळा शिकले. यावरून शिक्षणाविषयीची त्यांची चिकाटी, आस्था या गुणांचे दर्शन घडते.

शालेय शिक्षण पूर्ण केल्यावर हायस्कूलची प्रवेश फी एकवीस रुपये होती तेवढेही रुपये त्यावेळी त्यांच्याकडे नव्हते. प्रवेश फी नसल्याने आईच्या ओळखीच्या बाई (माऊली) मदतीला धावून आली पण तोपर्यंत प्रवेश प्रक्रिया बंद झाली होती. शेवटी कसाबसा युनियन हायस्कूल मध्ये प्रवेश मिळताच लेखकांचा पुढील प्रवास सुरु झाला. छोटाशा खोलीत पूरक वातावरण नसताना लेखकांनी आपले शिक्षण थांबवले नाही, तर अशाही वातावरणात त्यांच्या जिद्दीची दाद दयावीशी वाटते. ते पुढे मिळते जुळते घेत शिकतच राहिले.

त्याचवेळी लेखकांच्या हळव्या मनावर त्यांच्या शिक्षकांच्या शिकवण्याचा जो परिणाम झाला त्यामुळे त्याच्या अभ्यासाचा पाया पक्का झाला. शिक्षणाबददल त्यांना अजून ओढ वाटू लागली.

शिक्षणाशिवाय या जगात तरणोपाय नाही हे कळल्यामुळे त्यांच्या आईने त्यांना वाटेल त्या परिस्थितीत शिकवण्याचे ठरवले. कोरे, पाठकोरे, लिहून उरलेले कागद ती एकत्र जमवायची आणि त्यांच्या वह्या करायची. अखंड पेन्सिल न मिळाल्यामुळे जेमतेम हातात धरता येईल अशा पेन्सिलनेच लिहित गेले. एके दिवशी त्यांच्या शिक्षकांनी भिंगाच्या सहाय्यानं सूर्यकिरणांची शक्ती कागदावर एकत्र केल्यास कागद जळतो हे प्रयोगाने सिदध करून दाखवले व माशेलकरांना त्यांच्यातील उर्जाशक्तीचे रुप ओळखण्यास प्रवृत्त केले. त्यावरून त्यांना एकाग्रतेचा मंत्र मिळाला आणि दुसरीकडे विज्ञान समजलं.

या सर्व प्रसंगांतून लेखकाचा आत्मविश्वास वाढवून दिला. जगण्याचे भान मिळाले. आणि पुढे लेखक फार मोठे वैज्ञानिक संशोधक झाले.

(इ) डॉ. माशेलकर यांची मातृभक्ती ज्या प्रसंगातून ठळकपणे जाणवते, ते प्रसंग पाठाधारे लिहा.

उत्तरः
स्वतःचे वडील वारल्यावर आई त्यांना घेऊन मुंबईस खेतवाडीतील देशमुख गल्लीत एका छोट्यासा पहिल्या माळ्यांवर राहिली तरीही लेखकांनी आईस कधी नाही म्हटले नाही. त्याही स्थितीत ते आईबरोबर राहिले.

हायस्कूलला शिकण्यास गेल्यावर एकवीस रूपये फी पुढील कॉलेजसाठी प्रवेश मिळवण्यासाठी नव्हती तरीही धीर न सोडता आजूबाजूच्या बिहाडांतील काही कामे करून तिने प्रवेश फीची व्यवस्था केली व प्रवेश घेतला. मात्र अशा वातावरणात लेखकांनी जिद्दीने अभ्यास केला.

उत्तरपत्रिकेची फी भरण्यासाठीचे फक्त तीन पैसे एवढेही पैसे त्यांच्याकडे नसल्याने मग आईने गिरगावातील अनेक कामे केली. प्रचंड कष्ट केले. पडेल ते काम केले. हे पाहून लेखकांच्या मनातील जिद्द अजून वाढली व ते अति जोमाने शिक्षण घेऊ लागले. इत्यादी उदाहरणांतून माशेलकरांची मातृभक्ती ठळकपणे दिसून येते.

(ई) ‘माझ्या जीवनातील शिक्षकाचे स्थान’, या विषयावर तुमचे विचार लिहा.
उत्तर:
प्रत्येकाच्या जीवनात आपल्या शिक्षकांचे स्थान फार महत्त्वपूर्ण असते. माझ्याही जीवनात शिक्षकांचे स्थान फार मोठे आहे. त्यांनी केलेल्या संस्कारांमुळे जीवनाला योग्य दिशा मिळाली, आत्मविश्वासाने पुढे जाण्याची शक्ती मिळाली. मी आज ज्या मोठ्या पदावर पोहोचलो आहे ते केवळ माझ्या शिक्षकांच्या मार्गदर्शनामुळेच, म्हणून माझ्या जीवनात माझ्या शिक्षकांचे स्थान फार मोठे आहे.

Marathi Akshar Bharati Class 10 Textbook Solutions Chapter 8 ऊर्जाशक्तीचा जागर Additional Important Questions and Answers

प्रश्न १. पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती १: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा,

प्रश्न 2.
ओघ तक्ता पूर्ण करा.

प्रश्न 3.
योग्य पर्याय शोधून रिकाम्या जागा भरा.

(i) ……………………….. हीच प्रत्येक मुलाची पहिली शिक्षक असते. (ताई, माई, आई, बाई)
उत्तर:
(i) आई

(ii) आमचे मूळ गाव ……………………….. गोव्यातील माशेल. (उत्तर, पूर्व, पश्चिम, दक्षिण)
उत्तर:
(ii) दक्षिण

(iii) मी आणि माझी आई ……………………….. येऊन पोहोचलो. (गोव्यात, अमरावतीत, मुंबईत, पुण्यात)
उत्तर:
(iii) मुंबईत

कृती २ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
उत्तरे लिहा.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
(i) दारिद्र्याशी संषर्घ करणारी – लेखकाची आई
(ii) शाळेत कसा जाऊ? असे प्रश्नचिन्ह घेऊन वावरणारे – लेखक माशेलकर

प्रश्न 3.
घटना आणि परिणाम लिहा.

प्रश्न 4.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

(i) लेखकाच्या गिरगावातल्या शाळेचे नाव काय होते?
उत्तरः
लेखकाच्या गिरगावातल्या शाळेचे नाव ‘युनियन हायस्कूल’ असे होते.

(ii) लेखक आपल्या आईचे व मामाचे ऋण का मानतात?
उत्तरः
युनियन हायस्कुल व त्यांच्यावर संस्कार करणाऱ्या शिक्षकांशी संपर्क यांच्यामुळे आला म्हणून लेखक आईचे व मामाचे ऋण मानतात.

(iii) लेखकाच्या बाबतीत त्यांचे सर्वस्व कोण होते?
उत्तर:
लेखकाच्या बाबतीत त्यांचे सर्वस्व आई होती.

(iv) उदहनिर्वाहासाठी लेखक आणि त्यांच्या आईला कुठे जावे लागले?
उत्तरः
उदरनिर्वाहासाठी लेखक आणि त्यांच्या आईला मुंबईला जावे लागले.

प्रश्न 5.
जोड्या जुळवा.

उत्तर:
(i – आ),
(ii – ई),
(iii – अ),
(iv – इ)

प्रश्न 6.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.
(i) मी आणि माझी आई मुंबईत येऊन पोहोचलो.
(ii) माझे बालपण तिथेच गेले.
(iii) माझ्या वयाच्या सहाव्या वर्षी माझे वडील वारले.
(iv) आम्हांला उदरनिर्वाहासाठी आमचे माशेल हे गाव सोडावे लागले.
उत्तर:
(i) माझे बालपण तिथेच गेले.
(ii) माझ्या वयाच्या सहाव्या वर्षी माझे वडील वारले.
(iii) आम्हांला उदरनिर्वाहासाठी आमचे माशेल हे गाव सोडावे लागले.
(iv) मी आणि माझी आई मुंबईत येऊन पोहोचलो.

प्रश्न 7.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

कृती ३ : स्वमत

प्रश्न 1.
लेखकाच्या बालपणीच्या काळाचं वर्णन तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तरः
लेखकाचे बालपण गोव्यातील माशेल या गावी गेले. आई, वडील आणि त्यांचे मामाही याच गावात राहात होते. माशेलच्या मैदानावर खेळल्याच्या, तिथल्या पिंपळकट्ट्यावर बसून निवांतपणा अनुभवल्याच्या आठवणी त्यांना आठवतात. वयाच्या सहाव्या वर्षी त्यांचे वडील वारले. त्यामुळे पोट भरण्यासाठी त्यांना व त्यांच्या आईला माशेल सोडून मुंबईला यावे लागले.

प्रश्न 2.
आपल्या शालेय शिक्षणातील अडचणींचे वर्णन लेखकाने कसे केले आहे?
उत्तरः
वयाच्या ६व्या वर्षी लेखकाचे वडील वारले म्हणून त्यांच्या आईला व त्यांना माशेल सोडून मुंबईला यावे लागले. त्यांची आर्थिक परिस्थिती पूर्ण खालावलेली होती. शिक्षण घेण्यासाठी लेखक खूप उत्सुक होते. पण फी भरणे शक्य नसल्यामुळे आपण शाळेत जाऊ शकू की, नाही असे त्यांना वाटत असे.

प्रश्न 3.
माशेलहून मुंबईला आल्यावर लेखकाची व त्याच्या आईची स्थिती कशी होती ते थोडक्यात लिहा.
उत्तरः
वडिलांच्या निधनामुळे लेखक व त्यांची आई उदरनिर्वाहासाठी मुंबईला आले. त्यांची आर्थिक परिस्थिती पूर्णपणे खालावलेली होती. गिरगावातल्या खेतवाडीतील देशमुख गल्लीमध्ये मालती निवासातील पहिल्या माळ्यावर छोट्याशा खोलीत ते राहत होते. लेखकाच्या आईकडे उदरनिर्वाहाचे कोणतेच साधन नसल्यामुळे तिला व लेखकाला खूप गरिबीत दिवस काढावे लागले. शाळेची फी भरणेही त्यांच्या आईला शक्य नव्हते.

प्रश्न 4.
लेखकाची शाळा व शिक्षक यांच्याबद्दल माहिती तुमच्या शब्दात लिहा.
उत्तरः
लेखक सहा वर्षाचे असतानाच त्यांचे वडील वारले म्हणून त्यांच्या आईला व त्यांना मुंबईला यावे लागले. त्यांच्या मामांच्या प्रयत्नांनी व आईच्या कष्टाळूवृत्तीमुळे त्यांचे शिक्षण सुरू झाले. गिरगावातल्या युनियन हायस्कूलमध्ये त्यांना प्रवेश मिळाला. या शाळेतील सर्वच शिक्षक अत्यंत प्रेमळ व आपुलकीनं संस्कार करणारे होते आणि त्यांच्या मार्गदर्शनामुळे लेखकाच्या जीवनाला योग्य ती दिशा मिळाली.

प्रश्न २. पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती १ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
कारणे लिहा.

(i) माशेलहून लेखकाचे मामा मुंबईला आले कारण . . .
उत्तर:
माशेलहून लेखकाचे मामा मुंबईला आले कारण त्यांना लेखकाच्या शिक्षणाची सोय करायची होती.

(ii) वयाच्या बाराव्या वर्षापर्यंत लेखकाला अनवाणीच राहावे लागले कारण . . .
उत्तरः
वयाच्या बाराव्या वर्षापर्यंत लेखकाला अनवाणीच राहावे लागले कारण लेखकाच्या आईची आर्थिक परिस्थिती अत्यंत खालावलेली होती त्यामुळे ती लेखकासाठी चप्पल खरेदी करू शकत नव्हती.

प्रश्न 2.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 3.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

(i) कोणामुळे लेखकाला खेतवाडीतील प्राथमिक शाळेत प्रवेश मिळू शकला?
उत्तर:
लेखकाच्या मामांमुळे त्यांना खेतवाडीतील प्राथमिक शाळेत प्रवेश मिळू शकला.

(ii) लेखकाच्या हायस्कूलची प्रवेश फी किती रुपये होती?
उत्तरः
लेखकाच्या हायस्कूलची प्रवेश फी एकवीस रुपये होती.

(iii) लेखकाच्या आईने कशाप्रकारे पैसे जमवण्यास सुरुवात केली?
उत्तरः
लेखकाच्या आईने आजूबाजूच्या बिहाडांतील काही कामे करून पैसे जमवण्यास सुरुवात केली.

प्रश्न 4.
योग्य पर्याय निवडून रिकाम्या जागा भरा,
(i) माझ्याप्रमाणेच शाळेचीही परिस्थिती …………………………… होती. (चांगली, गुणवत्तापूर्वक, बेताचीच, हालाखीची)
(ii) पण तोपर्यंत …………………………… त्यावेळच्या नामांकित शाळांमधले प्रवेश बंद झाले होते. (गोरेगावातील, मुंबईतील, गिरगावातील, गोव्यातील)
(iii) अखेर …………………………… हायस्कूलमध्ये मला प्रवेश मिळाला. (युनिटी, युनियन, न्यू इंग्लिश)
उत्तर:
(i) बेताचीच
(ii) गिरगावातील
(iii) युनियन

कृती २ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
(i) माशेलहून मुंबईला आलेले. – [लेखकाचे मामा]
(ii) यांना युनियन हायस्कूलमध्ये प्रवेश मिळाला – [लेखकाला]
(iii) मनानं श्रीमंत असलेले – [लेखकाचे शिक्षक]

प्रश्न 3.
उताऱ्यानुसार वाक्यांचा क्रम लावा.
(i) तिच्या परिचयातील एक माऊली मदतीला धावली.
(ii) माध्यमिक शिक्षणाचा पुढील टप्पा सुरू झाला.
(iii) माशेलहून मुंबईत आलेले माझे मामाही मदतीला आले.
(iv) वयाच्या बाराव्या वर्षापर्यंत मला अनवाणीच राहावं लागलं.
उत्तर:
(i) माशेलहून मुंबईत आलेले माझे मामाही मदतीला आले.
(ii) वयाच्या बाराव्या वर्षापर्यंत मला अनवाणीच राहावं लागलं.
(iii) तिच्या परिचयातील एक माऊली मदतीला धावली.
(iv) माध्यमिक शिक्षणाचा पुढील टप्पा सुरू झाला.

प्रश्न 4.
जोड्या जुळवा.

उत्तर:
(i – इ),
(ii – ई),
(iii – आ),
(iv – अ)

प्रश्न 5.
सहसंबंध लिहा.
(i) प्राथमिक : शाळा :: माध्यमिक : ……………………..
(ii) अपूरी : जागा :: पूरक : ……………………..
उत्तर:
(i) शिक्षण
(ii) वातावरण

प्रश्न 6.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

कृती ३ : स्वमत

प्रश्न 1.
‘पण त्याही परिस्थितीत मी जिद्दीने अभ्यास करत राहिलो’ हे विधान तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा.
उत्तरः
शालेय शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर हायस्कूल शिक्षणाच्या वेळी लेखकांसमोर अनेक अडचणी निर्माण झाल्या. अनवाणी शाळेत गेले. छोट्याशा खोलीतली जागा अपुरी पडत होती. अभ्यासाला पूरक वातावरण नव्हते. अनेक अडीअडचणी आणि अभाव सहन करून लेखक जिद्दीने अभ्यास करत राहिले आणि परीक्षेत चांगले यश मिळवले.

