Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर Textbook Questions and Answers

सूचना के अनुसार कृतियाँ करो:

संजाल पूर्ण करो:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 1
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 3

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

कृति करो:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 2
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 4

अंतिम चार पंक्तियों का अर्थ लिखो।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ नहीं कुछ इससे बढ़कर’ कविता से ली गई हैं। इसके कवि सुमित्रानंदन पंत हैं। प्रस्तुत पंक्ति में मधुकर यानी भ्रमरों का वर्णन है। भ्रमर मधुरस को प्रतिक्षण चखकर विपुल मात्रा में मधु-रूपी मनोवैभव का संचय करते हैं और अपना मधु छत्र बना लेते हैं। उसी प्रकार कलाकार, कवि, बलिदानी पुरुष, कृषक एवं माँ व्यक्ति, समाज व देश के हित में सदैव तत्पर रहते हैं। इनका हृदय दूसरों के लिए द्रवित हो उठता है। इनके कारण ही यह लोक महान बन गया है। अत: इनकी प्रार्थना से अन्य कोई पवित्र व शुभ प्रार्थना नहीं हो सकती।

कविता में उल्लिखित मानव के विभिन्न रूप लिखोः
Answer:
(i) पुरुष
(ii) कृषक
(iii) कलाकार
(iv) कवि
(v) माँ
(vi) बलिदानी पुरुष

भाषा बिदु

निम्न शब्दों के लिंग तथा वचन बदलकर वाक्यों में प्रयोग करो:

लिंग – कवि, माता, भाई, लेखक
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 8

वचन – दुकान, प्रार्थना, अनुभूति, कपड़ा, नेता
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 9

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

उपयोजित लेखन

‘सड़क दुर्घटनाएँ : कारण एवं उपाय’ निबंध लिखो।
Answer:
उत्तर: सड़क यातायात से होने वाली अवांछित घटना एवं उनसे होने वाली हानि सड़क दुर्घटना कहलाती है। देखा जाए तो सड़क दुर्घटना मानव निर्मित आपदा है, जिसे सावधानी बरतकर रोका जा सकता है। सड़क दुर्घटना का प्रमुख कारण है इंसान की लापरवाही या भूल। तेज गति से वाहन चलाने से सड़क दुर्घटना होती है। गलत ओवरटेकिंग व लेन कटिंग के कारण सड़क दुर्घटना होती है। कई लोग नशीले पदार्थों का सेवन कर वाहन चलाते हैं जिससे दुर्घटना होती है। सड़क पर वाहन चलाते समय मोबाइल पर बात करना, तेज आवाज में संगीत सुनना आदि में मग्न होने के कारण भी दुर्घटना होती है। कभी-कभी चालक यातायात संबंधी नियमों की ओर ध्यान नहीं देते हैं अथवा दुपहिया वाहन चालक सुरक्षा साधनों का उपयोग नहीं करते हैं जिससे दुर्घटना होती है।

सड़क दुर्घटना पर रोक लगाना मानव के ही हाथ में है। उसे नशीले पदार्थों का सेवन करके गाड़ी नहीं चलानी चाहिए। वाहन तेज गति से नहीं चलाने चाहिए। वाहन चलाते समय मोबाइल एवं संगीत नहीं सुनना चाहिए। वाहनों की समय-समय पर जाँच करवानी चाहिए। सरकार को भी सड़क की दशा पर ध्यान देना चाहिए। चालकों को यातायात के सभी नियमों का पालन करना चाहिए। इन सभी का पालन करके हम संभवत: सड़क दुर्घटना को अवश्य रोक सकेंगे।

स्वयं अध्ययन

‘राष्ट्रसंत तुकडो जी के सर्वधर्मसमभाव’ पर आधारित गीत पढ़ो और इसपर आधारित चार्ट बनाओ।

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर Additional Important Questions and Answers

कृति पूर्ण करो:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 10
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 5

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 11
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 6

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

एक शब्द में उत्तर लिखिए।

Question 1.
यह प्रसव वेदना सहती है
Answer:
जननी यानी माता

Question 2.
कृषक धरती को बनाता है
Answer:
शस्य श्यामला

Question 3.
जननी स्तन्यदान इसे देती है
Answer:
शिशु को

Question 4.
कृषक मिट्टी को बना देता है
Answer:
उर्वर कृति क

निम्नलिखित पद्यांशों का भावार्थ लिखिए।

Question 1.
प्रसव वेदना ……………… इससे सुंदर!
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ ‘नहीं कुछ इससे बढ़कर’ कविता से ली गई हैं। इसके कवि सुमित्रानंदन पंत हैं। प्रस्तुत पंक्ति में माँ की महत्ता का वर्णन किया गया है। माता प्रसव वेदना को सहते हुए अपने हृदय के स्वप्न को निज रूप देती है। अपने दूध का दान कर वह शिशु का पालन-पोषण कर उसे बड़ा करती है। वह अपना प्रत्येक क्षण अपने नवजात शिशु पर न्योछावर करती है। अत: माता की भक्ति व प्रार्थना से बढ़कर जगत में सुंदर प्रार्थना नहीं होती।

Question 2.
शीत-ताप ………………. इससे शुभकर!
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ नहीं कुछ इससे बढ़कर’ कविता से ली गई हैं। इसके कवि सुमित्रानंदन पंत हैं। प्रस्तुत पंक्ति में कृषक का महत्त्व प्रतिपादित किया है। किसान ठंड व गरमी में प्रकृति से जूझता रहता है और अपना पसीना बहाकर मिट्टी को उपजाऊ बनाता है। वह धरती को नई कोमल घास से हरी-भरी व समृद्ध बनाकर अनाज की खेती करके भंडारों को भर देता है। अत: कृषक की प्रार्थना से बढ़कर अन्य कोई शुभकर प्रार्थना नहीं होती।

निम्नलिखित पद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

Question 1.
कवि की विशेषता
Answer:
कवि वर्ण-वर्ण के मेल से मनभावन रचना का निर्माण करते हैं।

Question 2.
कलाकार की विशेषता
Answer:
कलाकार अरूप को नया रूप देता है।

Question 3.
बलिदानी पुरुष की विशेषता
Answer:
मानव हित के लिए स्वयं के प्राणों की बलि दे देता है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

कविता की पंक्तियाँ पूर्ण कीजिए।

कलाकार ……………….. प्रियतर!
Answer:
कलाकार-कवि वर्ण-वर्ण को
भाव तूलि से रच सम्मोहन
जब अरूप को नया रूप दे
भरते कृति में जीवन स्पंदन
नहीं प्रार्थना इससे प्रियतर!

निम्नलिखित कथन सत्य है या असत्य लिखिए।

Question 1.
बलिदानी पुरुष मिट्टी को स्वयं के रक्त से भिगाता है।
Answer:
सत्य

Question 2.
कलाकार दूसरों की कृति में जीवन स्पंदन भरता है।
Answer:
असत्य

उत्तर लिखिए।

Question 1.
मधुकरों का कार्य
Answer:
भ्रमर मधुरस को प्रतिक्षण चखकर विपुल मात्रा में मधु-रूपी मनोवैभव का संचय करते हैं और अपना मधु छत्र बना लेते हैं।

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 12
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 7

निम्नलिखित पद्यांशों का भावार्थ लिखिए।

Question 1.
सत्य-निष्ठ ……………. इससे बढ़कर!
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ ‘नहीं कुछ इससे बढ़कर’ कविता से ली गई है।’ इसके कवि सुमित्रानंदन पंत हैं। प्रस्तुत पंक्ति में बलिदानी पुरुष का वर्णन किया गया है। सत्यनिष्ठता का पालन करने वाला व अपने देशवासियों व मातृभूमि से प्रेम करने वाला बलिदानी पुरुष मानव-जीवन के कल्याण हेतु मिट्टी को रक्त से भिगोकर स्वयं के प्राणों की बलि दे देता है। अत: ऐसे बलिदानी पुरुष की प्रार्थना से बढ़कर अन्य कोई प्रार्थना नहीं हो सकती।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

Question 2.
चख-चख ……….. इससे शुचितर!
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ नहीं कुछ इससे बढ़कर’ कविता से ली गई हैं। इसके कवि सुमित्रानंदन पंत हैं। प्रस्तुत पंक्ति में मधुकर यानी भ्रमरों का वर्णन है। भ्रमर मधुरस को प्रतिक्षण चखकर विपुल मात्रा में मधु-रूपी मनोवैभव का संचय करते हैं और अपना मधु छत्र बना लेते हैं। उसी प्रकार कलाकार, कवि, बलिदानी पुरुष, कृषक एवं माँ व्यक्ति, समाज व देश के हित में सदैव तत्पर रहते हैं। इनका हृदय दूसरों के लिए द्रवित हो उठता है। इनके कारण ही यह लोक महान बन गया है। अत: इनकी प्रार्थना से अन्य कोई पवित्र व शुभ प्रार्थना नहीं हो सकती।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 लकड़हारा और वन Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन Textbook Questions and Answers

सूचना के अनुसार कृतियाँ करो :

संजाल पूर्ण करो :

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 1
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 4

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

संक्षेप में उत्तर लिखो:

Question 1.
पेड़ द्वारा दिया गया संदेश
Answer:
कभी हरा-भरा पेड़ मत काटो। उन्हें अपने बच्चों के समान पालो।

Question 2.
भगवान की शर्त
Answer:
लकड़हरा हरे-भरे पेड़ नहीं काटेगा व लालच में पड़कर जरूरत से अधिक सूखी लकड़ी नहीं काटेगा।

Question 3.
पेड़ों के उपयोग
Answer:
शुद्ध हवा, पानी व भोजन प्रदान करना

Question 4.
पेड़ों की कटाई के दुष्परिणाम
Answer:
पेड़ों की कटाई करने से वर्षा नहीं आएगी। वन्य जीवों का अस्तित्व खतरे में पड़ जाएगा। मनुष्य को शुद्ध हवा नहीं मिलेगी। मनुष्य का अस्तित्व खत्म हो जाएगा।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

कृति पूर्ण करो:

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 2
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 5.

भाषा बिंदु

Question 1.
निम्न वृत्त में दिए संज्ञा तथा विशेषण शब्दों को छाँटकर तालिका में उचित स्थानों पर उनके भेद सहित लिखो:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 3
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 6
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 7

Question 2.
पाठ में प्रयुक्त कारक विभक्तियाँ ढूँढकर उनका वाक्यों में प्रयोग करो ।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 8

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

स्वयं अध्ययन

किसानों के सामने आने वाली समस्याओं की जानकारी प्राप्त करके उन समस्याओं को दूर करने हेतु चर्चा करो।

उपयोजित लेखन

Question 1.
‘प्रकृति हमारी गुरु’ विषय पर अपने विचार लिखिए।
Answer:
प्रकृति में जल, जंगल, जमीन, नदी, सागर, पहाड़ आदि का अंतर्भाव होता हैं। प्रकृति अपने अनंत हाथों से मनुष्य को अपना सर्वस्व देती रहती है। प्रकृति माता की तरह मनुष्य का ख्याल रखती है। वह मनुष्य की सहचरी-सहगामिनी है। प्रकृति मनुष्य के दिमाग शरीर व आत्मा को ऊर्जायुक्त बनाती है। प्रकृति की गोद में विचरण करने से हमारा मन स्वस्थ हो जाता है। प्रकृति हमें प्रेरणा देती है। प्रकृति के सान्निध्य में रहने के कारण तपस्वी वेदों की रचना कर सकें। रामायण जैसे महाकाव्य का जन्म भी प्रकृति के सान्ध्यि में ही हुआ था।

प्रकृति ने ही महान शास्त्रज्ञ न्यूटन को गुरुत्वाकर्षण के सिद्धांत की खोज करने के लिए प्रेरणा दी थी। महाकवि रवींद्रनाथ टैगोर को काव्य रचना करने की प्रेरणा प्रकृति ने ही की थी। प्रकृति के सान्निध्य में रहने के कारण तपस्वी वेदों की रचना कर सकें। मानव को प्रकृति के माध्यम से ही ‘सत्यं शिवम् संदरम्’ का एहसास होता है। प्रकृति मनुष्य का मार्गदर्शन करती है। इसलिए प्रकृति को हमारी गुरु कहा जाता है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति क (१) आकलन कृति

कारण लिखिए।

Question 1.
लकड़हारा पेड़ को काटना चाहता है।
Answer:
क्योंकि पेड़ को काटने से उसकी आज की रोटी का इंतजाम हो जाएगा।

Question 2.
लकड़हारा चिंतित एवं दुखी हो जाता है।
Answer:
क्योंकि उसके हाथ से कुल्हाड़ी छूटकर नदी में गिर जाती है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

कृति क (२) आकलन कृति

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

  1. भगवान
  2. गहरा

Answer:

  1. ग्रामीण व्यक्ति कौन था?
  2. पानी कैसा था?

निम्नलिखित कथन सही है या गलत पहचान कर लिखिए।

Question 1.
ग्रामीण व्यक्ति पहली बार सोने की कुल्हाड़ी लेकर नदी के बाहर आया।
Answer:
गलत

Question 2.
लकड़हारे की आर्थिक स्थिती अच्छी नहीं थी।
Answer:
सही

एक शब्द में उत्तर लिखिए।

  1. इसने कोशिश की।
  2. यह दुखी हो गया था।

Answer:

  1. ग्रामीण व्यक्ति
  2. लकड़हारा

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

कृति क (३) शब्द संपदा

निम्नलिखित शब्दों के तत्सम रूप लिखिए।

  1. दुख
  2. गाँव

Answer:

  1. दुःख
  2. ग्राम

निम्नलिखित शब्दों में उचित प्रत्यय का प्रयोग कीजिए।

  1. उपकार
  2. ग्राम
  3. भाग्य

Answer:

  1. उपकार : उपकारी : प्रत्यय : ई
  2. ग्राम : ग्रामीण : प्रत्यय : ईण
  3. भाग्य : भाग्यवान : प्रत्यय : वान

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

वचन बदलिए।

  1. कुल्हाड़ी
  2. रोटी

Answer:

  1. कुल्हाड़ियाँ
  2. रोटियाँ

नीचे दिए हुए शब्दों के पर्यायवादी शब्द लिखिए।

  1. चाँदी
  2. ग्रामीण
  3. अचानक
  4. मदद

Answer:

  1. रजत
  2. देहाती
  3. सहसा
  4. सहायता

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

कृति क (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘पेड़ की कटाई करना कानूनन अपराध है।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
पेड़ की कटाई करना कानूनन अपराध है। पेड़ हमें फल, फूल, छौंव, लकड़ी शुद्ध हवा व वर्षा भी देते हैं। यदि हम पेड़ों की कटाई करेंगे, तो आने वाले दिनों में हमारी पृथ्वी बंजर बन जाएगी। इससे तापमान में बढ़ोत्तरी होगी और हिमालय की बर्फ तेजी से पिघलने लगेगी। इससे पर्यावरणीय समस्या निर्माण हो जाएगी। सूर्य की पराबैंगनी किरणें धरती पर आ जाएगी; हमें कई बीमारियों का सामना करना पड़ेगा। अत: पेड़ों का संरक्षण करने के लिए कानून बनाया गया है। इसलिए यदि कोई पेड़ की कटाई करता है तो उसे कानून के तहत सजा देने का भी विधान है।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ख (१) आकलन कृति

समझकर लिखिए।

Question 1.
किसने, किसके लिए कष्ट उठाए?
Answer:
ग्रामीण व्यक्ति ने लकड़हारे के लिए कष्ट उठाए।

Question 2.
ग्रामीण व्यक्ति इस क्रम में ले आया कुल्हाड़ियाँ
Answer:
चाँदी की कुल्हाड़ी, सोने की कुल्हाड़ी व लोहे की कुल्हाड़ी।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 10
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 9

कृति ख (२) आकलन कृति

किसने, किससे कहा?

Question 1.
दूसरे की चीज को अपनी कहना ठीक नहीं है।
Answer:
लकड़हारे ने ग्रामीण व्यक्ति से कहा।

Question 2.
लो भाई, इस बार तो यह लोहा ही हाथ लगा है।
Answer:
ग्रामीण व्यक्ति ने लकड़हारे से कहा।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

उत्तर लिखिए।

Question 1.
लकड़हारे के अनुसार यही है उसका धन।
Answer:
मेहनत और ईमानदारी से जो भी मिलता है वहीं उसका धन है।

Question 2.
भगवान लकड़हारे पर प्रसन्न हो गए।
Answer:
क्योंकि वे लकड़हारे की ईमानदारी से प्रभावित हो गए थे।

Question 3.
भगवान ने लकड़हारे को इन्हें काटने के लिए मना किया।
Answer:
हरे-भरे पेड़ों को।

Question 4.
यह होना चाहिए इंसान का धर्म।
Answer:
मुसीबत के समय एक-दूसरे के काम आना।

कृति ख (३) शब्द संपदा

निम्नलिखित शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. चकित
  2. सुवर्ण
  3. दीन
  4. हस्त

Answer:

  1. हैरान, आश्चर्य
  2. सोना
  3. गरीब
  4. हाथ, कर

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

निम्नलिखित शब्दों के तत्सम रूप लिखिए।

  1. हाथ
  2. सोना

Answer:

  1. हस्त
  2. स्वर्ण

विलोम शब्द लिखिए।

  1. ईमानदारी
  2. उपकार

Answer:

  1. बेइमानी
  2. अपकार

निम्नलिखित शब्दों में उचित उपसर्ग लगाइए।

  1. मंजूर
  2. धर्म

Answer:

  1. मंजूर : उपसर्ग : नामंजूर
  2. धर्म : उपसर्ग : अधर्म

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

कृति ख (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘ईमानदारी सर्वश्रेष्ठ नीति है।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
जो व्यक्ति स्वयं के साथ वफादार रहे, वह ईमानदार होता है। ऐसा व्यक्ति हिसाब के मामले में हेरा-फेरी नहीं करता है। ईमानदारी का संबंध सिर्फ व्यवहार में ही नहीं होता; बल्कि वह रिश्तों के प्रति भी दिखलाई देता है। अपने दोस्तों सगे एवं संबंधियों से बातचीत करते समय भी ईमानदारी रखनी चाहिए। व्यक्ति को किसी के अन्याय में भागीदार नहीं बनना चाहिए।

जो व्यक्ति ईमानदारी का ठीक से पालन करता है; वह जीवन में सफल हो जाता है। वह अपने कार्य एवं व्यवहार से समाज के सामने एक मिसाल खड़ी कर देता है। लालबहादुर शास्त्री जी की ईमानदारी से सभी भली भाँति परिचित हैं। इसलिए आज भी उनका नाम सम्मान से लिया जाता है। प्रश्न ३ (ग) निम्नलिखित गद्यांश पड़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ग (१) आकलन कृति

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 12
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 11

Question 2.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 14
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 13

Question 3.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 16
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 15

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

कारण लिखिए।

Question 1.
लकड़हारे की सारी थकान दूर हो गई।
Answer:
क्योंकि वह एक पेड़ की ठंडी छाया में बैठ गया था।

Question 2.
लकड़हारा जंगल में लकड़ी काटने जाता है।
Answer:
क्योंकि उसकी पत्नी ने उसे लकड़ी काटने के लिए जंगल में जाने के लिए का।

कृति ग (२) आकलन कृति

समझकर लिखिए।

Question 1.
लकड़हारा इसलिए डर गया
Answer:
उसने आवाज सुनी और उस समय जंगल में कोई नहीं था। अत: भूत होने के एहसास के कारण वह डर गया।

Question 2.
यह कारण बताया लकड़हारे ने पेड़ की कटाई करने का
Answer:
लकड़ियाँ काटना यही लकड़हारे की रोजी-रोटी का रास्ता था और उसे अपने चार-चार बच्चों का पेट पालना था।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

सही विकल्प चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
अधिक बच्चे होने के कारण, _______ में दुख तो आएगा ही। (कुटुंब, परिवार, खानदान)
Answer:
अधिक बच्चे होने के कारण, परिवार में दुख तो आएगा ही।

Question 2.
______ बच्चों को पालना पड़ता है। (बच्चों, परिवार वालों, रिश्तेदारों)
Answer:
चार चार बच्चों को पालना पड़ता है।

संक्षेप में उत्तर लिखिए।

Question 1.
पेड़ों के उपयोग
Answer:
शुद्ध हवा, पानी व भोजन प्रदान करना कृति ग

शब्द संपदा

पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. प्राण
  2. जंगल
  3. चीख
  4. छाया

Answer:

  1. जान
  2. वन
  3. चिल्लाहट
  4. सँव

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

वचन बदलिए।

  1. नजरें
  2. लकड़हारा

Answer:

  1. नजर
  2. लकड़हारे

विलोम शब्द लिखिए।

  1. बेकसूर
  2. सोना

Answer:

  1. कसूरवार
  2. जागना

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

Question 1.
कसूर शब्द में उचित उपसर्ग लगाकर नया शब्द बनाइए व संबंधित उपसर्ग से अन्य दो शब्द बनाइए।
Answer:
कसूर : उपसर्ग : बे; नया शब्द : बेकसूर

Question 2.
परिवार शब्द में उचित प्रत्यय लगाइए।
Answer:
परिवार : प्रत्यय : इक : पारिवारिक

कृति ग (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘छोटा परिवार, सुखी परिवार’ पर अपने विचार लिखिए।
Answer:
छोटे परिवार में पति-पत्नी तथा एक या दो बच्चे होते हैं। छोटा परिवार, सुखी परिवार कहलाता है। छोटे परिवार में माता-पिता अपने एक या दो बच्चों पर ठीक से ध्यान देने में समर्थ होते हैं। उनकी शिक्षा एवं उनके लिए अन्य सामग्री का जुटाव करने में उन्हें दिक्कत नहीं आती। यदि परिवार बड़ा है यानी तीन या चार बच्चे परिवार में हैं, तो माता-पिता को सभी की पढ़ाई का खर्चा एवं खाने-पीने का खर्चा करने में कठिनाई महसूस होती है। इसलिए परिवार छोटा होना चाहिए। छोटा परिवार होने से देश की जनसंख्या भी बढ़ती नहीं है। यह राष्ट्रहित के लिए आवश्यक है। यदि देश खुश रहेगा, तो देश में रहने वाली प्रजा भी खुश रहेगी। इसलिए ‘छोटा परिवार, सुखी परिवार’ यह विधान सर्वथा उचित है।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति घ (१) आकलन कति

निम्नलिखित गलत बाक्य सही करके फिर से लिखिए।

Question 1.
बिना हवा के मनुष्य जीवित रह सकता है।
Answer:
बिना हवा के मनुष्य जीवित नहीं रह सकता है।

Question 2.
पेड़ों के कटने से वन्य पशु शहर में आकर रहेंगे।
Answer:
पेड़ों के काटने से वन्य पशु नष्ट हो जाएँगे।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

  1. हरा-भरा
  2. शुद्ध हवा

Answer:

  1. कौन-सा पेड़ नहीं काटना चाहिए?
  2. मनुष्य को साँस लेने के लिए क्या चाहिए?

