Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 8 जन्मदिन Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 8 जन्मदिन

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 8 जन्मदिन Textbook Questions and Answers

लेखन विभाग

मैं कौन हूँ?:

सूचना, निर्देश, आदेश, अनुरोध, बिनती के बाक्य विरामचिह्न सहित पढ़ो और समझोः

Question 1.
बगीचे के फल-फूल तोड़ना मना है।
Answer:
सूचना

Question 2.
जैसे-फल, सब्जी लेकर घर आओ।
Answer:
निर्देश

Question 3.
‘चंदामामा’ बालपत्रिका पढ़ो।
Answer:
आदेश

Question 4.
अपनी कृपा दृष्टि बनाए रखें।
Answer:
अनुरोध

Question 5.
बच्चों ने कहा, “कृपया हमें अंतरिक्ष के बारे में बताएँ।”
Answer:
विनती

विचार मंथन:

सौर ऊर्जा, अक्षय ऊर्जा के बारेमें बताओ।
Answer:
सौर ऊर्जा अर्थात सूर्य से निकलने वाली ऊर्जा अक्षय है।
सूर्य में अनंत ऊर्जा है और वह समाप्त होने वाली नहीं है।
अन्य ऊर्जा का भंडार सीमित है, परंतु सौर ऊर्जा असीमित है।
अत: आज आवश्यकता इस बात की है कि हम अधिकसे-अधिक सौर ऊर्जा का उपयोग करें।

जरा सोचो …. बताओ:

यदि पानी की टोंटी बोलने लगे …(काल्पनिक लेखन)
Answer:
यदि पानी की टोंटी बोलने लगे तो बहुत हद तक पानी की बचत होने लगेगी। अक्सर लोग पानी की टोंटी खुली छोड़ देते हैं। यही नहीं, मुँह धोते समय भी टोंटी खुली होती है और ब्रश करते रहते हैं।

खोजबीन

विभिन्न क्षेत्रों की प्रथम भारतीय महिलाओं’ की सचित्र जानकारी कॉपी में चिपकाओ।

स्वयं अध्ययनः

मातृभाषा के दस शब्द एवं दो वाक्यों का हिंदी अनुवाद करो:
Answer:
(१) मुलगी – लड़की
(२) मुलगा – लड़की
(३) घड्याळ – घड़ी
(४) झाड़ – पेड़
(५) आंबा – आम
(६) फणस – कटहल
(७) ससा – खरगोश
(८) ढग – बादल
(९) खटारा – बैलगाड़ी
(१०) गवत – घास

(अ) वर्गात स्वच्छता राखा
कक्षा में स्वच्छता रखो।
(ब) अभ्यास करताना शांतता राखा.
पढ़ाई करते समय शांति रखो।

सुनो तो जरा:

ध्वनिफीति सी.डी पर कोई लोकगीत सुनोः(आत्मकथा लेखन)
Answer:
विद्यार्थी अपने घर पर लोकगीत सुनेंगे।

बताओ तो सही:

तुम अपनी छोटी बहन छोटे भाई के लिए क्या करते हो?
Answer:
मैं अपनी छोटी बहन/छोटे भाई की पढ़ाई में मदद करता हूँ। विद्यालय से मिले गृहकार्य करवाता हूँ। उसके साथ खेलता हूँ। चित्रकला एवं अन्य कार्यों में उसकी मदद करता हूँ।

भाषा की ओर:

शब्दयुग्मों की जोड़ियाँ मिलाओ।

Answer:
अड़ोस – पड़ोस
बारी – बारी
अच्छा – बुरा
नहाना – वहाना
हँसी – खुशी

वाचन जगत से:

डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम की आत्मकथा का अंश पड़कर उनके बारे में लिखिए:
Answer:
पाँच वर्ष की अवस्था में रामेश्वरम के प्राथमिक स्कूल में कलाम की शिक्षा का प्रारंभ हुआ। उनकी प्रतिभा को देखकर उनके शिक्षक उनपर स्नेह रखने लगे। एक बार बुखार आ जाने के कारण कलाम स्कूल नहीं पहुँचे, यह देखकर उनके शिक्षक मुत्थुरा जी काफी चिंतित हो गए। स्कूल समाप्त होने के बाद वे उनके घर जा पहुँचे। उन्होंने कलाम के स्कूल न आने का कारण पूछा और कहा कि यदि उन्हें किसी प्रकार की सहायता की आवश्यकता हो तो नि:संकोच कह सकते हैं।

दो-तीन वाक्य में उत्तर लिखो:

Question 1.
बबलू की आदत से कौन परेशान थे?
Answer:
बबलू की आदत से उसके माता-पिता दोनों परेशान थे।

Question 2.
शीला मौसी ने बिजली की कटौती का क्या कारण बताया?
Answer:
शीला मौसी ने बिजली की कटौती का यह कारण बताया कि गरमी बढ़ जाने से बाहर तमाम जगहों पर बिजली का भार बढ़ गया है। आज कॉलोनी के इस ब्लॉक में कटौती हुई
है। फिर बारी-बारी दूसरे ब्लॉकों में कटौती होगी।

Question 3.
प्यास के कारण बबलू की स्थिति कैसी बनी थी?
Answer:
प्यास के कारण बबलू बेचैन हो उठा। वह पानी-पानी चिल्लाने लगा। प्यास से उसका गला सूखा जा रहा था। खाने का एक कौर भी गले से नीचे नहीं उतर रहा था।

Question 4.
बबलू ने किस बात को कभी नहीं जाना?
Answer:
बबलू ने इस बात को कभी नहीं जाना कि शीला मौसी के यहाँ जन्मदिन की पार्टी में जो कुछ हुआ, वह एक नाटक था।

मेरी कलम से:

अपने नाना जी/दादा जी को अपने मन की बात लिखकर भेजो। (पत्र लेखन)
Answer:
छात्रावास
मुंबई। पूज्य नाना जी/ दादा जी सादर प्रणाम।

मैं यहाँ सकुशल हूँ। आशा है आप सब भी सकुशल होंगे। आज हमारे विद्यालय का वार्षिक परीक्षा परिणाम घोषित हुआ। आपको यह जानकर हार्दिक प्रसन्नता होगी कि मैंने अपनी कक्षा में प्रथम स्थान प्राप्त किया है। यह सब आपके आशीर्वाद एवं कुशल मार्गदर्शन के कारण ही संभव हो पाया है।
माता जी और पिता जी को प्रणाम तथा अमीषा को प्यारभरा आशीर्वाद।

आपका आज्ञाकारी
पोता/नाती

सदैव ध्यान में रखोः

प्राकृतिक संपदाओं की बचत करना आवश्यक है। (अनुच्छेद – लेखन)
Answer:
प्रकृति की सर्वश्रेष्ठ रचना मनुष्य है। मनुष्य के जीवन को सुखमय बनाने के लिए प्राकृतिक संपदाएँ भरी पड़ी हैं। किंतु आज हम उन संपदाओं का दुरुपयोग कर रहे हैं। यही नहीं, प्रकृति को ही प्रदूषित कर रहे हैं। अत: अपने जीवन को बचाना है तो हमें प्राकृतिक संपदाओं की बचत करना आवश्यक है।

अध्ययन कौशल:

निम्नांकित चित्रों के नाम बताओ और जानकारी लिखोः

Answer:
(१) पेड़ – पेड़ हमारे सच्चे मित्र हैं। पेड़ों से हमें फल-फूल, लकड़ी, दवाएँ आदि मिलती हैं। पेड़ से हमें ऑक्सीजन भी प्राप्त होती है। अत: अधिक-से अधिक पेड़ लगाने चाहिए।

(२) कुआँ – कुएँ ग्रामीण क्षेत्रों में बहुत काम आते हैं। खेती के कार्य में एवं पीने के लिए भी इससे जल प्राप्त होता है। इससे भूजल स्तर में वृद्धि होती है।

(३) झरना – पहाड़ों से एकत्रित होकर पानी मैदानी भाग में गिरता है, तो उससे झरने का निर्माण होता है। इससे प्राप्त जल का उपयोग कृषि कार्य एवं अन्य कार्यों में किया जाता है।

(४) बादल – बादल को आकाश में देखते ही किसान खुश हो जाते हैं। बादल जब बरसते हैं, तो किसान खेती के कार्य में लग जाते हैं। अच्छी वर्षा किसानों और देश के लिए समृद्धि का सूचक है।

(५) नदी – नदी के जल से देश के अधिकांश भागों में सिंचाई की जाती है। नदियों का जल पीने के काम में आता है। नदियों का धार्मिक महत्त्व भी है। नदियों में स्नान करना पुण्यकारक माना जाता है।

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 8 जन्मदिन Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक शब्द में लिखिएः

Question 1.
सूरज क्या बरसाने लगा?
Answer:
आग।

Question 2.
बबलू को बाथरूम में घुसे कितना घंटा हो चुका था?
Answer:
आधा।

Question 3.
बबलू को शीला मौसी के घर क्या देखकर आश्चर्य हुआ?
Answer:
सन्नाटा।

Question 4.
बबलू किससे बेचैन था?
Answer:
प्यास।

Question 5.
शीला मौसी के घर जो कुछ हुआ, वह क्या था?
Answer:
नाटक।

कोष्ठक में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

(भोजन, बिजली, भरोसा, तीखे, मोमबत्तियों, जन्मदिन, उपाय, कॉलनी)

Question 1.
धीरे धीरे उसके तेवर ………………. हो चले।
Answer:
तीखे

Question 2.
उन्हें कोई ……………… नहीं सूझ रहा था।
Answer:
उपाय

Question 3.
मेज पर ……………… लगा हुआ था।
Answer:
भोजन

Question 4.
केवल दो-एक ……………… का धीमा प्रकाश फैला हुआ था।
Answer:
मोमबत्तियों

Question 5.
………….. के इस ब्लॉक में कटौती हुई है।
Answer:
कॉलनी

Question 6.
हम पूजा का ……………… तो हँसी – खुशी से मनाएंगे।
Answer:
जन्मदिन

Question 7.
अचानक ……………… आ गई।
Answer:
बिजली

Question 8.
शीला मौसी ने भी कुछ करने का …………… दिया था।
Answer:
भरोसा

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
बबलू की घमा-चौकड़ी कहाँ मची हुई थी?
Answer:
बबलू की धमा-चौकड़ी शावर के नीचे मची हुई थी।

Question 2.
उस दिन किसका जन्मदिन था?
Answer:
उस दिन शीला मौसी की बेटी पूजा का जन्मदिन था।

Question 3.
चलने से पहले शीला मौसी और माँ ने क्या किया?
Answer:
चलने से पहले शीला मौसी और माँ एक-दूसरे को देखकर कुछ मुसकुराई।

Question 4.
घर पहुँचने पर माँ को क्या दिखाई पड़ा?
Answer:
घर पहुँचने पर माँ को बबलू किसी सोच में डूबा दिखाई पड़ा।

किसने, किससे कहाः

Question 1.
“बबलू, क्यों इस तरह पानी बरबाद कर रहे हो?”
Answer:
माँ ने बबलू से का।