प्रश्न 2.
लेखकाच्या आईचे वर्णन उताऱ्याच्या आधारे तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तरः
पतीच्या निधनामुळे आर्थिक परिस्थिती पूर्णपणे खालावलेल्या स्थितीत ती आपल्या मुलाला घेऊन मुंबईला आली. विपरीत परिस्थितीतही तिने धीर सोडला नाही. मिळेल ते, पडेल ते काम तिने केले. पण आपल्या मुलाच्या शिक्षणासाठी ती खंबीरपणे त्याच्या पाठी उभी राहिली. परिस्थितीला शरण न जाता धीराने वागणारी अत्यंत कष्टाळू अशी लेखकाची आई होती.

प्रश्न 3.
लेखकाला युनियन हायस्कूलमध्ये कशाप्रकारे प्रवेश मिळाला?
उत्तरः
लेखकाच्या हायस्कूल प्रवेशाच्या वेळी लेखकाच्या आईची आर्थिक परिस्थिती अत्यंत बिकट होती. पण लेखकाच्या आईने पडेल ते काम केले आणि एका सहृदय मातेने मदत केली. अशा प्रकारे २१ रुपये फी जमवली. तो पर्यंत सर्व चांगल्या शाळांमधले प्रवेश बंद झाले होते. म्हणून मग त्यांनी युनियन हायस्कूलमध्ये प्रवेश घेतला. याच युनियन हायस्कूलमधील शिक्षक, त्यांचे संस्कार, तेथील शिक्षण यामुळे जीवनातल्या अनेक प्रगतीच्या वाटा लेखकासमोर निर्माण झाल्या.

प्रश्न ३. पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती १ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पुर्ण करा.

प्रश्न 2.
रिकाम्या जागा भरा.
(i) ……………………….. एक आंतरिक ओढ वाटू लागली. (शिक्षणाबद्दल, खेळाबद्दल, कलेबद्दल, शाळेबद्दल)
(ii) त्यावेळी उत्तरपत्रिकेची किंमत फक्त ……………………….. पैसे असायची. (एक, दोन, तीन, चार)
(iii) अखंड ……………………….. मला मिळणं अवघड होतं. (पेन्सिल, पेन, वही, फळा)
उत्तर:
(i) शिक्षणाबद्दल
(ii) तीन
(iii) पेन्सिल

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

उत्तर:
(i – ई),
(ii – इ),
(iii – आ),
(iv – अ)

कृती २ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 2.
कारणे लिहा.

(i) जेमतेम हातात धरता येईल अशा पेन्सिलीन लेखकाला लिहावं लागे कारण . . . . .
उत्तर:
जेमतेम हातात धरता येईल अशा पेन्सिलीनं लेखकाला लिहावं लागे कारण अखंड पेन्सिल विकत घेण्याएवढे पैसे लेखकाच्या आईकडे नव्हते.

प्रश्न 3.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

(i) लेखकाची आई काँग्रेस हाऊसजवळ का गेली?
उत्तर:
तिथे काही काम मिळणार आहे, अशी बातमी कळाल्याने लेखकाची आई काँग्रेस हाऊसजवळ गेली.

(ii) लेखकाच्या आईने लेखकासाठी कशाप्रकारे वह्या बनवल्या?
उत्तर:
कोरे, पाठकोरे, लिहून उरलेले कागद एकत्र जमा करून लेखकाच्या आईने लेखकासाठी वह्या बनवल्या.

(iii) लेखकाच्या हायस्कूलमध्ये नेहमी कोणत्या दिवशी चाचणी परीक्षा घेण्यात येत असे?
उत्तरः
लेखकाच्या हायस्कूलमध्ये दर शनिवारी चाचणी परीक्षा घेण्यात येत असे.

(iv) काँग्रेस हाऊसजवळ काम न मिळाल्याने लेखकाच्या आईने काय ठरविले?
उत्तर:
काँग्रेस हाऊसजवळ काम न मिळाल्याने आपल्या मुलाला म्हणजेच लेखकाला खूप शिकवेन, असे त्यांच्या आईने ठरवले.

प्रश्न 4.
उताऱ्यानुसार घटनांचा क्रम लावा.

(i) तिनं ठरवलं, की मी माझ्या मुलाला खूप शिकवीन.
(ii) रांगेत उभी राहिली, तशीच ताटकळत.
(iii) ती नाराज झाली, घराकडं मागं फिरली.
(iv) काँग्रेस हाऊसजवळ काही काम मिळणार आहे, असं समजल्यानं एकदा ती तिकडं गेली.
उत्तर:
(i) काँग्रेस हाऊसजवळ काही काम मिळणार आहे, असं समजल्यानं एकदा ती तिकडं गेली.
(ii) रांगेत उभी राहिली, तशीच ताटकळत.
(iii) ती नाराज झाली, घराकडं मागं फिरली.
(iv) तिनं ठरवलं, की ‘मी माझ्या मुलाला खूप शिकवीन,

प्रश्न 5.
सहसंबंध लिहा.
(i) सेवाभावी : वृत्ती :: प्रचंड : …………………………….
(ii) अंगावर : काटा :: डोळ्यांत : …………………………….
उत्तर:
(i) कष्ट
(ii) पाणी

कृती ३: स्वमत

प्रश्न 1.
युनियन हायस्कूलमधील शिक्षकांबद्दल लेखकाने सांगितलेल्या आठवणी तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तरः
युनियन हायस्कूलमधले सगळे शिक्षक खूप प्रेमळ होते. त्यांची वृत्ती सेवाभावी होती. विदयार्थ्यांना शिकवताना ते स्वत:ला झोकून देत असत. लेखकाच्या शालेय जीवनात त्यांनी अगदी निरपेक्ष भावनेने मार्गदर्शन केले. यामुळे लेखकाच्या शालेय अभ्यासाचा पाया पक्का झाला असे नाही तर आयुष्याचा पाया देखील पक्का झाला. त्यामुळेच लेखकाच्या मनात शिक्षणाबद्दल आंतरिक ओढ निर्माण झाली.

प्रश्न 2.
लेखकाच्या आईला काँग्रेस हाऊसजवळ काम मिळाले नाही याचे वर्णन तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
लेखकाच्या शाळेत दर शनिवारी चाचणी परीक्षा असायची उत्तरपत्रिका घरून आणावी लागे. तिची किंमत तीन पैसे असायची पैशाची व्यवस्था करण्यासाठी ती काँग्रेस हाऊसजवळ काम मिळेल या आशेने खूप वेळ रांगेत ताटकळत उभी राहिली. त्यानंतर तिला कळले की, तिसरी किंवा त्यापेक्षा जास्त शिकलेल्यांनाच या ठिकाणी काम मिळतं. त्यामुळे तिची खूप निराशा झाली. तेव्हाच आपल्या मुलाला खूप शिकवायचं असा निश्चय तिने केला.

प्रश्न 3.
लेखकाच्या शिक्षणासाठी लेखकाच्या आईने कोणते कष्ट सोसले ते लिहा.
उत्तरः
लेखकासोबत ती अत्यंत छोट्याशा घरात राहिली. प्रचंड कष्ट केले. पडेल ते काम केले. व लेखकाच्या शिक्षणासाठी पैसे जमवले. कोरे,पाठकोरे कागद जमवून ती लेखकासाठी वह्या तयार करायची. छोट्या-छोट्या का होईना त्या पेन्सिली ती लेखकाला लिहायला यायची. कोणत्याही परिस्थितीत लेखकाच्या शिक्षणात खंड पडू नये यासाठी ती सतत प्रयत्नशील असायची.

प्रश्न 4.
आपल्या आईबद्दलच्या लेखकाच्या भावना तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तरः
लेखक म्हणतात माझ्या आईच्या श्रमाला, कष्टाला तोड नाही. तिच्या श्रमाचं वर्णन करताना ते भावूक होऊन म्हणतात की, माझ्या आईचे श्रम आठवले की, माझ्या डोळ्यात अश्रू उभे राहतात. अशा या प्रचंड कष्ट करणाऱ्या आईचे लेखक सदैव ऋण मानतात. तिला ते आपली पहिली शिक्षक व सर्वस्व मानतात. प्रश्न ४. पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा,

कृती १ : आकलन कृती

प्रश्न 1.
पुढील कृती करा.

(i) ‘भौतिक शास्त्र’ असे उत्तर येईल असा प्रश्न तयार करा?
उत्तरः
भावे सर कोणता विषय शिकवत असतं?

(ii) विषयाची गोडी लावली, असे उत्तर येईल असा प्रश्न तयार करा.
उत्तर:
विज्ञान शिकवताना भावे सरांनी आणखी कोणती गोष्ट साधली?

प्रश्न 2.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 3.
रिकाम्या जागा भरा.

(i) ……………………………. हा विषय शिकवताना त्यांनी केवळ शास्त्र शिकवलं नाही, तर त्या विषयाची गोडी लावली. (भूगोलातील, मराठीतील, इंग्रजीतील, विज्ञानातील)
(ii) भिंगाच्या साहाय्यानं ……………………………. शक्ती कागदावर एकत्र केल्यास कागद जळतो. (चंद्रकिरणांची, ऊर्जेची, सूर्यकिरणांची, विजेची)
(iii) माझी शाळा हे ‘माझे ……………………………. केंद्र’ डोळ्यांसमोर उभे राहते. (संस्कार, स्मरणीय, आवडते, संस्कारक्षम)
उत्तर:
(i) विज्ञानातील
(ii) सूर्यकिरणांची
(iii) संस्कार

प्रश्न 4.
जोड्या जुळवा.

उत्तर:
(i – इ),
(ii – ई),
(iii – आ),
(iv – अ)

कृती २ : आकलनकृती

प्रश्न 1.
कोण ते लिहा.
(i) लेखकाला जीवनाचे तत्त्वज्ञान देणारे – [भावे सर]
(ii) पुन्हा मनोमनी शाळेत जाणारे – [लेखक]

प्रश्न 2.
आकृतिबंध पूर्ण करा,

प्रश्न 3.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

(i) लेखकाला भावे सर कोणत्या हायस्कूलमध्ये भेटले?
उत्तर:
लेखकाला युनियन हायस्कूलमध्ये भावे सर भेटले.

(ii) लेखकाला कोणते क्षण आठवतात?
उत्तरः
प्रचंड दारिद्र्याशी सामना करतानाचे क्षण लेखकाला आठवतात.

(iii) भावे सरांनी कोणता प्रयोग करून दाखवला?
उत्तर:
भावे सरांनी भिंगाच्या साहाय्याने कागद जाळण्याचा प्रयोग करून दाखवला.

(iv) लेखकाला भावे सरांच्या शिकवणुकीतून काय गवसलं?
उत्तरः
लेखकाला भावे सरांच्या शिकवणुकीतून आयुष्याचं फार मोठं तत्त्वज्ञान गवसलं.

प्रश्न 4.
सहसंबंध लिहा.
(i) विषयाची : गोडी :: जगण्याचे : ……………………………..
(ii) एकाग्रतेचा : मंत्र :: संघर्षासाठी : ……………………………..
उत्तर:
(i) भान
(ii) आत्मविश्वास

कृती ३ : स्वमत

प्रश्न 1.
लेखकाने आपल्या शाळेतील शिक्षकांबद्दलच्या भावना कशाप्रकारे व्यक्त केल्या आहेत ते तुमच्या शब्दांत व्यक्त करा.
उत्तरः
लेखक म्हणतात की, माझ्या जीवनाच्या जडणघडणीत माझ्या शिक्षकांचा फार मोठा सहभाग आहे. भावे सरांकडून एकाग्रतेचा मंत्र आणि जीवनाचे तत्वज्ञान मिळाले. जोशी सर शिर्के सर, मालेगाववाला सर यांच्याकडून उत्तम मार्गदर्शन मिळाले. आयुष्याच्या उभारणीसाठी संस्कार आणि संघर्षासाठी सामना करण्याचं बळ मिळालं. जीवनात खंबीरपणे उभे राहण्याचा आत्मविश्वास त्यांच्या सगळ्या शिक्षकांकडून त्यांना मिळाला.

प्रश्न 2.
लेखकाने संस्कार केंद्र कोणाला म्हटले आहे ? का?
उत्तरः
लेखकाने ‘संस्कार केंद्र’ त्यांची आई, शाळा आणि शिक्षक यांना म्हटले आहे. अत्यंत गरिबीच्या परिस्थितीतही मुलाच्या शिक्षणासाठी कष्ट करणारी आई. परिस्थितीपुढे शरण न जाता जिद्दीने पुढे जाण्याचा मार्ग तिने लेखकाला दाखवला आणि शिक्षकांनी दिलेल्या संस्कारातून, शिकवणुकीतून लेखकाला जीवन जगण्यासाठी आत्मविश्वास मिळाला. या सगळ्यामुळे लेखकाच्या जीवनाला योग्य दिशा मिळाली.

प्रश्न 3.
विदयार्थ्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाच्या जडणघडणीत शाळा किती महत्त्वाची भूमिका बजावते यावर तुमचे विचार लिहा.
उत्तरः
विदयार्थी हा बालपणापासून शाळेत असतो त्याचा अधिकाधिक वेळ शाळेत जातो आणि त्या वयात तो जे शिकतो अनुभवतो ते त्याच्या मनावर कायमस्वरूपी परिणाम करते. शाळेतले शिक्षक, उपक्रम, शाळेतले वातावरण, या सगळ्यांचा परिणाम त्याच्यावर होत असतो. बालपणापासून ते किशोरवयापर्यंत अनेक गोष्टीतून तो शिकतो. म्हणून विदयार्थ्यांच्या व्यक्तिमत्वाच्या जडणघडणीत शाळेची फार महत्त्वाची भूमिका असते असे मला वाटते. स्वाध्याय कृती

प्रश्न 4.
कारणे लिहा.