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 17
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन 18

कृति घ (३) शब्द संपदा

विलोम शब्द लिखिए।

  1. अच्छी
  2. समस्या

Answer:

  1. बुरी
  2. समाधान

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

समानार्थी शब्द लिखिए।

  1. मतलब
  2. शुद्ध

Answer:

  1. स्वार्थ
  2. पवित्र

Question 1.
गदयांश में से शब्द-युग्म ढूँढकर लिखिए।
Answer:
हरा-भरा, कम-से-कम

स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘वृक्ष हमारे मित्र हैं। अपने विचार लिखिए।
Answer:
‘वृक्षों से ही जीवन बन सका। इनसे सृष्टि सारी। सत्यं, शिवम्, सुंदरम् इनसे। धरती लगती प्यारी।’ सचमुच वृक्ष हमारे मित्र हैं। वृक्ष हम पर अनंत हाथों से उपकार करते रहते हैं। वे हमें प्राणवायु, फल, फूल, लकड़ी व वर्षा देते हैं। वृक्षों से हमें आयुर्वेद की विविध दवाइयाँ भी मिलती हैं। वृक्षों के कारण जंगलों का अस्तित्व बना रहता हैं। वृक्षों के कारण ही पर्यावरण संतुलन अबाधित है। इस पृथ्वी का अस्तित्व भी वृक्षों के कारण ही टीका हुआ है। इसलिए वृक्ष सर्वथा हमारे मित्र हैं।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 लकड़हारा और वन

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 8 पूर्ण विश्राम Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम Textbook Questions and Answers

सूचना के अनुसार कृतियाँ करो:

संजाल पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 1
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 5

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम

प्रवाह तालिका पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 2
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 6

भाषाबिंदु

निम्नलिखित समोच्चारित भिन्नार्थक हिंदी शब्दों के अर्थ लिखिए तथा उन शब्दों का अलग-अलग पूर्ण वाक्यों में
प्रयोग कीजिए। (हार, वार, हल, सीना, ज्वार, सुमन)
Answer:
(i) हार – गले की माला, ‘हारना’ इस क्रिया की भाववाचक संज्ञा
वाक्य
(१) मैंने भगवान की मूर्ति को हार चढ़ाया
(२) उस लड़ाई में सम्राट अशोक की भी हार हुई।

(ii) वार – दिन, आघात या प्रहार
वाक्य
(१) आज कौन सा वार है?
(२) रघू ने बिजू की पीठ पर जोर से प्रहार किया।

(iii) हल – समाधान, खेती का एक औजार
वाक्य
(१) इस प्रश्न का हल बताइए।
(२) किसान हल से खेती करता है।

(iv) सीना – छाती, ‘सौना’ एक क्रिया
वाक्य
(१) उसका सीना चौड़ा है।
(२) मुझे कपड़ा सीना अच्छा लगता है।

(v) ज्वार – एक प्रकार का अनाज,समुद्र के जल का ऊपर उठना
वाक्य
(१) ज्वार एक प्रकार का अनाज है।
(२) कल समुद्र में ज्वार आया था।

(vi) सुमन – पुष्प, अच्छे हृदय वाला
वाक्य
(१) मैंने देवी की मुर्ति पर सुमन अर्पण किए।
(२) रामलाल सुमन व्यक्ति है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम

पर्यायवाची शब्द लिखिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 3
Answer:

  1. Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 7
  2. Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 8
  3. Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 9
  4. Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 10

उपयोजित लेखन

कोई साप्ताहिक पत्रिका अनियमित रूप से प्राप्त होने के विरोध में शिकायत करते हुए संपादक को निम्न प्रारूप में पत्र लिखिए।
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 4
Answer:

दिनांक – ३० जुलाई, २०१८
प्रति,
संपादक
साहित्य यात्रा
साहित्य भवन पब्लिशिंग कंपनी,
मुंबई – १८
विषय – साप्ताहिक पत्रिका अनियमित रूप से प्राप्त होने की शिकायत करते हुए पत्र ।
महोदय,
मैं, कुमारी विजया देसाई कक्षा आठवीं की छात्रा हूँ। प्रति सप्ताह मैं आपके पब्लिशिंग कंपनी द्वारा ‘साहित्य यात्रा’ पत्रिका | मँगवाती आ रही हूँ। पिछले दो वर्ष से मेरे स्थानीय पते पर नियमित रूप से पत्रिका आ रही है। लेकिन मुझे आपको यह बताते हुए बहुत ही खेद हो रहा है कि पिछले दो महीने से मेरे पते पर साप्ताहिक पत्रिका अनियमित रूप से आ रही है। जून महीने में मुझे दो ही बार साप्ताहिक पत्रिका प्राप्त हुई है। इस महीने में तो मुझे एक ही बार साप्ताहिक पत्रिका मिली है।

मेरा सदस्य क्रमांक ३४५६/क्र.स. है। आशा है कि मेरी शिकायत पर आप अवश्य विचार करेंगे और मुझे नियमित रूप से साप्ताहिक पत्रिका भेजने का कार्य सुचारू रूप से करेंगे।
भवदीया,
कुमारी विजया देसाई
पता – ‘राधिका’ निवास,
साईंनाथ नगर, घाटकोपर,
पश्चिम, मुंबई – ४०० ०८६
ई-मेल आई डी : [email protected]

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम

स्वयं अध्ययन

प्राचीन काल से आज तक प्रचलित संदेश वहन के साधनों की सचित्र सूची तैयार करो।

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति क (१) आकलन कृति

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 13
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 12

कारण लिखिए।

Question 1.
लेखक ने पत्नी को जुहू जाने की तैयारी करने के लिए कहा।
Answer:
क्योंकि डॉक्टर ने उसे विश्राम करने के लिए बाहर घूमने जाने के लिए कहा था।

कृति क (२) आकलन कृति

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों –

  1. पायधुनी
  2. पूर्णिमा

Answer:

  1. दिन भर दौड़ भूप करके लेखक कहाँ से मिस्त्री ले आया?
  2. एक दिन बाद क्या था?

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम

कृति क (३) शब्द संपदा

Question 1.
गद्यांश में आए विदेशी शब्द ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:
डॉक्टर, ट्यूब वाल, रबड़ सोल्यूशन, गैलन, इंजिन आयल।

Question 2.
‘हवा’ शब्द में उचित प्रत्यय का प्रयोग कीजिए।
Answer:
हवा – हवादार – प्रत्यय – दार

लिंग बदलिए।

  1. श्रीमती
  2. पति

Answer:

  1. श्रीमान
  2. पनि

नीचे दिए हुए शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. हवा
  2. विश्राम
  3. हस्त

Answer:

  1. वायु
  2. आराम
  3. हाथ

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम

कृति क (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘स्वास्थ्य के लिए विश्राम आवश्यक होता है।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
विश्राम करने से हमारे शरीर को स्फूर्ति एवं शक्ति मिलती है। विश्राम करने से व्यक्ति के संपूर्ण शरीर को आराम मिलता है तथा उसमें काम करने की शक्ति आ जाती है। मानसिक एवं शारीरिक स्वास्थ्य के लिए विश्राम आवश्यक होता है। विश्राम करने से थकान दूर हो जाती है और मानसिक शांति मिलती है। विश्राम करने से व्यक्ति में चेतना का संचार होता है। अत: स्पष्ट है कि स्वास्थ्य के लिए विश्राम आवश्यक है। प्रश्न २ (ख) गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ख (१) आकलन कृति

गद्यांश के आधार पर वाक्य पूर्ण कीजिए।

Question 1.
थकावट तब दूर होगी…….
Answer:
थकावट तब दूर होगी जब जूह पर दिन भर विश्राम लेंगे।

Question 2.
अलार्म ने तब शोर मचाया।
Answer:
अलार्म ने तब शोर मचाया जब सुबह के पाँच बज गए।

समझकर लिखिए।

Question 1.
जीवन का मूलमंत्र
Answer:
सहयोग भावना

Question 2.
इनसे होता है सहयोग
Answer:
मन, वचन व कर्म

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 15
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 25

कृति ख (३) शब्द संपदा

पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. रोशनी
  2. मुआयना
  3. धोखा
  4. हाथ

Answer:

  1. उजाला
  2. निरीक्षण
  3. फरेब
  4. हस्त

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम

वचन बदलिए

  1. तैयारी
  2. पूड़ी

Answer:

  1. तैयारियाँ
  2. पूड़ियाँ

विलोम शब्द लिखिए।

  1. उपकार x
  2. संपन्न x

Answer:

  1. उपकार x अपकार
  2. संपन्न x विपन्न

Question 1.
गद्यांश में प्रयुक्त लिंग शब्द की जोड़ी ढूँढकर लिखिए।
Answer:
पति – पत्नी

कृति ख (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘सहयोग भावना जीवन का मूलमंत्र है।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
जब व्यक्ति समान उद्देश्य के लिए एक साथ काम करते हैं, तो उनके व्यवहार को सहयोग कहते हैं। मानव जीवन की उन्नति, विकास व सुरक्षा के लिए ‘सहयोग’ आवश्यक है। सहयोग की भावना से व्यक्ति व समाज का विकास होता है। व्यक्ति में निर्णय करने की क्षमता आती है। सहयोग की भावना के द्वारा व्यक्ति समस्या का समाधान प्राप्त करना सीख लेता है। सहयोग की भावना से एक-दूसरे की समान आवश्यकताओं की पूर्ति होती है। सभी को कार्य करने के लिए समान अवसर प्राप्त होता है। अत: स्पष्ट है कि सहयोग सामाजिक जीवन का मूलमंत्र है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम

कारण लिखिए।

Question 1.
लेखक जुहू गुलबंद लेकर जा रहे थे।
Answer:
क्योंकि जुहू पर बड़ी सर्द हवा चलती थी।

Question 2.
लेखक जुहू बेदिंग सूट लेकर जा रहे थे।
Answer:
क्योंकि बेदिंग सूट के बिना नहाना धरा रह जाएगा।

कृति ग (२) आकलन कृति

किसने, किससे कहा?

Question 1.
“राइटिंग पैड का क्या करोगी?”
Answer:
लेखक ने अपनी पत्नी से कहा।

Question 2.
“यों तो वक्त नहीं मिलता।”
Answer:
लेखक की पत्नी ने लेखक से कहा।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 17
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 16

कृति ग (३) शब्द संपदा

पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. जवाब
  2. बिजली

Answer:

  1. उत्तर
  2. विद्युत

वचन बदलिए।

  1. चिट्ठियाँ
  2. हवा

Answer:

  1. चिट्ठी
  2. हवाएँ

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम

विलोम शब्द लिखिए।

  1. भूल x
  2. धूप x

Answer:

  1. भूल x याद
  2. धूप x छाँव

निम्नलिखित शब्दों में उचित उपसर्ग लगाइए।

  1. भूल
  2. कश्मीर

Answer:

  1. भुलक्कड़
  2. काश्मीरी

कृति ग (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
जब आप सफर पर निकले हैं, तब आप कौन-कौन-सी चीजें अपने साथ लेकर जाते हैं और क्यों? लिखिए।
Answer:
सफर पर तो सभी जाते हैं। मैं भी सफर पर निकलता हूँ। जब मैं अपने परिवार के साथ सफर पर निकलता हूँ तब हम जरूरत की सारी चीजें लेकर जाते हैं। जैसे कि आवश्यक दवाइयाँ, खाने-पीने की कुछ ज़रूरी चीजें व सर्दी से बचने के लिए ऊनी कपड़े आदि। इन चीजों को ले जाने से सफर में हमें किसी प्रकार की कठिनाइयाँ महसूस नहीं होती है। सफर का मजा किरकिरा न हो इसलिए इन चीजों को हम साथ लेकर ही निकलते हैं।

प्रवाह तालिका पूर्ण कीजिए।

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

  1. समालोचना
  2. कविता

Answer:

  1. लेखक के पास किताबें किसलिए आई थीं?
  2. लेखक पर कई दिनों से क्या करने की धुन सवार थी?

कृति घ (२) आकलन कृति

कारण लिखिए।

Question 1.
लेखक जुहू जाकर कविता लिखना चाहता था।
Answer:
क्योंकि काव्य लेखन के लिए जुहू से अच्छी दूसरी जगह नहीं हो सकती थी।

Question 2.
श्रीमती के चेहरे का रंग पीला पड़ गया।
Answer:
क्योंकि उन्हें लगा कि जुहू के लिए निकलते समय उन्होंने बरामदे की खिड़की को अंदर से बंद नहीं किया।

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 19
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 18

कृति घ (३) शब्द संपदा

निम्नलिखित शब्द में बंदत प्रत्यय लगाइए।

  1. विचरना
  2. ढंकना

Answer:

  1. विचरण
  2. बँक

समानार्थी शब्द लिखिए।

  1. स्वप्न
  2. स्फूर्ति

Answer:

  1. सपना
  2. ताजगी

अनेक शब्द के लिए एक शब्द लिखिए।

Question 1.
गुण-दोष का किया जाने वाला विवेचन
Answer:
समालोचना

कृति घ (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
मान लीजिए कि आप सफर पर निकले हैं और वहाँ पहुँचने के बाद आपको याद आता है कि आप घर पर कुछ भूल आए हो। उस वक्त आप क्या महसूस करेंगे? अपने विचार लिखिए।
Answer:
यदि मैं सफर पर निकला हूँ और वहाँ पहुँचने के बाद मुझे याद आता कि घर पर मैं कुछ भूल आया हूँ, जैसे इस बात का मुझे एहसास हो जाएगा, मुझे बहुत अफसोस होगा। साथ ही मेरे सफर का मजा भी किरकिरा हो जाएगा। सफर का आनंद लेने के बजाय मैं बेहद दुखी हो जाऊँगा और वहाँ से फौरन अपने घर की ओर निकलने का प्रयास करूंगा या फिर परिस्थिति देखकर किसी परिवार के सदस्य को संबंधित सूचना दे दूंगा और समस्या से निजात पा लूँगा। मैं स्वयं को भविष्य में ऐसी भूलने की गलती फिर से न करने के लिए भी तैयार करूंगा।

गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ङ (१) आकलन कृति

समझकर लिखिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 21
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 20

निम्नलिखित कथन सत्य है या असत्य लिखिए।

Question 1.
लेखक के दिल की धड़कन दस गुना बढ़ गई थी।
Answer:
सत्य

Question 2.
लेखक घर की खिड़की की चटखनी लगाना भूल गए थे।
Answer:
असत्य

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 23
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 पूर्ण विश्राम 22

सही विकल्प चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
लेखक के अनुसार जिस शब्द के साथ ‘पूर्ण’ लग जाता है वह
(क) ‘पूर्ण निरोग’ हो जाता है।
(ख) ‘पूर्ण विश्राम’ हो जाता है।
(ग) “पूर्ण भयावह’ हो जाता है।
Answer:
लेखक के अनुसार जिस शब्द के साथ पूर्ण लग जाता है वह ‘पूर्ण भयावह’ हो जाता है।

कृति ङ (२) शब्द संपदा

Question 1.
उपर्युक्त गद्यांश से शब्द-युग्म ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:
ठीक-ठाक, धक-धक

Question 2.
‘अधीरता’ इस शब्द में से प्रत्यय ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:
अधीरता – प्रत्यय – ता

Question 3.
गद्यांश में से ऐसे दो शब्द ढूँढ़कर लिखिए जिनके वचन परिवर्तित नहीं होते।
Answer:
आँसू
समुद्र

नीचे दिए हुए शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।

  1. धीमी x
  2. ज्यादा x
  3. भय x
  4. पूर्ण x

Answer:

  1. धीमी x तेज
  2. ज्यादा x कम
  3. भय x साहस
  4. पूर्ण x अपूर्ण

पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. भय
  2. इलाज

Answer:

  1. डर
  2. उपचार

कृति ङ (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘घरेलू उलझनों में व्यस्त होने के कारण व्यक्ति जीवन में आने वाले खुशी के दो पलों का आनंद नहीं ले पाता।’ अपने विचार लिखिए।
Answer:
जी हाँ, भ्रम की स्थितियाँ जीवन में निर्माण होती रहती है। इसका एक कारण घरेलू उलझन भी हो सकती हैं। एक बार हमें गाँव पहुंचने पर ऐसा लगा की हम लोग जाने-अनजाने में घर की बिजली का मुख्य फ्यूज बंद करना ही भूल गए हैं और अब जिस कारण घर की सारी बत्तियाँ एवं एयरकंडीशन परे महीने तक ऑन रहेंगे। यह ख्याल आते ही उसी रात हमारे पिता जी मुंबई आए।

उन्होंने घर पहुँचकर देखा कि मुख्य फ्यूज तो बंद है। अपने संदेह या भ्रम पर वे पछताने लगे। साथ ही उन्होंने फोन करके हमें सूचित कर दिया। उस वक्त हमें ऐसा लगा कि पिता जी बिना वजह मुंबई गए। उस वक्त हम सभी ने मन में यह गाँठ बाँध ली कि आगे से जब भी हम घर से निकलेंगे, तब सभी मिलकर घर का एक बार मुआयना करेंगे और उसके बाद घर से बाहर निकलेंगे।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ Textbook Questions and Answers

सूचना के अनुसार कृतियाँ करो

प्रवाह तालिका पूर्ण करो:

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 1
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 4

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

उचित जानकारी लिखो:

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 3
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 5

कारण लिखिए।

Question 1.
मनुष्य को रोज शिकार खेलना पड़ता है।
Answer:
क्योंकि उसे स्वयं का गुजर बसर करना था।

Question 2.
अनाज सुरक्षित रखना प्रारंभ हुआ।
Answer:
जमीन में बहुत सारा अनाज पैदा होता था। इसे एकदम खाया नहीं जा सकता था।

Question 3.
मनुष्य को रोज शिकार खेलना पड़ता।
Answer:
स्वयं का पेट भरने के लिए उसे रोज शिकार खेलना पड़ता।

Question 4.
दुनिया में गरीब आदमी हैं।
Answer:
क्योंकि जो आज बिलकुल काम नहीं करता है; उसके पास बहुत सारा धन आ जाता है और जो दिन-रात पसीना बहाता है वह खाली हाथ रहता है। इस बुरे इंतजाम के कारण दुनिया में गरीब आदमी है।

Question 5.
लोग बैंक में रुपए रखते हैं।
Answer:
क्योंकि उनके पास अतिरिक्त रुपए होते हैं।

कृति पूर्ण करो:

उस जमाने में उसे अमीर कहा जाता था जिसके पास ……….. थे

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 2
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 6

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

भाषाबिंदु

निम्नलिखित वाक्यों में उचित विराम चिह्नों का प्रयोग कीजिए।

Question 1.
बड़े दुखी लग रहे हो क्या हुआ
Answer:
बड़े दुखी लग रहे हो, क्या हुआ?

Question 2.
अरे रामू के बापू घोड़े बेचकर सो रहे हो
Answer:
अरे, रामू के बापू, घोड़े बेचकर सो रहे हो?

Question 3.
तुम्हारे दाने कहाँ है
Answer:
तुम्हारे दाने कहाँ है?

उपयोजित लेखन

‘तबांकू सेवन के दुष्परिणाम’ विषय पर लगभग सौ शब्दों में निबंध लिखिए।
Answer:
तंबाकू सेवन सेहत के लिए हानिकारक होता है। तंबाकू में एक प्रकार का रासायनिक द्रव्य मिलाया जाता है जो शरीर नुकसान पहुँचाता है। तंबाकू में टार, निकोटीन व कार्बनमोनोक्साइड आदि पदार्थों को मिलाया जाता है। ये सारे पदार्थ मनुष्य के शरीर के लिए हानिकारक होते हैं। धीरे-धीरे उसका असर दिखाई देने लगता है। सबसे पहले वह मुँह को प्रभावित करता है और उसके बाद संपूर्ण शरीर को प्रभावित करना शुरू कर देता है। जो व्यक्ति तंबाकू का सेवन अधिक मात्रा में करते हैं उन्हें बाल झड़ने की समस्या से भी गुजरना पड़ता है।

तंबाकू का अति सेवन करने से मनुष्य को कैंसर जैसी बीमारियाँ होती हैं जिनका इलाज आज भी विज्ञान के लिए मुश्किल है। अत: बहुत सारे लोगों की तंबाकू को सेवन करने से मृत्यु हो रही है। कई लोग तंबाकू की लत के कारण यदि उन्हें समय पर खाने के लिए मिलता तो चिंतित एवं बेचैन हो जाते हैं। कई लोग तंबाकू का सेवन करना छोड़ना चाहते हैं और वे प्रयास भी करत हैं। लेकिन फिर भी वे अपनी इस आदत को छोड़ नहीं पाते हैं। तंबाकू का सेवन करने से व्यक्ति को हृदय संबंधी समस्याओं का भी सामना करना पड़ता हैं। तंबाकू का सेवन करने से मनुष्य को त्वचा संबंधी बीमारियाँ एवं नाखून झड़ने की समस्याओं का सामना करना पड़ता है। तंबाकू का सेवन मनुष्य के लिए जानलेवा और खतरनाक है। अतः मनुष्य को तंबाकू का सेवन कतई नहीं करना चाहिए।

शब्द समूह के लिए एक शब्द लिखिए।

Question 1.
जानवरों को चराने की जगह
Answer:
चरागाह

Question 2.
जिनके पास बहुत से अतिरिक्त रुपए हैं।
Answer:

  1. धनवान
  2. मालदार

स्वयं अध्ययन

पारंपरिक तथा आधुनिक कृषि प्रौद्योगिकी का तुलनात्मक चार्ट बनाओ।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।
कृति क (१) आकलन कृति

समझकर लिखिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 15
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 7

गद्यांश के आधार पर वाक्य पूर्ण कीजिए।

Question 1.
तब काम बँटे हुए नहीं थे……
Answer:
जब शुरू में आदमी शिकार पर गुजर-बसर करता था।

Question 2.
जैसे-जैसे दिन गुजरने लगे……..
Answer:
वैसे-वैसे आदमियों ने नए नए पेशे सीखें और उनमें पक्के हो गए।

कृति क (२) आकलन कृति

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों –

Question 1.
औरत
Answer:
बच्चे और पालतू जानवरों की निगरानी कौन करता था?