Question 2.
“आज कॉलोनी के इस ब्लॉक में कटौती हुई है।”
Answer:
शीला मौसी ने सभी मेहमानों से कहा।

Question 3.
“अरे बच्चो, मैं तो भूल ही गया था कि बड़ेवाले पानी के कूलर में पानी भरा हुआ है।”
Answer:
अंकल ने बच्चों से कहा।

Question 4.
“माँ, अब पानी की एक बूंद भी बरबाद नहीं होगी।”
Answer:
बबलू ने माँ से कहा

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए:

1. आग
2. पानी
3. नहाना
4. बिजली
5. उपाय
6. बेटी
7. प्रकाश
8. कामयाब
9. नाटक

Answer:

1. अग्नि
2. जल
3. सान
4. विद्युत
5. तरकीब
6. पुत्री
7. उजाला
8. सफल
9. दिखावा

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए:

1. गरमी
2. तीखे
3. नीचे
4. सीमित
5. धीमा
6. खुशी
7. दोस्त

Answer:

1. ठंढी
2. मौठे
3. ऊपर
4. असीमित
5. तेज़
6. दुखी
7. दुश्मन

निम्नलिखित शब्दों के लिंग बदलिए:

1. मौसी
2. बेटी

Answer:

1. मौसा
2. बेटा

निम्नलिखित शब्दों के बहुवचन-रूप लिखिए:

1. कमरा
2. तीखा
3. गुब्बारा
4. मिठाई
5. मोमबत्ती
6. बच्चा
7. आँख
8. पंखा

Answer:

1. कमरे
2. तीखे
3. गुब्बारे
4. मिठाइयाँ
5. मोमबत्तियाँ
6. बच्चे
7. आँखें
8. पंखे

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 16 मुक्या प्राण्यांची कैफियत Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 16 मुक्या प्राण्यांची कैफियत

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 16 मुक्या प्राण्यांची कैफियत Textbook Questions and Answers

1. तक्रार व वनचर यांच्या माध्यामातून जोड्या पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
तक्रार व वनचर यांच्या माध्यामातून जोड्या पूर्ण करा.

उत्तर:

2. दोन-तीन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
या पाठात कोणाकोणात संवाद झालेला आहे?
उत्तर:
या पाठात गाय, चिमणी, मासोळी, नागोबा, सर्व प्राणी व माणूस यांच्यात संवाद झालेला आहे.

प्रश्न आ.
चिमणीला कोणता त्रास होतो?
उत्तर:
मोबाईलच्या आवाजाने चिमणीची छाती धडधडून तिचा जीव व्याकूळ होतो. तिला काही सुचत नाही.

प्रश्न इ.
गाईचे डोळे का पाणावले?
उत्तर:
माणसाने टाकलेले प्लॅस्टिक घासाबरोबर गाईच्या पोटात जाऊन तिचे पोट दुखू लागले व तिचे डोळे पाणावले.

प्रश्न ई.
मासोळीने आपली कोणती समस्या मांडली आहे?
उत्तर:
सांडपाणी व रसायने टाकून माणसाने पाणी विषारी करून टाकले आहे. ते पाणी घाण असल्याने पिण्यासारखे नाही. म्हणून जलचर तडफडत आहेत. ही समस्या मांडली आहे.

प्रश्न उ.
नागोबाची तक्रार कोणती आहे?
उत्तर:
गवत, शेती नष्ट झाल्याने वारूळेही राहिली नाहीत. मानवाने पर्यावरणाचा -हास केला आहे. नागोबांना पकडून नागपंचमीला दूध, लाया दिले जाते. हे त्याचे अन्न नाही. अंधश्रद्धेपोटी माणूस नागांच्या जीवावर उठला आहे. ही तक्रार आहे.

3. घोटभर, मैलभर, तासभर, कणभर, चमचाभर हे शब्द वापरून वाक्ये लिहा.

प्रश्न 1.
घोटभर, मैलभर, तासभर, कणभर, चमचाभर हे शब्द वापरून वाक्ये लिहा.

उत्तर:

1. घोटभर – उन्हाळ्यात घोटभर पाणी मिळाले तरी समाधान वाटते.
2. मैलभर – मैलभर अंतर चालून गेल्यावर एक देऊळ लागले.
3. तासभर – झाकीरने तासभर तबला वाजविला.
4. कणभर – कणभरही अन्न वाया जाऊ देऊ नये.
5. चमचाभर- चमचाभर औषध तापाला घालविते.
6. टिचभर – मुंबईत टिचभर ही जागा शिल्लक नाही.
7. रात्रभर – यात्रेकरू रात्रभर डोंगर चढत होते.

4. कोण ते सांगा. (वनचर, भूचर, जलचर, उभयचर)

प्रश्न 1.
कोण ते सांगा. (वनचर, भूचर, जलचर, उभयचर)
उत्तर:
पाण्यात राहणारे – जलचर
जमिनीवर राहणारे – भूचर
जंगलात राहणारे – वनचर
जमीन व पाणी या दोन्ही ठिकाणी राहणारे – उभयचर

5. खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द पाठातून शोधून लिहा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द पाठातून शोधून लिहा.

1. किनारा
2. शेवट
3. जल
4. आठवण
5. मासा
6. नातेवाईक
7. व्याकूळ
8. आचरण

उत्तर:

1. काठ
2. गडप
3. जळ
4. स्मरण
5. मासोळी
6. सोयरे
7. कासावीस
8. वर्तन

6. खालील शब्दांचे अर्थ शिक्षकांच्या मदतीने समजून घ्या.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे अर्थ शिक्षकांच्या मदतीने समजून घ्या.
सगेसोयरे, पाहुणे, नातेवाईक, भाऊबंद

7. खालील शब्दांचे लिंग बदला.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे लिंग बदला.
उत्तर:

1. चिमणी – चिमण्या
2. नाग – नाग
3. वाघ – वाघ

8. खालील वाक्यांत कंसातील योग्य वाक्प्रचार घाला. (उदास दिसणे, कासावीस होणे, डोळे पाणावणे, डोळे उघडणे)

प्रश्न अ.
सह्याद्री डोंगर चढताना आमचा जीव पाणी पिण्यासाठी ……………….. होत होता.
उत्तर:
सह्याद्री डोंगर चढताना आमचा जीव पाणी पिण्यासाठी कासावीस होत होता.

प्रश्न आ.
आवडते पेन हरवल्याने संजय आज …………………… होता.
उत्तर:
आवडते पेन हरवल्याने संजय आज उदास होता.

प्रश्न इ.
पाणी टंचाई भासू लागताच पाणी बचतीबाबत सर्वांचे ………………. उघडले.
उत्तर:
पाणी टंचाई भासू लागताच पाणी बचतीबाबत सर्वांचे डोळे उघडले.

प्रश्न ई.
रस्त्यावर घडलेला अपघात बघून सर्वांचे …………………. .
उत्तर:
रस्त्यावर घडलेला अपघात बघून सर्वांचे डोळे पाणावले.

9. धडधड, तगमग यासारखे आणखी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
धडधड, तगमग यासारखे आणखी शब्द लिहा.
उत्तर:
सरसर, झरझर, गडगड, झगमग, धगधग

प्रश्न 2.
खालील चौकटीत काही प्राणी व काही पक्ष्यांची नावे लपलेली आहेत. ते शोधा व त्यांची नावे लिहा.

उदा. वटवाघूळ
उत्तरः

प्रश्न 2.
दवाखान्याचा ठिकाणी असलेल्या सुचनांच्या पाट्या तयार करा.

उत्तरः

प्रश्न 3.
शाळेच्या परिसरात स्वच्छताविषयक कोणत्या पाट्या लावाल.

उत्तरः

प्रश्न 4.
‘पर्यावरण संरक्षण’ याविषयी पाठाच्या शेवटी माणसाने केलेली प्रतिज्ञा तुमच्या शब्दात लिहा.

उत्तरः

प्रश्न 5.
वाचा. समजून घ्या.
उत्तरः

आपण समजून घेऊया.

प्रश्न 1.
खालील वाक्यांतील अधोरेखित शब्द पाहा.

1. ही माझी छत्री आहे.
2. तू कोणाचा मुलगा आहेस?
3. मी कालच गावाहून आलो.
4. जी वेगाने पळेल, ती जिंकेल.

प्रश्न 2.
अधोरेखित केलेले शब्द ‘एकाक्षरी’ शब्द आहेत. एकाक्षरी शब्दांना दयायची वेलांटी किंवा उ-कार नेहमी | दीर्घ लिहितात. या नियमाला फक्त ‘नि’ हा शब्द अपवाद आहे. खालील शब्दांपासून वाक्ये बनवा.

1.  ती –
2. पी –
3. मी –
4. ही –

प्रश्न 3.
खालील शब्द वाचा. शब्दांतील शेवटच्या अक्षराला दिलेली वेलांटी, उ-कार समजून घ्या.
चिमणी, विळी, मिरची, कढई, चटई, सफाई, खिडकी, मागू, चिकू, पेरू, नाचू, वस्तू, गाऊ, शिंगरू, कांगारू, ताई, समई, पाहुणी, पाणी. मराठी भाषेत शब्दांतील शेवटच्या अक्षराला दयायची वेलांटी किंवा उ-कार नेहमी दीर्घ लिहितात. या नियमाला ‘आणि’, ‘परंतु’ हे शब्द अपवाद आहेत.

Class 6 Marathi Chapter 16 मुक्या प्राण्यांची कैफियत Additional Important Questions and Answers

दोन-तीन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
माणसाने सगेसोयरे कोणाला म्हटले आहे?
उत्तर:
माणसाने कीटक, पक्षी, जलचर, वनचर यांना सगेसोयरे म्हटले आहे.

प्रश्न 2.
माणसाने प्राण्यांपाशी काय कबूल केले?
उत्तर:
पर्यावरणाचा केलेला हास माणसाच्या लक्षात आला. सर्व प्राणी तक्रार करू लागले. माणसाने तेव्हा यापुढे आम्ही आमचे वर्तन बदलू व पर्वत, जल, वातावरणात प्रदूषण करणार नाही असे सांगून वृक्षारोपण करू, वनीकरण करू असे ही आश्वासन दिले.

प्रश्न 3.
मानवाने केलेल्या प्रदूषणाचा कोणता दुष्परिणाम होईल, असे सर्व प्राण्यांनी सांगितले?
उत्तर:
प्राणी तक्रार करू लागले. मानवाने हवेचे, पाण्याचे, भूमीचे प्रदूषण केले. त्यामुळे वनचर आता तुझे सोयरे नाहीत. धरती माता दूषण देईल. मग माणूस दूध, अन्न पाण्यावाचून तडफडेल, असे सर्व प्राण्यांनी मानवाने केलेल्या प्रदूषणाचे दुष्परिणाम सांगितले.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे लिंग बदला.

1. मोर
2. सिंह
3. गाय
4. मांजर
5. राघू
6. कासव
7. हरिण

उत्तर:

1. लांडोर
2. सिंहिण
3. बैल
4. बोका
5. मैना
6. कासविण
7. हरिणी

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे लिंग बदला.