(i) लेखकाला शिक्षणाबद्दल आंतरिक ओढ निर्माण झाली, कारण . . .
उत्तरः
लेखकाला शिक्षणाबद्दल आंतरिक ओढ निर्माण झाली, कारण युनियन हायस्कूलमधील शिक्षकांनी केलेले मार्गदर्शन व दिलेले शिक्षण

ऊर्जाशक्तीचा जागर Summary in Marathi

ऊर्जाशक्तीचा जागर पाठपरिचय‌‌

‘उर्जाशक्तीचा‌ ‌जागर’‌ ‌हा‌ ‌पाठ‌ ‌’डॉ.‌ ‌रघुनाथ‌ ‌माशेलकर’‌ ‌यांनी‌ ‌लिहिला‌ ‌आहे.‌ ‌या‌ ‌पाठात‌ ‌त्यांनी‌ ‌आपल्या‌ ‌लहानपणीच्या‌ ‌आठवणी‌ ‌दिलेल्या‌ ‌आहेत.‌ ‌लहानपणीच‌ ‌पित्याचे‌ ‌छत्र‌ ‌हरपलेल्या‌ ‌माशेलकरांना‌ ‌त्यांच्या‌ ‌आईने‌ ‌अत्यंत‌ ‌प्रतिकूल‌ ‌परिस्थितीतून‌ ‌जिद्दीने‌ ‌शिक्षण‌ ‌घेण्यास‌ ‌प्रवृत्त‌ ‌कसे‌ ‌केले,‌ ‌त्याचे‌ ‌चित्रदर्शी‌ ‌वर्णन‌ ‌केले‌ ‌आहे.‌‌

ऊर्जाशक्तीचा जागर Summary in English

‘Urjashakticha‌ ‌Jagar’‌ ‌is‌ ‌written‌ ‌by‌ ‌Dr.‌ ‌Raghunath‌ ‌Mashelkar.‌ ‌He‌ ‌has‌ ‌written‌ ‌about‌ ‌his‌ ‌childhood‌ ‌memories.‌ ‌He‌ ‌lost‌ ‌his‌ ‌father‌ ‌at‌ ‌an‌ ‌early‌ ‌age.‌ ‌Thereafter,‌ ‌the‌ ‌manner‌ ‌in‌ ‌which‌ ‌his‌ ‌mother‌ ‌helped‌ ‌and‌ ‌inspired‌ ‌him‌ ‌to‌ ‌get‌ ‌an‌ ‌education,‌ ‌irrespective‌ ‌of‌ ‌all‌ ‌odds,‌ ‌has‌ ‌been‌ ‌beautifully‌ ‌explained.‌‌

ऊर्जाशक्तीचा जागर शब्दार्थ‌‌

• मुलभूत‌ ‌– ‌पायाभूत‌ ‌– ‌(basic)‌ ‌
• ‌बौद्धिक‌ ‌– ‌बुद्धिशी‌ ‌संबंधित‌ ‌– ‌(intellectual)‌‌
• क्षमता‌ ‌– ‌सामर्थ्य‌ ‌– ‌(ability)‌ ‌
• नियोजन‌ ‌– ‌योजना‌ ‌– ‌(planning)‌ ‌
• शास्त्रज्ञ‌ ‌– ‌वैज्ञानिक‌ ‌– ‌(a‌ ‌scientist)‌ ‌
• तंत्रज्ञान‌ ‌– ‌(technology)‌ ‌
• धोरण‌ ‌उद्दिष्ट‌ ‌– ‌(aim)‌ ‌
• महत्कार्य‌ ‌– ‌महान‌ ‌कार्य‌ ‌– ‌(great‌ ‌work)‌ ‌
• कष्ट‌ ‌– ‌मेहनत‌ ‌– ‌(hard‌ ‌work)‌ ‌
• शिस्त‌ ‌– ‌वळण‌ ‌– ‌(discipline)‌ ‌
• नेतृत्वगुण‌ ‌–‌ (leadership‌ ‌quality)‌
• संरक्षण‌ ‌– ‌(protection)‌
• ‌हरपणे‌ ‌– ‌गमावणे‌ ‌– ‌(to‌ ‌lose)‌
• ‌प्रतिकूल‌ ‌– ‌उलट,‌ ‌विरोधी‌ ‌– ‌(adverse)‌
• ‌जिद्द‌ ‌– ‌आग्रह‌ ‌– ‌(ambition)‌ ‌
• आपुलकी‌ ‌– ‌आपलेपणा‌ ‌– ‌(affection)‌‌
• संस्कार‌ ‌– ‌चांगले‌ ‌गुण‌ ‌– ‌(values)‌
• ‌ऋण‌ ‌– ‌उपकार‌ ‌– ‌(obligation)‌‌
• संपर्क‌ ‌– ‌संबंध‌ ‌– ‌(contact)‌
• ‌सर्वस्व‌ ‌– ‌सर्व‌ ‌काही‌ ‌– ‌(one’s‌ ‌all)‌ ‌
• पिंपळकट्टा‌ ‌– ‌(raised‌ ‌platform‌ ‌of‌‌ stones‌ ‌around‌ ‌fig‌ ‌tree)‌ ‌
• निवांतपणा‌ ‌– ‌शांतपणा‌ ‌– ‌(silence)‌
• ‌पुसट‌ ‌– ‌अस्पष्ट‌ ‌– ‌(faint)‌
• ‌लहर‌ ‌– ‌वाऱ्याची‌ ‌झुळूक‌ ‌– ‌(a‌ ‌breeze)‌‌
• वारले‌‌‌ ‌– ‌मृत्यु‌ ‌पावले‌ ‌– ‌(die)‌ ‌
• उदरनिर्वाह‌ ‌– ‌उपजीविका‌ ‌– ‌(livelihood)‌‌
• ‌माडी‌ ‌– ‌(a‌ ‌lott)‌ ‌
• आर्थिक‌ ‌परिस्थिती‌ ‌– ‌(financial‌ ‌condition)‌ ‌
• खालावणे‌ ‌– ‌बिघडणे‌ ‌दारिद्रय‌ ‌– ‌गरिबी‌ ‌– ‌(poverty)‌
• ‌संघर्ष‌ ‌– ‌झुंज‌ ‌– ‌(struggle)‌
• ‌आसुसणे‌ ‌– ‌तीव्र‌ ‌इच्छा‌ ‌होणे‌ ‌– ‌(to‌ ‌lust)‌ ‌
• अनवाणी‌ ‌– ‌पायात‌ ‌वहाणा‌ ‌व‌ ‌काहीही‌ ‌न‌ ‌घालता‌‌ – (‌footed)‌ ‌
• नामांकित‌ ‌– ‌प्रख्यात‌ ‌– ‌(famous)‌ ‌
• टप्पा‌ ‌– ‌मजल‌ ‌– ‌(a‌ ‌stage)‌ ‌
• अपुरी‌ ‌– ‌पुरेशी‌ ‌नसलेली‌ ‌– ‌(insufficient)‌ ‌
• पुरक‌ ‌– ‌योग्य‌ ‌– ‌(suitable)‌ ‌
• सेवाभाव‌ ‌– ‌मदतीची‌ ‌वृत्ती‌ ‌– ‌(servitude)‌‌

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 English Solutions My English Coursebook Chapter 2.5 Book Review – Swami and Friends Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 My English Coursebook Solutions Chapter 2.5 Book Review – Swami and Friends

My English Coursebook Standard Ten Guide Chapter 2.5 Book Review – Swami and Friends Textbook Questions and Answers

Warming up!

Chit-chat:

1. Form groups of 3 to 4 and share the following with your groups.

• Your favourite book
• Type of book (short storieslbiography/thriller/adventure science fiction/historical) etc.
• Author/Writer
• Main character
• Background (Time and place)
• Problem/dilemma
• Any special message

2. You have recently read a short story/noveL/dramalscience fìctionlghost-story. Write in short 3 of its strong points that made you like the book and 2 or 3 drawbacks it has. Fill them up in the tree – diagram given.

Question 1.
You have recently read a short story/novel/drama/science fìctionlghost-story. Write in short 3 of its strong points that made you like the book and 2 or 3 drawbacks it has. Fill them up in the tree – diagram given.
Answer:

3. Determiners are words that modify a noun or noun phrase and occur before them in a sentence. Determiners provide a context to the noun they precede.
They may be:

• Articles – a, an, the
• Demonstratives – this, that, these, those, which etc.
• Possessives – my, your, our, their, liLs, her etc. my friend’s, her mother’s etc.
• Quantifiers – few, many, much, more, every, each, some etc.
• Numerals – one, four, hundred, first, fourth, hundredth

Question 1.
Determiners are words that modify a noun or noun phrase and occur before them in a sentence. Determiners provide a context to the noun they precede.
Answer:
They may be:

• Articles – a, an, the
• Demonstratives – this, that, these, those, which etc.
• Possessives – my, your, our, their, liLs, her etc. my friend’s, her mother’s etc.
• Quantifiers – few, many, much, more, every, each, some etc.
• Numerals – one, four, hundred, first, fourth, hundredth

4. Underline only Determiners in the following.

Question 1.
Underline only Determiners in the following.

1. My brother bought a few magazines.
2. What is your friend’s naine?
3. Which writer was also the President of our country?
4. These are some toys.
5. These toys are new.
6. That doctor is an expert dentist and he has many patients.

Answer:

1. 1. My brother bought a few magazines.
   2. What is your friend’s naine?
   3. Which writer was also the President of our country?
   4. These are some toys.
   5. These toys are new.
   6. That doctor is an expert dentist and he has many patients.

English Workshop:

1. Refer to the story ‘The Boy who Broke the Bank’ (Lesson 2.2.) by Ruskin Bond. Read it carefully and write a review of the same, referring the points given on Coursebook page 71 in mind. 
(a) Name of Story and Writer/Author
(b) Type of story
(c) Background and setting (Time and Place)
(d) Main characters
(e) Problem faced
(f) Language used
(g) What you liked about the story
(h) What you did not like about it
(i) Your general opinion of the story

Question 1.
Refer to the story ‘The Boy who Broke the Bank’ (Lesson 2.2.) by Ruskin Bond. Read it carefully and write a review of the same, referring the points given on Coursebook page 71 in mind.
Answer:
Review of the story – The Boy who Broke the Bank
The story ‘The Boy who Broke the Bank’ is a very interesting and informative story written by Ruskin Bond, an eminent Indian author of British descent. It is a realistic social story full of wit and humour.

The main characters in the story are Nathu-the sweeper, Sitaram-the washerman’s son, Mrs Srivastava, Mrs Bhushan and Mr Bhushan, Kamal Kishore, the owner of the photographic shop, Deep Chand, the barber and an elderly gentleman and Ganpat, the begger.

The story is about the Pipalnagar Bank owned by Seth Govind Ram and the people of Pipalnagar. It begins at the steps of the Pipalnagar Bank when Nathu, the sweeper boy was sweeping the steps. He was irritated and decided to leave the job because he had not received his pay for the month. He told this to Sitaram, his friend and a washerman’s son. While delivering the clothes Sitaram told Nathu’s story to Mrs Srivastava who also needed a sweeper.

She, when met her friend Mrs Bhushan in bazaar, told her that the Bank is not able to pay the poor sweeper’s salary. Then from Mrs Bhushan to her husband, then to Deep Chand, to the barber and elderly gentleman, the news took different turns and twists and reached people to tell them that the Pipalnagar Bank has gone bankrupt. The rumour created havoc in Pipalnagar.

The news went from one man to another and from one place to another and spread over the whole bazaar and among all the customers of the Bank. Crash of the Pipalnagar Bank set everyone talking and speculating and rushing about in a frenzy. Many different rumours spread, moods of people aggravated and chaos was beyond control and it led to violence. The author has described and connected every incident in simple, easy language and depicted how a news spreads like wild fire without people going to the root of the fact.

He has used satirical style for emphasising the effects of rumours. The incidents of the elderly gentleman in the barber’s shop and the fake beggar’s (Ganpat’s) running at top speed, split our sides with laughter. liked the humour in the story and the tactful narration of the incidents to raise the awareness ‘ among the public about the rumours and their effects. According to my opinion it is a good read for a common man. It gives a good message to all.

2. Look inside your thinking hat.
Read the evidence/sentences given below and offer a possible explanation of what happened in this house? Make up some questions to gather more information.
Now collect all your evidence and write a story in your notebook. Give a suitable title.

Question 1.
Look inside your thinking hat.
Read the evidence/sentences given below and offer a possible explanation of what happened in this house? Make up some questions to gather more information.
Now collect all your evidences and write a story in your notebook. Give a suitable title.

Answer:

The Tiny Gang who robbed our kitchen!
My parents and I were leaving to Panvel to see one of our near relatives who was ill. Before leaving we warned my younger brother Chintu who was ten years old. We told him to stay with our uncle who was staying in the same building of ours on the ground floor and to have food with uncle in their house. We asked Chintu to keep the key to himself carefully and not to leave uncle’s room until we returned. He happily agreed.

We returned from Panvel late in the evening. Mother took the key from Chintu, went up and opened the lock. Mother put on the light and hurriedly went to the kitchen. She shouted loudly. I ran to her. Both of us were awfully shocked to see the kitchen in a messy state. Plates, glasses, pans, bowls and other utensils were scattered everywhere. The whole kitchen was untidy and dirty. Some gram flour and peels of boiled potatoes were scattered all over. We were panic-stricken. We thought that some thief must have entered our house to try his luck.

We called Chintu but he said he was at uncle’s house all the time. First we began to clear the mess. Mother lifted some tins and jars lying there and to her surprise the laddoos and chivda kept in them had vanished, gone! Who could it be and what the thieves must have taken away. But all other cupboards were intact.

When I examined the kitchen I found some children’s footprints in the scattered flour. In a flash I got it and deduced that it was the handiwork of the children, including Chintu. I instantly remembered that when we were leaving for Panvel, Chintu and some friends of his age were sitting in a space near the staircase, whispering something as if in secret. They were planning the day’s work.

I called all those mischievous, naughty children including Chintu before father. When father gave them harsh scolding and beating, they blurted out everything. The truth was revealed. In the noon when elderly persons were taking their naps, these boys entered our house, had a lot of fun, emptied the jars of laddoos and chivda and more than that they tried their hand on preparing Potato vadas on their own and hence they used gram flour and potatoes, but did not care to clean the mess. I should have been there to taste their Potato vadas!

3. Identify the new words and phrases which seem to be important, in the review. Try to guess their meaning from the context. You can use a dictionary to confirm it. Fifi up the table.

Question 1.
Identify the new words and phrases which seem to be important, in the review. Try to guess their meaning from the context. You can use a dictionary to confirm it. Fifi up the table.

Answer:
(Note: Students should do this project on their own and present it in the class.)

4. (A) Find from the lesson the Noun forms of:

Question 1.
Find from the lesson the Noun forms of
(a) happen …………
(b) true ………….
(c) simple ……….
(d) conclude …………..
Answer:
(a) happen – happening
(b) true – truth
(c) simple – simplicity
(d) conclude – conclusion

(B) Find Verb forms of:

Question 1.
Find Verb forms of :
(a) hatred ……………..
(b) thought …………….
(c) meaning …………….
(d) improvement …………….
(e) description …………….
(f) attribution …………….
Answer:
(a) hatred – hate
(b) thought – think
(c) meaning – mean
(d) improvement – improve
(e) description – describe
(f) attribution – attribute

(C) Find Adjective forms of:

Question 1.
Find Adjective forms of:
(a) talk …………….
(b) interest …………….
(c) purity …………….
(d) technique …………….
(e) literature …………….
Answer:
(a) talk – talkative
(b) interest – interesting
(c) purity – pure
(d) technique – technical
(e) literature – literary

Tips For Reading For A Review (Guidelines)

Skimming – (While you read for a review you should know –

(a) What is the title/text/content?
(b) What exactly is to be read? (Selectivity)
(c) What support/related resources/references/help is to be generated or found?
(d) What will you search to get complete details/associated ideas?
(e) Use technology if required (web. e-books. gazettes) to correlate the content that is read.

scanning – We might use scanning to –

(a) Look up for meanings of related words/phrases/novel ideas.
(b) Find exact associations or inter – relationship of words.
(c) Check perfection in the start and finish time, while reading.
(d) identify the exact sequence of ideas and occurence of events.
(e) Use technology if required (web, e-books, gazettes) to correlate the content that is read.