Question 2.
काम
Answer:
कई हिस्सों में क्या बँट गए?

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

कृति क (३) शब्द संपदा

निम्नलिखित शब्द के तत्सम रूप लिखिए।

Question 1.
काम
Answer:
कार्य

निम्नलिखित शब्द मानक वर्तनी के अनुसार लिखिए।

Question 1.
नये-नये
Answer:
नए-नए

वचन बदलिए।

  1. बातें
  2. बेटी

Answer:

  1. बात
  2. बेटियाँ

नीचे दिए हुए शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. हल
  2. मुश्किल

Answer:

  1. समाधान
  2. कठिन

Question 1.
गद्यांश में से लिंग शब्द की जोड़ी ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:
आदमी – औरत

कृति क (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
आदिम अवस्था में मनुष्य किस प्रकार अपना गुजर-बसर करता था? इस बारे में जानकारी के आधार पर अपने विचार लिखिए।
Answer:
आदिम अवस्था में मानवीय सभ्यता का विकास नहीं हुआ था। उस अवस्था में मनुष्य के पास घर ही क्या साधारण-सी कुटिया भी नहीं थी। मानव जंगल में उपलब्ध कंदमूल खाया करता था और वहीं पर किसी एक पेड़ के नीचे सो जाया करता था। उसके पास शिकार के अतिरिक्त किसी भी प्रकार का काम नहीं होता था। अत: वह पूरा दिन शिकार की खोज में घूमा करता था। शिकार करने के शस्त्रों के अलावा मनुष्य के पास अन्य कोई साधन नहीं होते थे। उसके पास तन ढंकने के लिए कपड़े भी नहीं थे। वह पेड़ की पत्तियों से अपना शरीर ढंकते थे।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

(ख) निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।
कृति ख (१) आकलन कृति

तुलना कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 9
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 16

कारण लिखिए।

Question 1.
खेती के पहले लोग एक जगह नहीं ठहरते थे।
Answer:
क्योंकि शिकार हरेक जगह मिल जाता था। इसके अतिरिक्त गायों, बकरियों एवं दूसरे जानवरों की वजह से इधर-उधर घूमना पड़ता था।

कृति ख (२) आकलन कृति

एक शब्द में उत्तर लिखिए।

Question 1.
जानवरों को चरने के लिए इसकी जरूरत थी
Answer:
चरागाहों की .

Question 2.
खेती करना सीख जाने के बाद लोग इसके पास रहने लगे
Answer:
जमीन के

समझकर लिखिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 12
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 11

विलोम शब्द लिखिए।

  1. गाँव
  2. अच्छा

Answer:

  1. शहर
  2. बुरा

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

Question 1.
गद्यांश में से शब्द-युग्म ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:

  • इधर-उधर
  • घूमते-फिरते
  • जोत-बोकर

निम्नलिखित शब्दों में उचित प्रत्यय लगाइए।

  1. शिकार
  2. शहर

Answer:

  1. शिकारी
  2. शहरी

कृति ख (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘खेती करने के कारण समाज की निर्मिती हुई’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
खेती करने के पहले व्यक्ति इधर-उधर घूमता फिरता था। शिकार करके स्वयं का पेट पालता था। जैसे ही उसने खेती करना शुरू कर दिया वैसे ही वह जमीन के पास रहने लगा। परे साल भर वह खेती के काम में व्यस्त होने लगा। उसके आसपास रहने वालों की संख्या में वृद्धि होने लगी। वह एक-दूसरे के साथ संबंध प्रस्थापित करने लगा। आहिस्ता-आहिस्ता गाँव व कस्बे तैयार होने लगे। इससे समाज का निर्माण होने लगा।

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
खेती करने से आदमी को हुआ यह लाभ
Answer:
आदमी की जिंदगी ज्यादा आराम से कटने लगी।

समझकर लिखिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 14
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 13

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

सही विकल्प चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
अतिरिक्त खाने की वह …………. कर देता था। (जमा, खर्च, बाँट)
Answer:
जमा

Question 2.
आदमी को अपना ……….. भरने के लिए शिकार करना पड़ता था। (घर, पेट, बस्ता )
Answer:
पेट

कृति ग (३) शब्द संपदा

पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. पैदा
  2. शिकार
  3. जमीन
  4. शिकारी

Answer:

  1. उपज
  2. आखेट
  3. भूमि
  4. आखेटक

Question 1.
गद्यांश में ऐसे दो शब्द बूडकर लिखिए जिनके वचन परिवर्तित नहीं होते।
Answer:

  • पेट
  • शिकार

विलोम शब्द लिखिए।

  1. बेकसूर x ………..
  2. ज्यादा x …….

Answer:

  1. कसूरवार
  2. कम

निम्नलिखित शब्दों से उपसर्ग को अलग कीजिए।

  1. अतिरिक्त
  2. सुरक्षित

Answer:

  1. अति
  2. सु

उचित प्रत्यय लगाइए।

  1. बात
  2. दिन

Answer:

  1. ऊनी : बातूनी
  2. इक : दैनिक

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

कृति ग (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘धन और अनाज को हमें भविष्य के लिए संग्रह रखना चाहिए।’ अपने विचार लिखिए।
Answer:
मनुष्य भले ही वर्तमान में जीवन व्यतीत करता है फिर भी उसे भविष्य के बारे में सोचना चाहिए। उसे भविष्य के लिए धन व अनाज जैसी चीजों का संग्रह करके रखना चाहिए। वर्तमान में हमारे पास यदि जरूरत से ज्यादा कुछ आता है तो हमें सब का सब खर्च नहीं करना चाहिए। हो सकता है कि भविष्य में हम पर कोई मुसीबत आ जाए और ऐसे में हमारे पास कुछ न होने से हमें यातनाओं का सामना करना पड़े। इसलिए व्यक्ति को दूर की सोच रखते हुए भविष्य के लिए धन या अनाज इकट्ठा करके रखना चाहिए।

निम्नलिखित गलत वाक्य सही करके फिर से लिखिए।

Question 1.
बैंक में बच्चे अनाज जमा करते हैं और चेक से निकाल भी सकते हैं।
Answer:
बैंक में लोग रूपए जमा करते हैं और चेक से निकाल भी सकते हैं।

Question 2.
जिनके पास अतिरिक्त रूपया होता है वही लोग अफसर होते हैं।
Answer:
जिनके पास अतिरिक्त रूपया होता है वही लोग मालदार होते हैं।

कृति घ (२) आकलन कृति

गद्यांश के आधार पर वाक्य पूर्ण कीजिए।

Question 1.
वे लोग गरीब कहलाते हैं
उत्तर
जिनके पास रुपए या अनाज नहीं होता है।

Question 2.
उसे खाली हाथ रहना पड़ता है
Answer:
जो दिन-रात पसीना बहाता है।

समझकर लिखिए।

Question 1.
यह है बुरा इंतजाम
Answer:
आज जो आदमी काम नहीं करता है उसके पास बहुत सारा धन आ जाता है और जो दिन-रात पसीना बहाता है वह खाली हाथ रहता है।

कारण लिखिए।

Question 1.
दुनिया में गरीब आदमी हैं।
Answer:
क्योंकि जो आज बिलकुल काम नहीं करता है। उसके पास बहुत सारा धन आ जाता है और जो दिन-रात पसीना बहाता है वह खाली हाथ रहता है। इस बुरे इंतजाम के कारण दुनिया में
गरीब आदमी है।

Question 2.
लोग बैंक में रुपए रखते हैं।
Answer:
क्योंकि उनके पास अतिरिक्त रुपए होते हैं।

कृति घ (३) शब्द संपदा

विलोम शब्द लिखिए।

  1. ज्यादा x ……..
  2. अमीर x ………

Answer:

  1. कम
  2. गरीब

समानार्थी शब्द लिखिए।

  1. गरीब
  2. पसीना

Answer:

  1. दीन
  2. स्वेद

निम्नलिखित अनेक शब्द के लिए एक शब्द लिखिए।

Question 1.
जिसके पास बहुत धन होता है।
Answer:
धनवान

Question 2.
जिनके पास बहुत से अतिरिक्त रुपए हैं।
Answer:
मालदार

Question 3.
गद्यांश में से शब्द-युग्म ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:

  • बहुत-सा
  • आज-कल

लिंग बदलिए।

  1. पिता
  2. आदमी

Answer:

  1. माता
  2. औरत

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

Question 1.
‘आज अमीर अधिक अमीर होता जा रहा है और गरीब अधिक गरीब होता जा रहा है।’ पर अपने विचार लिखिए।
Answer:
आज हम नए दौर में जीवन जी रहे हैं। इस नए युग में समाज में ढेर सारी समस्याएं हैं। उनमें से एक अत्यंत गंभीर समस्या है – महँगाई। आज वस्तुओं की कीमतें आसमान को छू रही हैं। कर्मचारी एवं मजदूर जैसे सामान्य वर्ग के लोग पैसों की कमी होने के कारण अपने परिवार की जरूरतों को पूरा करने में असमर्थ सिद्ध हो रहे हैं। इस कारण वे रुपयों को भविष्य के लिए संग्रह नहीं कर पा रहे हैं।

इस कारण उनकी आर्थिक स्थिति में सुधार नहीं हो रहा है। समाज में रहने वाला अमीर वर्ग बिना कुछ काम किए अधिक से अधिक अमीर होता जा रहा है। इसका प्रमुख कारण यह है कि वे गरीबों को उनके काम की बहुत ही कम मजदूरी दे रहे हैं। यही कारण है कि अमीर अधिक अमीर होता जा रहा है और गरीब अधिक गरीब। गरीबों पर होनेवाले शोषण को रोक कर ही हम एक स्वस्थ समाज की स्थापना कर सकते हैं।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं? Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं? Textbook Questions and Answers

स्वाध्याय विषयक कृतियाँ

प्रतीक लिखिए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 2

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

भाषाबिंदु

निम्न शब्दों के लिंग पहचानकर लिखिए।

(आत्मा, व्यक्ति, बादल, तार, नोट, नाखून, पुस्तक, तकिया, दही)
Answer:
पुल्लिंग: व्यक्ति, बादल, नोट, नाखून, दही, तकिया, तार
स्त्रीलिंग: आत्मा, पुस्तक, तार

कृति ग (१) आकलन कृति

प्रवाह तालिका पूर्ण कीजिए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 1

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Question 1.
अर्थ के अनुसार वाक्य के प्रकार ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:
(१) विधानार्थक वाक्य:
(i) उसे नाखून की जरूरत थी।
(ii) उसने धातु के हथियार बनाए।

(२) प्रश्नार्थक वाक्य:
(i) आखिर ये इतने बेहया क्यों हैं?
(ii) मनुष्य किस ओर बढ़ रहा है?

(३) निषेधार्थक वाक्य :
(i) वह मरना नहीं जानती।
(ii) मैं कुछ सोच ही नहीं सका।

(४) आज्ञार्थक वाक्य:
(i) नाखून बढ़ रहे है तो उन्हें काट दीजिए।

(५) विस्मयादिबोधक वाक्यः
(i) वाह! क्या बात है। मनुष्य मनुष्यता की ओर बढ़ रहा है।

संदेशसूचक वाक्य:
(i) मनुष्य अपनी पशुता को त्याग दे तब मरणास्त्रों का प्रयोग भी अपने आप समाप्त हो जाएगा।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Question 2.
पाठ में आए दस पुल्लिंग व स्त्रीलिंग शब्द लिखिए।
Answer:
पुल्लिंग: प्रश्न, पिता, नाखून, शरीर, हथियार, नागरिक, आदर्श, संयम, तप, त्याग
स्त्रीलिंग: लड़की, पशुता, मनुष्यता, सहायता, इच्छा, श्रद्धा, संवेदना, पूँछ, घृणा, महिमा

उपयोजित लेखन

किसी मराठी विज्ञापन का हिंदी में अनुवाद कीजिए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 4
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 3

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

लेखनीय

‘सुरक्षा हेतु शस्त्रों की भरमार’ विषय के पक्ष-विपक्ष में अपने विचार लिखिए।
Answer:
पक्षधर विचार:
(i) क्षत्रिय कुल के लोग शस्त्रों का पूजन करते हैं।
(ii) पुलिस विभाग द्वारा भी शस्त्रों का पूजन किया जाता है।
(iii) शस्त्र विपरीत परिस्थितियों में दूसरों के जीवन की रक्षा करते हैं।
(iv) शस्त्र शक्ति का प्रतीक होते हैं।

विपक्षी विचार:
(i) शस्त्र विनाश का प्रतीक होते हैं।
(ii) शस्त्र हिंसा का निर्माण करते हैं।
(iii) शस्त्र-निर्माण पर कई देश ढेर सारे रुपये खर्च करते हैं।
(iv) शस्त्र-निर्माण की होड़ देशों को अंधा बना देती है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

स्वयं अध्ययन

शरीर के विभिन्न अंगों से संबंधित मुहावरों की अर्थ सहित सूची बनाइए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 5
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 6
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 7

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

उत्तर लिखिए।

Question 1.
मनुष्य को नाखून की जरूरत तब थी:
Answer:
मनुष्य को नाखून की जरुरत तब थी जब वह वनमानुष जैसा जंगली था।

Question 2.
मनुष्य का स्वधर्म यह हैं
Answer:
अपने को संयत रखना।

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं? Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति क (१) आकलन कृति

उत्तर लिखिए।

Question 1.
इसे कहा गया है दयनीय जीव
Answer:
पिता को

Question 2.
इसकी पशुता का प्रयोग गद्यांश में हुआ है
Answer:
मनुष्य की

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 12
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 16

कृति क (२) आकलन कृति

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

Question 1.
हथियार
Answer:
मनुष्य ने हड्डियों के क्या बनाए?

Question 2.
नाखून
Answer:
पहले मनुष्य के अस्त्र क्या थे?

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

परिणाम लिखिए।

Question 1.
मनुष्य का धीरे-धीरे आगे बढ़ने का परिणाम
Answer:
उसने धातु के हथियार बनाए।

कारण लिखिए

Question 1.
मनुष्य नाखूनों को काट देता है।
Answer:
क्योंकि हर तीसरे दिन उसके नाखून बढ़ जाते हैं

कृति क (३) शब्द संपदा

Question 1.
गद्यांश में आए शब्द-युग्म ढूंढकर लिखिए।
Answer:
कभी-कभी
धीरे-धीरे

लिंग बदलिए।

  1. पिता
  2. आदमी

Answer:

  1. माता
  2. औरत

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

नीचे दिए हुए शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. हथियार
  2. पाशवी

Answer:

  1. शस्त्र
  2. पशुवत, दानवी

निम्नलिखित शब्दों में उचित प्रत्यय लगाइए।

  1. इतिहास
  2. मनुष्य

Answer:

  1. ऐतिहासिक
  2. मनुष्यता

कृति क (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘मनुष्य की पशुता को जितनी बार काट दो, वह मरना नहीं जानती।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
जी हाँ, मनुष्य की पशुता को जितनी बार काट दो, वह मरना नहीं जानती। मनुष्य का स्वभाव इतना विचित्र है कि उसमें अच्छाई भी है और बुराई भी; उसमें मानवता भी है और पशुता भी। अक्सर देखा जाता है कि बुरा काम करने वाले लोगों को कानून के द्वारा दंडित किया जाता है। फिर भी सजा काटने के बाद वे बुरा काम करते ही रहते हैं। जो व्यक्ति दूसरों का बुरा चाहता हैं; वह कभी सुधरता नहीं। उसे आप लाख समझाओ, फिर भी वह समझने के लिए तैयार नहीं होता है। वह मौका मिलते ही साँप की भाँति डंसने के लिए तैयार हो जाता है। इस प्रकार मनुष्य की पशुता को जितनी बार भी काटो, वह मरना नहीं जानती।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ख (१) आकलन कृति

गद्यांश के आधार पर वाक्य पूर्ण कीजिए।

Question 1.
मनुष्य को तब अपनी वास्तविक प्रवृत्ति पहचानने में बहुत सहायता मिलती हैं.
Answer:
जब वह अपने शरीर की मन की और वाक की अनायास घटने वाली वृत्तियों के विषय में सोचने लगता है।

निम्नलिखित गलत वाक्य सही करके लिखिए।

Question 1.
मनुष्य की नाखून काटने की जो प्रवृत्ति है, वह उसकी पशुता की निशानी है।
Answer:
मनुष्य की नाखून काटने की जो प्रवृत्ति है, वह उसकी मनुष्यता की निशानी है।

Question 2.
हमारी परंपरा महिमामयी और संस्कृति उज्ज्वल हैं।
Answer:
हमारी परंपरा महिमामयी और संस्कार उज्ज्वल हैं।

कृति ख (२) आकलन कृति

कृति पूर्ण कीजिए।
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 15
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 11

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कारण लिखिए।

Question 1.
हमारी परंपरा महिमामयी और संस्कार उज्ज्वल है।
Answer:
हमारी परंपरा, महिमामयी और संस्कार उज्ज्वल है क्योंकि अपने आप पर, अपने आप द्वारा लगाया हुआ बंधन हमारी संस्कृति की बहुत बड़ी विशेषता है।

कृति ख (३) शब्द संपदा

उचित प्रत्यय जोड़कर नए शब्द बनाइए।

  1. अर्थ
  2. नागरिक

Answer:

  1. आर्थिक
  2. नागरिकता

अनेक शब्दों के लिए एक शब्द लिखिए।

  1. मनुष्य होने की अवस्था
  2. उत्तम या सुधरी हुई स्थिती

Answer:

  1. मनुष्यता
  2. संस्कृति

विलोम शब्द लिखिए।

  1. अर्थ x
  2. बंधन x

Answer:

  1. अर्थ x अनर्थ
  2. बंधन x मुक्ति

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कृति ख (४) स्वमत अभिव्यक्ति

‘Question 1.
आज का मनुष्य पशुता की ओर बढ़ रहा है या मनुष्यता की ओर?’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
आज का युग विज्ञान व तकनीकी का युग है। सर्वत्र मशीनों का बोलबाला है। मनुष्य ने स्वयं की प्रगति के लिए आधुनिक सभ्यता को अपना लिया है। समाज से मानवीय मूल्य कहीं गायब होते हुए दिखाई दे रहे हैं। आज हमारे समाज में हिंसा व भ्रष्टाचार जैसी कई समस्याएँ है। इनके कारण इंसान अपनी अच्छाइयों को त्याग बुराई के मार्ग पर चलता दिखाई दे रहा है। आज किसी के पास भी इतना समय नहीं है कि वह अपने ही रिश्तेदारों के साथ आराम से बैठकर बातचीत कर सकें। सभी पैसे के पीछे भाग रहे हैं। स्वार्थ की भावना ने मानव को दानव बना दिया है। अत: आज मनुष्यता की अपेक्षा पशुता ही अधिक दिखाई दे रही है।
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 10

निम्नलिखित कथन सत्व है या असत्य लिखिए।

Question 1.
मनुष्य झगड़े-टंटे को अपना आदर्श नहीं मानता है।
Answer:
सत्य

Question 2.
वचन, मन एवं शरीर से किए गए असत्याचरण को सही मानता है।
Answer:
असत्य

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कृति ग (२) आकलन कृति (१) समझकर लिखिए।

Question 1.
प्राणिशास्त्रियों का अनुमान
Answer:
मनुष्य का अनावश्यक अंग उसी प्रकार झड़ जाएगा जिस प्रकार उसकी पूँछ झड़ गई है।

Question 2.
वह है मनुष्य के भीतर की पशुता की निशानी –
Answer:
नाखून का बढ़ना।

सही विकल्प चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
शायद उस दिन वह …….. का प्रयोग भी बंद कर देगा। (अस्त्री, शस्त्रों, मरणास्त्रों)
Answer:
शायद उस दिन वह मरणास्त्रों का प्रयोग भी बंद कर देगा।

Question 2.
नाखून को बढ़ने नहीं देना मनुष्य की अपनी ……… है। (इच्छा, वासना, जिज्ञासा)
Answer:
नाखून को बढ़ने नहीं देना मनुष्य को अपनी इच्छा है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कृति ग (३) शब्द संपदा

निम्नलिखित शब्दों में उचित प्रत्यय लगाइए।

  1. भीतर
  2. झगड़ा
  3. प्रयोग
  4. इच्छा

Answer:

  1. भीतरी
  2. झगड़ालू
  3. प्रायोगिक
  4. ऐच्छिक

वचन बदलिए।

  1. निशानी
  2. संवेदना

Answer:

  1. निशानियाँ
  2. संवेदनाएँ

निम्नलिखित शब्दों में से उपसर्ग अलग करके लिखिए।

  1. अनावश्यक
  2. संवेदना

Answer:

  1. उपसर्ग : अन्
  2. उपसर्ग : सम्

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कृति ग (४) स्वमत अभिव्यक्ति

‘Question 1.
किसी में बुरी आदतें आ जाए, तो उन्हें त्याग देना चाहिए।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
मनुष्य वही कहलाता है जिसके पास मनुष्यता होती है और जिसके पास मनुष्यता होती है उसके पास अच्छाइयाँ जरूर होती है। लेकिन सभी अच्छाइयों को नहीं अपनाते हैं। किसी-किसी के स्वभाव में कुछ बुराइयाँ भी होती हैं। कई लोग बुरी आदतों के शिकार होते हैं। बुरी आदतों के कारण व्यक्ति पतन की ओर बढ़ता है। वह स्वयं तो डूब जाता है पर अपने साथ दूसरों का भी बुरा कर देता है। अत: व्यक्ति को बुरी आदतों का त्याग कर देना चाहिए। इसमें ही उसकी भलाई है। आखिर मनुष्य को अच्छे व्यवहार से ही एक-दूसरे के साथ प्रगाढ़ संबंध प्रस्थापित करने चाहिए।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति घ(१) आकलन कृति

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 13
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 9

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

समझकर लिखिए।

  1. पशुत्व का द्योतक
  2. मनुष्य का स्वधर्म यह हैं

Answer:

  1. अपने को संयत रखना।
  2. दूसरे के मनोभावों का आदर करना।

कृति घ (२) आकलन कृति

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

  1. मनुष्य
  2. स्वधर्म

Answer:

  1. नाखून को कौन बढ़ने नहीं देगा?
  2. दूसरे के मनोभावों का आदर करना मनुष्य का क्या है?