1. गाय
2. मासा
3. जंगल
4. पक्षी
5. माणूस

उत्तर:

1. गाई
2. मासे
3. जंगले
4. पक्षी
5. माणसे

हे लक्षात ठेवा:

एकाक्षरी शब्दांना दयायची वेलांटी किंवा उ-कार नेहमी दीर्घ लिहितात. अपवाद – ‘नि’.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांपासून वाक्ये बनवा.
उत्तर:

1. ती – ती खूप हुशार आहे.
2. पी – तू पाणी पी.
3. मी – मी अभ्यास करतो.
4. ही – ही साडी छान आहे.

शब्दातील शेवटच्या अक्षराला दयायची वेलांटी किंवा उ-कार नेहमी दीर्घ लिहितात.

अपवाद – आणि, परंतु उदा. चिमणी, कढई, वस्तू, विक्री इ.

प्रश्न 2.
खालील शब्दांपासून वाक्ये बनवा.
उत्तर:
मिरची – पोपट मिरची खातो.
सफाई – दिवाळीत घरातील सफाई करतात.
चिकू – मला चिकू आवडतात.
गाऊ – आम्ही गाणे गाऊ.

प्रश्न 3.
कोण ते सांगा. (वनचर, भूचर, जलचर, उभयचर)
उत्तर:
पाण्यात राहणारे – जलचर
जमिनीवर राहणारे – भूचर
जंगलात राहणारे – वनचर
जमीन व पाणी या दोन्ही ठिकाणी राहणारे – उभयचर

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे विरूद्धार्थी शब्द पाठातून शोधून लिहा.

1. प्रसन्न
2. कठोर
3. वेडा
4. बिनविषारी
5. स्वच्छ
6. श्रद्धा

उत्तर:

1. उदास
2. नाजूक
3. शहाणा
4. विषारी
5. घाण
6. अंधश्रद्धा

मुक्या प्राण्यांची कैफियत Summary in Marathi

पाठपरिचयः

सदर पाठात पशू-पक्षी, जलचरांना मानवाकडून, त्याच्या अविचाराने होणारा त्रास वर्णन केला आहे. जलचर, भूचर त्रस्त आहेत. याचे दुष्परिणाम सर्व प्राणी मानवास जेव्हा सांगतात तेव्हा डोळे उघडतात. ‘पर्यावरण रक्षण’ कसे करावे हे यातून शिकता येते.

शब्दार्थ:

1. कैफियत – तक्रार (complaint)
2. वन – अरण्य, जंगल (forest)
3. भीती – भय (fear)
4. नाजक – कोमल (delicate)
5. ढीग – रास (heap)
6. पोटशूळ – पोट दुखणे (stomach ache)
7. शहाणा – विवेकी (wise)
8. जल – पाणी (water)
9. विषारी – विषमिश्रीत (poisonous)
10. वारूळ – मुंग्यांचे घर (ant hill)
11. अंधश्रद्धा – चुकीच्या संकल्पना (superstition)
12. हास – नष्ट (destruction)
13. सोयरे – नातेवाईक (relatives)
14. स्मरण – आठवण (remembrance)
15. जागृत – सावध, जागरूक (to be aware of, vigilant)
16. पर्यावरण – वातावरण (enviornment)
17. वर्तन – आचरण (behaviour)
18. वनीकरण – वन, जंगले वसविणे (forestation)
19. वनचर – वनात फिरणारे प्राणी (wild animals)
20. नच – नाही (no, not)
21. वातावरण – आजूबाजूचा परिसर (atmosphere)
22. प्रदूषण – दूषित करणे (pollution)
23. हिरवेगार – गर्द हिरवे (greenish)

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati पुनरावर्तन २ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions पुनरावर्तन २

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions पुनरावर्तन २ Textbook Questions and Answers

Question 1.
शाक (पत्तोंवाली) और सब्जियों के पाँच – पाँच नाम सुनो और सुनाओ:
Answer:
शाक (पत्तोंवाली) के नाम:

(१) पालक
(२) सोवा
(३) मेथी
(४) बथुआ
(५) चौलाई

सब्ज़ियों के नाम:

(१) भिंडी
(२) बैंगन
(३) लौकी
(४) कुम्हड़ा
(५) बोड़ी

Question 2.
एक महीने की दिनदर्शिका बनाओ और विशेष दिन बताओ:
Answer:

Question 3.
१ से १०० तक की संख्याओं का मुखर वाचन करोः
Answer:

1. १ एक
2. – २ दो
3. – ३ तीन
4. – ४ चार
5. – ५ पांच
6. – ६ छह
7. – ७ सात
8. – ८ आठ
9. – ९ नौ
10. – १० दस
11. – ११ ग्यारह
12. – १२ बारह
13. – १३ तेरह
14. – १४ चौदह
15. – १५ पंद्रह
16. – १६ सोलह
17. – १७ सत्रह
18. – १८ अठारह
19. – १९ उन्नीस
20. – २० बीस
21. – २१ इकीस
22. – २२ बाईस
23. – २३ तेइस
24. – २४ चौबीस
25. – २५ पच्चीस
26. – २६ छब्बीस
27. – २७ सताइस
28. – २८ अट्ठाइस
29. – २९ उनतीस
30. – ३० तीस
31. – ३१ इकतीस
32. – ३२ बतीस
33. – ३३ तैंतीस
34. – ३४ चौंतीस
35. – ३५ पैंतीस
36. – ३६ छतीस
37. – ३७ सैंतीस
38. – ३८ अड़तीस
39. – ३९ उनतालीस
40. – ४० चालीस
41. – ४१ इकतालीस
42. – ४२ बयालीस
43. – ४३ तैतालीस
44. – ४४ चवालीस
45. – ४५ पैंतालीस
46. – ४६ छयालिस
47. – ४७ सैंतालीस
48. – ४८ अड़तालीस
49. – ४९ उनचास
50. – ५० पचास
51. – ५१ इक्यावन
52. – ५२ बावन
53. – ५३ तिरपन
54. – ५४ चौवन
55. – ५५ पचपन
56. – ५६ छप्पन
57. – ५७ सतावन
58. – ५८ अठावन
59. – ५९ उनसठ
60. – ६० साठ
61. – ६१ इकसठ
62. – ६२ बासठ
63. – ६३ तिरसठ
64. – ६४ चौंसठ
65. – ६५ पैंसठ
66. – ६६ छियासठ
67. – ६७ सड़सठ
68. – ६८ अड़सठ
69. – ६९ उनहतर
70. – ७० सत्तर
71. – ७१ इकहतर
72. – ७२ बहतर
73. – ७३ तिहतर
74. – ७४ चौहतर
75. – ७५ पचहतर
76. – ७६ छिहतर
77. – ७७ सतहतर
78. – ७८ अठहतर
79. – ७९ उन्नासी
80. – ८० अस्सी
81. – ८१ इक्यासी
82. – ८२ बयासी
83. – ८३ तिरासी
84. – ८४ चौरासी
85. – ८५ पचासी
86. – ८६ छियासी
87. – ८७ सतासी
88. – ८८ अट्ठासी
89. – ८९ नवासी
90. – ९० नब्बे
91. – ९१ इक्यानवे
92. – ९२ बानवे
93. – ९३ तिरानवे
94. – ९४ चौरानवे
95. – ९५ पचानवे
96. – ९६ छियानवे
97. – ९७ सतानवे
98. – ९८ अट्ठानवे
99. – ९९ निन्यानवे
100. – १०० एक सौ

Question 4.
अपना परिचय देते हुए अपने परिवार के बारे में दस बाक्य लिखो:
Answer:
मेरा नाम ………… है।
मेरे पिता जी का नाम श्री …………. है।
मैं कक्षा छठी में पढ़ता हूँ।
मेरे विद्यालय का नाम ………… है।
मेरे पिताजी एक ………… हैं।
मेरी माँ ………… हैं।
मेरा परिवार संयुक्त है।
मेरे परिवार में मेरे दादा, दादी, चाचा और चाची साथ रहते है।
मुझे मेरा परिवार बहुत अच्छा लगता है।

Question 5.
अक्षर समूह में से वैज्ञानिकों के उचित नाम बताओ और लिखो।

Answer:
(१) होमी भाभा
(२) नीरज भिसे
(३) मंजू बंसल
(४) भास्कराचार्य
(५) ए. पी. जे. कलाम
(६) जानकी अम्मल
(७) कल्पना चावला

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions पुनरावर्तन २ Additional Important Questions and Answers

Question 1.
अपने बारे में भाई / बहन से सुनो।
Answer:
विद्यार्थियों द्वारा स्वयं किया जाए।

Question 2.
इस वर्ष तुम कौन – सा विशेष कार्य करोगे, बताओ?
Answer:
इस वर्ष मैं ग्रीष्मावकाश में तैराकी सीलूँगा और संगीत एवं कैसियो की पढ़ाई करूँगा। संगीत में मेरी रुचि है, अत: मैं शास्त्रीय संगीत सीखने की कोशिश करूँगा।

Question 3.
सप्ताह में एक दिन कहानियाँ पढ़ो।
Answer:
विद्यार्थियों द्वारा स्वयं किया जाए।

Question 4.
पढ़ी हुई सामग्री की विश्लेषणात्मक प्रस्तुति करो।
Answer:
विद्यार्थियों द्वारा स्वयं किया जाए।

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 10 बाबांचं पत्र Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 10 बाबांचं पत्र

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 10 बाबांचं पत्र Textbook Questions and Answers

1. एका शब्दात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
(अ) कठीण गेलेला पेपर
(आ) वैष्णवीला पत्र लिहणारे
(इ) परीक्षेतील गुणांपेक्षा महत्त्वाचे गुण
(ई) वैष्णवीसाठी बाबा आणणार असलेला खाऊ
उत्तर:
(अ) कठीण गेलेला पेपर – गणित
(आ) वैष्णवीला पत्र लिहणारे – बाबा
(इ) परीक्षेतील गुणांपेक्षा महत्त्वाचे गुण – आंतरिक गुण
(ई) वैष्णवीसाठी बाबा आणणार असलेला खाऊ – पुस्तके

2. एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
आईने दूरध्वनीवरून बाबांना कोणता निरोप दिला?
उत्तर:
‘सहामाही परीक्षेत गणिताचा पेपर खूपच कठीण गेल्यामुळे वैष्णवी फार निराश झाली आहे’ हा निरोप आईने बाबांना दूरध्वनीवरून दिला.

प्रश्न आ.
बाबांनी दूरध्वनीवरून बोलणे का पसंत केले नाही?
उत्तर:
बाबांना वैष्णवीशी हितगुज करावेसे वाटले, म्हणून बाबांनी दूरध्वनीवरून बोलणे पसंत केले नाही.

प्रश्न इ.
गणित विषय वैष्णवीचा लाडका होण्यासाठी बाबांनी कोणते उपाय सुचवले आहेत?
उत्तर:
गणित विषय वैष्णवीचा लाडका होण्यासाठी बाबांनी वैष्णवीला सांगितले की, गणिताचा पेपर कठीण गेला, म्हणून गणितानंतर असलेल्या विषयांचे पेपर अवघडच जाणार असे होत नाही ना! मग त्याच त्या गोष्टीचा विचार करत बसल्याने उरलेल्या पेपरवरही त्याचा विपरीत परिणाम होतो. ‘अगं, एखादया विषयात गुण कमी पडले, तर याचा अर्थ आपण आयुष्यात अपयशी झालो असे नाही.