Project – (A Book Review)

Write a complete review on any book that you have recently read. Use the points for your Book Review.

Question 1.
Write a complete review on any book that you have recently read. Use the points for your Book Review.
(a) Introduction
(b) Selectivity of contents
(c) Subject/Title Apporpriacy
(d) Sequence of Contents
(e) Language Appropriacy/Type
(f) Good Points/Novelty in the book.
(g) Advantages/Scope of the book. (if any)
(h) Demerits/Shortcomings (if any)
(i) Message/OpinionNiews (Personal)
(j) Conclusion (in short)
Answer:
Book: ‘Gulliver’s Travels’
Recently I read the book ‘Gulliver’s Travels’ by Jonathan Swift. It describes the strange and unique adventures, escapades and experiences of captain Lemuel Gulliver. I found it very interesting book. Out of four parts of the book first two – his voyage to Lilliput and the voyage to Brobdingnag are very amusing, funny and imaginative. But the other two parts are not that pleasant. In Lilliput, people were six inch tall and they treated Gulliver as a ‘man-mountain’.

In Brobdingnag people were sixty-feet high and Gulliver was just a pigmy before them. Many fearful as well as funny incidents hold us spell-bound. Though it has no big literary values or it does not preach you any moral values, it is a must read book for amusement. The book written in a simple, lucid and humorous style, is easy to read for entertainment. It is everlasting source of amusement and instruction, laughter and learning, wit and wisdom. It has become one of the finest of fairy tales.

My English Coursebook 10th Digest Chapter 2.5 Book Review – Swami and Friends Additional Important Questions and Answers

Read the following passage and do the activities:

Simple Factual Activity:

Question 1.
State whether you Agree or Disagree with the following statements:
Answer:

1. Swami is a close-mouthed little kid.
2. Swami hated Mathematics worse.
3. No event or parts of the story are mentioned in this book review.
4. Mischievousness was the most striking quality of 10-year-old Swami.

Answer:

1. Disagree
2. Agree
3. Agree
4. Agree

Question 2.
State whether the following statements are True or False:

1. The book is filled with heavy grammar and difficult technical words.
2. The book circles round the mischief of the kids in a view of the kid.
3. R. K. Narayan’s ‘Swami and Friends’ is a good read for the kids and teens alike.
4. Mischievous kids are not as sensitive as other people.

Answer:

1. The book is filled with heavy grammar and difficult technical words. – False
2. The book circles round the mischief of the kids in a view of the kid. – True
3. R. K. Narayan’s ‘Swami and Friends’ is a good read for the kids and teens alike. – True
4. Mischievous kids are not as sensitive as other people. – False

Question 3.
Say whether the following statements are True or False:

1. The author of ‘Swami and Friends’ is Ruskin Bond.
2. This book is a good read only for kids.
3. The author has written this book I to capture the spirit of the mind and life of a teenage kid.
4. The Mahabharata’ is a great Indian Epic.

Answer:

1. The author of ‘Swami and Friends’ is Ruskin Bond. – False
2. This book is a good read only for kids. – False
3. The author has written this book I to capture the spirit of the mind and life of a teenage kid. – True
4. The Mahabharata’ is a great Indian Epic. – True

Complex Factual Activities:

Question 1.
Describe Swami’s characteristics in 3-4 sentences.
Answer:
Swami is a mischievous and talkative little kid of about 10 years old. He cannot stay at one place. He hates going to school, hates Mathematics even worse. School is a frightening and unpleasant experience for him. He always gets into trouble and a good beating from his father. All he wants to do is play under the sun, kick something, climb a tree break or damage something and harass (trouble) somebody. This is a typical life of the kid.

Question 2.
Complete the following sentences that tell you about author Narayan’s magic:
(Answers are directly given and underlined.)
Answer:
(a) Narayan gets deeply into the working of Swami’s ten-year-old mind.
(b) Explains in pleasing manner how Swami thinks.
(c) He too explains what is his perspective of the world is.
(d) The reader feels like Swami and gets attached with the character.

Question 3.
Complete the web
Answer:

Question 4.
Why some parents may be worried about the description of a mischievous ten-year-old boy in the book? What does the reviewer say about it?
Answer:
Some parents may be worried about the description of a mischievous ten-year-old boy because they think, that might influence their already mischievous children. But the reviewer reassures them that the book describes the mischief of the kids in a view of the kid which is harmlessand pure.

Also amidst all the mischief and naughtiness, we actually find that Swami is a loving and tender kid who is really very sensitive. And it is a known fact that mischievous kids are most sensitive and loving people of all. So this is the message that the description conveys to all of us.

Question 5.
Complete the following web:
(Answer is directly given.)
Answer:

Question 6.
What information do you get from the passage about R. K. Narayan’s literary works from this passage?
Answer:
R. K. Narayan has produced many of the outstanding literary works India has ever produced. Apart from ‘Swami and Friends’ other great works by Narayan include ‘Malgudi Days’, ‘The Guide’, ‘The Painter Signs’ and many more literary works such as the shortened Modern Prose Versions of the Indian Epics ‘ The Ramayana’ and ‘The Mahabharata’.

Activities based on Vocabulary:

Question 1.
Underline the odd man:
(Answers are directly given and underlined.)
Answer:

1. mentioning, happenings, everything, facing
2. mischievous, truth, talkative, typical
3. give, mention, stay, life
4. constantly, absolutely, lovely, deeply

Question 2.
Find the following from the passage:

1. Adjective forms of: mischief
2. Noun forms of: naughty
3. Verb forms of: imagination, loving

Answer:

1. mischief – mischievous
   
2. naughty – naughtiness
3. imagination – imagine, loving – love

Question 3.
Write from the passage the words related to ‘study’:
Answer:
book, literary values, literature, grammar, read, text, subject, technical words, English, genius, sentences.

Question 4.
Find the following from the passage:

1. Noun forms of: rule
2. Verb forms of: inclusion
3. Adjective forms of: Britain

Answer:

1. rule – rule/ruling
2. inclusion – include
3. Britain – British

Question 5.
Find the adjectives for the following from the passage:

1. authors
2. works
3. rule
4. Prose
5. Epic

Answer:

1. the greatest authors
2. literary works
3. British ruling
4. modern prose
5. Indian Epic

Activities based on Contextual Grammar:

Frame Wh-questions to get the underlined parts as answers:

Question 1.
Narayan gets deeply into the working of Swami’s mind.
Answer:
How does Narayan get into working of Swami’s mind?

Question 2.
That’s the magic of Narayan.
Answer:
Whose magic is that?

Find the error and rewrite the corrected sentences:

Question 1.
Swami think that’s his way of living life.
Answer:
Swami thinks that’s his way of living life.

Question 2.
Swami is an mischievous little kid.
Answer:
Swami is a mischievous little kid.

Question 3.
Technology isn’t big in kids life.
Answer:
Technology isn’t big in a kid’s life.

Question 4.
All they wants is to play havoc!
Answer:
All they want is to play havoc!

Add question tags:

Question 1.
This does not mean that the book is filled with heavy Grammar.
Answer:
This does not mean that the book is filled with heavy grammar, does this?

Question 2.
R. K. Narayan does a great job conveying that to all of us.
Answer:
R. K. Narayan does a great job conveying that to all of us, doesn’t he?

Do as directed:

Question 1.
The use of simple and short sentences adds to the simplicity of the book
(Rewrite the sentence using ‘not only … but also’)
Answer:
The use of not only simple but also short sentences adds to the simplicity of the book.

Question 2.
It is also known fact
(Complete the sentence by adding one more clause.)
Answer:
It is also known fact that small children yield to temptations.

Complete the following sentences adding one more clause:

Question a.
It can be said
Answer:
It can be said that you will find that atmosphere very pleasant.

Question b.
Take a look at the exhibition
Answer:
Take a look at the exhibition if you are interested in watching good photographs.

Do as directed:

Question 1.
The author is one of the greatest authors of all the time.
(Change the sentence into positive degree.)
Answer:
Very few (Not many) authors of all the time are so (as) great as him. (the author).

Question 2.
R. K. Narayan is responsible for many of the outstanding literary works.
(Frame a Wh-question to get the underlined as answer.)
Answer:
What is R. K. Narayan responsible for?

Personal Response:

Question 1.
Do you think, that even today most of our kids like to live the life Swami was living?
Answer:
Yes, I definitely think so. It is the natural instinct of most of the kids to play, to make fun, to play mischiefs and enjoy the life like Swami. They try to avoid going to school under some pretext and dislike to learn some particular subjects. They are often get beaten for their naughtiness, mistakes and their mischievous deeds. They do anything that comes to their mind, unintentionally.

Question 2.
What difference do you find between the children of Swami’s days and today’s children?
Answer:
I don’t think there is any peculiar difference between the children of Swami’s days and today’s children. Children all over the world and of all the times are the same. The only difference between them, according to me, is that many of today’s children keep themselves busy in mobiles, other gadgets and mobile games instead of playing in open space.

Question 3.
Which magazine for children do you like the most?Why?
Answer:
I like the magazine ‘Tin-Tin’ the most. I ike it because it provides all kinds of literature the children like. It gives fairy tales, mythological stories, historical stories, jokes and vivid information related to every field of children’s life. It also gives cartoons for the kids in view of the kids which are harmless and pure. It is a priceless gift for me, every month.

Activities based on Language Studies:

(A) Do as directed:

Question 1.
Complete the words by using correct letters:

1. p r _ s e
2. p l a _ e
3. c l _ m b
4. m _ g i c

Answer:

1. p r o s e
2. p l a c e
3. c l i m b
4. m a g i c

Question 2.
Put the following words in alphabetical order:
1. outstanding, author, prose, modern
2. conclusion, capture, can, children
Answer:
1. author, modern, outstanding, prose
2. can, capture, children, conclusion

Question 3.
Punctuate the following sentences:
1. he said it will be a difficult task,
2. “how s that?” said nathu. “Havent you heard.
Answer:
1. He said, “It will be a difficult task.”
2. “How’s that?” said Nathu. “Haven’t you heard?”

Question 4.
Make four words each (minimum 3 letters each) using the letters in the word ‘scattering’:
Answer:
catering, sing, ring, caring

Question 5.
Write related words as shown in the example:
(Answers are directly given and underlines.)
Answer:

Question 6.
Complete the word-chain of verbs. Add four words, each beginning with the last letter of the previous word:
Lead → ___________ → ___________ → ___________ → ___________.
Answer:
Lead → deal → leave → eat → tell.

(B) Do as directed:

1. Attempt anyone:

a. Make your own meaningful sentence using the phrase ‘take a glance’.
Answer:
The officer took a glance through the report submitted by his assistant.

OR

b. Add a clause to expand the sentence meaningfully:
Swami is a kid ………………………
Answer:
Swami is a kid who cannot stay at one place.

2. Attempt anyone:

a. Add a prefix or suffix to make new words.
1. complete
2. justice
Answer:
1. completion
2. injustice

OR

b. Make a meaningful sentence using any one of the following words:
1. complete
2. justice
Answer:
1. I have to complete my work by tomorrow.
2. The employees were protesting against the owner to get justice.

Balbharti Maharashtra State Board Class 10 Science Solutions Part 1 Chapter 2 Periodic Classification of Elements Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 10 Science Solutions Part 1 Chapter 2 Periodic Classification of Elements

Periodic Classification Of Elements Question 1.
Rearrange the columns 2 and 3 so as to match with the column 1.

Column 1	Column 2	Column 3
i. Triad	a. Lightest and negatively charged particle in all the atoms	1. Mendeleev
ii. Octave	b. Concentrated mass and positive charge	2. Thomson
iii. Atomic number	c. Average of the first and the third atomic mass	3. Newlands
iv. Period	d. Properties of the eighth element similar to the first	4. Rutherford
v. Nucleus	e. Positive charge on the nucleus	5. Dobereiner
vi. Electron	f. Sequential change in molecular formulae	6. Moseley

Answer:

Column 1	Column 2	Column 3
i. Triad	Average of the first and the third atomic mass	Dobereiner
ii. Octave	Properties of the eighth element similar to the first	Newlands
iii. Atomic number	Positive charge on the nucleus	Moseley
iv. Period	Sequential change in molecular formulae	Mendeleev
v. Nucleus	Concentrated mass and positive charge	Rutherford
vi. Electron	Lightest and negatively charged particle in all the atoms	Thomson

Periodic Classification Of Elements Class 10 Maharashtra Board Question 2.
Choose the correct option and rewrite the statement:
(a) The number of electrons in the outermost shell of alkali metals is…….
(a) 1
(b) 2
(c) 3
(d) 7
Answer:
(a) 1

(b) Alkaline earth metals have valency 2. This means that their position in the modern periodic table is in…….
(a) Group 2
(b) Group 16
(c) Period 2
(d) d-block
Answer:
(a) Group 2

(c) Molecular formula of the chloride of an element X is XCl. This compound is a solid having high melting point. which of the following elements be present in the same group as X.
(a) Na
(b) Mg
(c) Al
(d) Si
Answer:
(a) Na

(d) In which block of the modem periodic table are the nonmetals found?
(a) s-block
(b) p-block
(c) d-block
(d) f-block
Answer:
(b) p-block

Class 10 Science Chapter 2 Periodic Classification Of Elements Notes Question 3.
An element has its electron configuration as 2, 8, 2. Now answer the following questions.
a. What is the atomic number of this element?
Answer:
The atomic number of this element is 12.

b. What is the group of this element?
Answer:
The group of this element is 2.

c. To which period does this element belong?
Answer:
This element belongs to period 3.

d. With which of the following elements would this element resemble? (Atomic numbers are given in the brackets)
N(7), Be(4), Ar(18), Cl(17)
Answer:
This element resembles Be(4).