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
मनुष्य की सहजात वृत्ति का परिणाम
Answer:
नाखूनों का बढ़ना

Question 2.
इनसे सूचित होती है मनुष्य की महिमा
Answer:
अभ्यास व तप से प्राप्त वस्तुओं से

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कृति घ (३) शब्द संपदा

विलोम शब्द लिखिए।

  1. मंगल
  2. सफलता
  3. जीवन
  4. मैत्री
  5. आदर

Answer:

  1. अमंगल
  2. असफलता
  3. मरण
  4. दुश्मनी
  5. अनादर

समानार्थी शब्द लिखिए।

  1. महिमा
  2. आदर
  3. त्याग
  4. सफलता
  5. चरितार्थता

Answer:

  1. गौरव
  2. सम्मान
  3. बलिदान
  4. विजय
  5. सार्थकता

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Question 1.
‘स्वनिर्धारित’ इस शब्द में से उपसर्ग पहचानकर संबंधित उपसर्ग से दो नए शब्द बनाइए।
Answer:
स्वनिर्धारित: उपसर्ग : स्व
नए शब्द: स्वदेश, स्वभाषा

कृति घ (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘प्रेम व त्याग सर्वश्रेष्ठ मानवीय मूल्य है।’ अपने विचार लिखिए।
Answer:
सभी धर्मों का सार प्रेम है। एक-दूसरे के प्रति प्रेम की भावना रखना एवं एक-दूसरे पर प्रेम न्योछावर कर देना, यह मनुष्य का सबसे बड़ा गुण है। त्याग यानी नि:स्वार्थ भाव से दूसरों के लिए अपना सर्वस्व अर्पण करना। मदर टेरेसा ने दीन-दुखियों को प्रेम से अपनाकर उनके लिए अपने सर्वस्व का त्याग किया और उनकी सेवा की। इसलिए संसार ने ‘मदर’ कहा। राष्ट्रपिता बापूजी ने भी प्रेम व त्याग इन मूल्यों को अपनाकर मानवता का कार्य किया। देश को आजादी दिलाने के लिए कई वीरों ने अपने घर-परिवार का त्याग कर दिया था। उनके अथक प्रयासों से ही देश आजाद हुआ। अत: प्रेम व त्याग सर्वश्रेष्ठ मानवीय हैं।

निम्नलिखित वाक्यों के अर्थ के अनुसार प्रकार पहचानकर लिखिए।

Question 1.
हमारी परंपरा महिमामयी और संस्कार उज्ज्वल हैं।
Answer:
विधानार्थक वाक्य

Question 2.
मनुष्य की चरितार्थता प्रेम में नहीं है।
Answer:
निषेधार्थक वाक्य

Question 3.
क्या मनुष्य में पशुता भरी हुई है?
Answer:
प्रश्नार्थक वाक्य

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Question 4.
तुम अस्त्रों का प्रयोग त्याग दो।
Answer:
आज्ञार्थक वाक्य

Question 5.
काश! मेरे पास भी त्याग व तप जैसे गुण होते।
Answer:
विस्मयादिबोधक वाक्य

Question 6.
ध्यान रहे कि सत्याचरण में शक्ति होती है।
Answer:
संदेशवाचक वाक्य

रचनात्मक कौशल पर आधारित कृतियाँ

मौलिक सृजन

Question 1.
सद्गुणों और दुर्गुणों में अंतर लिखिए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 8

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 7 मेरे रजा साहब Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब Textbook Questions and Answers

सूचनानुसार कृतियाँ करो :

संजाल पूर्ण करो :

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 1
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 6

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कृति पूर्ण करो:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 2
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 4

सूची तैयार कीजिए।

Question 1.
पाठ में उल्लेखित विविध भाषाएँ।
Answer:
हिंदी, उर्दू, फ्रेंच, अंग्रेजी।

Question 2.
पाठ में उल्लेखित विविध देश के नाम।
Answer:
लंदन, पेरिस, न्यूयार्क।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कृति पूर्ण करो :

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 3
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 5

स्वाध्याय विषयक कृतियाँ

संजाल पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 1
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 6

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

भाषाबिंदु

Question 1.
पाठ्यपुस्तक से दस वाक्य चुनकर उनमें से उद्देश्य और विधेय अलग करके लिखिए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 7
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 8

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

उपयोजित लेखन

Question 1.
जहाँ चाह होती है वहाँ राह निकल आती है, इस सुवचन को आधार बनाकर अस्सी शब्दों तक कहानी लिखिए।
Answer:
विजयपुर नाम के एक छोटे से नगर में अथर्व नाम का होनहार व परिश्रमी लड़का रहता था। इस संसार में उसका कोई नहीं था । वह अनाथ था। दिनभर मेहनत मजदूरी करके वह स्वयं का पेट पालता था। अथर्व को पढ़ाई करने की चाह थी, लेकिन स्कूल जाने के लिए उसके पास पैसे नहीं थे। इसलिए वह शाम को मजदूरी करके घर आकर अपने आप ही पढ़ाई करता था ।

पढ़ाई करते समय यदि कुछ समझ में नहीं आता था, तो वह अपने आस-पास रहने वाले बच्चों से पूछ लेता था । ऐसा करके वह पढ़ना-लिखना सीख गया। एक दिन नगर के भव्य दिवार पर लगाया विज्ञापन उसने पढ़ा। विज्ञापन में लिखा था कि सरकार होनहार बच्चों को छात्रवृत्ति देना चाहती है और इसके लिए छात्रों को मौखिक साक्षात्कार के लिए सरकारी दफ्तर में आना पड़ेगा।

अथर्व विज्ञापन पड़कर निश्चित समय पर सरकारी दफ्तर में पहुँच गया। लेकिन उसका नाम किसी भी स्कूल में दर्ज न होने के कारण कर्मचारियों ने उसे वहाँ से जाने के लिए कहा। अथर्व के पास पढ़ने की ललक थी। वह वहाँ से जाने के लिए तैयार नहीं हुआ। वहीं पर खड़े रहकर वह विनंती करने लगा। उसी वक्त जिला अधिकारी वहाँ पर आ पहुंचे। उन्हें सारी बातें समझ में आ गई और उन्होंने अथर्व का साक्षात्कार लिया।

मुलाकात में उन्होंने अथर्व को कई प्रश्न पूछे। आश्चर्य की बात यह थी कि किसी स्कूल का छात्र न होने के बावजूद भी उसने सभी प्रश्नों के सही उत्तर दिए। अत: उसकी होशियारी की तारीफ करते हुए जिलाधिकारी ने उसकी छात्रवृत्ति मजूर कर दी। सच ही कहा गया है कि जहाँ चाह होती है, वहाँ राह होती है।

मौलिक सृजन

Question 1.
कला से प्राप्त आनंद अवर्णनीय होता है। अपने विचार लिखिए।
Answer:
मन के अंत:करण की सुंदर प्रस्तुती ‘कला’ कहलाती है। दूसरे शब्दों में अभिव्यक्ति की कुशल शक्ति कला कहलाती है। संगीत, काव्य, रंगमंच, चित्रकला, मूर्तिकला आदि विविध प्रकार की कला हैं। कला के द्वारा मनुष्य को सत्यम्, शिवम् व सुंदरम का एहसास होता है। कला के द्वारा मिलने वाले आनंद की कोई सीमा ही नहीं होती। कला मनुष्य को संकीर्ण भावनाओं से ऊपर उठाती है।

कला मनुष्य के हदय को सौंदर्य, उल्लास व मनोरंजन से भर देती है। ताजमहल अद्वितीय कला का एक रूप है। उसे देखकर मनुष्य का हृदय हर्ष एवं खुशी से झूमने लगता है। ताजमहल को देखकर कवि सुंदर कविता लिखता है, तो चित्रकार अद्भुत चित्र का निर्माण करता है। इसलिए कला से प्राप्त आनंद अवर्णनीय होता है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

स्वयं अध्ययन

किसी गायक/गायिका की सचित्र जानकारी लिखो।

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति क (१) आकलन कृति

संजाल पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 10
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 9

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कारण लिखिए।

Question 1.
लेखिका दिल्ली गई थी।
Answer:
अपनी ‘गणपति प्रदर्शनी’ के लिए।

Question 2.
लेखिका अस्पताल जाकर रजा साहब को अलविदा कहकर लौट आई।
Answer:
क्योंकि वे अस्पताल में शून्य की तरह लेटे थे और उनकी सिर्फ साँस चल रही थी।

कृति क (२) आकलन कृति

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

Question 1.
व्हीलचेअर
Answer:
गद्यांश में प्रयुक्त साधन का नाम जिसका उपयोग विकलांग करते हैं।

Question 2.
रजा साहब
Answer:
लेखिका को सपने में किसने शुभकामना दी?

निम्नलिखित कथन सत्य है या असत्य पहचान कर लिखिए।

Question 1.
२३ जुलाई के दिन रजा साहब परलोक सिधारे।
Answer:
सत्य

Question 2.
पिछले फरवरी को लेखिका मुंबई गई थी।
Answer:
असत्य

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कृति क (३) शब्द संपदा

Question 1.
पद्यांश में प्रयुक्त विदेशी शब्द ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:
व्हीलचेअर

निम्नलिखित शब्द में उचित प्रत्यय का प्रयोग कीजिए।

Question 1.
प्रदर्शन
Answer:
प्रदर्शनी – प्रत्यय – ई

वचन बदलिए।

  1. शुभकामना
  2. सास

Answer:

  1. शुभकामनाएँ
  2. साँसें

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

नीचे दिए हुए शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए ।

  1. शुभकामना
  2. अवसर

Answer:

  1. बधाई
  2. मौका

Question 1.
‘एक कलाकार के मन में दूसरे कलाकार के प्रति आत्मीयता होती है।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
एक कलाकार को दूसरे कलाकार के प्रति आत्मीयता होती है। यह पूर्णत: सत्य है। कलाकार फिर वह अभिनेता हो या चित्रकार। उनमें एक-दूसरे के प्रति सम्मान व आदर की भावना होती है। यदि एक कलाकार उम्र में बड़ा एवं श्रेष्ठ हो, तो दूसरे कलाकार के हृदय में उसके प्रति श्रद्धा और बढ़ जाती है। वह उसमें अपना आदर्श दूबने लगता है और उसकी शैली एवं कला का अनुसरण करने लगता है। आज भी कई वर्तमान चित्रकार स्वर्गीय एम.एफ. हुसैन जी के कायल हैं। यह उनके प्रति, कलाकार के प्रति सहृदयता व आत्मीयता ही है।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

  1. गद्यांश में उल्लेखित धर्म ।
  2. गद्यांश में उल्लेखित धर्मग्रंथ ।

Answer:

  1. हिंदू व ईसाई
  2. बाइबल, गीता, कुरान

संजाल पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 12
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 11

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

किसने, किससे कहा?

Question 1.
“आपसे बात करनी हैं?”
Answer:
लेखिका ने रजा साहब से कहा

Question 2.
“मैं कलाकार हूँ।”
Answer:
रजा साहब ने लेखिका से कह्य ।

Question 3.
“चलो तुम्हारा काम देखते हैं।”
Answer:
रजा साहब ने लेखिका से कहा ।

उचित जोड़ियाँ मिलाइए

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 13
Answer:
i – ग
ii – घ
iii – ख
iv – क

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

Question 1.
गद्यांश में से विदेशी शब्द ढूँड़कर लिखिए
Answer:
आर्ट, गॅलरी, स्टेडियो, इंटरव्यू

अनेक शब्दों के लिए एक शब्द लिखिए ।

Question 1.
अपने जीवन की कथा
Answer:
आत्मकथा

Question 2.
कला दिखाने वाला
Answer:
कलाकार

विलोम शब्द लिखिए।

  1. धर्म x
  2. सुबह x

Answer:

  1. धर्म x अधर्म
  2. सुबह x शाम

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

निम्नलिखित शब्द से प्रत्यय अलग कीजिए।

कलाकार
Answer:
प्रत्यय – कार

स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘सभी धर्मों के प्रति समभाव रखना कलाकार की विशेष पहचान होती है।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
कलाकार वही होता है, जो सिर्फ अपनी कला से ही नहीं, बल्कि अपने व्यक्तित्व व कृतित्व से सभी पर अपनी अमिट छाप निर्माण करता है। कलाकार जीवन का सच्चा उपासक होता है। मानवीय मूल्य एवं संस्कृति के प्रति उसके हृदय में श्रद्धाभाव होता है। अत: वह सभी धर्मों को मानता है। उसके लिए सभी धर्म की किताबें एक समान होता है। वे भी सभी धर्मों के प्रति समान भाव रखते थे। एक कलाकार के पास जीवन के प्रति उदार दृष्टिकोण होता है।

निम्नलिखित गद्यांश पड़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ग (१) आकलन कृति

कारण लिखिए।

Question 1.
रजा साहब लेखिका के साथ पुणे गए।
Answer:
क्योंकि वे लेखिका का काम देखना चाहते थे।

Question 2.
रजा साहब ने लेखिका को पेरिस आने का न्यौता दिया।
Answer:
क्योंकि उन्हें लेखिका का काम पसंद आया था।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 15
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 14

समझकर लिखिए।

Question 1.
गद्यांश के आधार पर रजा साहब की विशेषताएँ
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 16

सही विकल्प चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
आपका ……… बहुत उज्ज्वल है। (भूत, भविष्य, वर्तमान)
Answer:
आपका भविष्य बहुत उज्ज्वल है।

Question 2.
ताज होटल के सामने से हमने ……… ली। (रिक्क्षा, टैक्सी, बस)
Answer:
ताज होटल के सामने से हमने टैक्सी ली।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 18
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 17

पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. काम
  2. करीना
  3. धैर्य
  4. मदद

Answer:

  1. कार्य
  2. सलीका
  3. धीरज
  4. सहायता

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

विलोम शब्द लिखिए।

  1. ससुराल x
  2. छोटी x

Answer:

  1. ससुराल x मायका
  2. छोटी x बड़ी कृति ग

स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
व्यक्ति को हर काम तन्मयता व लगन से क्यों करना चाहिए?
Answer:
प्रत्येक काम तन्मयता व लगन से करने से व्यक्ति का पूरा ध्यान काम पर केंद्रित हो जाता है और वह सुचारू रूप से कार्य पूरा करता है। काम करने के लिए अधिक समय की भी आवश्यकता नहीं पड़ती। तन्मयता व लगन से काम करने से काम करने के सही तरीके का हमें पता चल जाता है और काम करने में एक प्रकार का आत्मविश्वास भी निर्माण हो जाता है।अत: व्यक्ति को हर काम तन्मयता व लगन से करना चाहिए।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति घ (१) आकलन कृति

निम्नलिखित गलत वाक्य सही करके फिर से लिखिए।

Question 1.
रजा साहब पेरिस स्टेशन पर लेखिका का इंतजार कर रहे थे।
Answer:
रजा साहब गारदीनो स्टेशन पर लेखिका का इतंजार कर रहे थे।

Question 2.
दोनों एक-दूसरे के ईमानदार अनुवादक थे।
Answer:
दोनों एक-दूसरे के ईमानदार समालोचक थे।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों 

Question 1.
ग्यारह
Answer:
कितने बजे रजा साहब लेखिका के लिए दवा लेकर आए

Question 2.
रजा साहब
Answer:
लेखिका के घरवालों को किसने फोन किया था?

कारण लिखिए।

Question 1.
लेखिका व रजा साहब में कभी विवाद नहीं हुआ।
Answer:
क्योंकि रजा साहब के पास स्नेह व अपनापन था।

कृति घ (३) शब्द संपदा

विलोम शब्द लिखिए।

  1. ईमानदार x
  2. स्नेह x

Answer:

  1. ईमानदार x बेईमान
  2. स्नेह x घृणा

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

समानार्थी शब्द लिखिए।

  1. विवाद
  2. स्नेह

Answer:

  1. झगड़ा
  2. प्यार

अनेक शब्द के लिए एक शब्द लिखिए।

Question 1.
गुण-दोष आदि की आलोचना करने वाला
Answer:
समालोचक

Question 2.
गद्यांश में आए विदेशी शब्द ढूँढकर लिखिए
Answer:
होस्टेल, स्टेशन, रेस्टॉरेंट, ट्रेन।

कृति घ (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
क्या स्नेह व अपनेपन से सभी के हृदय को जीता जा सकता है ? अपने विचार लिखिए।
Answer:
हाँ, स्नेह व अपनेपन से सभी के हृदय को जीता जा सकता है। स्नेह व अपनेपन की भावना ये दोनों मानवीय मूल्य हैं। स्नेह व अपनेपन में असीम शक्ति होती है। व्यक्ति को एक-दूसरे के साथ स्नेहपूर्वक व्यवहार करना चाहिए। एक-दूसरे के साथ अपनत्व रखने से संबंधों में मधुरता निर्माण होती है। जिस व्यक्ति के पास स्नेह व अपनत्व की भावना होती है, ऐसा व्यक्ति सभी को अपनी ओर आकर्षित कर लेता है। सभी लोग ऐसे व्यक्ति के बातों को महत्त्व देने लगते हैं। नेल्सन मंडेला, बाबा आमटे आदि महापुरुषों के पास स्नेह व अपनेपन की भावना थीं। इसलिए वे सभी को अपना बना सके थे।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कारण लिखिए।

Question 1.
लेखिका की लड़की के साथ रजा साहब शुद्ध हिंदी में बातें करते थे।
Answer:
क्योंकि लेखिका की बेटी बहुत खूबसूरत हिंदी बोलती थी।

Question 2.
लेखिका हफ्ते में एक बार रजा साहब के लिए भारतीय शाकाहारी खाना बनाकर भेजती थीं।
Answer:
क्योंकि उन्हें खाने का शौक था और वे दाल, चावल, रोटी व आलू की सब्जी बड़े शौक से खाते थे।

कृति ड (२) आकलन कृति

संजाल पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 20
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 19

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

निम्नलिखित कथन सत्य है या असत्य पहचानकर लिखिए।

Question 1.
लेखिका की बड़ी बेटी हेलेना हिंदी बहुत ही खूबसूरत बोलती थी।
Answer:
सत्य

Question 2.
रजा साहब के कुछ फ्रांसीसी दोस्तों ने लेखिका को उनके इस दुनिया में न होने की सूचना दी।
Answer:
असत्य

कृति ङ (३) शब्द संपदा

Question 1.
परिच्छेद में से शब्द-युग्म ढूंडकर लिखिए।
Answer:
रोटी-आलू, अंग्रेजी-फ्रेंच, शेर-गजल, दाल-चावल

Question 2.
गद्यांश में से प्रत्यययुक्त शब्द ढूँढकर लिखिए।
Answer:
भारतीय – प्रत्यय – ईय
शाकाहारी – प्रत्यय – ई

Question 3.
गद्यांश में से ऐसे दो शब्द ढूँढकर लिखिए कि जिनके वचन परिवर्तित नहीं होते।
Answer:
आलू, दोस्त

नीचे दिए हुए शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।

  1. शाकाहारी x
  2. सुंदर x

Answer:

  1. शाकाहारी x मांसाहारी
  2. सुंदर x कुरूप

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कृति ङ (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘सिर्फ चित्रकारी करना ही रजा साहब का शौक नहीं था। वे तो बहुआयामी व्यक्तित्व के स्वामी थे।’ स्पष्ट कीजिए।
Answer:
जी हाँ, रजा साहब एक बहुआयामी व्यक्तित्व के स्वामी थे। चित्रकारी व पेंटिंग उनका पेशा था। इसके अलावा उन्हें कविताओं से प्रेम था। वे बड़े चाव से पढ़ते थे। शेर, गजल व पुरानी हिंदी फिल्मी गाने सुनते थे। हर सुंदर चीज का लेखन करते थे। हिंदी भाषा बहुत ही खूबसूरती से बोलते थे। उनके मित्र-परिवार में फ्रांसीसी दोस्त भी थे। इस प्रकार रजा साहब बहुआयामी प्रतिभा के धनी व व्यक्तित्व के स्वामी थे।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 2 दो लघुकथाएँ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ Textbook Questions and Answers

सूचना के अनुसार कृतियाँ करो :

संजाल पूर्ण करो:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 1
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 6

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

उत्तर लिखो:

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 10
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 8

Question 2.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 11
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 7

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

विधानों के सामने चौखट में सही (✓) अथवा गलत (✗) चिह्न लगाओ:

Question 1.
जिह्वा ने अविवेक पूर्ण उत्तर दिया।
Answer:
(✗) गलत

Question 2.
दाँत घमंडी थे।
Answer:
(✓) सही

Question 3.
सभी अपराधियों को नियमानुसार सजा नहीं हुई।
Answer:
(✗) गलत

Question 4.
ठेकेदार पुराना था।
Answer:
(✗) गलत

Question 5.
उच्च अधिकारी ईमानदार थे।
Answer:
(✓) सही

उचित जोड़ियाँ मिलाओ:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 3
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 12

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

स्वयं अध्ययन

किसी ग्रामीण और शहरी व्यक्ति की दिनचर्या की तुलनात्मक जानकारी प्राप्त करके आपस में चर्चा करो।

भाषाबिंदु

निम्नलिखित शब्दों के आधार पर मुहावरे लिखकर उनका अपने वाक्यों में प्रयोग कीजिए।

(नाक, दाँत, गला, मुँह)

(१) नाकः
Answer:

  • नाक रगड़ना – गिड़गिड़ाना : अपनी इस अकड़ के कारण तुम्हें सभी के सामने एक दिन अपनी नाक रगड़नी पड़ेगी।
  • नाक में दम करना – बहुत परेशान करना : इन बच्चों ने सभी के नाक में दम कर दिया है।
  • नाक – भौं सिकुड़ना – घृणा करना : अच्छा हो या बुरा… उसकी तो आदत ही है, नाक – भौं सिकोड़ने की।

(२) दाँतः
Answer:

  • दाँत खट्टे करना – हरा देना : युदध में भारतीय सेना ने दुश्मनों के दाँत खट्टे कर दिए हैं।
  • दाँत पीसना – गुस्सा होना : तुम अपनी यह दाँत पीसने की आदत छोड़ दो।
  • दाँतों तले उँगली दबाना – आश्चर्य चकित होना : जादूगर का खेल देखकर सभी ने दाँतों तले उँगलियाँ दबा लीं।

(३) गला:
Answer:

  • गला फाड़ना – जोर से चिल्लाना : वह गला फाड़कर अपनी दवा का विज्ञापन कर रहा था।
  • गला काटना – हानि पहुँचाना : इस तरह का दुर्व्यवहार कर तुम दूसरों का गला काट रहे हो। यह उचित नहीं है।
  • गले का हार होना – बहुत प्रिय होना : हर बेटा अपनी माँ के गले का हार होता है।

(४) मुँह:
Answer:

  • अपना-सा मुँह लेकर रह जाना – अपमानित होने के बाद हताश होना : परीक्षा में फेल हो जाने पर वह अपना-सा मुँह लेकर रह गया।
  • मुँह बनाना – चेहरे पर अप्रसन्नता का भाव प्रकट करना : पिता जी ने मनचाही वस्तु नहीं लाई। इसलिए राहुल ने तुरंत अपना मुँह बना लिया।
  • मुँह बंद कर देना – चुप कर देना : पिता जी ने गुस्से में घर आकर सभी का मुँह बंद कर दिया था।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

उपयोजित लेखन

‘जल के अपव्यय की रोकथाम’ संबंधी चित्रकला प्रदर्शनी का आकर्षक विज्ञापन तैयार कीजिए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 9

पठनीय

‘श्रमप्रतिष्ठा का महत्त्व’ इस विषय पर निबंध लिखिए।
Answer:
श्रम यानी ‘मेहनत करना।’ श्रम ही जीवन है। श्रम ही संपत्ति है। इसलिए प्रत्येक व्यक्ति को श्रम करना चाहिए। श्रम की पूजा करनी चाहिए; तब जाकर श्रमिक को समाज में प्रतिष्ठा प्राप्त होगी। श्रम के बिना व्यक्ति सफल नहीं हो सकता। श्रम करने से ही कार्य सिद्ध होता है। परिश्रम मानवीय गुण है। श्रम करने से व्यक्ति का मन प्रसन्न रहता है। श्रम करने वाले व्यक्ति को समाज में सम्मान मिलता है। मजदूर दिनभर पुल या सड़क बनाने का काम करता है। वह सूरज की कड़ी धूप व बारिश में भी काम करता है। तब जाकर सड़क, पुल का निर्माण होता है।

किसान खेती करता है। वह दिन-रात मेहनत करता है। इसलिए सभी को खाने के लिए अनाज उपलब्ध होता है। ताजमहल का निर्माण करने में कारीगरों को कई वर्ष लगे। तब जाकर उनकी मेहनत रंग लाई व भव्य वास्तु – शिल्पकला का निर्माण किया। देश को आजादी दिलाने के लिए कई वीरों ने दिन-रात संघर्ष किया। आज विज्ञान के क्षेत्र में जो चतुर्दिक प्रगति हुई है। इसके पीछे कई वैज्ञानिकों का अथक श्रम है। यह सब उनके श्रम का ही फल है कि हम आजाद भारत में विज्ञान का सुख भोग रहे हैं। अत: स्पष्ट है कि श्रम मनुष्य जाति व राष्ट्र की उन्नति के लिए नितांत आवश्यक है।

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ Additional Important Questions and Answers

प्रश्न १ (क) निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति क (१) आकलन कृति

समझकर लिखिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 19
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 13

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कारण लिखिए।

Question 1.
अधिकारी महोदय ने ठेकेदार को कहीं और जाने के लिए कहा।
Answer:
क्योंकि उसके काम के प्रति वे संतुष्ट नहीं थे।

Question 2.
अधिकारी ने ठेकेदार का काम बंद करवाने की बात की।
Answer:
क्योंकि उसके काम में पर्याप्त सुधार नहीं आया था।

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 20
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 14

कृति क (२) आकलन कृति

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

  1. ठेकेदार
  2. अधिकारी

Answer:

  1. कौन नया था?
  2. नींव की दीवार पर किसने निगाह डाली?

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

समझकर लिखिए।

Question 1.
किसने किसको पाठ पढ़ाने का निश्चय किया?
Answer:
नए ठेकेदार ने संबंधित अधिकारी को।

Question 2.
अधिकारी किसलिए गुस्सा होते थे?
Answer:
क्योंकि वे नए ठेकेदार से रिश्वत चाहते थे।

कृति क (३) शब्द संपदा

मानक वर्तनी के अनुसार शब्द शुद्ध लिखिए।

  1. ईण्ट
  2. सम्बधित
  3. बन्द
  4. परयाप्त

Answer:

  1. इंट
  2. संबंधित
  3. बंद
  4. पर्याप्त

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

लिंग बदलिए।

  1. ठेकेदार
  2. अधिकार

Answer:

  1. ठेकेदारनी
  2. अधिकारिनी

विलोम शब्द लिखिए।

  1. नया
  2. गरम
  3. असंतोष
  4. व्यक्त

Answer:

  1. पुराना
  2. ठंडा
  3. संतोष
  4. अव्यक्त

निम्नलिखित शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. दिन
  2. गरम

Answer:

  1. दिवस
  2. उष्ण

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कृति क (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
क्या रिश्वत देना व रिश्वत लेना दोनों ही कानूनन अपराध हैं? अपने विचार लिखिए।
Answer:
जी हों, रिश्वत देना व लेना दोनों ही कानूनन अपराध हैं। इसके लिए कानून द्वारा सख्त नियम तैयार किए गए हैं। जो व्यक्ति रिश्वत लेता है उसे पकड़ने जाने पर सजा तो होती ही है, साथ ही जो रिश्वत देता है वह भी कानून की नजर में अपराधी होता है। रिश्वत के लेन-देन के कारण देश का विकास नहीं होता है और सर्वसाधारण लोगों को कई कष्ट झेलने पड़ते हैं। रिश्वत के दम पर ही कई अवैधानिक कामों को अंजाम दिया जाता है। इसलिए रिश्वत लेना व रिश्वत देना दोनों ही कानूनन अपराध हैं।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कति ख (१) आकलन कृति

किसने, किससे कहा?

Question 1.
कुछ एक भ्रष्ट अधिकारियों के कारण ही पूरा प्रशासन बदनाम होता है।
Answer:
यह वाक्य उच्च अधिकारी ने नए ठेकेदार से कहा।

गलत वाक्य सही करके लिखिए।

Question 1.
अधिकारी महोदय व उच्च अधिकारी का सार्वजनिक समारोह में सम्मान किया गया।
Answer:
ठेकेदार व उच्च अधिकारी का सार्वजनिक समारोह में सम्मान किया गया।

Question 2.
ठेकेदार ने उच्च अधिकारी महोदय को रिश्वत दे दी।
Answer:
ठेकेदार ने अधिकारी महोदय को रिश्वत दे दी।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कृति ख (२) आकलन कृति

उत्तर लिखिए।

Question 1.
इसने शिकायत की।
Answer:
नए ठेकेदार ने।

Question 2.
इसके खिलाफ शिकायत की।
Answer:
अधिकारी महोदय के खिलाफ।

Question 3.
शिकायत का नतीजा।
Answer:
अधिकारी महोदय को रिश्वत लेते हुए रंगे हाथ पकड़ लिया।

Question 4.
इसके पास शिकायत दर्ज हुई।
Answer:
उच्च अधिकारी के पास।

उचित घटनाक्रम लगाकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
उच्च अधिकारी महोदय का आगमन हुआ।
Answer:
अधिकारी महोदय निरीक्षण करने आए।

Question 2.
ठेकेदार और उच्च अधिकारी की ईमानदारी का समाचार चारों तरफ फैल गया।
Answer:
अधिकारी प्रसन्न होकर जाने लगा।

Question 3.
अधिकारी प्रसन्न होकर जाने लगा।
Answer:
उच्च अधिकारी महोदय का आगमन हुआ।

Question 4.
अधिकारी महोदय निरीक्षण करने आए।
Answer:
ठेकेदार और उच्च अधिकारी की ईमानदारी का समाचार चारों तरफ फैल गया।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

उचित जोड़ियाँ लगाइए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 24
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 15

विलोम शब्द लिखिए।

  1. बुरा
  2. उच्च
  3. एक
  4. प्रसन्न

Answer:

  1. अच्छा
  2. निम्न
  3. अनेक
  4. अप्रसन्न

अनेक शब्दों के लिए एक शब्द लिखिए।

  1. ठेका लेने वाला।
  2. नगर, संस्था आदि के अधिकारों, कर्तव्यों को कार्य रूप देना।

Answer:

  1. ठेकेदार
  2. प्रशासन

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

निम्नलिखित शब्दों के अर्थ गद्यांश के आधार पर लिखिए।

  1. परिणाम
  2. सजा

Answer:

  1. नतीजा
  2. दंड

निम्नलिखित शब्द से उपसर्ग अलग कीजिए और संबंधित उपसर्ग से अन्य दो शब्द बनाइए।

Question 1.
अधिकारी
Answer:
अधिकारी : उपसर्ग : अधि अन्य दो शब्द : अधिकरण, अधिकार

Question 2.
बदनाम
Answer:
बदनाम : उपसर्ग बद अन्य दो शब्द : बदसूरत, बदमाश

कृति ख (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘बुरे काम का बुरा नतीजा’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
हिंदी में कहा गया है कि बुरे काम का नतीजा बुरा होता है। यदि हम दूसरों के लिए गड्ढा खोदने का काम करेंगे, तो हम स्वयं ही उसमें जाकर गिरेंगे। आखिर, जैसा करोगे; वैसा भरोगे। गीता में भगवान कृष्ण ने स्वयं बताया है कि मानव को उसके कर्म का फल यही पर रहकर ही भुगतान पड़ता है। जो जैसा करता है; वैसा ही फल पाता है। यदि एक छात्र पूरे वर्ष कुछ भी पढ़ाई न करेगा, तो वह अंतिम परीक्षा में असफल हो जाएगा। अंत में उसे अपने लापरवाही का परिणाम भुगतना ही पड़ेगा। अत: स्पष्ट है कि किसी भी बुरे काम का परिणाम सदैव बुरा ही होता है।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ग (१) आकलन कृति

समझकर लिखिए।

  1. इसलिए दाँत दुस्साहसी हो गए थे।
  2. ये हो गए थे गर्व में चूर।

Answer:

  1. पंक्तिबद्ध व एकजुट रहने के कारण
  2. दाँत

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 21
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 16

Question 2.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 22
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 17

Question 3.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 23
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 18

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कृति ग (३) शब्द संपदा

नीचे लिखे शब्दों में उचित प्रत्यय लगाइए।

  1. जवान
  2. कृपा

Answer:

  1. जवान + ई – जवानी
  2. कृपा + लु – कृपालु

लिंग पहचानिए।

  1. नम्रता
  2. दाँत

Answer:

  1. स्त्रीलिंग
  2. पुल्लिंग

वचन बदलिए।

  1. मित्र
  2. मैं

Answer:

  1. मित्रगण
  2. हम

गोश में आए विलोम शब्द की जोड़ी ढूँढकर लिखिए।

  1. जवान

Answer:

  1. बद्ध

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कृति ग (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘घमंड मनुष्य के विनाश का कारण बन जाता है।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
घमंड ऐसी स्वाभाविक कुवृत्ति है जो मनुष्य का नाश कर डालती है। जिसके हृदय में घमंड होता है; वह जिंदगी में कुछ भी नहीं कर सकता है। घमंड मनुष्य का शव होता है। घमंड करने के कारण व्यक्ति को कई सारी परेशानियों का सामना करना पड़ता है। रावण वेदों का ज्ञाता था फिर भी घमंड करने के कारण उसका विनाश हो गया। दुर्योधन वीर था, फिर भी घमंड करने के कारण उसका विनाश हो गया। घमंड के कारण व्यक्ति अपने अंदर के ज्ञान को भूल जाता है और वह पतन की ओर बढ़ने लगता है। कहा भी गया है कि घमंडी का सिर नीचा होता है।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति घ (१) आकलन कृति

कारण लिखिए।

Question 1.
सभी दाँतों से थर्राते हैं।
Answer:
दाँतों के कड़े और नुकीलेपन के कारण सभी उनसे धरतेि हैं।

Question 2.
सभी दाँत निरूत्तर हो गए।
Answer:
जीभ ने उन्हें चेतावनी देते हुए कहा कि दंत चिकित्सक एक एक को बाहर कर देगा। यह सुनकर सभी दाँत निरूत्तर हो गए।

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

  1. गहरी
  2. दंत चिकित्सक

Answer:

  1. दाँतों की जड़े कैसी हैं?
  2. दाँतों को बाहर कौन कर देता है?

किसने, किससे कहा?

Question 1.
हम सब मिलकर तुझे घेरे खड़े हैं।
Answer:
यह वाक्य दाँतों ने जीभ से कहा।

Question 2.
मुझमें पूरी दुनिया को प्रभावित करने और झुकाने की क्षमता है।
Answer:
यह वाक्य दाँतों ने जीभ से कहा।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

समझकर लिखिए।

Question 1.
गद्यांश में प्रयुक्त एक काव्य पंक्ति लिखिए।
Answer:
किसी को पसंद नहीं सख्ती बयान में तभी तो दी नहीं हड्डी जबान में।

कृति घ (३) शब्द संपदा

Question 1.
निम्नलिखित गद्यांश से उपसर्ग व प्रत्यययुक्त शब्द ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:
उपसर्गयुक्त शब्द : निरूत्तर : उपसर्ग : निर
प्रत्यययुक्त शब्द : विवेकपूर्ण : प्रत्यय : पूर्ण शक्तिशाली : प्रत्यय : शाली

विलोम शब्द लिखिए।

  1. विवेक
  2. विनम्रता

Answer:

  1. अविवेक
  2. कठोरता

वचन बदलिए।

  1. जड़ें
  2. हड्डी

Answer:

  1. जड़
  2. हड्डियाँ

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कृति घ (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘विनम्रता सारे सदगुणों की नींव है’ पर आधारित अपने विचार लिखिए।
Answer:
विनम्रता मनुष्य को मिला प्रकृतिप्रदत्त एक खूबसूरत उपहार है। इसके द्वारा हम स्वयं पर ही नहीं, बल्कि दूसरों पर भी सकारात्मक प्रभाव निर्माण कर सकते हैं। विनम्रता में शांति की स्थापना करने की शक्ति होती है। वह कठोर से कठोर व्यक्ति को मृदु बनाने की क्षमता रखती है। विनम्रता के कारण मनुष्य का व्यक्तित्व ऊँचा उठता है। व्यक्ति विनम्र होकर ही योग्य पात्रता हासिल कर सकता है। विनम्र होकर समग्रता से ग्रहण करना सीखते हैं। विनम्रता के कारण हम दूसरों से जुड़ जाते हैं। जो व्यक्ति अपने जीवन में विनम्र रहता है। उसका समाज में अस्तित्व हमेशा बना रहता है। विनम्रता को स्वीकार करने के कारण ही सिद्धार्थ गौतम ‘बुद्ध’ बन गए। विनम्रता मनुष्य को महान बनाती है। अत: स्पष्ट है कि विनम्रता ही सारे सद्गुणों की नींव है।

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 4 आपण सारे एक Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

Marathi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 4 आपण सारे एक Textbook Questions and Answers

1. एका शब्दांत उत्तरे लिहा.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 1

प्रश्न 1.
एका शब्दांत उत्तरे लिहा.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 1
उत्तर:
(अ) माणसाच्या सौंदर्यात भर घालणारे – [नयनकुमार]
(आ) माणसाच्या जीवनव्यवहारात मदत करणारी- [कर्णिका]
(इ) वास घेण्याचे जास्तीचे काम करणारी – [नासिका]
(ई) जिव्हाताई यांना संपात सामील करून घेणारे – [दंतराज]
(उ) सर्वांनी ज्यांच्याकडे तक्रार केली ते – [मेंदूराजे]
(ऊ) अजिबात काम न करण्याचा आरोप असणारे – [पोटोबा]

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

2. आकृती पूर्ण करा.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 2

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 2
उत्तर:
अ.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 3

आ.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 3.1

इ.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 4

3. कारणे शोधा व लिहा.

अ. जिव्हाताई गप्प आहे, कारण…………………..
आ. पोटोबा मधून मधून गुरगुरतो, कारण ……………..

प्रश्न 1.
अ. जिव्हाताई गप्प आहे, कारण…………………..
आ. पोटोबा मधून मधून गुरगुरतो, कारण ……………..
उत्तर:
अ. जिव्हाताई गप्प आहे, कारण पोटोबा खवय्येची मोठी चीड यायला लागली आहे म्हणून.
आ. पोटोबा मधून मधून गुरगुरतो, कारण त्याला गुरगुरण्याची सवय आहे.

4. स्वमत स्पष्ट करा.

प्रश्न अ.
‘आपण सगळे शरीररूपी राज्याचे सेवक आहोत’ या विधानाबाबत तुमचे मत.
उत्तरः
उतारा 3 मधील ‘कृती 4 – स्वमत’ चे उत्तर पहा.

प्रश्न आ.
पोटाबद्दलची तक्रार सांगून सर्व इंद्रियांनी ती तक्रार करण्याची कारणे.
उत्तरः
उतारा 2 मधील ‘कृती 4 – स्वमत’ चे उत्तर पहा.

खेळूया शब्दांशी.

(अ) खालील वाक्यात योग्य विरामचिन्हे घाला.

प्रश्न अ.
तो म्हणेल तेवढचं खायची सक्ती असते माझ्यावर
उत्तर:
“तो म्हणेल तेवढचं खायची सक्ती असते माझ्यावर!”

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न आ.
हो हो आमची तयारी आहे
उत्तर:
“हो, हो आमची तयारी आहे.”

(आ) वर्गीकरण करुन तक्ता पूर्ण करा.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 5

प्रश्न 1.
भराभर, सावकाश, पोटोबाविरुद्ध, बापरे, आणि, सतत, किंवा, कशासाठी, पोटोबामुळे, स्वयंपाकघरापर्यंत, तुमच्याबद्दल, अथवा, अबब
उत्तर:

क्रियाविशेषण अव्ययशब्दयोगी अव्ययउभयान्वयी अव्ययकेवलप्रयोगी अव्यय
भरभर,
सावकाश,
सतत
पोटाबाविरुद्ध,
कशासाठी,
पोटोबामुळे,
स्वयंपाक
घरापर्यंत,
तुमच्याबद्दल
आणि, किंवा, बापरे, अबब अथवा

 

बापरे, अबब

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

(इ) खालील शब्दांसाठी पाठात वापरलेले शब्द लिहा.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 6

प्रश्न 1.
खालील शब्दांसाठी पाठात वापरलेले शब्द लिहा.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 6
उत्तर:
(अ) कान – [कर्णिका]
(आ) नाक – [नासिका]
(इ) हात – [हस्तकराज]
(ई) पाय – [पदकुमार]
(उ) जीभ – [जिव्हाताई]

उपक्रम :
1. ‘आधी पोटोबा मग विठोबा’ ही, म्हण या पाठात आली आहे. याप्रमाणे शरीर अवयवांशी संबंधित असणाऱ्या इतर म्हणी शोधा व लिहा.
2. या पाठाचे नाट्यीकरण वर्गात सादर करा.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

Marathi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 4 आपण सारे एक Important Additional Questions and Answers

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.
कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील कृती पूर्ण करा.
उत्तर:
i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 7

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 8

प्रश्न 2.
चौकटी पूर्ण करा.
उत्तर:
i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 9

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 10

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट
(नाटिकेतील नावे)
‘ब’ गट
(अवयवांची नावे)
1.  नासिका(अ) डोळे
2.  कर्णिका(आ) जीभ
3.  नयनकुमार(इ) पाय
4. जिव्हाताई(ई) नाक
5.  हस्तकराज(उ) कान
6.  पदकुमार(ऊ) हात

उत्तर:

‘अ’ गट
(नाटिकेतील नावे)
‘ब’ गट
(अवयवांची नावे)
1.  नासिका(ई) नाक
2.  कर्णिका(उ) कान
3.  नयनकुमार(अ) डोळे
4. जिव्हाताई(आ) जीभ
5.  हस्तकराज(ऊ) हात
6.  पदकुमार(इ) पाय

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 4.
वेब पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 11

प्रश्न 5.
असे कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.

  1. “या! या!! रामराव, आज स्वारी कशी आली इकडे?”
  2. “अरे, अरे, एका दमात किती प्रश्न विचारता शामराव?”

उत्तर:

  1. असे शामराव रामरावांना म्हणाले.
  2. असे रामराव शामरावांना म्हणाले.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील कृती पूर्ण करा.
उत्तर:
(i)
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 12

(ii)
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 13

प्रश्न 2.
एका शब्दात उत्तरे लिहा.
उत्तर:

  1. पोटोबाची चीड येणारी – [जिव्हाताई]
  2. पोटोबाला दिलेली उपमा – [खवय्या]
  3. मानसन्मान याला मिळतो – [पोटोबा]
  4. सारी धडपड कशासाठी – [पोटासाठी]
  5. त्या पोटोबामुळे आपली होते – [फरफट]

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 14

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 15

iii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 16

प्रश्न 4.
खालील वेब पूर्ण करा.
उत्तर:
i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 17

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 18

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्यातील विरामचिन्हे ओळखून त्यांची नावे लिहा. अरे, अरे, एका दमात किती प्रश्न विचारता शामराव ?
उत्तरः

विरामचिन्हेविरामचिन्हाचे नाव
(,)स्वल्पविराम
(?)प्रश्नचिन्ह

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांत योग्य विरामचिन्हे वापरुन वाक्य पुन्हा लिहा.