तुला सांगतो, गणिताशी तू मैत्री कर. मग बघ गंमत या विषयाची. तुला मुळीच भीती वाटणार नाही. गणितातील संकल्पना, संबोध, क्रिया तू नीट समजून घे. उदाहरणे सोडवण्याचा चांगला सराव कर. हा विषय लवकरच तुझा लाडका होईल.’ हा उपाय सुचवला.

3. खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे विरूद्धार्थी शब्द लिहा.

उत्तर:

4. खालील शब्दांचे विरूद्धार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे विरूद्धार्थी शब्द लिहा.

उत्तर:

5.

प्रश्न अ.

उत्तर:

प्रश्न आ.

उत्तर:

6. सध्याच्या युगात पत्र पाठवण्याची कोणकोणती साधने उपलब्ध आहेत त्यांची यादी करा. 

प्रश्न 1.
सध्याच्या युगात पत्र पाठवण्याची कोणकोणती साधने उपलब्ध आहेत त्यांची यादी करा.
उत्तर:

1. पत्रपेटी
2. टपालगाडी
3. कुरिअर
4. ईमेल
5. विमान

7. दिवाळीच्या सुट्टीत तुम्ही काय काय गंमत करणार त्याची यादी बनवा.

प्रश्न 1.
दिवाळीच्या सुट्टीत तुम्ही काय काय गंमत करणार त्याची यादी बनवा.
उत्तरः

1. प्रथम मी नवीन कपडे विकत घेणार,
2. बाबांना सोबत घेऊन फटाके विकत घेणार.
3. आई बरोबर मामाच्या गावी जाणार.
4. आई व आजी यांना फराळ बनवण्यात मदत करणार.
5. मित्रांबरोबर मोकळ्या अंगणात फटाके वाजवणार.
6. शिक्षकांनी दिलेला गृहपाठ वेळेवर पूर्ण करेन.
7. मित्रांसोबत घराच्या अंगणात मातीचा किल्ला तयार करणार.
8. किल्ल्यावर शिवाजी महाराज व इतर शिपाई यांची मांडणी करणार.

8. तुमच्या मित्राला/मैत्रिणीला पोहण्याच्या स्पर्धेत राज्यातून प्रथम क्रमांक प्राप्त झाला. त्याचे तिचे अभिनंदन करणारा संदेश खालील चौकटीत लिहा.

प्रश्न 1.
तुमच्या मित्राला/मैत्रिणीला पोहण्याच्या स्पर्धेत राज्यातून प्रथम क्रमांक प्राप्त झाला. त्याचे तिचे अभिनंदन करणारा संदेश खालील चौकटीत लिहा.
उत्तर:
प्रिय सुप्रिया, अभिनंदन ! अभिनंदन !! अभिनंदन!!!
तुझा पोहण्याच्या स्पर्धेत राज्यातून प्रथम क्रमांक आला हे ऐकून खूप अभिमान वाटला.
असेच यश तुझ्या वाट्याला पुढे पुढे येवो, हिच ईश्वर चरणी प्रार्थना….

9. अपयश ही यशाची पहिली पायरी आहे.’ यासारखी दोन वाक्ये खालील चौकटीत लिहा. 

प्रश्न 1.
अपयश ही यशाची पहिली पायरी आहे.’ यासारखी दोन वाक्ये खालील चौकटीत लिहा.
उत्तर:
1. सुख आणि दुःख यांना सारखेच सामोरे जावे,
2. संकटांना जो धैर्याने तोंड देतो, तोच जीवनात विजयी होतो.

प्रकल्प: साने गुरुजी यांचे ‘सुंदर पत्रे’ हे पुस्तक मिळवा. वाचा. त्यातील तुम्हांला आवडलेली पत्रे सुरेख अक्षरांत लिहा.

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांतील रिकाम्या जागी कंसातील योग्य विशेषणे लिहा.
(टवटवीत, उंच, नवा, शंभर)
(अ) हिमालय ………… पर्वत आहे.
(आ) कंपास घ्यायला आईने मला ……………. रुपये दिले.
(इ) बागेत ………….. फुले आहेत.
(ई) ताईने मला …………..’ सदरा दिला.
उत्तर:
(अ) उंच
(आ) शंभर
(इ) टवटवीत
(ई) नवा

आपण समजून घेऊया.

प्रश्न 3.
खालील तक्ता वाचा. समजून घ्या.

उत्तर:

क्रियापदाच्या रूपावरून वाक्यांतील काळ ओळखता येतो.
काळाचे मुख्य तीन प्रकार आहेत.

1. वर्तमानकाळ
2. भूतकाळ
3. भविष्यकाळ

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 10 बाबांचं पत्र Important Additional Questions and Answers

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
बाबांनी वैष्णवीला कोणत्या विषयाशी मैत्री करायला सांगितले आहे?
उत्तर:
बाबांनी वैष्णवीला गणित विषयाशी मैत्री करायला सांगितले आहे.

प्रश्न 2.
परीक्षेतील गुण किंवा श्रेणी पेक्षा अजून कोणती गोष्ट महत्त्वाची आहे?
उत्तर:
परीक्षेतील गुण किंवा श्रेणी पेक्षा आपल्या आंतरिक गुणांची वाढ करणे हे अधिक महत्त्वाचे आहे.

प्रश्न 3.
स्वत:मधील गुणांची वाढ करण्याकरिता प्रत्येकाने काय केले पाहिजे?
उत्तर:
स्वत:मधील गुणांची वाढ करण्याकरिता प्रत्येकाने एखादी तरी कला जोपासली पाहिजे.

प्रश्न 4.
दिवाळीच्या सुट्टीत बाबा कुठे येणार आहेत?
उत्तर:
दिवाळीच्या सुट्टीत बाबा गावी येणार आहेत.

प्रश्न 5.
गावी येताना बाबा वैष्णवीसाठी काय आणणार आहेत?
उत्तर:
गावी येताना बाबा वैष्णवीसाठी खाऊ आणणार आहेत.

प्रश्न 6.
बाबा गावी येताना वैष्णवीसाठी कोणती पुस्तके आणणार आहेत?
उत्तर:
बाबा गावी येताना वैष्णवीसाठी गोष्टीची पुस्तके आणणार आहेत.

बाबांचं पत्र Summary in Marathi

पाठपरिचय:

हे एक वडिलांनी आपल्या मुलीला लिहिलेले सांत्वनपर पत्र आहे. आपल्या मुलीला गणिताचा पेपर अवघड गेल्यामुळे आलेली | निराशा वडीलांनी अतिशय सहजतेने कशी दूर करण्याचा प्रयत्न केला, त्याचे हे पत्र म्हणजे एक सुंदर उदाहरण आहे.

शब्दार्थ:

1. प्रिय – प्रेमळ (dear)
2. शुभ – मंगलदायक, पवित्र (holy)
3. पुरता – पुरेसा (enough)
4. गुरफटणे – गुंतून राहणे (involve, entangled)
5. निराश – नाराज (disappointed)
6. हितगुज करणे – मनातील गोष्ट सांगणे (to chat)
7. विपरीत – वाईट (bad)
8. संबोध – मूळ संकल्पना (concept)
9. सराव – कृती (practice)
10. लाडका – आवडीचा (favourite)
11. आंतरिक – आतील गुण (internal qualities)
12. उत्तम – अधिक चांगले (very good)
13. नृत्य – नाच (dance)
14. जोपासणे – सांभाळणे (to keep safe, to look after)
15. पुरेपूर – पूर्णपणे (completely)
16. खात्री – विस्वास (belief, trust)
17. भेटीअंती – भेट झाल्यानंतर (after meeting)

वाक्प्रचार व अर्थ:

1. निराश होणे – नाराज होणे.
2. हितगुज करणे – मनातील गोष्ट सांगणे.
3. विपरीत परिणाम होणे – वाईट परिणाम होणे.
4. संधी मिळणे – वाव मिळणे.
5. खात्री असणे – विश्वास असणे.

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 7 जहॉं चाह, वहाँ राह Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 7 जहॉं चाह, वहाँ राह

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7 जहॉं चाह, वहाँ राह Textbook Questions and Answers

बताओ तो सही:

Answer:

विचार मंथन:

“श्रद्धा और विज्ञान, जीवन के दो पक्ष महान” विषय पर अपने विचार लिखिए। (अनुच्छेद-लेखन)
Answer:
‘श्रद्धा’ शब्द का अर्थ है विश्वास और ‘विज्ञान’ शब्द का अर्थ है संशोधन के माध्यम से सिद्ध की हुई बात। श्रद्धा अधिक होने से अंधश्रद्धा निर्माण होती है। किसी कार्य के प्रति श्रद्धा (विश्वास) ही मनुष्य को लक्ष्य की ओर ले जाती है। इसलिए मनुष्य को अपने कार्य में गहन विश्वास होना चाहिए। विज्ञान वहीं विश्वास हमें दिलाता है। विज्ञान कई अंधश्रद्धा को अपनी विज्ञान की कसौटी पर कसकर उन्हें झूठ साबित करता है। विज्ञान ही है, जिसने मनुष्य को अंधविश्वास से दूर करके उसमें आत्मविश्वास पैदा किया है। श्रद्धा विज्ञान की कसौटी पर कसकर ही और अधिक पक्की व दृढ़ बन जाती है। श्रद्धा मनुष्य में विश्वास उत्पन्न करती है, तथा विज्ञान उसे जीवन की आधुनिक राह दिखाता है। श्रद्धा और विज्ञान ही मानव को जीवन की सही राह दिखाते हैं, वे जीवन के दो महान पक्ष हैं। इन दो पक्षों के माध्यम से मनुष्य अपने जीवन को सुंदर, समर्थ व सशक्त बना सकता है।

अध्ययन कौशल:

संदर्भ स्रोतों द्वारा निम्न रोगों से बचने के लिए दिए जाने वाले टीकों की जानकारी लिखिए।

Answer:

खोजबीन:

भारतीय सेना संबंधी जानकारी ढूँढो और लिखो।

Answer:

वाचन जगत से:

गणतंत्र दिवस पर सम्मानित बच्चों के बहादुरी के प्रसंग पढ़ो और पसंदीदा किसी एक का वर्णन करो।
Answer:
गणतंत्र दिवस पर सम्मानित बच्चों के बहादुरी के प्रसंगों में से मेरे पसंदीदा प्रसंग का वर्णन निम्नलिखित है:
५ मई, २०१६ को विशाल ठाकुर घर पर अपनी माँ विमला और छोटे भाई के साथ था। उसके पिता काम से बाहर गए थे। तभी एक अनजान व्यक्ति उनके घर आया और अपने आप को उसके पिता जी का दोस्त बताया। विशाल की माँ ने जब उसके पिता को फोन करके बताया तो उन्होंने उस अनजान व्यक्ति को नहीं पहचाना। फिर वह व्यक्ति शौचालय जाने के बहाने घर के अंदर आया और अपनी जेब से छुरा निकालकर विशाल की माँ के गले पर रखा। उसने विशाल से घर की सारी कीमती चीजें और पैसे लाने के लिए कहा।

विशाल उस चोर के पैर पकड़कर अपनी माँ को छोड़ने की गुहार करने लगा और फिर उसने चोर के पैर पकड़कर उसे गिरा दिया। चोर के नीचे गिरते ही सभी ने मिलकर उसे पकड़ लिया और पुलिस के हवाले कर दिया। विशाल की इस बहादुरी के लिए उसे गणतंत्र दिवस पर जनरल राष्ट्रीय शौर्य पुरस्कार से सम्मानित किया गया।

सदैव ध्यान में रखो:

दृढ़ संकल्पों से ही सपने साकार होते हैं।

किसने किससे कहा है ?