Class 10 Science 1 Chapter 2 Periodic Classification Of Elements Question 4.
Write down the electronic configuration of the following elements from the given atomic numbers. Answer the following question with explanation.

a. ₃Li, ₁₄Si, ₂He, ₁₁Na, ₁₅P which of these elements belong to be period 3?
Answer:

Elements	Electronic configuration
(i) 3Li	2,1
(ii) 14Si	2, 8,4
(iii) 2He	2
(iv) 11Na	2, 8, 1
(v) 15P	2, 8, 5

Elements belong to the 3rd period: ₁₄Si, ₁₁Na and ₁₅P.

b. ₁H, ₇N, ₂₀Ca, ₁₆S, ₄Be, ₁₈Ar. Which of these elements belong to the second group?
Answer:

Elements	Electronic configuration
(i)  1H	1
(ii) 7N	2, 5
(iii) 20Ca	2, 8, 8, 2
(iv) 16S	2, 8, 6
(v) 4Be	2, 2
(iv) 18Ar	2, 8, 8

Elements belongs to the 2nd group: ₄Be and ₂₀Ca.

c. ₇N, ₆C, ₈O, ₅B, ₁₃Al Which is the most electronegative element among these?
Answer:

Elements	Electronic configuration
(i) 7N	2,5
(ii) 6C	2,4
(iii) 80	2,6
(iv) 5B	2,3
(v) 13A1	2, 8,3

Among these, ₈O is the most electronegative element.

d. ₄Be, ₆C, ₈O, ₅B, ₁₃Al Which is the most electropositive element among these?
Answer:

Elements	Electronic configuration
(i) 4Be	2, 2
(ii) 6C	2, 4
(iii) 8O	2, 6
(iv) B	2, 3
(v) 11Al	2, 8, 3

Among these, ₁₃Al is the most electropositive element.

e. ₁₁Na, ₁₅P, ₁₇Cl, ₁₄Si, ₁₂Mg which of these has largest atoms?
Answer:

Elements	Electronic configuration
(i) 11Na	2, 8, 1
(ii) 15P	2, 8, 3
(iii) 17Cl	2, 8, 7
(iv) 14Si	2, 8, 4
(v) 12Mg	2, 8, 2

₁₁Na has the largest atomic size.

f. ₁₉K, ₃li, ₁₁Na, ₄Be Which of these atoms has smallest atomic radius?
Answer:

Elements	Electronic configuration
(i) 19K	2, 8, 8, 1
(ii) 3Li	2, 1
(iii) 11Na	2, 8, 1
(iv) 4Be	2, 2

₄Be has smallest atomic radius.

g. ₁₃Al, ₁₄Si, ₁₁Na, ₁₂Mg, ₁₆S Which of the above elements has the highest metallic character?
Answer:

Elements	Electronic configuration
(i) 13Al	2, 8, 3
(ii) 14Si	2, 8, 4
(iii) 11Na	2, 8, 1
(iv) 12Mg	2, 8, 2
(v) 16S	2, 8, 6

₁₁Na has the highest metallic character.

h. ₆C, ₃Li, ₉F, ₇N, ₈O Which of the above elements has the highest nonmetallic character?
Answer:

Elements	Electronic configuration
(i) 6C	2, 4
(ii) 3Li	2, 1
(iii) 9F	2, 7
(iv) 7N	2, 5
(v) 8O	2, 6

₉F has the highest non metallic character.

Science 1 Chapter 2 Class 10 Maharashtra Board  Question 5.
write the name and symbol of the element from the description.
a. The atom having the smallest size.
Answer:
Helium(He).

b. The atom having the smallest atomic mass.
Answer:
Hydrogen(H₂).

c. The most electronegative atom.
Answer:
Fluorine(F₂).

d. The noble gas with the smallest atomic radius.
Answer:
Helium(He).

e. The most reactive nonmetal.
Answer:
Fluorine(F₂).

Class 10 Science Chapter 2 Periodic Classification Of Elements  Question 6.
Write short notes.
a. Mendeleev’s periodic law.
Answer:
when the elements are arranged in the order of their increasing atomic masses, Mendeleev found that the elements with similar physical and chemical properties repeat after a definite interval. On the basis of these finding Mendeleev stated the periodic law. The physical and chemical properties of elements are a periodic function of their atomic masses.

b. Structure of the modern periodic table.
Answer:
(1) In the modern periodic table, the elements are arranged in the order of their increasing atomic number. In the modern periodic table there are seven horizontal rows called periods and eighteen vertical columns (1 to 18) called groups. The arrangement or the periods and groups results into formation of boxes. Atomic numbers are serially indicated in the upper part of these boxes.

(2) Each box represents the place for one element. Apart from these seven rows, there are two rows of elements placed separately at the bottom of the periodic table. They are lanthanides and actinides series. There are 118 boxes in the periodic table including the two series that means there are 118 places for elements in the modern periodic table.

The formation of a few elements was established experimentally very recently and thereby the modern periodic table is now completely filled with 118 elements.

(3) On the basis of the electronic configuration, the elements in the modern periodic table are divided into four blocks, viz. s-block, p-block, d-block and f-block. The s-block constitute groups 1 and 2. The groups 13 to 18 constitute the p-block. Groups 3 to 12 constitute the d-block, while the lanthanide and actinide series at the bottom form the f-block. The d-bloclçelements are called transition elements.

A zig-zag line shown in the p-block of the periodic table. This zig-zag line shows the three traditional types of elements, i.e. metals, nonmetals and metalloids. The metalloid elements lie along the border of zig-zag line. All the metals lie on the left side of the zig-zag line while all the nonmetals lie on the right side.

c. Position of isotopes in the Mendeleev’s and the modern periodic table.
Answer:
Isotopes were discovered long time after Mendeleev put forth the periodic table. A challenge was posed in placing isotopes in Mendeleev’s periodic table, as isotopes have the same chemical properties but different atomic masses. Isotopes do not find separate places in this table.

Moseley found out that atomic number is a fundamental property of an element rather than its atomic mass. The atomic number of any element is increased by one unit (number) from the atomic number or subsequent element. In the modern periodic table, the elements are arranged in the order of their increasing atomic numbers, that time the problem or discrepancy in the pairs or isotopes of elements observed in Mendeleev’s periodic table was solved. The isotopes or ₁₇Cl³⁵ and ₁₇Cl³⁷ were placed in the same group as both have the same atomic number.

Periodic Classification Of Elements Class 10 State Board Question 7.
Write scientific reasons.
a. Atomic radius goes on decreasing while going from left to right in a period.
Answer:
(1) In a period while going from left to right, atomic radius goes on decreasing and the atomic number increases one by one, that means positive charge on the nucleus increases by one unit at a time.

(2) However, the additional electron is added to the same outermost shell. Due to the increased nuclear charge the electrons are pulled towards the nucleus to a greater extent, as a result the size of atom decreases i.e., atomic radius decreases.

b. Metallic character goes on decreasing while going from left to right in a period.
Answer:
(1) Metals have a tendency to lose the valence electrons to form cations. This tendency of an element is called the metallic character of the element.

(2) while going from left to right within a period the outermost shell remains the same and electrons are added to the same shell. However, the positive charge on the nucleus goes on Increasing while the atomic radius goes on decreasing and thus the effective nuclear charge goes on increasing. As a result of this the tendency of atom to lose electrons decreases, i.e., electropositivity decreases. Thus, metallic character goes on decreasing within a period from left to right.

c. Atomic radius goes on increasing down a group.
Answer:
The size of an atom is indicated by its radius. while going down a group a new shell is added. Therefore, the distance between the outermost electron and the nucleus goes on increasing. These electrons experience lesser pull from the nucleus. Thus, atomic radius goes on increasing down a group.

d. Elements belonging to the same group have the same valency.
Answer:
(1) The valency of an element is determined by the number of valence electron in the outermost shell of an atom of an element.

(2) All the elements in a group have the same number of valence electrons. Therefore, elements in the same group should have the same valency. For example, the elements of group I contain only one valence electron: the valency of elements of group I is one. Similarly for group II, the valency is two.

e. The third period contains only eight elements even through the electron capacity of the third shell is 18.
Answer:
(1) In the modern periodic table, there are seven horizontal rows called periods. In a periods elements are arranged in an increasing order of their atomic numbers. The third row contains 8 elements and the electron capacity of the third shell is 18.

(2) In the third period, while moving from left to right, atomic number increases, number of electrons increases in the shell. The number of elements present in 3^rd period is decided on the basis of electronic configuration and octet rule.

Atomic number	11	12	13	14	15	16	17	18
Elements	Na	Mg	Al	Si	P	S	Cl	Ar

Argon (Ar) is the last element of the third period and has a capacity of maximum 18 electrons. Its octet of electrons is completed and as argon belongs to zero group, the third shell contains 18 electrons.

Periodic Classification Of Elements Exercise Question 8.
Write the names from the description.
a. The period with electrons in the shells, K, L and M.
Answer:
Third period.

b. The group with valency zero.
Answer:
Group 18.

c. The family of nonmetals having valency one.
Answer:
Halogen family.

d. The family of metals having valency one.
Answer:
Group 1.

e. The family of metals having valency two.
Answer:
Group 2.

f. The metalloids in the second and third periods.
Answer:
Boron, Silicon.

g. Nonmetals in the third period.
Answer:
Phosphorous, sulfur and chlorine and argon.

h. Two elements having valency 4.
Answer:
Carbon, silicon.

Project:
Do it your self.
1. Find out the applications of all the inert gases, prepare a chart and display it in the class.
2. Find out the properties and uses of group 1 and group 2 elements.
3. Find out the properties and uses of period 2 and period 3 elements.

Can you recall? (Text Book Page No. 16)

Science 1 Chapter 2 Periodic Classification Of Elements Question 1.
What are the types of matter?
Answer:
The types of matter are solid, liquid, gas and plasma.

Class 10 Science Chapter 2 Periodic Classification Of Elements Exercise Question 2.
what are the types of elements?
Answer:
The types of elements are metals, nonmetals and metalloids.

Periodic Classification Of Elements Class 10 Solutions Question 3.
What are the smallest particles of matter called?
Answer:
The smallest particles are called atoms.

Periodic Classification Of Elements Question 4.
what is the difference between the molecules of elements and compounds?
Answer:

1. Elements contain only one kind of atoms in the free state or combined state.
2. An element cannot be decomposed into simple substances by any chemical reaction or simple physical process, e.g. copper, iron, oxygen.
3. A compound is produced by a chemical reaction of two or more elements.
4. The constituents of a compound can be separated by a chemical process, e.g. salt, water and sugar.

Can you tell? (Text Book Page No.16)

Identify Dobereiner’s triads from the following groups of elements having similar chemical properties:
(i) Mg (24.3), Ca (40.1), Sr (87.6)
(ii) S (32.1), Se (79.0), Te (127.6)
(iii) Be (9.0), Mg (24.3), Ca (40.1)
Answer:
Dobereiner’s triads
(i) S (32.1), Se (79.0), Te (127.6)
(ii) Be (9.0), Mg (24.3), Ca (40.1)

Use your brain power! (Text Book Page No. 20)

Class 10 Periodic Classification Of Elements Solutions Question 1.
write the molecular formulae of oxides of the following elements by referring to the Mendeleev’s periodic table. Na, Si, C, Rb, P, Ba, Cl, Sn.
Answer:

Elements	Oxides of Elements
Na	Na2O Sodium oxide
Si	SiO2 Silicon oxide
C	CO2 Carbon dioxide
Rb	Rb2O Rubidium oxide(yellow solid)
P	P2O5 Phosphorous pentaoxide
Ba	BaO Barium oxide
Cl	Cl2O Chlorine monoxide
Sn	SnO2 Tin oxide(stannic oxide)

Periodic Classification Of Elements Class 10 Question 2.
Write the molecular formulae of the compounds of the following elements with hydrogen by referring to the Mendeleev’s periodic table. C, S, Br, AS, F, O, N, Cl.
Answer:

Elements	Compounds (with hydrogen)
C	CH4 Methane
S	H2S Hydrogen sulphide
Br	HBr Hydrogen bromide
As	AsH3 Arsine
F	HF Hydrogen fluoride
O	H2O Water
N	NH3 Ammonia
Cl	HCl Hydrogen chloride

Can you tell? (Text Book Page No. 22)

Periodic Classification Of Elements Class 10 Question And Answers Question 1.
Go through the modern periodic table and write the names one below the other of the elements of group 1.
Answer:

Periodic Classification Of Elements Class 10 Short Notes Question 2.
Write the electronic configuration of first four elements in this group.
Answer:

Elements	Electronic configuration
Hydrogen	1
Lithium	2, 1
Sodium	2, 8, 1
Potassium	2, 8, 8, 1

Periodic Classification Of Elements Solutions Question 3.
Which similarity do you find in their configuration?
Answer:
The similarity is observed in valence electrons of these elements. The valence electron in these elements is one.

10th Science Part 1 Chapter 2 Periodic Classification Of Elements Question 4.
How many valence electrons are there in each of these elements?
Answer:
There is one valence electron in all these elements.

Can you tell? (Text Book Page No. 23)

Question 1.
On going through the modern periodic table it is seen that the elements Li, Be, B, C, N, O, F and Ne belong to the period-2. write down electronic configuration of all or them.
Answer:

Elements	Electronic configuration
Li	2, 1
Be	2, 2
B	2, 3
C	2, 4
N	2, 5
O	2, 6
F	2, 7
Ne	2, 8

Question 2.
Is the number of valence electrons same for all these elements?
Answer:
The number of valence electrons is different for all these elements.

Question 3.
Is the number of shells the same in these?
Answer:
The number of shells is the same.

Can you tell? (Text Book Page No. 24)

Question 1.
The elements in the third period, namely, Na, Mg, Al, Si, P, S, Cl and Ar have electrons in the three shells, K, L, M. Write down the electronic configuration of these elements.
Answer:

Elements	K Shell	L Shell	M Shell	Electronic configuration
Na	2	8	1	2, 8, 1
Mg	2	8	2	2, 8, 2
Al	2	8	3	2, 8, 3
Si	2	8	4	2, 8, 4
P	2	8	5	2, 8, 5
S	2	8	6	2, 8, 6
Cl	2	8	7	2, 8, 7
Ar	2	8	8	2, 8, 8

(Think about it) (Text Book Page No.19)

Question 1.
There are some vacant places in Mendeleev’s periodic table. In some of these places, the atomic masses are seen to be predicted. Enlist three of these predicted atomic masses along with their group and period.
Answer:

Atomic mass	Group	Period
44	III	4
72	IV	5
100	VII	6

Question 2.
Due to uncertainty in the names of some of the elements, a question mark is indicated before the symbol in the Mendeleev’s period table. What are such symbols?
Answer:
Symbols : Yt, Di, Ce, Er, La.

Use your brain power! (Text Book Page No. 19)

Question 1.
Chlorine has two isotopes, viz. cl-35 and Cl-37. Their atomic masses are 35 and 37 respectively. Their chemical properties are same. where should these be placed in Mendeleev’s periodic table? In different places or in the same place?
Answer:
The arrangement of elements is done on the basis of atomic mass. Since the atomic masses of chlorine (isotopes) are different i.e. 35 and 37, they should be kept in different places in Mendeleev’s periodic table.

Use your brain power! (Text Book Page No.21)

Question 1.
How is the problem regarding the position of cobalt (₅₉CO) and nickel (₅₉Ni) in Mendeleev’s periodic table resolved in modern periodic table?
Answer:
Mendeleev arranged the elements in their increasing order of atomic masses. But some elements with higher atomic masses are placed before those having lower atomic masses, e.g. cobalt (CO) with atomic mass 58.93 is placed before nickel (Ni) having atomic mass 58.71. Moderm periodic table was prepared on the basis of the atomic number of elements. The atomic number of CO is 27 and that of Ni is 28. So nickel is placed after cobalt.