  1. या या शामराव आज स्वारी कशी आली इकडे
  2. चला चला कामाचं बघू नंतर आधी पोटोबा मग विठोबा

उत्तर:

  1. “या! या!! शामराव, आज स्वारी कशी आली इकडे?”
  2. “चला, चला, कामाचं बघू नंतर. आधी पोटोबा, मग विठोबा.”

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे लिंग बदलून लिहा.

  1. बाबा
  2. कुमार
  3. ताई
  4. बाई
  5. तो

उत्तर:

  1. आई
  2. कुमारी
  3. दादा
  4. पुरुष
  5. ती

प्रश्न 4.
खालील वाक्यांचे प्रकार ओळखून लिहा.

  1. काय सांगू बाई!
  2. आज स्वारी कशी आली इकडे ?

उत्तर:

  1. उद्गारार्थी वाक्य
  2. प्रश्नार्थी वाक्य

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
‘आधी पोटोबा मग विठोबा’ ही म्हण या पाठात आली आहे. याप्रमाणे शरीर अवयवांशी संबंधित असणाऱ्या इतर म्हणी लिहा. (विदयार्थी यापेक्षा वेगळ्या म्हणी लिहू शकतात.)
उत्तर:

  1. हातच्या कंकणाला आरसा कशाला?
  2. कानामागून आली अन् तिखट झाली.
  3. अंथरुण पाहून पाय पसरावेत.
  4. आठ हात लाकूड, नऊ हात ढलपी.
  5. आपला हात जगन्नाथ,
  6. आपले नाक कापून दुसऱ्याला अपशकुन.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 19

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 20

iii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 21

iv.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 22

प्रश्न 2.
खालील चौकटी पूर्ण करा.
उत्तर:

  1. माणसाच्या जीवनव्यवहाराला मदत करणारी – [कर्णिका]
  2. माणसाला श्वासाशिवाय जगू न देणारी – [नासिका]
  3. माणसांच्या जीवनाला अर्थ देणारी – [जिव्हाताई]

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 2.
खालील वेब पूर्ण करा.
उत्तर:
i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 23

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 24

iii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 25

प्रश्न 2.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न i.
सर्व अवयव कोणाविरुद्ध संप करणार आहेत?
उत्तर:
सर्व अवयव पोटोबाविरुद्ध संप करणार आहेत.

प्रश्न ii.
नाना तहेची चव मानव कोणामुळे चाखू शकतो?
उत्तर:
नाना त-हेची चव मानव जिव्हाताईमुळे चाखू शकतो.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 3.
कंसात दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून रिकाम्या जागा भरा.

  1. जो उठतो तो, ‘कशासाठी? पोटासाठी’, म्हणत आम्हांला ………………….. घेतो. (बजावून, राबवून, दामटवून, धाकात)
  2. म्हणजे मग त्या पोटोबाला चांगलीच ………………………. घडेल. (शक्कल, नक्कल, अक्कल, अद्दल)

उत्तर:

  1. राबवून
  2. अद्दल

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्यांतील अव्यये ओळखून लिहा.
i. श्वास घेतल्याशिवाय माणूस जगू शकेल का?
ii. तिचं म्हणणं आहे, की पोटोबा खवय्ये काहीच काम करत नाहीत.
उत्तर:
i. शिवाय
ii. की

प्रश्न 2.
खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.
उत्तर:
1. राबवून घेणे – दुसऱ्यांकडून जबरदस्तीने काम करून घेणे.
वाक्य : मालक नोकरांना राबवून घेतात.

2. अद्दल घडणे – शिक्षा होणे, कानउघडणी होणे.
वाक्यः सतत खात राहणाऱ्या दादाला आज काहीच खाण्यास न मिळाल्याने चांगलीच अद्दल घडली.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 3.
खालील वाक्यांतील क्रियाविशेषण अव्यये शोधून लिहा.

  1. अगं ही बडबडी, पोटाबद्दल तक्रार करतीय.
  2. रात्रंदिवस श्वास घेण्याचं कार्य सतत चालूच असतं.
  3. मी नेहमी बघण्याचं काम करतो.
  4. आपण सारेजण अनेक कामे करतो.

उत्तर:

  1. बडबडी
  2. सतत
  3. नेहमी
  4. अनेक

प्रश्न 4.
खालील शब्दांना ‘यात’ प्रत्यय जोडून शब्द पुन्हा लिहा.

  1. म्हणणे
  2. बोलणे
  3. माझं
  4. गुरगुरणे
  5. सौंदर्य
  6. ऐकणे
  7. तुझा
  8. जगणे
  9. खाणारे
  10. घरटे
  11. देणे
  12. विचारणे

उत्तर:

  1. म्हणण्यात
  2. बोलण्यात
  3. माझ्यात
  4. गुरगुरण्यात
  5. सौंदर्यात
  6. ऐकण्यात
  7. तुझ्यात
  8. जगण्यात
  9. खाणाऱ्यात
  10. घरट्यात
  11. देण्यात
  12. विचारण्यात

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 5.
खालील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दांची जात ओळखा.

  1. मी नेहमी बघण्याचं काम करतो.
  2. आमची तयारी आहे संप करण्याची.
  3. माणसाच्या सौंदर्यात भर घालतो, तो मीच.
  4. पोटोबा मात्र आयते बसून खातात.

उत्तर:

  1. मी – सर्वनाम, काम – नाम
  2. आमची – सर्वनाम, संप – नाम
  3. माणूस – नाम, मी – सर्वनाम
  4. पोटोबा – नाम, आयते – विशेषण

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
पोटोबाबद्दलची तक्रार सांगून सर्व इंद्रियांनी ती तक्रार करण्याची कारणे सांगा.
उत्तरः
‘पोटोबा हे फक्त खवय्ये आहेत ते काहीच काम करत नाहीत उलट सर्वांवर गुरगुरतात’ अशी सर्व इंद्रियांची तक्रार आहे. कारण प्रत्येक इंद्रिय काही ना काही काम करत आहे. नासिका रात्रंदिवस श्वास घेण्याचं कार्य करते. नयनकुमार सतत बघण्याचं काम करतात, तसेच माणसाच्या सौंदर्यात भर घालण्याचे काम करतात. कर्णिका ऐकण्याचं काम करते. जिव्हाताईमुळे माणसाच्या जीवनात अर्थ आहे. ती गोड बोलते, नाना त-हेच्या पदार्थांची चव चाखते. यांपैकी पोटोबा कोणतेच काम करत नसल्याने व सर्वांवर फक्त गुरगुरण्याचे काम करत असल्याने सर्व मेंदूराजेसाहेबांकडे तक्रार करणार आहेत.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
चौकटी पूर्ण करा.
उत्तरः

  1. सर्वजण मेंदूराजाकडे जाताच – [मेंदूराजे तातडीने सभा घेतात.]
  2. जीवनरस न मिळाल्याने – [सर्वांचे चेहरे सुकून गेले.]
  3. पोटोबांनी खोटं ठरवलेली तक्रार – [मी काम करत नाही.]

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
उत्तरः

  1. मेंदूराजांचा जयजयकार करणारे – [सर्वजण]
  2. सर्वांना बसायला सांगणारे – [मेंदूराजे]
  3. पोटोबांना दिलेली उपाधी – [प्रधान गुरगुरणे]
  4. पोटोबांना ‘प्रधान’ बोलणारे – [मेंदूराजे]
  5. केव्हाच हजर झालेले – [पोटोबा]

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 3.
खालील वेब पूर्ण करा.
उत्तरः
i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 26

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 27

iii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 28

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
पुढील कृती पूर्ण करा.

i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 29
ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 30

प्रश्न 2.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न i.
सर्व इंद्रियांनी कोणाचा जयजयकार केला?
उत्तरः
सर्व इंद्रियांनी मेंदूराजेसाहेबांचा जयजयकार केला.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न ii.
पोटोबा ‘महाराज’ असा उल्लेख कोणाचा करतात?
उत्तर:
पोटोबा ‘महाराज’ असा उल्लेख ‘मेंदूराजेसाहेबांचा’ करतात.

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 31

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 32

iii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 33

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. बसा
  2. हजर
  3. खोटं
  4. सेवक

उत्तर:

  1. उठा
  2. गैरहजर
  3. खरं
  4. मालक

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दांचे विरोधी शब्द वापरून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न i.
मी केव्हाच हजर आहे महाराज.
उत्तर:
मी कधीच गैरहजर नसतो महाराज.

प्रश्न ii.
आपण सारेच या शरीररूपी राज्याचे सेवक आहोत.
उत्तर:
आपण सारेच या शरीररूपी राज्याचे मालक आहोत.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 3.
खालील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दांचे वचन बदलून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न i.
जीवनरस मिळाला नाही म्हणून त्यांचे चेहरे बघा कसे सुकून गेलेत.
उत्तरः
जीवनरस मिळाला नाही म्हणून त्यांचा चेहरा बघा कसा सुकून गेलाय.

प्रश्न ii.
ती माझी सवय आहे.
उत्तर:
त्या माझ्या सवयी आहेत.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 4.
खालील वाक्यांत विरामचिन्हांचा वापर करून वाक्य पुन्हा लिहा.

प्रश्न i.
पोटोबा या सर्व मंडळींची तुमच्याबद्दल तक्रार आहे की तुम्ही अजिबात काम करत नाही.
उत्तर:
“पोटोबा, या सर्व मंडळींची तुमच्याबद्दल तक्रार आहे, की तुम्ही अजिबात काम करत नाही.”

प्रश्न ii.
आपण सारे एक आपण सारे एक.
उत्तर:
आपण सारे एक! आपण सारे एक!!

प्रश्न 5.
खालील वाक्यांतील वाक्प्रचार ओळखून लिहा.

प्रश्न i.
महाराज बोलताना जरा बेअदबी होतेय,
उत्तर:
बेअदबी होणे.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न ii.
आता आम्ही तुमच्याविषयी कधीही कुरकुर करणार नाही.
उत्तर:
कुरकुर करणे.

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
‘आपण सारे शरीररूपी राज्याचे सेवक आहोत’ या विधानाबाबत तुमचे मत स्पष्ट करा.
उत्तरः
आपले शरीर ही एक संस्था आहे. या संस्थेतील सर्व इंद्रिये एकमेकांवर अवलंबून आहेत. प्रत्येकाचे काम वेगवेगळे आहे. प्रत्येकाने केलेल्या कार्यावर आपले शरीर चालते. पण प्रत्येक इंद्रियाचे कार्य करण्यास लागणारी ऊर्जा ही अन्नाद्वारे मिळते. आपणास भूक लागली की आपण जेवतो, जेवल्यानंतर पोटातील अन्नावर प्रक्रिया होऊन त्याचे रूपांतर ऊर्जेत होऊन त्यावर वेगवेगळी इंद्रिये चालतात व शरीराचे काम चालते.

ज्याप्रमाणे राज्याचा राजा असेल तरच राज्याचे कार्य वेगवेगळ्या अधिकाऱ्यांकडून केले जाते. त्याचप्रमाणे पोटाला भूक लागली की आपण जेवतो. जेवल्यावर अन्नाच्या रूपाने प्रत्येक इंद्रियांना ऊर्जा मिळून शरीराचे कार्य चालते. पोटाला भूकच नाही लागली, आपण जेवलोच नाही, तर कार्य होण्यास लागणारी ऊर्जा न मिळाल्याने शरीराचे कार्य चालणारच नाही. म्हणूनच म्हणावेसे वाटते की, सर्व इंद्रिये ही साऱ्या शरीररूपी राज्याचे सेवक आहेत.

आपण सारे एक Summary in Marathi

पाठपरिचय :

आपले शरीर ही एक परिसंस्था आहे. त्यातील सर्व इंद्रिये या परिसंस्थेचे घटक आहेत. ही सर्व इंद्रिये आपले स्वत:चे नेमून दिलेले काम चोख करत असतात. या सर्व इंद्रियांवर आपले शरीर चालते. या शरीररूपी राज्यातील ही सर्वच इंद्रिये परस्परांना अनुकूल व महत्त्वाची असतात. या सर्व इंद्रियांनी परस्परांची काळजी घेतली तर आरोग्य कसे उत्तम राहते, हे या छोट्या नाटिकेतून सहज सोप्या शब्दांतून लेखिकेने पटवून दिले आहे. पर्यायाने आपले कुटुंब, परिसर, देश यांच्यासाठी हा पाठ एकात्मतेचा संदेश देतो.

Our whole body is an organisation and organs are its elements. All organs function properly. Our body works because of these organs. All organs are very important. If all organs work hand in hand and take care of each other then health will be perfect, this message has been given through this play. Ultimately the message that has been given is for unity of family, locality & Nation.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

शब्दार्थ :

  1. फेरी – फेरफटका, प्रदक्षिणा – a round, a trip
  2. दम – श्वास, धाप – breath, gasping
  3. फिरस्ती – प्रवास – travel
  4. अवयव – शरीराचे भाग – body part
  5. गमतीदार – मनोरंजक, मजेशीर – funny, joyous
  6. संवाद – संभाषण – conversation
  7. उदास – खिन्न, निराश – gloomy, sad
  8. सारी – सर्व – all
  9. धडपड – खटपट, जोरदार – struggle
  10. प्रयत्न सक्ती – जबरदस्ती, जुलूम – compulsion
  11. गुरगुरणे – (पोटात) गुरगुर आवाज होणे – to rumble (in the belly)
  12. खवय्ये – खाणारे, खादाड – very greedy
  13. कार्य – काम – work
  14. राबवणे – एखादयाकडून – to force selfishly
  15. जबरदस्तीने काम a person to work
  16. करून घेणे – hard
  17. नाना – वेगवेगळ्या – different
  18. चाखणे – चव घेणे, आस्वाद घेणे – to test
  19. दंत – दात – tooth
  20. बेअदबी – अपमान – disrespect, insuct
  21. कसूर – निष्काळजीपणा – negligence

वाक्प्रचार :

  1. पोटोबाची पूजा करणे – खाणे, जेवणे
  2. पोटासाठी वणवण हिंडणे – अन्न मिळवण्यासाठी कष्ट करणे
  3. फरफट होणे – गैरसोय होणे राबवून घेणे – दुसऱ्याकडून जबरदस्तीने काम
  4. करवून घेणे आयते बसून खाणे – काही काम न करता बसून खाणे
  5. अद्दल घडणे – शिक्षा होणे बेअदबी होणे – अवमान होणे
  6. कसूर माफ करणे – गुन्हा माफ करणे
  7. कुरकुर करणे – तक्रार करणे

टिपा :

  • आधी पोटोबा, मग विठोबा (एक म्हण) – प्रथम भूक लागली म्हणून जेवणे व नंतर देवाची पूजा करणे.
  • संप – अधिक मजुरी, अधिक सवलती मिळवण्यासाठी किंवा अन्यायाविरुद्ध कर्मचारी वर्गाने पुकारलेले कामबंद आंदोलन.

 

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 9 झुळूक Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक (कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 9 झुळूक Textbook Questions and Answers

1. आकृत्या पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आकृत्या पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 1.1
उत्तरः
अ.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 2.1

आ.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 2.2

इ.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 2.3

2. योग्य पर्याय निवडून वाक्य पूर्ण करा.

प्रश्न अ.
झुळकेला स्वैर झुकावे वाटते, कारण …………….

  1. तिला स्वातंत्र्य हवे असते.
  2. तिला सर्वत्र हिंडायचे असते.
  3. तिचे मन तिकडे ओढ घेते.
  4. तिला लोक आमंत्रण देतात.

उत्तरः
झुळकेला स्वैर झुकावे वाटते, कारण तिचे मन तिकडे ओढ घेते.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

प्रश्न आ.
वेळूच्या वनात अलगूज वाजते, कारण …………………

  1. झुळूक स्वत:च गाणे गाते.
  2. तिथे गुराखी अलगूज वाजवतो.
  3. तिथे ध्वनिफित लावलेली असते.
  4. झुळूकेच्या स्पर्शामुळे वेळूतून अलगूजाचा आवाज निघतो.

उत्तरः
वेळूच्या वनात अलगूज वाजते, कारण झुळूकेच्या स्पर्शामुळे वेळूतून अलगूजाचा आवाज निघतो.

3. परिणाम लिहा.

प्रश्न 1.
परिणाम लिहा.
उत्तरः
अ. झुलकेने कलिकेला स्पर्श केला – [का कळी फुलून सुगंध पसरतो]
आ. बकुळीच्या फुलांना स्पर्श केला – [डाहामध्य बकुळीची फुले शिंपतात]

4. खालील शब्दसमूहांचा तुम्हांला समजलेला अर्थ लिहा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दसमूहांचा तुम्हांला समजलेला अर्थ लिहा.
उत्तरः
अ. चुकलीमुकली लकेर – झुळझुळ झऱ्यावर झुळूक येते व झऱ्याच्या ओघाने झुळूकेचे गाणे ही चौफेर पसरते.
आ. पाचूचे मखमली शेत – पाचू या रत्नासारखे हिरवेगार असलेले मऊशार शेत.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

5. एक ते दोन शब्दांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
एक ते दोन शब्दांत उत्तरे लिहा.
उत्तरः
अ. झुळूकेने भेट दिलेली नैसर्गिक ठिकाणे – [नदी, झरा]
आ. कवितेतील वर्णनावरून कवीने वर्णन केलेला ऋतु – [उन्हाळा]
इ. झुळूकेचा विश्रांतीचा प्रहर – [तिन्हीसांजा]

खेळूया शब्दांशी

प्रश्न अ.
कवितेतील यमक जुळणाऱ्या शब्दांच्या जोड्या शोधून लिहा.
उत्तरः

  1. व्हावे – झुकावे
  2. काठी – पाठी
  3. हळूवार – पसार
  4. अलगूज – हितगूज

प्रश्न आ.
खालील शब्दांना कवितेतील शब्द शोधा.
उत्तरः

  1. छोटी – सानुली
  2. बोट – अंगुली
  3. ताजेपणा – टवटवी
  4. पावा – अलगूज

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

इ. तुमच्या शब्दांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
झुळूकेची परोपकरारी वृत्ती तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तरः
‘झुळूक’ या कवितेत कवीला वाऱ्याची झुळूक होऊन विविध गमती जमती करायच्या आहेत. परोपकारी वृत्तीने फिरता फिरता सर्वांना मदत करायची आहे. कळीला हळूच फुलवायचे आहे. फुलाचा सुगंध सर्वत्र पसरवायचा आहे. झऱ्याची गोड लकेर चौफेर पसरवायची आहे. वेळूच्या वनात जाऊन अलगद बासरीचे मधुर स्वर काढून आनंदाचे वातावरण निर्माण करायचे आहे. कणसांना फुलवायचे आहे. बकुळीचे पखरण करायची आहे. जांभळे गाळायची आहे. दमलेल्या, थकलेल्या चेहऱ्यावर गार वाऱ्याचा स्पर्श करून टवटवी आणायची आहे.

प्रश्न आ.
प्रस्तुत कविता आवडण्याचे वा न आवडण्याचे कारण सांगा.
उत्तरः
प्रस्तुत कविता ‘दामोदर कारे’ यांनी लिहिली असून, ती मला खूप आवडली. कविता आवडण्याची प्रमुख कारणे अशी की, कवितेची शब्दरचना अत्यंत साधी आहे. समर्पक शब्दमांडणी असल्याने कवितेत गेयता आहे. कवितेला आशयसौंदर्य प्राप्त झाले आहे. कवीची ‘झुळूक’ होऊन गमती जमती करण्याची कल्पना, परोपकारी वृत्ती यामुळे कविता अर्थपूर्ण झाली आहे. कवितेत चुकलीमुकली, झुळझुळ व यमक साधणाऱ्या शब्दांमुळे नादमाधुर्य निर्माण झाले आहे. कवितेतील स्वच्छंदपणा, स्वैरपणा मनाला भावतो.

कल्पक होऊया.

प्रश्न 1.
‘तुम्ही पक्षी आहात’ अशी कल्पना करून तुम्हांला स्वच्छंदीपणे कोणकोणत्या गोष्टी करायला आवडतील, ते लिहा.
उत्तरः
पक्षी होऊन मी घराघरांवरून उडेन. आकाशाशी मैत्री करेन स्वच्छंद विहार करेन. झाडांवरील पिकलेली गोड फळे खाईन. उंच उंच झाडावर झोके घेईन. घरांच्या कौलावर, मनोऱ्यांवर, उंच उंच डोंगरांवरील झाडांवर बसेन. मुक्तपणे सर्वत्र फिरून परीसर पाहीन. सर्वत्र बिया टाकून झाडे निर्माण करीन. रानावनात हिंडेन व गोड गाणी गाईन.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

चला संवाद लिहूया.

प्रश्न 1.
नदी व झाड या दोघांमधील संवादाची कल्पना करून संवादलेखन करा.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 3
नदी: ……………………………………………………………………
झाड: …………………………………………………………………..
नदी: ……………………………………………………………………
झाड: ……………………………………………………………………
नदी: ……………………………………………………………………
झाड: ……………………………………………………………………

Class 8 Marathi Chapter 9 झुळूक Additional Important Questions and Answers

पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 4

प्रश्न 2.
रिकाम्या जागा भरा.
1. हळु थबकत जावे कधी ……………. घेत. (आडोसा, आधार, कानोसा)
2. कधी ………………. वा कधी भरारी थेट. (चालत फिरत, रमत गमत, हसत हसत)
उत्तरः
1. कानोसा
2. रमत गमत

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

प्रश्न 3.
रिकाम्या जागेत योग्य शब्दांचा पर्याय निवडा व पंक्ती पूर्ण करा.
1. वाटते सानुली …………… झुळूक मी व्हावे. (मंद/गार)
2. घेईल ओढ मन तिकडे …………… झुकावे. (खोल/स्वैर)
उत्तर:
1. मंद
2. स्वैर

प्रश्न 4.
घटना क्रम लिहा.
उत्तर:

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 5

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 6

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
झुळूक कोणाच्या मुखावर टवटवी आणणार आहे?
उत्तरः
दिवसभर जो राबून दमला असेल, त्याच्या मुखावर झुळूक टवटवी आणणार आहे.