Question 1.
“आज इतने विद्यार्थियों के अनुपस्थित रहने का कारण क्या है?”
Answer:
गुरुजी ने विद्यार्थियों से कहा।

Question 2.
“जब कभी शहर गए हैं, बड़े-बड़े पुल देखे भी हैं।”
Answer:
आशीष ने मित्रों से कहा।

किसने किससे कहा है ?

Question 1.
कहानी के शीर्षक की सार्थकता लिखिए।
Answer:
प्रस्तुत कहानी का शीर्षक ‘जहाँ चाह, वहाँ राह’ अत्यंत सटिक एवं योग्य है। गाँव में बरसात के मौसम में आने वाली उस नाले रूपी मुसीबत की ओर किसी का ध्यान नहीं गया था। किंतु शिक्षा की आस से अभिभूत होकर उन बच्चों ने नाले पर पुल बनाने का निश्चय किया। उन सभी बच्चों में पढ़ाई के प्रति रुचि और लगन थी इसी रुचि ने उनके हौसले को बढ़ाया। ज्ञान की चाह ने उन्हें नाले पर पुल बनाने की प्रेरणा दी और उनकी पाठशाला की राह उन्हें मिल गई। अगर मनुष्य में हौसला हो, तो वह किसी भी वस्तु की चाहत में अपनी राह ढूँढ़ ही निकालता है।

Question 2.
अपनी आँखों देखी किसी घटना का वर्णन कीजिए।
Answer:
कई साल पहले मैं अपने परिवार के साथ मुंबई दर्शन करने गया था। हम विरार से चर्चगेट का सफर लोकल ट्रेन से तय करने वाले था। सफर के दौरान ट्रेन में बड़ी भीड़ थी हम जैसे-तैसे ट्रेन में चढ़े। अगले दो स्टेशन के बाद ही भीड़ और अधिक बढ़ गई। ट्रेन में खड़े होने की भी जगह न थी। कई लोग दरवाजे पर भी लटक रहे थे। उसमें से एक आदमी खिड़की के पास लटका हुआ बाहर की ओर झूल रहा था। लोकल ट्रेन सामने की ओर से जा रही थी। ट्रेन में शोर और कोलाहल था।

कई लोग उस आदमी को ऊपर की और खिंचना चाहते थे कि एकाएक सभी लोग शांत हुए और एक जोर की आवाज हुई। खिड़की से लटके हुए आदमी के हाथ की पकड़ ढीली पड़ने से वह नीचे गिर गया। उसकी मृत्यु हो गई। तुरंत ही ट्रेन की चैन खिंची गई। ट्रेन रुक गई किंतु उस वक्त सब कुछ व्यर्थ था। उस व्यक्ति के प्राण पखेरू उड़ चुके थे। यह मेरे जीवन की सबसे दर्दनाक व शोकभरी घटना है। इस घटना की दुखद छाप आज भी मेरे मानस पटल पर स्थित है।

Question 3.
‘जहाँ चाह, वहाँ राह’ कहानी का सारांश अपने शब्दों में लिखिए।
Answer:
मनुष्य अगर मन में ठान ले, तो वह किसी भी हालत में अपनी मंजिल को प्राप्त कर सकता है। प्रस्तुत पाठ के बच्चों ने मन में ठान लिया था कि उनकी पढ़ाई व भविष्य में बाधा डालने वाले उस नाले पर वे पुल बनाएंगे। जब मनुष्य अपना लक्ष्य निश्चित करता है, तो उसे पाने के लिए वह सारे प्रयास करता है। उसके लिए दिन-रात एक करता है। अपने राह में आनेवाली सारी मुसीबतों का सामना करता है। प्रस्तुत पाठ में बच्चों ने गाँव के बड़े-बूढ़े लोगों में इस कार्य के प्रति प्रेरणा निर्माण की और उनकी मदद से सभी ने मिलकर नाले पर पुल बनाने के कार्य को पूर्ण किया। अतः जहाँ कार्य के प्रति लगन होती है, वहाँ सफलता अवश्य मिलती है।

भाषा की ओर:

निम्नलिखित वाक्यों को पढ़ो और मोटे अक्षरों में छपे शब्दों पर ध्यान दो, पढ़कर उद्देश्य-विधेय अलग करके लिखो :

Answer:

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7 जहॉं चाह, वहाँ राह Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

(बरसात, नाला, संभव, समस्या, माहौल, बंजर, श्रमदान, हौसले)

Question 1.
सभी ने एकता, संगठन और ……….’ का महत्त्व भी समझा था।
Answer:
श्रमदान

Question 2.
येसंबा गाँव के ठीक बीच से एक ………….” बहता था।
Answer:
नाला

Question 3.
दामिनी की बातों ने बातचीत का ………. बदल दिया।
Answer:
माहौल

Question 4.
पुल भी विद्यार्थियों के ………………. को दाद दे रहा था।
Answer:
हौसले

Question 5.
धुआँधार ………. हो रही थी।
Answer:
बरसात

Question 6.
हर ……………” का निदान संभव है।
Answer:
समस्या

Question 7.
……… जमीन से मिट्टी खोदी गई।
Answer:
बंजर

Question 8.
असंभव में मूल शब्द …….. होता है।
Answer:
संभव

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए।

Question 1.
गाँव का नाम क्या था?
Answer:
येसंबा

Question 2.
नाले में कितने फीट पानी भरता था?
Answer:
चार से पांच फीट

Question 3.
अच्छी श्रेणी लाने वाले विद्यार्थी किस परीक्षा में पीछे रह जाते?
Answer:
वार्षिक

Question 4.
बच्चे किस पेड़ के नीचे बैठे थे?
Answer:
बरगद

Question 5.
शुभम की कुल उपस्थिति कितनी थी?
Answer:
चौदह दिन

Question 6.
प्रकृति ने विचार करने के लिए मनुष्य को क्या दिया है?
Answer:
बुद्धि

Question 7.
बच्चों ने नाले पर क्या बनवाने का निश्चय किया?
Answer:
पुल

Question 8.
छगनबाबा ने पुल बनवाने के लिए क्या दिया?
Answer:
रेत

Question 9.
पुल कितने दिनों में तैयार हुआ?
Answer:
पंद्रह

Question 10.
जुई ने किसकी सहायता से पुल के उद्घाटन का वृत्तांत बनाया?
Answer:
बड़े भाई की

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

Question 1.
प्रार्थना कक्षा में क्यों संपन्न हुई?
Answer:
वर्षा के कारण प्रार्थना मैदान पर न होकर कक्षा में संपन्न हुई।

Question 2.
बच्चों ने किस पंक्ति को गीत की तरह गाकर तालियाँ बजाई?
Answer:
‘हम बच्चे कर भी क्या सकते हैं। इस पंक्ति को गीत की तरह गाकर बच्चों ने तालियाँ बजाई।

Question 3.
बच्चों में किसके स्वर ने आत्मविश्वास भर दिया?
Answer:
बच्चों में दामिनी के स्वर ने आत्मविश्वास भर दिया।

Question 4.
विद्यार्थियों ने किस पुस्तक में पुल बनाने की जानकारी पढ़ी थी?
Answer:
विद्यार्थियों ने विज्ञान की पुस्तक में पुल बनाने की जानकारी पढ़ी थी।

Question 5.
पुल बनाने की सामग्री खरीदने के लिए आरंभ में हर एक से कितने रुपये लिए गए?
Answer:
पुल बनाने की सामग्री खरीदने के लिए आरंभ में हर एक से बीस-बीस रुपये लिए गए।

Question 6.
गाँव वालों के लिए अद्भुत उपलब्धि कौन-सी थी?
Answer:
पुल का बनना गाँव वालों के लिए अद्भुत उपलब्धि थी।

Question 7.
जूही ने कौन-सा वृत्तांत बनाया?
Answer:
जूही ने ‘पुल के उद्घाटन’ का वृतांत बनाया।

निम्नलिखित वाक्य किसने, किससे कहा?

Question 1.
“आज इतने विद्यार्थियों के अनुपस्थित रहने का
कारण क्या है?”
Answer:
गुरुजी ने विद्यार्थियों से कहा।

Question 2.
“अरे! इस बरगद के पेड़ में भूत है। वहाँ क्यों बैठे हो?”
Answer:
तुषार ने अपने मित्रों से कहा।

Question 3.
“भूत-बूत सब कोरी कल्पना और बकवास है। क्या हम में से किसी ने भूत देखा है? सब केवल मनगढ़त बातें हैं।”
Answer:
जुई ने अपने मित्रों से कहा।

Question 4.
“मेरी तो कुल उपस्थिति ही शायद चौदह होगी।”
Answer:
शुभम ने मित्रों से कहा।

Question 5.
“हम कर भी क्या सकते हैं। हम तो बच्चे हैं।”
Answer:
तुषार ने मित्रों से कहा।

Question 6.
“हँसो मत! कोई कुछ कर सकता है तो वह हम ही हैं।”
Answer:
दामिनी ने मित्रों से कहा।

Question 7.
“जब कभी शहर गए हैं, बड़े-बड़े पुल देखे भी हैं।”
Answer:
आशीष ने मित्रों से कहा।

Question 8.
“हम नाले पर पुल बनाएँगे।”
Answer:
आशीष ने मित्रों से कहा।

निम्नलिखित वाक्य सही है या गलत लिखिए।

1. प्रार्थना मैदान पर हुई।
2. गाँव के बीच से एक झरना बहता था।
3. ज़ोर की बारिश में विद्यार्थी स्कूल नहीं जाते थे।
4. बरगद के पेड़ में भूत था।
5. पुल बनाने के लिए दो महीने लगे।
6. छगनबाबा ने पुल बनाने के लिए रेत दी।
7. सभी लोग विद्यार्थियों की प्रशंसा कर रहे थे।
8. सबके संगठित प्रयासों से पुल तैयार हुआ।

Answer:

1. गलत
2. गलत
3. सही
4. गलत
5. गलत
6. सही
7. सही
8. सही

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में लिखिए।

Question 1.
बरसात के मौसम में येसंबा गाँव के बच्चे पाठशाला में अनुपस्थित क्यों रहते थे?
Answer:
येसंवा गाँव के बीच से एक नाला बहता था। बरसात के मौसम में नाले में कई बार चार से पांच फीट तक पानी भरता था। बच्चों के लिए यह नाला लाँघना असंभव था। इसलिए उन दिनों येसंबा गाँव के बच्चे पाठशाला में अनुपस्थित रहते थे।