Question 2.
How thd the position of \({ }_{17}^{35} \mathrm{Cl}\) get fixed in the modern periodic table?
Answer:
In Mendeleev’s periodic table, the difference between atomic masses of two consecutive elements is not the same ³⁵Cl and ³⁵Cl. Moseley found out the atomic number of the elements. The atomic number of any element is increased by one unit (number) from the atomic number of subsequent element.

Isotopes \({ }_{17}^{35} \mathrm{Cl}\) and \({ }_{17}^{37} \mathrm{Cl}\) occupy the same position in the modern periodic table. Both isotopes have the same atomic number.

In the modern periodic table, the elements are arranged in the order of their increasing atomic numbers, that the problem of discrepancy in the pairs of isotopes elements observed in Mendeleev’s periodic table was solved. The isotopes of \({ }_{17}^{35} \mathrm{Cl}\) and \({ }_{17}^{37} \mathrm{Cl}\) were placed in the same group as both have the same atomic number.

Question 3.
Can there be an element with atomie mass 53 or 54 in between the two elements, chromium \({ }_{24}^{52} \mathrm{Cr}\) and manganese \({ }_{25}^{55} \mathrm{Mn}\)?
Answer:
In Mendeleev’s periodic table, the difference between atomic masses of two consecutive elements is not the same (⁵²Cr and ⁵⁵Mn). Moseley found out the atomic number of the elements. The atomic number of any element is increased by one unit (number) from the atomic number of subsequent element. \({ }_{24}^{52} \mathrm{Cr} \rightarrow{ }_{25}^{55} \mathrm{Mn}\) that means in between two elements (Cr aind Mn), element with mass 53 or 54 do not exist.

Question 4.
what do you think? Should hydrogen be placed in the group 17 of halogens or group 1 of alkali metals in the modern periodic table?
Answer:
(1) Hydrogen is placed in group 1 and in group 17 as it resembles alkali metals as well as halogens. Thus, no fixed position was given to hydrogen in Mendeleev’s periodic table.

(2) On the other hand, hydrogen easily donates the electron and forms a stable cation (H⁺), but it does not easily form a stable anion (H^–), hydride ion. Hence, it is better placed in group 1 rather than in group 17 in the modern periodic table.

Use your brain power! (Text Book Page No. 24)

Question 1.
The elements in the second period : Li, Be, B, C, N, O, F and Ne have electrons in the two shells K and L. Write down the electronic configuration of these elements.
Answer:

Element	Electronic configuration
	K shell	L shell
Li	2	1
Be	2	2
B	2	3
C	2	4
N	2	5
O	2	6
F	2	7
Ne	2	8 Octet complete

Question 2.
The elements in the third period: Na, Mg, Al, Si, P, S, Cl and Ar have electrons in the third shell K, L and M. write down the electronic configuration of these elements.
Answer:

Elements	K Shell	L Shell	M Shell	Electronic configuration
Na	2	8	1	2, 8, 1
Mg	2	8	2	2, 8, 2
Al	2	8	3	2, 8, 3
Si	2	8	4	2, 8, 4
P	2	8	5	2, 8, 5
S	2	8	6	2, 8, 6
Cl	2	8	7	2, 8, 7
Ar	2	8	8	2, 8, 8

Think about it (Text Book Page No. 24)

Question 1.
what is the relationship between the electronic configuration of an element and its valency?
Answer:
The valency of an element is determined by the number of electrons in the outermost shell.

Question 2.
The atomic number or beryllium is 4. while that of oxygen is 8. Write down the electronic configuration of the two and deduce the valency from the same.
Answer:

Element	Atomic number	Electronic configuration	Valency
Beryllium	4	2, 2	2
Oxygen	8	2, 6	2

Question 3.
The table given below is based on modern periodic table. write in it the electronic configuration of the first 20 elements below the symbol and write the valency (as shown in a separate box)
Answer:
Group

Question 4.
what is the periodic trend in the variation of valency while going from left to right within a period? Explain your answer with reference to period 2 and period 3.
Answer:

(1) In a period, change in valency of an element varies electronic configuration. The number of valence electrons is different in these elements. However, the number of shells is the same.
(2) In a period, while going from left to right, the atomic number increases by one at a time and the number of valence electrons also increases by one at a time.
(3) In periods 2 and 3, while going from left to right, valency varies.

Elements	Li	Be	B	C	N	O	F	Ne
Valancy	1	2	3	4	3	2	1	0

Elements	Na	Mg	Al	Si	P	S	Cl	Ar
Valancy	1	2	3	4	3	2	1	0

Question 5.
What is the periodic trend in the variation of valency while going down a group?
Explain your answer with reference to the group 1, group 2 and group 18.
Answer:

(1) The valency of an element is determined by the number of valence electron in the outermost shell of an atom of an element.

(2) All the elements in a group have the same number of valence elements. Therefore, elements in the same group should have the same valency. For example, the elements of group 1 (H, Li, Na, K etc.) contain only one valence electron. the valency of elements of group 1 is one. Similarly for group 2, (Be, Mg, Ca) contain two valence electrons, the valency of elements of group 2 is two.

(3) The elements of group 18 1 (Ne, Ar) contain 8 electrons (exception, Helium contain 2 electrons). Since the octet is completed their valency is zero.

Use your brain power! (Text Book Page No. 25)

Element	K	Na	Rb	Cs	Li
Atomic radius (pm)	231	186	244	264	152

Question 1.
By referring to the modern periodic table find out the groups to which above the elements belong.
Answer:
The above elements belong to group 1.

Question 2.
Arrange the above elements vertically downwards in an increasing order of atomic radii.
Answer:
The above elements arranged vertically downward in an increasing order or atomic radii:

Li	Na	K	Rb	Cs
152	186	231	244	262

Question 3.
Does this arrangement match with the pattern of the group 1 of the modern periodic table?
Answer:
This arrangement match with the pattern of the group 1 of the modern periodic table in an increasing order of atomic radii.

Question 4.
Which of the above elements have the biggest and the smallest atom?
Answer:
The biggest atom : Cs
The smallest atom : Li

Question 5.
What is the periodic trend observed in the variation of atomic radii down a group?
Answer:
while going down a group, atomic number increases, atomic radius increases. Therefore atomic size gradually increases.

Use your brain power! (Text Book Page No. 26)

Question 1.
Look at the elements of third period. Classify them Into metals and nonmetals.
Answer:
Third row: Na, Mg, Al, Si, P, S, Cl, Ar
Metals: Na, Mg, Al
Nonmetals: P, S, Cl, Ar

Question 2.
On which side of the period are the metals? Left or right?
Answer:
Left side of the period are the metals.

Question 3.
On which side of the period did you find the nonmetals?
Answer:
Right side of the period are the nonmetals.

(Use your brain power !) (Text Book Page No. 27)

Question 1.
What is the cause of non-metallic character of elements?
Answer:
The tendency of an element to form anion or electronegativity is the nonmetallic character of element.

Question 2.
what is the expected trend in the variation of nonmetallic character of elements from left to right in a period?
Answer:
In a period, as the atomic number increases from left to right, electronegativity increases, non-metallic character increases. This is due to a decrease in the atomic size.

Question 3.
What would be the expected trend in the variation of nonmetallic character of elements down a group?
Answer:
In a group as the atomic number increases, electropositivity increases while electronegativity decreases, nonmetallic character decreases.

Full in the blanks:

Question 1.
Using Dobereiner’s law of triads, find the missing number.

Answer:
Using Dobereiner’s law or triads, the missing number is

Question 2.
In the Mendeleev’s periodic table, properties of elements are periodic function of their ……..
Answer:
In the Mendeleev’s periodic table, properties of elements are periodic function of their atomic masses.

Question 3.
The vertical columns in the Mendeleev’s periodic table are called …….
Answer:
The vertical columns in the Mendeleev’s periodic table are called groups.

Question 4.
Eka-aluminium is called ……..
Answer:
Eka-aluminium is called gallium

Question 5.
Zero group elements are called ……..
Answer:
Zero group elements are called noble gases.

Question 6.
In the modern periodic table, the elements are the periodic functions of ……..
Answer:
In the modern periodic table, the elements are the periodic functions of atomic numbers.

Question 7.
The d-block elements are called ……..
Answer:
The d-block elements are called transition elements.

Question 8.
The group …….. contains the members of the halogen family.
Answer:
The group 17 halogen the members of the halogen family.

Question 9.
…….. is the distance between the nucleus of the atom and its outermost shell.
Answer:
Atomic radius is the distance between the nucleus of the atom and its outermost shell.

Question 10.
The number of electrons in an atom is equal to the same of ……..
Answer:
The number of electrons in an atom is equal to the same of atomic number.

Question 11.
Henry Moseley shows that the atomic number (Z) of an element corresponds to the positive charge on the nucleus or the number of ………
Answer:
Henry Moseley showed that the atomic number (Z) of an element corresponds to the positive charge on the nucleus or the number of protons.

Question 12.
The ……. block contains the group 1 and 2.
Answer:
The s-block contains the group 1 and 2.

Question 13.
The elements are arranged in such a way that …… are on left side of zig-zag line and …….. on the right side.
Answer:
The elements are arranged in such a way that metals are on left side or zig-zag line and nonmetals on the right side.

Choose the correct option and rewrite the statement:

Question 1.
which of the following ti-lads does not follow Dobereirier’s law of triads?
(a) Li, Na, K
(b) Ca, Sr, Ba
(c) Be, Mg, Ca
(d) Cu, Ag, Au
Answer:
(d) Cu, Ag, Au

Question 2.
During Newlands time …….. elements were known.
(a) 56
(b) 65
(c) 63
(d) 36
Answer:
(a) 56

Question 3.
Halogens belong to group …….. in the modern periodic table.
(a) 15
(b) 16
(c) 17
(d) 18
Answer:
(c) 17

Question 4.
Noble gases belong to group …….. in modern periodic table.
(a) 15
(b) 16
(c) 17
(d) 18
Answer:
(d) 18

Question 5.
The law of octaves was given by ……..
(a) Dobereiner
(b) Newlands
(c) Mendeleev
(d) Moseley
Answer:
(b) Newlands

Question 6.
Eka-boron was subsequently named as ……..
(a) gallium
(b)germanium
(C) scandium
(d) molybdenum
Answer:
(C) scandium

Question 7.
The halogen which is liquid at room temperature is ………   (Practice 4ctivity Sheet — 3)
(a) fluorine
(b) astatine
(C) bromine
(d) iodine
Answer:
(C) bromine

Question 8.
……… is used in balloons and in scuba diving.
(a) Helium
(b) Oxygen
(c) Nitrogen
(d) Ozone
Answer:
(a) Helium

State whether the following statements are True or False. Rewrite the correct statement:

Question 1.
Newlands was the first to classify elements having similar chemical properties into groups
of three.
Answer:
False. (Dobereiner was the first to classify elements having similar chemical properties into groups of three.)

Question 2.
Dobereiner named the group of elements having similar properties as Triads.
Answer:
True.

Question 3.
Dobereiner stated the law of octet.
Answer:
False. (Doberemer stated the law of triads.)

Question 4.
Newlands stated the law of triads.
Answer:
False. (Newlands stated the law of octaves.)

Question 5.
Eka-aluminium was later named as germanium.
Answer:
False. (Eka-aluminium was later named as gallium.)

Question 6.
Mendeleev’s periodic table is more useful because it gives information about known and unknown elements.
Answer:
True.

Question 7.
Mendeleev arranged elements in the increasing order of their atomic masses.
Answer:
True.

Question 8.
Mendeleev was the first who successfully classified all known elements.
Answer:
True.

Question 9.
In the modern periodic table, properties of the elements are a periodic function of their atomic numbers.
Answer:
True.

Question 10.
The d-block elements are called transition elements.
Answer:
True.

Question 11.
There are 7 periods in the long form of the periodic table.
Answer:
True.

Question 12.
Elements are classified on the basis of their atomic numbers.
Answer:
False. (Elements are classified on the basis of their electronic configuration.)

Question 13.
The chemical properties of the elements in the same group show similarity.
Answer:
True.

Question 14.
Lanthanides and actinides are also called the d-block elements.
Answer:
False. (Lanthanides and actinides are also called the f-block elements.)

Question 15.
All the elements of a group have the same number of valence electrons.
Answer:
True.

Question 16.
In a period, atomic sizes increases from left to right.
Answer:
False. (In a period, atomic size decreases from left to right.)

Question 17.
In a period, the metallic character increases from left to right.
Answer:
False. (In a period. the metallic character decreases from left to right.)

Question 18.
In a group, the metallic character decreases from top to bottom.
Answer:
False. (In a group, the metallic character increases from top to bottom.)

Question 19.
The zig-zag line separates the metals from nonmetals in the periodic table i.e. metals are on the left side and nonmetals are on the right side.
Answer:
True.

By observing the correlation in the first pair, complete the second pair:

Question 1.
Dobereiner : Triad : : Newlands law :………
Answer:
Octaves

Question 2.
Mendeleev’s periodic table : Atomic mass :: Modern periodic table :……..
Answer:
Atomic number

Question 3.
Group-1 : Alkali metals: :…….: Halogens.
Answer:
Group 17

Question 4.
Solid : Iodine : : …….. : Bromine.
Answer:
Liquid

Question 5.
Chlorine : 2, 8, 7 :: Fluorine : ……..
Answer:
2, 7

Question 6.
Horizontal row Periods : :…….: Groups.
Answer:
Vertical columns

Find the odd one out and give reasons:

Question 1.
Newlands, Moseley, Dobereiner, Mendeleev.
Answer:
Moseley. (Moseley brought out the importance of atomic number, while the other tried to classify the elements on the basis or atomic mass.)

Question 2.
Fluorine, Sulphur. Bromine, Iodine.
Answer:
Sulfur. (Others are halogens.)

Question 3.
Sodium, Aluminium, Chlorine, Carbon.
Answer:
Carbon. (Carbon belongs to the second row, while the others belong to the third row.)

Question 4.
Nitrogen, Neon, Argon, Helium.
Answer:
Nitrogen. (The others are inert gases.)

Match the columns:

Question 1.

Column I	Column II
(1) Modern periodic table	(a) Group 17
(2) Vertical columns	(b) Period 2
(3) Halogen	(c) Atomic number
(4) Smallest period	(d) Group
	(e) Period 3

Answer:
(1) Modern periodic table – Atomic number
(2) Vertical columns Group
(3) Halogen – Group 17
(4) Smallest period – Period 2.

Question 2.

Column I	Column II
(1) Dobereiner	(a) Atomic number
(2) New lands	(b) Triads
(3) Moseley	(c) Atomic mass
(4) Mendeleev	(d) Octaves
	(e) Sodium

Answer:
(1) Dobereiner – Triads
(2) Newlands – Octaves
(3) Moseley – Atomic number
(4) Mendeleev – Atomic mass.

Question 3.

Column I	Column II
(1) Eka-silicon	(a) Scandium
(2) Eka-boron	(b) Gallium
(3) Eka-aluminum	(c) Germanium
	(d) Cesium

Answer:
(1) Eka-silicon – Germanium
(2) Eka-boron – Scandium
(3) Eka-aluminium – Gallium.