प्रश्न 2.
झुळूक विसावा केंव्हा घेईल?
उत्तरः
झुळूक विसावा तिन्हीसांजेला घेईल.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. टवटवीअ. तीरी
2. भुळभुळआ. झरा
3. झुळझुळइ. तरंग
4. मखमलीई. मुखावर

उत्तरः

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. टवटवीई. मुखावर
2. भुळभुळअ. तीरी
3. झुळझुळआ. झरा
4. मखमलीइ. तरंग

कृती 3: काव्यसौंदर्य.

प्रश्न 1.
खालील काव्यपंक्तींचे भावसौंदर्य स्पष्ट करा.
वाटते सानुली मंद झुळूक मी व्हावे
घेईल ओढ मन तिकडे स्वैर झुकावे
उत्तरः
‘झुळूक’ या कवितेत कवी ‘दामोदर कारे’ यांनी आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर कोठे कोठे जाता येईल याचे वर्णन केले आहे. कवीला वाटते की आपण एक लहानशी, मंद झुळूक होऊन जेथे मन ओढ घेईल तेथे जावे. कधी बाजारात, कधी नदीकाठी, कधी बागेत, पडक्या वाड्याच्या मागे कानोसा घेत घेत जावे. रमत गमत किंवा भरारी मारून सर्वत्र फिरावे.

विविध ठिकाणी रमत गमत जाण्याचा भाव, मौजमजा करण्याची भरारी घेण्याची कल्पना कवितेचे भावसौंदर्य वाढविते. काठी-पाठी, घेत-थेट, व्हावे-झुकावे या शब्दांचे यमक साधले आहे.

प्रश्न 2.
खालील पंक्तीतील आशय स्पष्ट करा.
वेळूच्या कुंजी वाजवुनी अलगूज
कणसांच्या कानी सांगावे हितगुज
शिंपावी डोही फुले बकुळीची सारी
गाळुनी जांभळे पिकली भुळभुळ तीरी
उत्तर:
‘दामोदर कारे’ यांना झुळूक होऊन विविध गमती जमती करायच्या आहेत. वेळूच्या वनात जाऊन झुळूक होऊन हलकीच बासरी वाजवायची आहे. खरे तर बांबुच्या या वनात झुळूकेचा स्पर्श होताच बासरीचे सूर निघणार आहेत. कणसाच्या कानात गुजगोष्टी करायच्या आहेत. हलकाच स्पर्श करून बकुळीची सर्व फुले शिंपायची आहेत. झुळूकीने पिकलेल्या जांभळांचा वर्षाव करायचा आहे.

वेळूच्या वनातील अलगूज या शब्दरचनेने कवितेचे अर्थ सौंदर्य वाढले आहे. कवीची कल्पना रंजक असल्याने कविता रसपूर्ण झाली आहे. अलगुज-हितगुज, सारी-तीरी या शब्दांचे यमक साधले आहे.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

प्रश्न 3.
तुम्ही झुळूक झालात तर …………… काय काय कराल? तुमच्या शब्दांत अभिव्यक्त व्हा.
उत्तरः
झुळूक होणे मला आवडेल. मी झुळूक झालो तर ‘व्हॅली ऑफ फ्लॉवर’ ला भेट देईन व सगळा सुगंध पसरवीन रानावनात एकटे फिरून येईन व गाभुळलेल्या चिंचा पाडीन. त्या चिंचा मुलांसाठी भेट असतील. प्रातः सकाळी पारिजातकाचा सडा शिंपडीन. रखरखत्या उन्हात सर्व जीवांना गारवा देऊन त्यांचे मन प्रसन्न करीन.

दिलेल्या मुद्यांच्या आधारे कवितेसंबंधी पुढील कृती सोडवा.

1. कवी/कवयित्री – दामोदर कारे
2. कवितेचा रचनाप्रकार – कल्पनारंजक कविता
3. कवितेचा विषय – आपण वाऱ्याची झुळूक झाले तर निरनिराळ्या ठिकाणी फिरू, मौजमजा करू अशी कवी कल्पना आहे.
4. कवितेतून व्यक्त होणारा भाव (स्थायी भाव) – कल्पनारंजनाद्वारे ‘झुळूक’ या कवितेत परोपकार भाव निदर्शित होतो.

5. कवी/कवयित्री लेखन वैशिष्ट्ये – अत्यंत साधी, सोपी, सरळ शब्दरचना आहे. कवितेत स्वच्छंदीपणा, स्वैरपणा असूनही परोपकारी वृत्ती जोपासली आहे. निसर्गाशी नाते बांधण्याची कल्पना अप्रतिम आहे. कल्पनारंजन रंजक आहे.

6. कवितेतून व्यक्त होणारा विचार – वाऱ्याची झुळूक होऊन नदीच्या काठी फिरावे, फुलांचा सुगंध दिशादिशांतून उधळावा. निसर्गात रममाण व्हावे, शेतात जावे व बकुळाची पखरण करावी. जांभळे गाळावी व स्वच्छंदपणे बागडावे. तिन्हीसांजेला विश्रांती घ्यावी असे सुंदर विचार कवितेतून मांडले आहेत. परोपकार वृत्तीने सर्वांना आनंद दयावा हा ही विचार सुंदर आहे. कवितेतील आवडलेली ओळ – दिनभरी राबुनी दमला दिसता कोणी टवटवी मुखावर आणावी बिलगोनी.

7. कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे – कवितेची शब्दरचना अत्यंत साधी असून समर्पक शब्दमांडणी आहे. झुळूक होऊन गमती जमती करण्याची कल्पना, परोपकारी वृत्ती यामुळे कविता अर्थपूर्ण झाली आहे. कवितेतील स्वच्छंदपणा, स्वैरपणा मनाला भावतो.

8. कवितेतून मिळणारा संदेश – झूळूक होऊन परोपकारी वृत्तीने फिरून सर्वांना मदत करणे, बासरीचे मधूर स्वर काढून आनंदाचे वातावरण निर्माण करणे व श्रमलेल्यांच्या चेहऱ्यावर टवटवी आणणे ईत्यादी गोष्टी आपल्याला वास्तव जीवनात करता येतील असा संदेश कवितेतून मिळतो.

खालील काव्यपंक्तीचे रसग्रहण करा.

प्रश्न 1.
वाटते सानुली मंद झुळूक मी व्हावे
घेईल ओढ मन तिकडे स्वैर झुकावे
कधी बाजारी कधी नदीच्या काठी
राईत कधी वा पडक्या वाड्यापाठी
हळु थबकत जावे कधी कानोसा घेत
कधी रमत गमत वा कधी भरारी थेट
उत्तरः
‘झुळूक’ या कवितेत कवी ‘दामोदर कारे’ यांनी आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर कोठे कोठे जाता येईल, काय काय पाहता येईल आणि कोणकोणत्या गमती जमती करता येतील याचे मजेदार वर्णन केले आहे. कवीला वाटते की आपण एक लहानशी मंद झुळूक होऊन जेथे मन ओढ घेईल तेथे जावे. कधी बाजारात, कधी नदीकाठी, कधी बागेत, पडक्या वाड्याच्या मागे कानोसा घेत घेत जावे. रमत गमत किंवा भरारी मारून सर्वत्र स्वच्छंदपणे हिंडावे. विविध ठिकाणी रमत गमत जाणे, भरारी घेणे या कल्पनेनेच कवितेचे भावसौंदर्य वाढले आहे. काठी-पाठी, घेत-थेट, व्हावे-झुकावे या शब्दांनी यमक साधले आहे.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

प्रश्न 2.
लावूनी अंगुली कलिकेला हळुवार
ती फुलून बघे तो व्हावे पार पसार
परि जाता जाता सुगंध संगे न्यावा
तो दिशादिशांतुनी फिरता उधळुनी दयावा.
उत्तर:
‘झुळूक’ या कवितेत कवी ‘दामोदर कारे’ यांनी आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर कोठे कोठे जाता येईल, काय काय पाहता येईल आणि कोणकोणत्या गमती जमती करता येतील याचे मजेदार वर्णन केले आहे.

प्रसिद्ध कवी दामोदर कारे यांची कल्पनाशक्ती अप्रतिम आहे. झुळूक होऊन कवीला कळीला बोट लावायचे आहे. ती फुलायला लागताच तेथून पसार व्हायचे आहे. पण जाता जाता मात्र सुगंध बरोबर न्यावा व चारही दिशांना उधळावा असे त्याला वाटते. कळीला फुलवणे, त्याचा सुगंध दरवळणे या नैसर्गिक घटना दर्शवून काव्यसौंदर्य वाढविले आहे. हळुवार-पसार, न्यावा – दयावा शब्दांचे यमक साधले आहे.

प्रश्न 3.
गाण्याची चुकलीमुकली गोड लकेर
झुळझुळ झऱ्याची पसरावी चौफेर
शेतात पाचुच्या, निळ्या नदीवर शांत
खुलवीत मखमली तरंग जावे गात
उत्तरः
‘झुळूक’ या कवितेत कवी ‘दामोदर कारे’ यांनी आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर कोठे कोठे जाता येईल, काय काय पाहता येईल आणि कोणकोणत्या गमती जमती करता येतील याचे मजेदार वर्णन केले आहे.

‘झुळूक’ कवितेत दामोदर कारे यांना झुळूक होऊन ठिकठिकाणी जायचे आहे. झुळूकीने झऱ्याच्या गाण्याची लकेर चौफेर पसरवायची आहे. पाचूच्या शेतात जायचे आहे. हिरव्यागार शेतातून फिरायचे आहे. निळ्याशांत नदीवर झुळूकीने मखमली तरंग खुलवायचे आहेत. गात गात सर्वत्र हिंडायचे आहे. पाचुचे शेत या रूपकाने कवितेचे सौंदर्य वाढले आहे. निळे, गोड, मखमली या विशेषणांनी कवितेचे भावसौंदर्य वाढले आहे. लकेर-चौफेर हे यमक साधले आहे.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

प्रश्न 4.
वेळूच्या कुंजी वाजवुनी अलगूज
कणसांच्या कानी सांगावे हितगूज
शिंपावी डोही फुले बकुळीची सारी
गाळुनी जांभळे पिकली भुळभुळ तीरी
उत्तरः
‘झुळूक’ या कवितेत कवी ‘दामोदर कारे’ यांनी आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर कोठे कोठे जाता येईल, काय काय पाहता येईल आणि कोणकोणत्या गमती जमती करता येतील याचे मजेदार वर्णन केले आहे. वेळूच्या वनात जाऊन हलकीच बासरी वाजवायची, कणसाच्या कानात गुजगोष्टी करायच्या, बकुळीची फुले डोहात शिंपायची व पिकलेली जांभळे झुळूकीने खाली पाडायची. बांबूच्या बनात झुळूकीचा प्रवेश होताच बासरीचे हलके सूर निघतील, ही कल्पनाच किती सुंदर आहे. निसर्गातल्या घटकांचे वर्णन सांगून कवितेच्या अर्थसौंदर्यात भर घातली आहे. अलगूज-हितगूज, सारी-तीरी या शब्दांचे यमक साधले आहे.

प्रश्न 5.
दिनभरी राबुनी दमला दिसता कोणी
टवटवी मुखावर आणावी बिलगोनी
स्वच्छंद अशा या करुनी नाना मौजा
घ्यावया विसावा यावे मी तिन्हीसांजा
उत्तरः
‘झुळूक’ या कवितेत कवी ‘दामोदर कारे’ यांनी आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर कोठे कोठे जाता येईल, काय काय पाहता येईल आणि कोणकोणत्या गमती जमती करता येतील याचे मजेदार वर्णन केले आहे.

दिवसभर कष्ट करून दमलेल्यांच्या मुखावर टवटवी आणण्यासाठी कविला वाटते आपण झुळूक होऊन त्यांना गार वारा दयावा. त्यांचा थकवा घालवावा, त्यांच्यात नवे चैतन्य फुलवावे, विविध ठिकाणी स्वच्छंदपणे फिरून मौजमजा करावी व तिन्हीसांजेला मात्र झुळूकीने विश्रांती घ्यावी. मदतीच्या भावनेने कवितेचे भावसौंदर्य खुलले आहे. कोणी-बिलगोनी, मौजा-तिन्हीसांजा या शब्दांचे यमक साधले आहे.

झुळूक Summary in Marathi

काव्यपरिचय:

आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर निरनिराळ्या ठिकाणी फिरू, मौजमजा करू, गमती जमती करू अशी कवी कल्पना आहे आणि याचे मजेदार वर्णन प्रस्तुत कवितेत कवीने केले आहे.

The poet imagines the places he would wonder to and the fun he would have if he were a gentle wind (breeze). The poet has provided these interesting descriptions in the poem.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

भावार्थ:

वाटते सानुली मंद झुळूक मी व्हावे
घेईल ओढ मन तिकडे स्वैर झुकावे

कवीची कल्पना आहे की आपण वाऱ्याची झुळूक व्हावे.
मंद मंद झुळूक होऊन जिथे मन ओढ घेईल तेथे मुक्तपणे झुकावे.

कधी बाजारी कधी नदीच्या काठी
राईत कधी वा पडक्या वाड्यापाठी
हळु थबकत जावे कधी कानोसा घेत
कधी रमत गतम वा कधी भरारी थेट

कवीला वाटते आपण वाऱ्याची झुळूक होऊन कधी बाजारी जावे तर कधी नदीच्या काठी जावे. कधी राईत जावे किंवा कधी पडक्या वाड्याच्या मागे जावे. कधी कधी कानोसा घेत हळूच जावे, कधी थबकत जाऊन रमत गमत सर्वत्र फिरावे किंवा कधी थेट भरारी घ्यावी असे कवीला वाटते.

लावून अंगुली कलिकेला हळुवार
ती फुलून बघे तो व्हावे पार पसार
परि जाता जाता सुगंध संगे न्यावा
तो दिशादिशांतुनी फिरता उधळुनी दयावा

कवीला असेही वाटते की फुलांच्या कळीला हळूच बोट लावावे. ती जशी उमलायला लागेल तसे तेथून पसार व्हावे. पण | तेथून जाताना बरोबर सुगंध घेऊन जावा व सर्व दिशादिशांतून तो उधळावा. सर्व परिसर सुगंधित करावा.

गाण्याची चुकलीमुकली गोड लकेर
झुळझुळ झऱ्याची पसरावी चौफेर
शेतात पाचुच्या, निळ्या नदीवर शांत
खुलवीत मखमली तरंग जावे गात

गाण्याची लकेर जशी सर्वत्र पसरते तशीच झुळझुळ झऱ्याच्या गाण्याची लकेर चौफेर, चारीदिशांना पसरावी. पाचुप्रमाणे हिरव्यागार डोलणाऱ्या शेतात, निळ्या शांत नदीवर ही झुळूक पसरावी. पाण्यावरचे मखमली तरंग खुलवीत जावे असे कवीला वाटते.

वेळूच्या कुंजी वाजवुनी अलगूज
कणसांच्या कानी सांगावे हितगुज
शिंपावी डोही फुले बकुळीची सारी
गाळुनी जांभळे पिकली भुळभुळ तीरी

वेळूच्या वनात मनसोक्त हिंडावे. हळूवार बासरीचे सूर काढावेत, कणसांच्या कानात मनातील गोष्टी सांगाव्या. बकुळीच्या फुलांना झुळूकीने डोहांत शिंपावे. जांभळाच्या झाडांवरून झुळूकीने जाऊन पिकलेली जांभळे गाळावीत (पाडावीत).

दिनभरी राबुनी दमला दिसता कोणी
टवटवी मुखावर आणावी बिलगोनी
स्वच्छंद अशा या करुनी नाना मौजा
घ्यावया विसावा यावे मी तिन्हीसांजा

दिवसभर काम करून जो दमला असेल, अशा थकलेल्या जीवाला झुळूक होऊन बिलगावे. त्याला कवटाळून त्याच्या चेहऱ्यावर टवटवी आणावी. अशाप्रकारे दुसऱ्याला सुख दयावे असे कवी म्हणतो. दिवसभर अशा विविध मौजा करून मुक्तपणे, स्वच्छंद असे बागडावे व तिन्हीसांजेला शांतपणे विश्रांती घ्यावी असे कवी म्हणतो.

शब्दार्थ:

  1. सानुली – लहान – tiny, small
  2. स्वैर – मुक्त – free
  3. मंद – हळुवार, सौम्य – mild, gentle
  4. झुळूक – वाऱ्याची मंद लाट – a gentle puff of breeze
  5. नदीकाठ – नदीचा किनारा – the bank of river
  6. राई – बाग – a thick grove
  7. पडका – मोडकळीस आलेला, – dilapidated
  8. वाडा – भव्य मोठी इमारत – mansion
  9. रमतगमत – मजेत, आनंदात – playfully, merrily
  10. भरारी – अत्यंत वेगाने केलेले उड्डाण – quick flight
  11. थेट – तडक, लगेच – directly
  12. कलिका – कळी – a bud
  13. अंगुली – बोट – finger
  14. पसार – पळून गेलेला – escaped, fled
  15. सुगंध – सुवास – fragrance
  16. संगे – सोबत – along with
  17. लकेर – आलाप, तान – tune
  18. पाचू – एक हिरवे रत्न – an emerald
  19. मखमल – एक अतिशय तलम मऊ वस्त्र – velvet
  20. तरंग – लाट, लहर – wave
  21. वेळू – बांबू – bamboo
  22. कुज – वन – forest
  23. अलगूज – बासरी, पावा – flute
  24. हितगुज – मनातल्या गोष्टी – intimate talk
  25. राबणे – भरपूर कष्ट करणे – to work hard
  26. जांभुळ – एक फळ – jamun
  27. स्वच्छंद – मनोसक्त, स्वैर, मन मानेल तसे – freely
  28. विसावा – विश्रांती – rest
  29. तिन्हीसांज – संध्याकाळची वेळ – the time of evening twilight

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

वाक्प्रचार:

  1. कानोसा घेणे – अंदाज घेणे
  2. थबकत जाणे – हळूहळू जाणे

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 13 संतवाणी Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी

Marathi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 13 संतवाणी Textbook Questions and Answers

(अ)

ऐका. वाचा. म्हणा.

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी 1
सकलसंतगाथा खंड पहिला: संत सेना अभंग
अभंग क्रमांक 15
संपादक : प्रा. डॉ. र. रा. गोसावी
उत्तरः
आजि सोनियाचा दिवस।
दृष्टी देखिलें संतांस।।1।।

उपरोक्त पंक्ती संत सेना महाराजांच्या ‘संतवाणी’ अभंगातील आहे. संतांच्या दर्शनाने त्यांना खूप आनंद झाला आहे. त्यांचा दिवस सोन्यासारखा झाल्याप्रमाणे त्यांना वाटत आहे. मौल्यवान अशा सोन्याप्रमाणे संतांच्या दर्शनाने दिवसही मौल्यवान झाल्याचा त्यांचा भाव आहे. ‘सोन्याचे’ रुपक देऊन कवितेत सौंदर्य निर्माण झाले आहे.

जीवा सुख झालें।
माझें माहेर भेटलें।।2।।

संत सेना महाराज आपल्या अभंगात सुखाची भावना व्यक्त करताना माहेरची उपमा देतात. संत दर्शनाने त्यांना माहेर भेटल्याचा आनंद होत आहे. सासरी गेलेली मुलगी माहेरी जशी अतिशय आनंदी असते तसेच संत भेटल्याने माहेर भेटले असा भाव त्यांनी व्यक्त केला आहे. सुखाला माहेरची उपमा देऊन काव्यसौंदर्य खुलवले आहे.

अवघा निरसला शीण।
देखतां संतचरण।।3।।

संसारातील कामांमध्ये विविध अडचणी, थकवा, चिंता काळजी असते. पण सेना महाराजांना जेव्हा संत चरण दिसले तेव्हा त्यांच्या सर्व काळज्या, शीण निघून गेला. त्यांना सुख प्राप्त झाले. संतांच्या सहवासात त्यांना
समाधान मिळाले.

आजि दिवाळी दसरा।
सेना म्हणे आले घरा।।4।।

संत सेना महाराजांचा भाव उत्कट आहे. त्यांना कदाचित खऱ्या दिवाळी व दसऱ्याबद्दल विशेष कौतुक नसेल ही पण जेव्हा संत आपल्या घरी येतात, त्यांचे चरण आपल्या घरी लागतात, तेव्हाच खऱ्या अर्थी त्यांच्यासाठी दसरा किंवा दिवाळी असते. तो दिवस त्यांच्यासाठी अतिशय आनंदाचा असतो. त्यांच्या सान्निध्यात सेना महाराजांचा उत्साह ओसंडून वाहत असतो. दसरा व दिवाळीचे रुपक घेऊन अभंगाला काव्यसौंदर्य प्राप्त झाले आहे. ‘दसरा – घरा’ या शब्दांचे सुंदर यमक कवीने साधले आहे.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी

भावार्थ:

संत सेना महाराज संतभेटीने झालेल्या आनंदाचे वर्णन करताना म्हणतात, “संतांच्या दर्शनाने आजचा दिवस सोनियाचा झाला असून ज्याप्रमाणे सासरी गेलेल्या मुलीला माहेरी आल्याने आनंद होतो तसा आनंद मला झाला आहे. या आनंदाचे वर्णन करताना पुढे ते म्हणतात, संतचरण दृष्टीला पडल्याने माझा सगळा शीण नाहीसा झाला असून घरी दिवाळी, दसरा या सणांसारखा उत्साह ओसंडून वाहू लागला आहे.”

(आ)

ऐका. वाचा. म्हणा.

प्रश्न 1.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी 2
सकलसंतगाथा खंड पहिला: संत चोखामेळा अभंग
अभंग क्रमांक 37
संपादक : प्रा. डॉ. र. रा. गोसावी
उत्तरः
चंदनाच्या संगे बोरीया बाभळी।
हेकळी टाकळी चंदनाची।।1।।

संत चोखामेळा यांच्या ‘संतवाणी (आ)’ या अभंगात, चंदनाच्या झाडाची संगत लाभली तर बोरी, बाभळीसारखी सामान्य झाडेही सुगंधित होतात. लहान-सहान झुडुपांनाही चंदनाचा सुगंध प्राप्त होतो. तसेच संतांच्या सहवासाने सामान्य जनांनाही लाभ होतो. असा आशय नमूद करून कवितेचे काव्यसौंदर्य खुलविले आहे. संतांना चंदनाची उपमा दिली आहे.