Question 2.
गाँव का नाला, बरसात व बच्चों की पाठशाला के चलते गाँव में कौन-सा गाना प्रचलित हो चुका था?
Answer: गाँव का नाला, बरसात व बच्चों की पाठशाला के चलते “गाँव में बरसात, नाले में भरा पानी, पाठशाला से छुट्टी, येसंबा की यही कहानी’ यह गाना प्रचलित हो चुका था।

Question 3.
बच्चों ने क्या निश्चय किया और क्यों?
Answer:
बच्चों ने नाले के ऊपर पुल बनाने का निश्चय किया क्योंकि वह नाला बरसात के मौसम में पानी से भर जाता था। उसके चलते सभी बच्चों को पाठशाला में अनुपस्थित रहना पड़ता था।

Question 4.
किन-किन लोगों के संगठित प्रयासों से पुल का काम आकार लेने लगा?
Answer:
बुजुर्गों के अनुभव, युवाओं की शक्ति और विद्यार्थियों के उत्साह के संगठित प्रयासों से पुल का काम आकार लेने लगा।

पाठ में आए हिंदी-मराठी समोच्चारित शब्दों की सूची बनाइए।
Answer:

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के दो-दो पर्यायवाची शब्द लिखिए।

1. पाठशाला
2. बरसात
3. नुकसान
4. राशि
5. हाथ
6. आनंद

Answer:

1. विद्यालय, स्कूल
2. वर्षा, बारिश
3. हानि, घाटा
4. धन, पैसा
5. हस्त, कर
6. हर्ष, खुशी, उल्लास

निम्नलिखित शब्दों के विरुद्धार्थी शब्द लिखिए।

1. ग्रामीण
2. आगे
3. उपस्थित
4. संभव
5. फायदा
6. विश्वास
7. गाँव
8. बंजर
9. हँसना

Answer:

1. शहरी
2. पीछे
3. अनुपस्थित
4. असंभव
5. नुकसान
6. अविश्वास
7. शहर
8. उर्वर
9. रोना

निम्नलिखित शब्दों के बहुवचन रूप लिखिए।

1. बस्ती
2. बरसात
3. नाला
4. छुट्टी
5. अनुपस्थिति
6. बात
7. ताली
8. समस्या
9. पुस्तक
10. सामग्री
11. कठिनाई
12. बच्चा

Answer:

1. बस्तियों
2. बरसातें
3. नाले
4. छुट्टियाँ
5. अनुपस्थितियाँ
6. बातें
7. तालियाँ
8. समस्याएँ
9. पुस्तकें
10. सामग्रियाँ
11. कठिनाइयाँ
12. बच्चे

निम्नलिखित शब्दों में मूलशब्द और प्रत्यय अलग अलग करके लिखिए।

1. उपस्थिति
2. विद्यार्थीगण
3. वार्षिक
4. कठिनाई
5. सामूहिक
6. सज्जनता
7. जानकारी
8. मिलकर

Answer:

प्रस्तुत कहानी में आए विरामचिह्नों को चुनकर उनका भेद लिखिए।
Answer:

प्रस्तुत पाठ में आए पुनरुक्त शब्दों के जोड़े चुनकर लिखिए।
Answer:

• जब-जब
• बड़े-बड़े
• छोटे-छोटे
• बीस-बीस
• देखते-देखते
• एक-एक
• ज़ोर-ज़ोर

निम्नलिखित वाक्यों में उद्देश्य और विधेय अलग करके लिखिए।

Question 1.
हिमालय देश का गौरव है।
Answer:
उद्देश्य – हिमालय
विधेय – देश का गौरव है।

Question 2.
महासागर अपने देश के चरण पखारता है।
Answer:
उद्देश्य – महासागर
विधेय – अपने देश के चरण पखारता है।

Question 3.
निखिल कश्मीर घूमने गया था। Answer: उद्देश्य – निखिल
विधेय – कश्मीर घूमने गया था।

Question 4. मुंबई देश की आर्थिक राजधानी है।
Answer:
उद्देश्य – मुंबई
विधेय – देश की आर्थिक राजधानी है।

Question 5.
परिश्रम सफलता की कुंजी है।
Answer:
उद्देश्य – परिश्रम
विधेय – सफलता की कुंजी है।

निम्नलिखित वाक्यों में प्रयुक्त कारक रेखांकित करके भेद लिखिए।

Question 1.
येसंबा गाँव के ठीक बीच से एक नाला बहता था।
Answer:
के – संबंध कारक, से – करण कारक

Question 2.
जुई ने कहकर बातचीत आगे बढ़ाई।
Answer:
ने – कर्ता कारक

Question 3.
इस बरगद के पेड़ में भूत है।
Answer:
के – संबंध कारक, में – अधिकरण कारक

Question 4.
प्रकृति ने विचार करने के लिए हमें बुद्धि दी है।
Answer:
ने – कर्ता कारक, के लिए – संप्रदान कारक

Question 5.
बंजर जमीन से मिट्टी खोदी गई।
Answer:
से – अपदान कारक

Question 6.
क्या हम में से किसी ने भूत देखा है?
Answer:
में – अधिकरण कारक, से- करण कारक ने- कर्ताकारक

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 12 चंद्रावरची शाळा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 12 चंद्रावरची शाळा(कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 12 चंद्रावरची शाळा Textbook Questions and Answers

1. एका वाक्यात उत्तर लिहा.

प्रश्न अ.
चंद्रावरती शाळा कोणत्या शतकात भरेल ?
उत्तर:
चंद्रावरती शाळा एकविसाव्या शतकात भरेल.

प्रश्न आ.
चंद्रावरच्या शाळेत जाताना कशाचे ओझे नसेल?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत जाताना दप्तराचे ओझे नसेल.

प्रश्न इ.
चंद्रावरच्या शाळेत कशाची कटकट राहणार नाही ?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत भाजी पोळीच्या डब्याची कटकट राहणार नाही.

प्रश्न ई.
चंद्रावरच्या शाळेत अभ्यास कसा करावा लागेल?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत फक्त बटणे दाबायचाच अभ्यास करावा लागेल.

2. दोन-तीन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
चंद्रावरच्या शाळेत पास केव्हा केले जाते?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत खडू व फळा नाही. दप्तराचे ओझे मुलांच्या पाठीवर नाही. बटणे दाबायची एवढाच फक्त तिथे अभ्यास असतो. बटणे दाबून अभ्यास केला की तिथेच पास केले जाते.

प्रश्न आ.
चंद्रावरच्या शाळेत चांदण्यांशीच का खेळावे लागणार आहे?
उत्तर:
शाळेत गेल्यावर जसे खेळाचे साहित्य असते, खेळण्यासाठी मैदान असते. त्याप्रमाणे चंद्रावर कोणत्याही प्रकारचे खेळाचे साहित्य नसणार. तेथे फक्त चांदण्याच काय त्या खेळण्यासाठी उपलब्ध असणार म्हणून चंद्रावरच्या शाळेत मुलांना चांदण्यांशीच खेळावे लागणार आहे.

3. योग्य कारण शोधून उत्तर लिहा.

प्रश्न 1.
चंद्रावरच्या शाळेत जाताना ऑक्सिजनचा सिलिंडर न्यावा लागेल कारण ………………….
(अ) दप्तराऐवजी सिलिंडर न्यावा हा नियम असल्यामुळे.
(आ) चंद्रावरती प्राणवायूचे प्रमाण कमी असल्यामुळे.
(इ) सिलिंडर नेला तर शाळेत येऊ देतात म्हणून.
उत्तर:
(आ) चंद्रावरती प्राणवायूचे प्रमाण कमी असल्यामुळे.

प्रश्न 2.
चंद्रावर एक उडी मारताच तरंगत राहतात कारण ……………………
(अ) शिक्षक अशीच पी.टी. शिकवतात.
(आ) विदयार्थ्याचे वजन कमी असते म्हणून तरंगतात.
(इ) चंद्रावर गेल्यावर गुरुत्वाकर्षण कमी होते म्हणून तरंगतात.
उत्तर:
(इ) चंद्रावर गेल्यावर गुरुत्वाकर्षण कमी होते म्हणून तरंगतात.

4. शब्दातील शेवटचे अक्षर सारखे येणारे शब्द कवितेतून शोधा व लिहा.

प्रश्न 1.
शब्दातील शेवटचे अक्षर सारखे येणारे शब्द कवितेतून शोधा व लिहा. उदा., भरेल – नसेल
उत्तर:

1. शाळा – फळा
2. मुले – खुले
3. कटकट – पटपट
4. पहाल – राल
5. अभ्यास – पास

5. ‘पटपट’ यासारखे शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
‘पटपट’ यासारखे शब्द लिहा.
उत्तर:

1. कटकट
2. धडधड
3. चटचट
4. बडबड
5. वटवट
6. खटपट
7. चटपट
8. कळकळ
9. तळमळ
10. चळवळ इ.

6. कवितेत आलेले इंग्रजी शब्द शोधून यादी करा.

प्रश्न 1.
कवितेत आलेले इंग्रजी शब्द शोधून यादी करा.
उत्तर:

1. ऑक्सिजन
2. सिलिंडर
3. पी. टी
4. बटण
5. पास

7. तुम्ही डब्यात रोज कोणकोणते पदार्थ नेता? त्याची नावे लिहा.

प्रश्न 1.
तुम्ही डब्यात रोज कोणकोणते पदार्थ नेता? त्याची नावे लिहा.
उत्तर:

1. पोळी – भाजी
2. पाव – भाजी
3. बिस्किटे
4. केचप – पाव
5. कांदेपोहे
6. उपमा
7. पराठे
8. वाटाण्याची उसळ
9. चण्याची उसळ
10. वडापाव इ.

8. कोणते पदार्थ डब्यात आणायचे नाहीत असे शिक्षक तुम्हाला वारंवार सांगतात? का ते लिहा.

प्रश्न 1.
कोणते पदार्थ डब्यात आणायचे नाहीत असे शिक्षक तुम्हाला वारंवार सांगतात? का ते लिहा.
उत्तर:
तिखट, चमचमीत पदार्थ खाऊ नका, असे शिक्षक नेहमी सांगत असतात. कारण तिखट व चमचमीत पदार्थ खाल्ले की, आपली प्रकृती बिघडते. अपचन होणे, ढेकर येणे यासारखे आजार होतात. मग शाळेत आपली अनुपस्थिती होते. आपण शाळेत गैरहजर राहतो. मग त्याचा परिणाम अभ्यासावर होतो. तेव्हा आपण शाळेत वडापाव, समोसे वगैरे सारखे पदार्थ आणू नयेत असे शिक्षक नेहमी सांगत असतात.

9. चंद्रावरच्या शाळेत तुम्ही शिकत आहात. तुम्हाला ‘पृथ्वीचे वर्णन करायला सांगितले आहे. कल्पना करा व लिहा.