Question 4.

Column I	Column II
(1) Noble gas	(a) 18 elements
(2) First period	(b) Eight elements
(3 ) Second period	(c) Two elements
(4) 3rd period	(d) Helium
	(e) Six electrons in the last orbit

Answer:
(1) Noble gas – Helium
(2) First period – Two elements
(3) Second period – Eight elements
(4) 3^rd period – 18 elements.

Question 5.

Column I	Column II
(1) s-block elements	(a) Lanthanides and actinides
(2) p-block elements	(b) Groups 1, 2
(3) d-block elements	(c) Groups IIIA to VIIA and zero group
(4) f-block elements	(d) Groups 3 to 12
	(e) Zero group elements
	(f) Groups 13 to 18

Answer:
(1) s-block elements – Groups 1, 2
(2) p-block elements – Groups 13 to 18
(3) d-block elements – Groups 3 to 12
(4) f-block elements – Lanthanides and actinides.

Question 6.

Column I	Column II
(1) Helium	(a) Alkali metal
(2) Horizontal row	(b) Alkaline earth metal
(3) Group I	(c) Period
(4) Group II	(d) Zero group
	(e) Metalloid

Answer:
(1) Helium – Zero group
(2) Horizontal row – Period
(3) Group I – Alkali metal
(4) Group II – Alkaline earth metal.

Write the names from the description:

Question 1.
The period with electrons In the shells K, L and M.
Answer:
Third period.

Question 2.
The group with valency zero.
Answer:
Group 18.

Question 3.
The family of nonmetals having valency One.
Answer:
Halogen family.

Question 4.
The family of metals having valency two.
Answer:
Group 2.

Question 5.
The metalloids in the second and third period.
Answer:
Boron, silicon.

Question 6.
The family of metals having valency one.
Answer:
Group 1.

Question 7.
Nonmetals In the third period.
Answer:
Phosphorus, sulfur and chlorine, and argon.

Question 8.
Two elements having valency 4.
Answer:
Carbon. silicon.

Question 9.
First three noble gases.
Answer:
Helium, neon, and argon.

Name the following:

Question 1.
Horizontal rows In modern periodic table.
Answer:
Periods.

Question 2.
Two elements having a single electron in their outermost shell.
Answer:
Hydrogen, sodium.

Question 3.
Three elements with filled outermost shell.
Answer:

1. Helium
2. Neon
3. Argon.

Question 4.
Three elements having 7 electrons in their outermost shell.
Answer:

1. Fluorine
2. Chlorine
3. Bromine.

Question 5.
An alkali metal in period 2.
Answer:
Lithium.

Question 6.
An alkaline earth metal in period 3.
Answer:
Magnesium.

Question 7.
Halogen in period 3.
Answer:
Chlorine.

Question 8.
Three nonmetallic elements in period 2.
Answer:

1. Nitrogen
2. Oxygen
3. Fluorine.

Question 9.
The element with electronic configuration (2, 7).
Answer:
Fluorine.

Question 10.
The elements in periods 2 and 3 having stable electronic configuration.
Answer:

1. Neon
2. Argon.

Question 11.
The three metals in the third period of the modern periodic table.
Answer:

1. Sodium
2. Magnesium
3. Aluminum.

Answer the following questions: (Practice Activity Sheet – 3)
An element has its electron configuration as 2,8,8,2.

Question 1.
What is the atomic number of this element?
Answer:
The atomic number of this element is 20.

Question 2.
what is the group of this element?
Answer:
The group of this element is 2.

Question 3.
To which period does this element belong?
Answer:
The element belongs to period 4.

Answer the following questions in one sentence each:

Question 1.
In Dobereiner’s triad containing L, Na, K, if atomic masses of 1ithium and potassium are 6.9 and 39.1, then what will be the atomic mass of sodium? (Practice Activity Sheet – 3) (March 2019)
Answer:
The atomic mass of sodium is the average of the atomic masses or Li and K i.e., \(\frac{6.9+39.1}{2}\) = 23.

Question 2.
who was the first scientist to prepare the periodic table?
Answer:
Mendeleev was the first scientist to prepare the periodic table.

Question 3.
State the number of groups and periods in the modern periodic table.
Answer:
There are 18 groups and 7 periods in the modern periodic table.

Question 4.
How many elements are there in the second and the third periods of the periodic table?
Answer:
There are eight elements in the second and the third periods of the periodic table.

Question 5.
State the number of elements in the shortest period.
Answer:
There are two elements in the shortest (first period) period.

Question 6.
State the number of elements in the modern periodic table.
Answer:
There are 118 elements in the modern periodic table.

Question 7.
which column is known as the zero group in the modern periodic table?
Answer:
The last column, i.e. 18th column on the right side of the modern periodic table is known as the zero group in the modern periodic table.

Question 8.
which group elements have seven electrons in the outermost shell?
Answer:
Group 17 elements have seven electrons in the outermost shell.

Question 9.
How many electrons are there in the outermost shell of group 2 elements?
Answer:
There are 2 electrons in the outermost shell of group 2 elements.

Question 10.
How many electrons are there in the outermost shell of group 18 elements?
Answer:
There are 8 electrons mn the outermost shell or group 18 elements, except He, which has 2 electrons.

Question 11.
which block or the modern periodic table separates metals and nonmetals with the help of zig-zag line?
Answer:
p-block of the modern periodic table separates metals and nonmetals with the help of zig-zag line.

Question 12.
Name an alkali metal in the second period.
Answer:
Lithium is an alkali metal in the second period.

Question 13.
Name the halogen in the second period.
Answer:
Fluorine is the halogen in the second period.

Question 14.
Name a metalloid in the third period.
Answer:
Silicon is a metalloid in the third period.

Question 15.
Name the group to which sodium and lithium belong.
Answer:
Sodium and 1ithium belong to group IA or the periodic table.

Question 16.
Name the group to which magnesium and calcium belong.
Answer:
Magnesium and calcium belong to group IIA of the periodic table.

Question 17.
Name the group to which the most reactive metals belong.
Answer:
The most reactive metals belong to group IA.

Question 18.
Name the element having one shell and one valence electron.
Answer:
Hydrogen has one shell and one valence electron.

Question 19.
How many valence electrons are there in the outermost shell of silicon?
Answer:
There are four valence electrons present in the outermost shell of silicon.

Question 20.
State the electronic configuration of nitrogen and phosphorus.
Answer:
Electronic configuration of nitrogen (N) : 2, 5.
Electronic configuration of phosphorus (P) : 2, 8, 5.

Question 21.
write the electronic configuration: ₁₃Al (Practice Activity Sheet – 1)
Answer:
Electronic configuration of ₁₃Al : 2, 8, 3

Question 22.
Name the group containing highly reactive nonmetals only.
Answer:
Group 17 contains highly reactive non-metals, namely, fluorine, chlorine, bromine, and iodine.

Question 23.
Name the last three elements of the second period in increasing order of atomic number.
Answer:
The last three elements of the second period in increasing order of atomic number are oxygen, fluorine, and neon.

Question 24.
Name the three nonmetals in the second period of the modern periodic table.
Answer:
The three nonmetals in the second period of the modern periodic table are nitrogen, oxygen, and fluorine.

Answer the following questions:

Question 1.
State Doberelner’s law of triads giving one example.
Answer:
Dobereiner made groups of three elements each, having similar chemical properties and called them triads. He arranged the three elements in a triad in an increasing order of atomic mass and showed that the atomic mass of the middle element was approximately equal to the mean or the atomic masses of the other two elements.
Examples : Lithium (Li), Sodiun (Na), Potassium (K) form Dobereiner’s triad.

Question 2.
Give a suitable illustration of Dobereiner’s law of triads.
Answer:
(1) Lithium, sodium, and potassium form Doberemer’s triad. They show similar chemical properties. Their atomic masses are as follows:

Element	Li	Na	K
Atomic mass	6.9	23	39.1

According to Dobereiner’s law or triads, the atomic mass of the middle element is approximately the arithmetic mean of the atomic masses of the other two elements.
\(\frac{6.9+39.1}{2}\) which is approximately the 23.0 atomic mass of sodium.
Thus. the atomic mass of sodium (23) is the average of the atomic masses or lithium (6.9) and potassium 39.1.

(2) Another triad of elements: Calcium (40.1), strontium (87.6) and barium (137.3).

Question 3.
(A, B, C) is a Dobereiner’s triad. complete the following chart and give reason for the answer:

Element	A	B	C
Atomic mass	10.08	12.01	…

Answer:

Element	A	B	C
Atomic mass	10.08	12.01	13.94

Let the atomic mass of C be x. As (A, B, C) is a Dobereiner’s triad, \(\frac{x+10.08}{2}\) = 12.01
∴ x = 24.02 – 10.08 = 13.94
∴ atomic mass of C = 13.94.

Question 4.
From the following set of the elements and their atomic masses obtain Dobereiner’s triad:

Element	Br	K	I	Cl
Atomic mass	35.5	79.9	126.9	35.5

Answer:
Among the given four elements, the three elements in the increasing order of atomic masses and having similar properties are

Element	Br	K	I
Atomic mass	35.5	79.9	126.9

Hence, the above three elements represent Dobereiner’s triad.

Question 5.
State the limitations of Dobereiner’s law of triads.
Answer:

1. During Dobereiner’s period, all elements were not known and also atomic mass was not known accurately.
2. Dobereiner discovered few triads among all the elements.
3. He could not classify aul known elements into triads.

Question 6.
State Newlands’ law of octaves.
Answer:
When the elements are arranged in an increasing order of their atomic masses, the properties of the eighth element are similar to those of the first.
It is found that Na is the eighth element from Li and both of them have similar properties.

Question 7.
Illustrate Newlands’ law of octaves with a suitable example.
Answer:
(1) Newlands’ law of octaves states that when the elements are arranged in the order of their increasing atomic masses, every eighth element has properties similar to those of the first.

(2) Illustration: If the first 21 elements, except inert gases, are arranged in the order of their increasing atomic masses we have octaves as given below:

H	Li	Be	B	C	N	O
F	Na	Mg	Al	Si	P	S
Cl	K	Ca	Cr	Ti	Mn	Fe

It is found that Na is the eighth element from Li and both of them have similar properties. Similarly, the elements, in the following pairs show similar properties: C and Si, Na and K, Mg and Ca, F and Cl.

Question 8.
Explain the limitations of Newlands’ law of octaves.
Answer:
(1) Newlands’ law of octaves i.e. applicable to only the first few elements i.e., only up to calcium out of total 56 elements known at that time.

(2) Newlands placed two elements each in some boxes to accommodate all known elements e.g. CO and Ni, Ce and La. He placed some elements with different properties under the same note in the octave. For example, Co and Ni under the note Do along with halogens, while Fe having similarity with CO and Ni away from them along with the nonmetals O and S under the note Ti.

(3) Newland’s octaves did not have provision to accommodate the newly discovered elements.

Question 9.
Describe the merits of Mendeleev’s periodic table. (March 2019)
Answer:
(1) To give the proper place in the periodic table, atomic masses of some elements were revised in accordance with their properties. For example, the previously determined atomic mass or beryllium, 14.09, was changed to the correct value 9.4, and beryllium was placed before boron.

(2) Mendeleev had kept some vacant places in the periodic table for elements that were yet to be discovered. Three of these unknown elements were given the names eka-boron, eka-aluminum and eka-silicon from the known neighbors and their atomic masses were indicated as 44, 68 and 72, respectively. Their properties were also predicted.

Later on, these elements were discovered subsequently and were named as scandium (SC), gallium (Ga) and germanium (Ge) respectively. The properties of these elements matched well with those predicted by Mendeleev. Due to this success all were convinced about the importance of Mendeleev’s periodic table.

(3) There was no place reserved for noble gases in Mendeleev’s original periodic table. when noble gases such as helium, neon and argon were discovered, Mendeleev created the ‘zero group’ without disturbing the original periodic table in which the noble gases were placed very well.

Question 10.
What are the demerits of Mendeleev’s periodic table?
Answer:
(1) The elements cobalt (CO) and nickel (Ni) have the same whole number atomic mass. As a remit there was an ambiguity regarding their sequence in Mendeleev’s periddic table.

(2) Isotopes were discovered long time after Mendeleev put forth the periodic table. A challenge was posed in placing isotopes in Mendeleev’s periodic table as isotopes have the same chemical properties but different atomic masses.

(3) The rise in atomic mass does not appear to be uniform when elements are arranged in an increasing order of atomic masses. It was not possible, therefore, to predict how many elements could be discovered between two heavy elements.

(4) Position of hydrogen: Hydrogen shows similarity with halogens (group VII). For example, the molecular formula of hydrogen is H₂ while the molecular formulae of fluorine and chlorine are F₂ and Cl₂, respectively. In the same way, there is a similarity in the chemical properties of hydrogen and alkali metals (group I). There is a similarity in the molecular formulae of the compounds of hydrogen alkali metals (Na, K, etc.) formed with chlorine and oxygen. On considering the above properties it is difficult to decide the correct position of hydrogen whether it is in the group of alkali metals (group I) or in the group of halogens (group VII).

Compounds Of H	Compounds Of Na
HCl	NaCl
H2O	Na2O
H2S	Na2S

Similarly in hydrogen and alkali metals.

Element (Molecular formula)	Compounds with metals	Compounds with non-metals
H2	NaH	CH4
Cl2	NaCl	CCl4

Question 11.
write a short note on: Moseley’s contribution and the modern periodic table.
Answer:
The English scientist Henry Moseley demonstrated, with the help of the experiments done using X-ray tube, that the atomic number (Z) of an element corresponds to the positive charge on the nucleus or the number of the protons in the nucleus of the atom or that element. He suggested that ‘atomic number’ is more. fundamental property of an element rather than its atomic mass. On the basis of this research, elements were arranged in the order of their increasing atomic numbers in a more systematic way. Accordingly, the statement of the modern periodic law was stated.

Question 12.
State the modern periodic law.
Answer:
The chemical and physical properties of elements are a periodic function of their atomic numbers.

Question 13.
what is meant by modern periodic table?
Answer:
The classification of elements resulting from an arrangement of the elements in an increasing order of their atomic numbers (Z) is the modern periodic table.

Question 14.
write the answers to the questions with reference to the structure of the periodic table.

(a) Which points are considered for the modern periodic table?
(b) How are blocks indicated?
(c) Which elements are present near the zig-zag line?
(d) Draw the electronic configuration of the second-row elements of first group in the periodic table.
(e) In a periodic table while going from left to right atomic radius decreases. Explain.  (Practice Activity Sheet – 1)
Answer:
(a) In the modern periodic table, the elements are arranged in the order of their increasing atomic number. In the modern periodic table there are seven horizontal rows called periods and eighteen vertical columns (1to 18) called groups. The arrangement of the periods and groups results into formation of boxes. Atomic numbers are serially indicated in the upper part of these boxes.