संतांचिया संगें अभाविक जन।
तयाच्या दर्शनें तेचि होती।।2।।

चोखामेळा यांनी आपल्या अभंगात खात्रीने पटवून दिले आहे की, अभाविक जनांना संत सहवास लाभला की ते संतच होऊन जातात एवढी संतांची महती आहे. ते त्यांना आपल्यासारखेच करतात. त्यांच्यातील दुर्गुण काढून टाकतात. अत्यंत मोजक्या शब्दांत संत चोखामेळा यांनी मोठा आशय स्पष्ट केला आहे. कवितेचे भावसौंदर्य या उदाहरणाने आणखी खुलले आहे.

चोखा म्हणे ऐसा परमार्थ साधावा। नाहीं तरी भार वाहावा खरा ऐसा।।3।।

संत चोखामेळा आपल्या अभंगात म्हणतात, जन्मास येऊन प्रत्येकाने खरा परमार्थ साधावा. संतांचा, गुणिजनांचा सहवास घ्यावा. आपल्या वृत्तीत पालट करावा. संतांच्या सहवासाने हे शक्य होते. पण असे न केल्यास आपला जन्म वाया जातो व भूमीस भार झाल्यासारखे होते. म्हणून मानव जन्माचे सार्थक करून घेणे योग्य. चोखामेळांनी संत सहवासाची महानता स्पष्ट करून कवितेचे आशयसौंदर्य खुलविले आहे.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी

भावार्थ:

संत चोखामेळा म्हणतात, “ज्याप्रमाणे चंदनाच्या सहवासात बोरी, बाभळी, अन्य झाडे व झुडपे आली तर ती चंदनाप्रमाणे सुगंधी होतात त्याप्रमाणे संतांच्या सहवासातही आलेले सर्वजण भाविक बनतात. मनुष्य जन्माला येऊन परमार्थ साधावा नाहीतर आपले जीवन भूमीला भारभूत ठरेल.”

प्रश्न 2.
खालील आकृतीत नाम, सर्वनाम, विशेषण व क्रियापद यांची उदाहरणे दिली आहेत. आकृतीतील शब्दांचा उपयोग करुन अर्थपूर्ण वाक्ये तयार करा.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी 3
उत्तरः

  1. तुषार गुणी आहे.
  2. तो पिवळा चेंडू खेळतो.
  3. तुषारला मिठाई आवडते.
  4. मेथीची भाजी ताजी आहे.
  5. तो मोठा व्यक्ती आहे.
  6. तुषारला लाडू आवडतात.
  7. ताजी भाजी घे.
  8. तो खेळकर आहे.
  9. ती वस्तू सुंदर आहे.
  10. तो ताजी भाजी खातो.
  11. तो मोठा चेंडू रंगीत आहे.
  12. हिरवी, ताजी मेथी खावी.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी

हे नेहमी लक्षत ठेवा.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी 4

जीव धोक्यात घालू नका,
दरीत डोकावून पाहू नका.

भर रस्त्यात गाडी थांबवू नका,
इतरांना जाण्यासाठी व्यत्यय आणू नका.

प्रश्न 1.
घाटातून जाताना घ्यायची काळजी याविषयीचे सूचनाफलक तयार करा.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी 5

Class 8 Marathi Chapter 13 संतवाणी Additional Important Questions and Answers

पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी 6

प्रश्न 2.
चौकट पूर्ण करा.
उत्तरः

  1. असा दिवस आहे – [सोनियाचा]
  2. दृष्टीस दिसले – [संत]
  3. सुख झाले – [जीवा]

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी

प्रश्न 3.
एका वाक्यात उत्तर लिहा.
संत सेना महाराजांचा शीण कशामुळे गेला?
उत्तरः
संतचरण पाहून संत सेना महाराजांचा शीण गेला.

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी 7

प्रश्न 2.
जोया जुळवा.

1. सोनियाचा(अ) संतांस
2. देखिलें(आ) माहेर
3. भेटले(इ) दिवस
4. निरसला(ई) सुख
5. जीवा(उ) शीण

उत्तरः

1. सोनियाचा(इ) दिवस
2. देखिलें(अ) संतांस
3. भेटले(आ) माहेर
4. निरसला(उ) शीण
5. जीवा(ई) सुख

प्रश्न 2.
रिकाम्या जागा पूर्ण करा.

  1. दृष्टी देखिलें ……………..
  2. माझे …………….. भेटले.
  3. ………..”म्हणे आले घरा.

उत्तर:

  1. संतास
  2. माहेर
  3. सेना.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी

कृती 3: काव्यसौंदर्य.

खालील पंक्तींचा आशय स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
जीवा सुख झालें।
माझें माहेर भेटलें।।
उत्तरः
संत सेना महाराज आपल्या अभंगात आपल्या सुखाची
तुलना माहेराशी करतात. संतांना माहेर हेरुपक देऊन संत हेच माहेरम्हणूनआनंददायीभावतेव्यक्तकरतात.सासरीगेलेल्या मुलीला माहेरी किती सुख वाटते हे सांगून सुखाची भावना सेना महाराजांनी व्यक्त केली आहे व संतांना भेटून माहेर भेटल्याप्रमाणे आनंद झाला आहे, असे सांगितले आहे.
माहेर भेटले या रुपकाने काव्यसौंदर्य खुलवले आहे. झाले-भेटले या शब्दांचे यमक साधले गेले आहे.

प्रश्न 2.
आजि दिवाळी दसरा।
सेना म्हणे आले घरा।।
उत्तर:
संत सेना महाराजांचा भाव उत्कट आहे. त्यांना खऱ्या दिवाळी व दसरा सणांबद्दल विशेष उत्सुकता नाही. पप संत आपल्या घरी येतात तोच दिवस त्यांना विशेष आनंदाचा म्हणजे दिवाळी व दसऱ्यासारखा वाटतो. त्या दिवशी त्यांचा उत्साह ओसंडून वाहतो. दसरा व घरा या शब्दांचे यमक साधले आहे. संतांचे आगमन हाच दिवाळी दसरा असा उच्च भावार्थ सांगून कवितेचे भावसौंदर्य खुलवले आहे.

प्रश्न 3.
तुम्हांला माहीत असलेल्या संतांविषयी तुमच्या शब्दांत विचार मांडा.
उत्तरः
मी सुट्टीत संतश्रीरामदास’ यांचे छोटेसे चरित्रवाचले. लहानपणी पोहण्यात पटाईत असलेला, झाडावरून उड्या मारणारा नारायण, मठिपणी तपश्चर्या करून सत रामदास होतात. समाजाला प्रयत्नांची कास धरायला शिकवतात. अक्षर कसे काढावे?, विदयार्थ्यांनी पाठांतर कसे करावे? हेही सांगतात. आळस करू नये असे बजावतात.

नारायण सूर्याजीपंत ठोसर हे त्यांचे पूर्ण नाव पण त्यांनी ‘दास’ किंवा ‘रामदास’ या नावाने उदंड लेखन केले आहे. मनाचे श्लोक, दासबोध, आत्माराम या त्यांच्या मुख्य रचना. विदयार्थ्यांनी मनाच्या श्लोकाचे पाठांतर केल्यास त्यांच्यावर सुविचारांचा प्रभाव राहील यात शंका नाही.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी

प्रश्न 4.
दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कवितेसंबंधी पुढील कृती सोडवा.
उत्तरः
1. कवी/कवयित्री – संत सेना महाराज
2. कवितेचा रचनाप्रकार – अभंग
3. कवितेचा काव्यसंग्रह – प्रा. डॉ. र. रा. गोसावी संपादीत सकलसंतगाथा खंड पहिला संतसेना अभंग क्र. 14
4. कवितेचा विषय – संतांच्या सान्निध्यान मिळणाऱ्या आनंदाचे वर्णन केले आहे.
5. कवितेतून व्यक्त होणारा भाव (स्थायी भाव) – शांत रसाचा भाव कवितेतून व्यक्त होतो.

6. कवी/कवयित्राची लेखन वैशिष्ट्ये – अतिशय साध्या, सोप्या शब्दांद्वारे मोठा आशय व्यक्त करण्याचे कसब सुंदर आहे. ‘दसरा-घरा, शीण-चरण’ यांचे यमक साधलल्याने नादमयता निर्माण झाली आहे.

7. मध्यवर्ती कल्पना – संतसेना महाराज संतांच्या सान्निध्यात मिळणाऱ्या आनंदाचे वर्णन करतात. दिवाळी-दसरा प्रत्यक्ष नसला तरी संतांची जेव्हा भेंट होते ते क्षणच दिवाळी दसऱ्या समान आनंददायी असतात. कवितेतून व्यक्त होणारा विचार – माहेर भेटणे वा दिवाळी दसरा साजरा करणे या जशा आनंदाच्या गोष्टी आहेत तशाच संत सज्जनांचा सहवास मिळणे हाही तेवढाच आनंददायी प्रवास आहे असा विचार कवितेतून व्यक्त होतो.

8. कवितेतील आवडलेली ओळ – आजि सोनियाचा दिवस दृष्टीं देखिलें संतांस. (१०) कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे –
मला ही कविता आवडली; कारण शांतरसाची निर्मिती झाल्याचे कवितेतून जाणवते. या कवितेतून संत सज्जनांच्या सहवासाची महती कळते.

9. कवितेतून मिळणारा संदेश – संत सज्जनांच्या सहवासाने अवर्णनीय आनंद मिळतो. सर्व शीण, थकवा निघून जातो. म्हणून संत-सज्जनांची संगत धरावी व चांगल्या गोष्टी त्यांच्याकडून शिकून घ्याव्यात.

पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी 8

प्रश्न 2.
एक/दोन शब्दात उत्तरे दया.

  1. चंदनाच्या स्पर्शाने सुगंधित होते – [………….] [……………]
  2. हे जन संत दर्शनाने पावन होतात – [……………]

उत्तर:

  1. हेकळी, टाकळी
  2. अभाविक

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी

कृती 2: आकलन कृती

एका वाक्यात उत्तर लिहा.

प्रश्न 1.
कोणाच्या सहवासात परमार्थ साधावा?
उत्तरः
संतांच्या सहवासात परमार्थ साधावा.

प्रश्न 2.
अभंगात कोणत्या सुगंधी झाडाचा उल्लेख आला आहे?
उत्तरः
अभंगात ‘चंदन’ या सुगंधी झाडाचा उल्लेख आला आहे.

प्रश्न 3.
खालील पंक्ती पूर्ण करा.

  1. ……….. संगे बोरीया बाभळी।
  2. तयाच्या ………………… तेचि होती।
  3. नाही तरी ……………….. वाहावा खरा ऐसा।

उत्तरः

  1. चंदनाच्या
  2. दर्शने
  3. भार

कृती 3: काव्यसौंदर्य

खालील पंक्तींचा आशय स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
चंदनाच्या संगें बोरीया बाभळी।
हेकळी टाकळी चंदनाची।।1।।
उत्तरः
उपरोक्त पंक्ती संत चोखामेळा यांच्या ‘संतवाणी (आ)’ मधून घेतली आहे. संतांच्या सान्निध्याने सामान्य जनांमध्ये कसे असामान्यत्व येते हे चोखामेळा यांनी उदाहरणाद्वारे पटवून दिले आहे.

चंदनाच्या झाडाजवळ बोरी, बाभळीची काटेरी झाडे असतात. लहान-सहान झुडपेही असतात, पण चंदनाच्या सुगंधाने तीही प्रभावित होतात. त्यांनाही तोच सुगंध प्राप्त होतो. संतांना चंदनाची उपमा दिल्याने कवितेस काव्यसौंदर्य प्राप्त झाले आहे. सत्संगतीने सामान्यांना ही लाभ होतो व त्यांच्यात चांगला बदल होतो हे सांगितले आहे. ‘बाभळी, हेकळी, टाकळी’ या शब्दांनी अभंगात अनुप्रास साधला गेला आहे.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी

प्रश्न 2.
चोखा म्हणे ऐसा परमार्थ साधावा |
नाहीं तरी भार वाहावा खरा ऐसा।।३।।
उत्तरः
संत चोखामेळा यांनी ‘संतवाणी (आ)’ या अभंगात संत सान्निध्याचा सुपरिणाम विविध उदाहरणांनी दर्शवला आहे. जसे चंदनाच्या झाडाजवळची लहान मोठी झाडे सुगंधित होतात तसेच संतांच्या सहवासाने अभाविक जन संतांच्या समानच होतात. म्हणून प्रत्येकाने जन्माला येऊन खरा परमार्थ जाणला पाहिजे नाहितर भूमीला भार झाल्यासारखे होईल. आपले जीवन भूमीला भारभूत ठरू नये. संत सहवासाने जीवन पावन करावे असा आशय चोखामेळा यांनी प्रदर्शित केला आहे.

प्रश्न 3.
‘मैत्री कशी असावी?’ या विषयीचे विचार तुमच्या शब्दांत मांडा.
उत्तरः
मैत्रीशिवाय आनंद मिळत नाही. पण मैत्रीत भांडणे, द्वेष, मारामाऱ्या होऊ नयेत. चातक जसे पावसाच्या पाण्यासाठी वाट पहात असतो त्याशिवाय तो दुसरे पाणी पीतच नाही तशीच मैत्री हवी. चकोर फक्त चंद्राचे किरण पितो. मग चंद्र वेळेवर उगवला नाही तरी तो रागवत नाही. मैत्री तोडत नाही. मैत्री गुणीजनांशी करावी. चंदनाच्या झाडाने बाकीची झाडेही सुगंधीत होतात तशीच मैत्री करावी. मैत्रीने गुण जोडता यायला हवे.

प्रश्न 4.
दिलेल्या मुद्यांच्या आधारे कवितेसंबंधी पुढील कृती सोडवा.
उत्तरः
1. कवी/कवयित्री – संत चोखामळा
2. कवितेचा रचनाप्रकार – अभंग
3. कवितेचा काव्यसंग्रह – प्रा. डॉ. र. रा. गोसावी संपादीत सकलसंतगाथा खंड पहिलाः संत चोखामेळा अभंग क्र. ६७
4. कवितेचा विषय – संत सहवासाने आपले जीवन त्यांच्याप्रमाणेच होते हे चंदन, बोरी व बाभळी यांच्या उदाहणांद्वारे पटवून दिले आहे.

5. कवी/कवयित्रीची लेखन वैशिष्ट्ये – अतिशय साधी, सोपी, सरळ शब्दरचना. कवीतेत हेकळी, टाकळी, बाभळी या शब्दांची पुनुरुक्ती असल्याने नादमयता आली आहे. अत्यंत कमी शब्दात मोठा अर्थ सांगण्याचे कौशल्य जाणवते.

6. मध्यवर्ती कल्पना – संत चोखामळा यांनी संत सहवासाची महानता स्पष्ट करून खात्रीने पटवून दिले आहे की जशा सहवाससात आपण राहतो तसेच आपण होतो. संत सहवासाने आपले दुर्गुण कमी होतात. सुसंगती ने समान्यांना लाभ होऊन त्यांच्यात चांगला बदल होतो.

7. कवितेतून व्यक्त होणारा विचार – जन्मास येऊन प्रत्येकाने खरा परमार्थ साधावा. संतांचा, गुणिजनांचा सहवास ध्यावा. आपल्या वृत्तीत बदल करावा. मानव जन्माचे सार्थक करून ध्यावे.

8. कवितेतील आवडेळली ओळ – चंदनाच्या संगे बोरीया बाभळी।
हेकळी टाकळी चंदनाची।।

9. कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे – मला ही कविता खूप आवडली; कारण ती तर्कदृष्ट्या पटणारी आहे. चंदनाची संगत लाभली तर त्याचा सुवास लागतोच. बाभळी ही सुगंधित होते. यावरून आपल्याला सत्संगाची महती कळते.

10. कवितेतून मिळणारा संदेश – गुणिजनांच्या सहवासात रहावे. आपल्या दुर्गुणांना दूर करावे. त्यांच्याकडून चांगल्या गोष्टी शिकाव्यात. आपले जीवन भूमीला भारभूत ठरू नये.

संतवाणी Summary in Marathi

काव्यपरिचय:

संत सेना महाराजांनी प्रस्तुत अभंगात संतांच्या सान्निध्यात मिळणाऱ्या अवर्णनीय आनंदाचे वर्णन केले आहे. Saint Sena Maharaj elaborated a joy of having the company of Saints this poem.

प्रस्तुत अभंगात संत चोखामेळा यांनी संत सहवासाने आपले जीवन त्यांच्याप्रमाणेच होते असे सोदाहरण पटवून दिले आहे. तसेच संत सहवासात राहून मिळणाऱ्या आनंदाचे वर्णन त्यांनी या अभंगात केले आहे.

In this abhang Saint Chokhamela a describes with many examples that living in the company of saints, one can be virtuous and can attain happiness.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी

भावार्थ:

आजि सोनियाचा दिवस।
दृष्टी देखिलें संतांस।।1॥

संत सेना महाराजांनी या अभंगात संतांच्या दर्शनाने आजचा दिवस सोन्यासारखा झाला असे वर्णन केले आहे. त्यांच्या दर्शनाने त्यांना अपार आनंद झाला आहे.

जीवा सुख झालें।
माझें माहेर भेटलें।॥2॥

सासरी गेलेल्या मुलीला माहेरी जसा आनंद होतो. माहेरची माणसं पाहून ती अत्यंत प्रसन्न होते तसेच सेना महाराजांना संतांना पाहून झाले आहे. जणू काही आपले माहेरच आपल्याला भेटले आहे असे त्यांना वाटत आहे, तितकाच आनंद त्यांना झाला आहे.

अवघा निरसला शीण।
देखतां संतचरण।।3।।

संतांचे दर्शन घेऊन संसारातील सगळा थकवा, दु:ख, काळजी निघून गेली. संतांच्या चरणाचे दर्शन झाल्यावर सगळा शीण नाहीसा झाला, असे संत सेना महाराज म्हणतात.

आजि दिवाळी दसरा।
सेना म्हणे आले घरा।।4।।

दिवाळी आणि दसरा हे आनंदाचे सण. तेथे कशाची कमतरता नसते. सर्व आनंदी असतात. सगळं वातावरणच प्रसन्न, उत्साहाचे असते. जेव्हा संत माझ्या घरी येतात तेव्हा माझ्या घरी जणू दिवाळी आणि दसरा असतो. मला अपार सुख मिळते. सर्वत्र चैतन्य पसरते, असे संत सेना महाराज सांगतात.

चंदनाच्या संगें बोरीया बाभळी।
हेकळी टाकळी चंदनाची।।१।।

संत चोखामेळा यांनी या अभंगात संतांच्या सान्निध्यात राहिल्यास सामान्यांमध्येही असामान्य फरक होऊ शकतो हे उदाहरणाद्वारे पटवून दिले आहे. चंदनाच्या झाडाजवळ असणाऱ्या बोरी बाभळीच्या झाडांना, वाकड्या तिकड्या किंवा लहानश्या झुडूपांनाही चंदनाचा सुगंध प्राप्त होतो.

संतांचिया संमें अभाविक जन।
तयाच्या दर्शनें तेचि होती।।२।।

संतांच्या सहवासात जर अभाविक, नास्तिक लोक राहिले | तर त्यांच्या दर्शनानेही ते सज्जन, आस्तिक व भाविक होतात.

चोखा म्हणे ऐसा परमार्थ साधावा।
नाहीं तरी भार वाहावा खरा ऐसा।।३।।

चोखामेळा म्हणतात, जन्मास येऊन खरा परमार्थ साधला पाहिजे नाहीतर मनुष्य जन्म मिळून भूमीस भार झाला असे होईल. संतांच्या सान्निध्याने आपले जीवन पावन करून घेतले पाहिजे.

शब्दार्थ:

  1. आजि – आज – today
  2. सोनियाचा – सोन्यासारखा, सोन्याचा – like a gold, golden
  3. दृष्टी – डोळे – eyes
  4. देखिले – पाहिले – seen
  5. अवघा – संपूर्ण – all
  6. निरसला – दूर होणे, नाहीसे होणे – to put away
  7. माहेर – विवाह झालेल्या मुलीच्या आईवडीलांचे घर – the place of the parents of a married girl
  8. शीण – थकवा – fatigue
  9. संग – सोबत – in company, of
  10. बाभळी – काटेरी झाड – babul tree
  11. हेकळी – वाकडी – crooked
  12. टाकळी – झुडुप – shrub
  13. चंदन – चंदनाचे सुगंधी झाड- sandalwood
  14. अभाविक – नास्तिक – atheist
  15. जन – लोक – people
  16. भार – ओझे – burden

टिपा:

1. संत: संत म्हणजे महात्मा. प्रपंचात राहूनही संतांनी परमार्थ साधला. महाराष्ट्राला संतांची मोठी परंपरा आहे. संतांनी मराठी भाषेला वाड्:मयाचा मोठा वारसा दिला आहे. महाराष्ट्रात अनेक थोर संत होऊन गेले.

2. संत सेना महाराज: संत सेना महाराज यांचा जन्म मध्यप्रदेशातील बांधवगड येथे झाला. त्यांच्या अभंगात देव आणि भक्ती यांचे नाते दिसून येते. सेना महाराजांनी अभंगातून भाक्तिरसाची उपासना केलेली आढळते.

3. अभंग: अभंग हा प्राचीन मराठी साहित्यातील एक काव्यप्रकार आहे. संतमेळ्यांचे विठ्ठलभक्तीपर काव्य अभंग स्वरूपात आहे. आध्यात्मिक आशयाच्या अभिव्यक्तीसाठी वारकरी स ंप्रदायातील संतांनी या काव्यप्रकाराचा व छंदाचा उपयोग केला.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 13 संतवाणी

म्हण:

संत येती घरा। तोचि दिवाळी दसरा।