प्रश्न 1.
उपक्रम: चंद्रावरच्या शाळेचे चित्र तुमच्या कल्पनेने काढून रंगवा.
प्रकल्प: चंद्रावरच्या पाच कविता मिळवा व संग्रह करा.
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत कोणत्याही सुख-सुविधा नसणार आहेत. त्या सर्व पृथ्वीवरील शाळेतच असतात. या सर्व सुविधा
पृथ्वीवरच्या शाळेत असणे याचे कारण पृथ्वीवरचा अजब, सुंदर, रमणीय व विलोभनीय परिसर होय. पृथ्वीवरचा निसर्ग आहेच असा! तिथे वाहणारी थंड, शीतल हवा आहे, पाणी आहे. मोकळा सूर्यप्रकाश आहे. त्यामुळे चंद्रापेक्षा पृथ्वीवर सजीव सृष्टीला अतिशय पोषक असेच वातावरण असल्यामुळे पृथ्वी कशी नव्या नवरीने हिरवा शालू नेसून सजून यावी अशीच वाटते. त्यामुळे मला चंद्रावरच्या शाळेपेक्षा पृथ्वीवरच्या शाळेतच शिकायला खूप आवडेल.

प्रश्न 2.
खालील वाक्ये वाचा.

प्रश्न अ.
गणेश आईला म्हणाला मी कधीही चुकीचे वागणार नाही.
उत्तर:
गणेश आईला म्हणाला, “मी कधीही चुकीचे वागणार नाही.”

प्रश्न आ.
ताई दादाला म्हणाली मला उदया शाळेला सोडशील का? बोलणाऱ्याच्या तोंडचे शब्द दाखवण्याकरता ” – ” असे दुहेरी अवतरणचिन्ह वापरले जाते.
उत्तर:
ताई दादाला म्हणाली, “मला उदया शाळेला सोडशील का?”

Class 6 Marathi Chapter 12 चंद्रावरची शाळा Additional Important Questions and Answers

खाली दिलेल्या कवितेच्या ओळी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
एकविसाव्या शतकात भरेल …………………
………………… खडू आणि फळा
उत्तर:
चंद्रावरती शाळा, चंद्रावरच्या शाळेत नसेल

प्रश्न 2.
पी.टी. चा तास
……………….. तसेच तरंगत रहाल.
उत्तर:
कसा होतो ते पहाल, एक उडी मारताच

प्रश्न 3.
अशी असेल भारी ………………….
……………………. चांदण्यांशीच खेळा.
उत्तर:
चंद्रावरची शाळा, चंद्रावरच्या शाळेत फक्त

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
चंद्रावरच्या शाळेत कोणत्या गोष्टी नसणार आहेत?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत ‘खडू’ आणि ‘फळा’ या दोन गोष्टी नसणार आहेत.

प्रश्न 2.
चंद्रावरती मुले कशातून शाळेत जाणार आहेत?
उत्तर:
चंद्रावरती मुले छोट्या छोट्या यानांतून शाळेत जाणार आहेत.

प्रश्न 3.
शाळेचे दार कधी खुले होईल?
उत्तर:
बटण दाबताच शाळेचे दार खुले होईल.

प्रश्न 4.
पी.टी.च्या तासाला काय होईल?
उत्तर:
पी.टीच्या तासाला एक उडी मारताच मुले तशीच तरंगत राहतील.

प्रश्न 5.
चंद्रावरच्या शाळेत फक्त कोणासोबत खेळता येईल?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत फक्त चांदण्यांशीच खेळता येईल.

प्रश्न 6.
‘चंद्रावरची शाळा’ या कवितेच्या कवयित्रीचे नाव काय आहे?
उत्तर:
‘चंद्रावरची शाळा’ या कवितेच्या कवयित्रीचे नाव ‘चारूता पेंढरकर’ आहे.

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
चंद्रावरच्या शाळेत कोणकोणत्या गोष्टी नसणार आहेत?
उत्तर:
चंद्रावरच्या शाळेत खडू आणि फळा नसणार आहे. तेथील शाळेच्या दारांना कडी व कुलूप नसणार आहे. मुलांच्या पाठीवर दप्तराचे ओझे नसणार आहे. भाजी-पोळीच्या डब्याची कटकट तेथे नसणार आहे. तेथे तासन् तास बसून करण्याचा अभ्यास नसणार आहे. तेथील शाळेत कोणत्याच प्रकारची
खेळाची साधनं नसणार आहेत.

व्याकरण व भाषाभ्यास.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

1. शतक
2. शाळा
3. फळा
4. बटण
5. दार.
6. ओझे
7. पोळी
8. कटकट
9. अभ्यास
10. पास
11. भारी
12. चंद्र

उत्तरः

1. शंभर
2. विद्यालय
3. श्यामपटल
4. कळ
5. दरवाजा
6. भार
7. चपाती
8. त्रास
9. सराव
10. उत्तीर्ण
11. चांगली
12. शशी

खालील वाक्यांत दुहेरी अवतरण चिन्हांचा वापर करून लिहा.

प्रश्न 1.
मला माहीत नाही बाळ आई म्हणायची.
उत्तर:
“मला माहीत नाही बाळ.” आई म्हणायची.

चंद्रावरची शाळा Summary in Marathi

काव्यपरिचयः

एकविसावे शतक हे विज्ञानाचे शतक म्हणून ओळखले जाते. या शतकात विज्ञानाने खूप प्रगती केली व माणूस चंद्रावरती जाऊन पोहोचला. शाळेतील मुलांनासुद्धा चंद्राविषयी माहिती मिळाली. परंतु चंद्रावरच्या शाळेत कोणत्या गोष्टी नसतील याचे सुंदर वर्णन या कवितेत कवयित्रीने केले आहे. व चंद्रावरची व पृथ्वीवरच्या शाळेची तुलना केली आहे.

शब्दार्थ:

1. चंद्र – चांदोबा (moon)
2. शतक – शंभर (hundred)
3. छोट्या – लहान (small)
4. खुलणे – उघडणे (open)
5. दप्तर – (school bag)
6. ओझे – वजन, भार (weight)
7. न्यावा – नेणे (to carry)
8. यान – अवकाशातून प्रवास करणारे सुसज्ज वाहन (spacecraft)
9. गोळी – (tablet)
10. पटपट – झटपट (hurry)
11. पी.टी. – शारीरिक शिक्षण (physical training)
12. पाहणे – बघणे (to see)
13. तरंगणे – अधांतरी राहणे (to float)
14. भारी – चांगली (good)
15. चांदण्या – चमकणारे छोटे तारे (stars)

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati स्वयं अध्ययन १ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions स्वयं अध्ययन १

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions स्वयं अध्ययन १ Textbook Questions and Answers

एक से सौ तक की उलटी गिनती पढ़ो और कॉपी में लिखो:

Answer:

1. – १ एक
2. – २ दो
3. – ३ तीन
4. – ४ चार
5. – ५ पांच
6. – ६ छह
7. – ७ सात
8. – ८ आठ
9. – ९ नौ
10. – १० दस
11. – ११ ग्यारह
12. – १२ बारह
13. – १३ तेरह
14. – १४ चौदह
15. – १५ पंद्रह
16. – १६ सोलह
17. – १७ सत्रह
18. – १८ अठारह
19. – १९ उन्नीस
20. – २० बीस
21. – २१ इकीस
22. – २२ बाईस
23. – २३ तेइस
24. – २४ चौबीस
25. – २५ पच्चीस
26. – २६ छब्बीस
27. – २७ सताइस
28. – २८ अट्ठाइस
29. – २९ उनतीस
30. – ३० तीस
31. – ३१ इकतीस
32. – ३२ बतीस
33. – ३३ तैंतीस
34. – ३४ चौंतीस
35. – ३५ पैंतीस
36. – ३६ छतीस
37. – ३७ सैंतीस
38. – ३८ अड़तीस
39. – ३९ उनतालीस
40. – ४० चालीस
41. – ४१ इकतालीस
42. – ४२ बयालीस
43. – ४३ तैतालीस
44. – ४४ चवालीस
45. – ४५ पैंतालीस
46. – ४६ छयालिस
47. – ४७ सैंतालीस
48. – ४८ अड़तालीस
49. – ४९ उनचास
50. – ५० पचास
51. – ५१ इक्यावन
52. – ५२ बावन
53. – ५३ तिरपन
54. – ५४ चौवन
55. – ५५ पचपन
56. – ५६ छप्पन
57. – ५७ सतावन
58. – ५८ अठावन
59. – ५९ उनसठ
60. – ६० साठ
61. – ६१ इकसठ
62. – ६२ बासठ
63. – ६३ तिरसठ
64. – ६४ चौंसठ
65. – ६५ पैंसठ
66. – ६६ छियासठ
67. – ६७ सड़सठ
68. – ६८ अड़सठ
69. – ६९ उनहतर
70. – ७० सत्तर
71. – ७१ इकहतर
72. – ७२ बहतर
73. – ७३ तिहतर
74. – ७४ चौहतर
75. – ७५ पचहतर
76. – ७६ छिहतर
77. – ७७ सतहतर
78. – ७८ अठहतर
79. – ७९ उन्नासी
80. – ८० अस्सी
81. – ८१ इक्यासी
82. – ८२ बयासी
83. – ८३ तिरासी
84. – ८४ चौरासी
85. – ८५ पचासी
86. – ८६ छियासी
87. – ८७ सतासी
88. – ८८ अट्ठासी
89. – ८९ नवासी
90. – ९० नब्बे
91. – ९१ इक्यानवे
92. – ९२ बानवे
93. – ९३ तिरानवे
94. – ९४ चौरानवे
95. – ९५ पचानवे
96. – ९६ छियानवे
97. – ९७ सतानवे
98. – ९८ अट्ठानवे
99. – ९९ निन्यानवे
100. – १०० एक सौ

Balbharti Maharashtra State Board Class 9 Marathi Solutions Aksharbharati Chapter 2.1 संतवाणी (अ) भेटीलागी जीवा – संत तुकाराम Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 9 Marathi Aksharbharati Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) भेटीलागी जीवा – संत तुकाराम

Marathi Aksharbharati Std 9 Digest Chapter 2.1 संतवाणी (अ) भेटीलागी जीवा – संत तुकाराम Textbook Questions and Answers

स्वाध्याय :

1. ताक्ता पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
ताक्ता पूर्ण करा.

उत्तर:

2. योग्य अर्थ शोधा.

प्रश्न 2.
योग्य अर्थ शोधा.
अ. आस लागणे म्हणजे ………….
1. ध्यास लागणे
2. उत्कंठा वाढणे
3. घाई होणे
4. तहान लागणे
उत्तर:
1. ध्यास लागणे

आ. बाटुली म्हणजे ………….
1. धाटुली
2. वाट
3. वळण
4. वाट पहाणे
उत्तर:
2. वाट

3. भावार्थाधारित. 