(b) On the basis of the electronic configuration, the elements in the modern periodic table are divided into four blocks, viz. s-block, p-block and f-clock, The s-block constitutes the groups 1 and 2. Groups 13 to 18 constitute the p-block. Groups 3 to 12 constitute the d-block, while the lanthanide and actinide series at the bottom form the f-block. The d-block elements are called transition elements. A zig-zag line is shown in the p-block of the periodic table.

(c) The zig-zag line shows the three traditional types of elements, i.e. metals, nonmetals and metalloids. The metalloid elements lie along the border of the zig-zag line. All the metals lie on the left side of the zig-zag line while all the nonmetals lie on the right side.

(d) The electronic configuration of the second row elements of the first group in the periodic table is shown below:

(e) (1) In a period while going from left to right, atomic radius goes on decreasing and the atomic number goes on increasing one by one. It means the positive charge on the nucleus increases by one unit at a time.

(2) However, the additional electron gets added to the same outermost shell. Due to the increased nuclear charge the electrons are pulled towards the nucleus to a greater extent. As a result, the size of the atom decreases i.e. the atomic radius decreases.

Question 15.
Observe the figure and answer the following questions.

(a) Identify the block shown by box A and write an electronic configuration of any one element of this block.
(b) Identify the block of element denoted by letter B and write its period number. (Practice Activity Sheer – 3)
Answer:
(a) The block shown by box A is the s-block.
Electronic configuration of Mg: 2, 8, 2.

(b) The block of element denoted by letter B is the d-block and its period number is 4.

Question 16.
Give two examples of metalloids.
Answer:
Metalloids: Boron (B) and Silicon (Si).

Question 17.
write a short note on the zig-zag line in the modern periodic table.
Answer:

• A zig-zag line is shown in the p-block of the periodic table.
• The zig-zag 1ine shows the three traditional types of elements is metals, nonmetals and metalloids.
• The metalloid elements lie along the border or this zig-zag line.
• All the metals lie on the left side of the zig-zag line.
• All the nonmetal’s lie on the right side of the zig-zag line.

Question 18.
Classify the following elements into group 1, 16 and 17 :
Chlorine, Hydrogen, Oxygen: Bromine.
Answer:
Group 1 : Hydrogen.
Group 16 : Oxygen.
Group 17 : Chlorine and Bromine.

Question 19.
Classify the following elements into Alkali metals, Halogens, Alkaline earth metals:
(Cl^– Br^– I^–), (Ca, Sr, Mg), (Li, Na, K).
Answer:
Alkali metals : (Li, Na, K)
Halogens : (Cl^– Br^– I^–).
Alkaline earth metals : (Ca, Sr, Mg).

Question 20.
Classify the following elements into Metals, Nonmetals, Metalloids :
(P, C, N), (Ca, Fe, Al), (Si, Ge, Sn), (K. Mg, Na).
Answer:
Metals : (Ca, Fe, Al), (K, Mg, Na).
Nonrnetals : (P, C, N).
Metalloids : (Si, Ge, Sn).

Question 21.
Identiry the electronic configuration of the Inert gas elements, third row elements, seventeen group elements, second group elements:
(i) (2, 8, 2), (ii) (2, 8, 8), (iii) (2, 8, 1), (iv) (2, 7), (v) (2, 2), (vi) (2, 8), (vii) (2, 8, 7).
Answer:
Inert gas elements : (2, 8, 8), (2, 8).
Third row elements : (2, 8, 2), (2, 8, 7), (2, 8, 8).
Second group elements : (2, 8, 2), (2, 2).
Seventeen group elements : (2, 7), (2, 8, 7).

[Note: (1) The outermost shell of all noble gases contain 8 electrons (except He). (2) Atoms or all 3^rd row elements contain 3 shells. Out of which first shell contains 2 and 2^nd shell contains 8 electrons. (3) The elements of group 17 contains 7 electrons in the outermost shell. (4) The elements or group 2 contains 2 electrons in the outermost shell.]

Question 22.
Define : (i) Group (ii) Period.
Answer:
(i) Group : The vertical column of elements in the periodic table or elements is called a group.
(ii) Period : The horizontal row bf the elements in the periodic able of the elements is called a period.

Question 23.
write the numbers of vertical columns (groups) and horizontal rows (periods) in the long form of the periodic table.
Answer:
There are 18 vertical columns or groups and seven horizontal rows or periods of the elements in the long form of the periodic table.

Question 24.
Depending on electronic configuration the properties of the elements vary in different groups. Explain why?
Answer:
(1) There are 18 vertical columns in the modern periodic table and are called groups. These groups are 1 and 2, 13 to 18 and 3 to 12.

(2) The number of valence electrons in all these elements from the group 1, i.e., the family of alkali metals, is the same. Similarly, the elements from any other group, the number of their valence electrons to be the same. For example, the elements beryllium (Be), magnesium (Mg) and calcium (Ca) belong to the group 2, i.e. the family of alkaline earth metals. There are two electrons in their outermost shell the number of valence electrons are 2.

Similarly, there are seven electrons in the outermost shell of the elements such as fluorine (F) and chlorine (Cl) from the group 17, i.e. the family of halogens the number of valence electron is 1. As a result, all elements belonging to the same group have the same valence electrons and show similar chemical properties.

(3) while going from top to bottom within any group, one electronic shell is added at a time. Atomic radius and atomic size increases and hence shows gradation of properties of the elements down the group. From this, the electronic configuration of the outermost shell is characteristic of a particular group.

Question 25.
Depending on electronic configuration the properties of elements vary in different periods. Explain why?
Answer:
(1) In the modern periodic table, there are seven horizontal rows called periods.

(2) In a period, change in valency of an elements varies electronic configuration.

(3) The number of valence electrons is different in these elements. However, the number of shells is the same. In a period, while going from left to right, the atomic number increases by one at a time and the number of valence electrons also increases by one at a time. In a period, there is gradation in properties of elements.

(4) The elements with the same number of shells occupied by electrons belong to the same period. The elements in the second period, namely, Li, Be, B, C, N, O, F and Ne have electrons in the two shells, K and L. The elements in the third period, namely, Na, Mg, Al, Si, P, S, Cl, and Ar have electrons in the three shell6: K, L and M.

(5) The chemical reactivity of an element is determined by the number of valence electrons in it and the shell number of the valence shell. In a period, while going from left to right, the atomic number increases by one at a time as a result atomic radius gradually decreases. Hence, atomic size decreases.

Question 26.
What is meant by periodic trends in the modern periodic table?
Answer:
when the properties of elements in a period or a group of the modern periodic table are compared, certain regularity is observed in their variations. it is called the periodic trends in the modern periodic table. The periodic trends are observed in properties of elements, namely, valency, atomic size and metallic-nonmetallic character.

Question 27.
What is meant by valency?
Answer:
The valency of an element is determined the number of electrons present in the outermost shell of its atoms, i.e. valence electrons.

Question 28.
Define atomic size. How does it vary in a period and a group?
Answer:
(1) The distance between the centre of the atom and the outermost shell of the atom is called the atomic radius. The size of an atom is indicated by its radius. Atomic radius is expressed in unit picometre (pm). (1 pm = 10^-12 m). The size or atom depends on number of shells, more the number of shells larger is the atomic size.

(2) In a group, while going down a group the atomic size goes on increasing because while going down a group newer shells are successively added. This increases the distance between the outermost electron and the nucleus. Hence, the nuclear attraction on these electrons goes on decreasing. Thus in a group atomic size increases.

(3) while going from left to right within a period, atomic radius goes on decreasing and the atomic number goes on increasing one by one. The positive charge on the nucleus increases by one unit at a time. However, the additional electron gets added to the same outermost shell. Due to the increased nuclear charge, the electrons are pulled towards the nucleus to a greater extent, as a result, the size of the atom decreases.

Question 29.
Discuss the trends in the variation of metallic and nonmetallic properties In a period and in a group.
Answer:
(1) Metals have a tendency to loose the valence electrons to form cations having a stable noble gas configuration. This tendency of an element is called electropositivity is the metallic character of that element.

(2) Nonmetals have a tendency to accept the valence electrons to form anions having a stable noble gas configuration. This tendency of an element is called electronegativity is the nonmetallic character of that element.

(3) In a group, while going down a group a new shell is added, resulting in an increase in the distance between the nucleus and the valence electrons. This results in lowering the effective nuclear charge and thereby lowering the attractive force on the valence electrons. As a result of this the tendency of the atom to lose electrons increases.

Also, the penultimate shell becomes the outermost shell on losing valence electrons. The penultimate shell is a complete octet. Therefore, the resulting cation attains special stability. The metallic character of an atom is its tendency to lose electrons. Therefore, the following trend is observed: The metallic character of elements increases while going down the group.

(4) while going from left to right within a period the outermost shell remains the same. However, the positive charge on the nucleus goes on increasing while the atomic radius goes on decreasing and thus the effective nuclear charge goes on increasing. Therefore, valence electrons are held with greater attractive force. This is called electronegativity. As a result of this the tendency of atom to lose valence electrons decreases within a period from left to right, i.e., electronegativity increases. Thus, non-metallic character of elements increases within a period from left to right.

Question 30.
Name the elements, group, formulae and physical state belonging to the halogen family.
Answer:

Group	Elements	Formula	Physical state
17	Fluorine	F2	Gas
	Chlorine	Cl2	Gas
	Bromine	Br2	Liquid
	Iodine	I2	Solid

Question 31.
Considering the elements of period 3 in the moderm periodic table, answer the following questions:
(a) Name the ‘element’ in which all the shells are completely filled with electrons.Answer:
Answer:
The element in which all the shells are completely filled with electrons is argon. (2, 8, 8).

(b) Name the element which has one electron in the outermost shell.
Answer:
The element which has one electron in the outermost shell is sodium (2, 8, 1).

(c) State the most electronegative element in this period.
Answer:
The most electronegative element in this perod is chlorine (cl).

Question 32.
The atomic number of aluminium is 13. With the help of diagram, write the electronic configuration and valency.

Answer:
The electronic configuration aluminium = 2, 8, 3
The valency of aluminium = 3

Question 33.
Observe the following diagram and answer the following questions:

(i) Identify elements X and Y.
Answer:
An element X is Sodium (Na).
An element Y is Lithium (Li).

(ii) Do these elements belong to the same group? Explain.
Answer:
Yes, these elements belong to the same group as they have the same number of valence electrons.

(iii) which element is more electropositive in nature? Why?
Answer:
Element X is more electropositive than Y. This is because while going down the group, electropositivity increases with increase in atomic size.

Taking into consideration the period of the elements given below, answer the following questions: (March 2019)

Element	O	B	C	N	Be	Li
Atomic radius (pm)	66	68	77	74	111	152

Question 1.
Arrange the above elements in decreasing order of their atomic radii.
Answer:
The above elements are arranged in decreasing order of their atomic radii:

Li	Be	B	C	N	O
152	111	88	77	74	66

Question 2.
State the period to which the above elements belong.
Answer:
The above elements belong to period 2.

Question 3.
why this arrangement of elements is similar to the above period of the modern periodic table?
Answer:
As we move from left to right within a period, the atomic number increases one by one means the position charge on the nucleus increases by one unit at a time, but the electrons are added to the same orbit thereby increasing the pull towards the nucleus which decreases the size of the atom.

Question 4.
Which of the above elements have the biggest and the smallest atom?
Answer:
The biggest atom: Lithium (Li)
The smallest atom: Oxygen (O)

Question 5.
What is the periodic trend observed in the variation of atomic radius while going from left to right within a period?
Answer:
while going from left to right in a period, the atomic number increases, atomic radius decreases. Therefore, atomic size gradually decreases.

Write scientific reasons:

Question 1.
Zero group elements (inert gases) are called noble gases.
Answer:
(1) In the atoms of the inert gas elements (zero group elements), all the electronic shells, including the outermost shell, are completely filled.

(2) The electronic configuration is stable, and these elements do not lose or accept electrons. These elements do not take part in chemical reactions. These elements are gases. Hence, they are called noble gases.

Question 2.
while going down the second group, the reactivity of the alkaline earth metals increases.
Answer:
The reaction of alkaline earth metal with water is M + 2H₂O → M(OH)₂ + H₂. while going down the second group as Be → Mg → Ca → Sr → Ba, the gradation in this chemical property or the alkaline earth metals is seen. while going down the second group the reactivity of the alkaline earth metals goes on increasing thereby the ease with which this reaction takes place also goes on increasing.

Thus, Beryllium (Be) does not react with water. Mg (Magnesium) reacts with steam. whereas calcium (Ca), strontium (Sr) and barimm (Ba) reacts with water at room temperature with increasing rates.

Question 3.
Fluorine is the most reactive among the halogens.
Answer:

• Fluorine has the electronic configuration (2, 7).
• It requires only one electron to complete the octet.
• The atomic size of fluorine is the smallest among the halogens. Hence, the nuclear attraction on the outermost electrons is maximum. Hence, fluorine is the most reactive among the halogens.

Question 4.
Sodium is more metallic than aluminium.
Answer:

• Metals give electrons. Sodium has electronic configuration (2, 8, 1). It has only one electron in the outermost shell.
• It can easily give a single electron in the outermost shell. Hence, Sodium is a strong metal.
• Aluminium has an electronic configuration (2,8,3). It has three electrons in the outermost shell.
• Donation of three electrons is more difficult than the donation of one electron. Hence, sodium is more metallic than aluminium.

Distinguish between the following:

Question .1
Mendaleev’s periodic table and Modern periodic table.
Answer:
Mendaleev’s periodic table:

1. In this table, the elements are arranged in the order of their increasing atomic weights
2. In this table, the position of an element is based on its properties and atomic weight.
3. There are 8 groups in this table.
4. In this table, some elements having similar properties are found in different groups, while those having different properties are sometimes found in the same group.
5. Isotopes do not find separate places in this table.

Modern periodic table:

1. In this table, the elements are arranged in the order of their increasing atomic number.
2. In this table, the position of an element, is based on its electronic configuration.
3. There are 18 groups in this table.
4. In this table, the elements belonging to the same group show similar chemical properties.
5. Isotopes of an element can be placed at the same place as their atomic number is the same.

Question 2.
Groups and periods
Answer:
Groups:

1. The vertical columns of elements in the modern periodic table are called groups.
2. The group number indicates the number of electrons in the outermost shell of an atom of an element belonging to that group.
3. The elements in the same group show similar chemical properties

periods:

1. The horizontal row of elements in the modern periodic table are called periods.
2. The period number indicates the number of electronic shells present in an atom of an element belonging to that period.
3. The elements in the same period do not show similar properties, but their chemical properties gradually change from left to right in a period.

Question 3.
s-block elements and p-block elements
Answer:
s-block elements:

1. The groups IA (1) and IIA (2) elements together with hydrogen constitute the s-block.
2. They have one or two electrons in the outermost shell.
3. The elements of the s-block, except hydrogen, are all metals.

p-block elements :

1. The group III A (13) – VII A (17) and the zero group (18) elements constitute the p-block.
2. They have three to eight electrons in the outermost shell.
3. The elements of the p-block include a few metals, all metalloids and all nonmetals.