प्रश्न अ.
संत तुकारामांनी पांडुरंगाच्या भेटीबाबत दिलेल्या दृष्टान्तातील तुम्हाला आवडलेला दृष्टान्त स्पष्ट करा.
उत्तरः
संत तुकारामांनी पांडुरंगाच्या भेटीसाठी आतुर झालेल्या आपल्या मन:स्थितीचे वर्णन करताना दिलेले लहान बाळाचे उदाहरण अतिशय समर्पक वाटते. ज्याप्रमाणे लहान बाळाचे विश्व हे त्याची आईच असते त्याचप्रमाणे तुकारामांचे विश्व म्हणजे फक्त विठ्ठलच आहे. बाळाला भूक लागल्यावर तो अतिशय आतुरतेने आपल्या आईची वाट पाहते. तिच्या भेटीसाठी आतुर झालेला असतो. तिची भेट होणे हे त्याचे ध्येय असते. त्याचप्रमाणे विठ्ठलाची भेट हे संत तुकारामांच्या जीवनाचे ध्येय आहे. परिणामी हा दृष्टान्त अतिशय समर्पक वाटतो.

प्रश्न आ.
चकोराच्या दृष्टान्तातून संत तुकाराम काय सिद्ध करू इच्छितात, हे तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
संत तुकारामांना विठ्ठल भेटीची आस लागली आहे. ज्याप्रमाणे पौर्णिमेचा चंद्रमा हेच चकोराचे जीवन असते, पौर्णिमेच्या चंद्राची तो आतुरतेने वाट पाहत असतो, त्याचप्रमाणे पंढरपुरच्या विठ्ठलाच्या भेटीची संत तुकारामांना आस लागली आहे. विठ्ठलाचे दर्शन हेच जणू त्याच्या जीवनाचे अंतिम ध्येय आहे.

उपक्रम :

1. संत बहिणाबाईंचा ‘जलाविण मासा’ हा अभंग मिळवून वर्गात त्याचे वाचन करा.
2. संत कान्होपात्रा यांचा ‘नको देवराया अंत आता पाहू’ हा अभंग मिळवून वाचा.

भाषाभ्यास :

अलंकार

आपण जेव्हा कथा, कादंबरी, कविता, नाटक वगैरे साहित्य वाचतो. तेव्हा दैनंदिन जगण्यातील भाषेपेक्षा थोडी वेगळी भाषा आपल्याला वाचायला मिळते. आपल्याला साहित्य वाचताना आनंद मिळवून देण्यात त्या भाषेचा मोठा वाटा असतो. दैनंदिन व्यवहारातील भाषेपेक्षा साहित्याची भाषा वेगळी ज्या घटकांमुळे ठरते, त्यातील एक घटक म्हणजे ‘अलंकार’. अलंकार भाषेचे सौंदर्य कसे खुलवतात, हे आपल्याला आणखी काही उदाहरणे घेऊन पहायचे आहे.

Marathi Akshar Bharati Class 9 Textbook Solutions Chapter 2.1 संतवाणी (अ) भेटीलागी जीवा – संत तुकाराम Additional Important Questions and Answers

पुढील पक्ष्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार

कृती करा: कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा
उत्तरः

प्रश्न 2.
खालील प्रश्नांची उत्तरे एका वाक्यात लिहा.
i. जीवाला कोणती आस लागली आहे?
उत्तरः
जीवाला विठ्ठल भेटीची आस लागली आहे.

ii. विठ्ठलाची वाट कोण पाहत आहे?
उत्तर:
संत तुकारामांचे मन विठ्ठलाची वाट पाहत आहे.

iii. अति शोक कोण करत आहे ?
उत्तर :
भुकेलिवा बाळ अति शोक करत आहे.

iv. संत तुकारामांना कशाची भूक लागली आहे?
उत्तरः
संत तुकारामांना श्रीमुख दर्शनाची भूक लागली आहे.

v. संत तुकाराम विठ्ठलाला कोणती विनंती करत आहेत?
उत्तरः
संत तुकाराम विठ्ठलाला श्रीमुख दर्शनाची विनंती करत आहेत.

प्रश्न 3.
कंसातील योग्य शब्द वापरून रिकाम्या जागा भरा.

1. तैसें माझें …………………. वाट पाहे । (जीवा, उरि, मन, श्रीमुख)
2. दिवाळीच्या मुळा ………… आसावली । (मुली, बाया, लेंकी, स्त्रिया)
3. पाहातसे वाटुली …………. । (आळंदीची, पंढरीची, पंढरपुराची, विठ्ठलाची)
4. भुकेलिवा बाळ अति ………… करी । (गडबड, मस्ती, दुःख, शोक)
5. वाट पाहे ……………….. माउलीची । (उरि, दारी, आई, विठाई)
6. धावूनि ……………………. दांवी देवा। (दर्शन, श्रीमुख, प्रदर्शन, मुखदर्शन)

उत्तर:

1. मन
2. लेंकी
3. पंढरीची
4. शोक
5. उरि
6. श्रीमुख

प्रश्न 4.
जोड्या जुळवा.

उत्तर:

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
सहसंबंध लिहा.
i. जीवा : आस :: वाट : ………….
ii. लेंकी : आसावली :: उरि : ………….
उत्तरः
i. रात्रंदिवस
ii. माउलीची

प्रश्न 2.
समान अर्थाच्या काव्यपंक्ती शोधून लिहा.
i. (अ) पूर्णिमेचा चंद्रमा हेच चकोर पक्ष्याचे जीवन असते.
(ब) मी रात्रंदिवस तुझ्या भेटीची आतुरतेने वाट पाहत आहे.
(क) तसेच माझे मन तुझी वाट पाहत आहे.
उत्तर:
(अ) पूर्णिमेचा चंद्रमा चकोराजीवन ।
(ब) पाहे रात्रंदिवस वाट तुझी ।।
(क) तैसें माझें मन वाट पाहे ।।

ii. (अ) हे देवा तुझे श्रीमुख म्हणजे तुझे दर्शन मला व्हावे, म्हणून तू माझ्यासाठी धावून ये.
(ब) हे विठ्ठला, पंढरपुराहून कोणीतरी मला तुझ्या भेटीसाठी न्यायाला येईल याची मी आतुरतेने वाट पाहत आहे.
उत्तर :
(अ) धांवूनि श्रीमुख दांवी देवा।।
(ब) पाहातसे वाटुली पंढरीची।।

प्रश्न 3.
काव्यपंक्तीवरून शब्दांचा योग्य क्रम लावा.

1. पाहे, मन, चंद्रमा, जीवा
2. पंढरीची, श्रीमुख, माउलीची, आसावली
3. तुका, मुळा, बाळ, शोक

उत्तर :

1. जीवा, चंद्रमा, मन, पाहे
2. आसावली, पंढरीची, माउलीची, श्रीमुख
3. मुळा, बाळ, शोक, तुका

प्रश्न 4.
जोड्या जुळवा.

उत्तर:

प्रश्न 5.
काव्यपंक्तींचा योग्य क्रम लावा.

1. धावूनि श्रीमुख दांवी देवा।।
2. पाहातसे वाटुली पंढरीची।।
3. वाट पाहे उरि माउलीची।।
4. भुकेलिवा बाळ अति शोक करी।

उत्तर:

1. पाहातसे वाटुली पंढरीची ।।
2. भुकेलिवा बाळ अति शोक करी ।
3. वाट पाहे उरि माउलीची ।।
4. धांवूनि श्रीमुख दांवी देवा ।।

प्रश्न 6.
कोण ते लिहा.
उत्तरः
शोक करणारा – भुकेलिवा बाळ |

प्रश्न 7.
प्रश्न तयार करा.
i. तुका म्हणे मज लागलीसे भूक ।
ii. भुकेलिवा बाळ अति शोक करी ।
उत्तर:
i. भूक कोणाला लागली आहे?
ii. बाळ अति शोक का करत आहे?

कृती 3 : काव्यसौंदर्य

खालील काव्यपंक्तीतील आशयसौंदर्य स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
पूर्णिमेचा चंद्रमा चकोराजीवन।
तैसें माझें मन वाट पाहे।।
उत्तरः
संत तुकारामांना लागलेली विठ्ठल भेटीची ओढ पटवून देताना, संत तुकाराम चकोराचे उदाहरण देतात. ज्याप्रकारे पौर्णिमेचा चंद्रमा हेच चकोराचे जीवन असते, त्याचप्रमाणे विठ्ठल हे संत तुकारामांचे जीवन आहे. त्यामुळे संत तुकारामांचे मन त्या चकोर पक्ष्यासारखे विठ्ठलदर्शनाची अतिशय मनापासून वाट पाहत आहे.

प्रश्न 2.
दिवाळीच्या मुळा लेकी आसावली।
पाहातसे वाटुली पंढरीची।।
उत्तरः
संत तुकाराम महाराज यांच्या भेटीलागी जीवा’ या कवितेतून वरील काव्यपंक्ती घेतली आहे. संत तुकारामांनी पांडुरंगाच्या भेटीसाठी आतर झालेल्या आपल्या मन:स्थितीचे अचूक वर्णन केले आहे. संत तुकाराम सांगतात, ज्याप्रमाणे सासरी गेलेल्या मुली दिवाळीच्या सणाला माहेरहून कोणीतरी मुन्हाळी आपल्याला न्यायला येईल याची अतिशय मनापासून वाट पाहत असतात. त्याचप्रमाणे हे विठ्ठला, मी देखील पंढरपुराहून कोणीतरी मला भेटीसाठी न्यायला येईल, याची आतुरतेने वाट पाहत आहे.

प्रश्न 3.
तुका म्हणे मज लागलीसे भूक।
धावूनि श्रीमुख दांवी देवा।।
उत्तर:
विठ्ठलभेटीची तीव्र ओढ योग्य उदाहरणातून तुकाराम महाराज व्यक्त करतात, अभंगाच्या शेवटी तुकाराम महाराज सांगतात की, लहान बाळाप्रमाणे मला देखील विठ्ठलदर्शनाची तीव्र भूक लागली आहे. अशावेळी ते विठ्ठलाला विनंती करतात, की हे देवा तुझे श्रीमुख म्हणजे तुझे दर्शन मला व्हावे.

पुढील ओळींचा अर्थ स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
भेटीलागी जीवा लागलीसे आस ।
पाहे रात्रंदिवस वाट तुझी ।।
उत्तरः
संत तुकाराम विठ्ठलाला उद्देशून सांगतात की, है
विठ्ठला मला तुझ्या भेटीची आस लागली आहे. मी रात्रंदिवस
तुझ्या भेटीची अतिशय आतुरतेने वाट पाहत आहे.

प्रश्न 2.
भुकेलिबा बाळ अति शोक करी ।
वाट पाहे उरि माउलीची ।।
उत्तरः
विठ्ठलभेटीची तीव्र आस व्यक्त करताना संत तुकाराम सांगतात, ज्याप्रमाणे लहान बाळ भुकेपोटी अतिशय व्याकुळतेने शोक करतं म्हणजे रडतं, तळमळत असतं व आपली भूक मिटावी म्हणून आपल्या आईची अतिशय आतुरतेने वाट पाहत असतं त्याप्रमाणे मी देखील तुझी वाट पाहत आहे.

प्रश्न 3.
भक्त व विठ्ठल आणि चकोर व चंद्र यांतील साधर्म्य तुमच्या शब्दांत सांगा.
उत्तरः
भक्त श्रीविठ्ठलाच्या भेटीसाठी आतुर झालेला असतो. त्याला विठ्ठलाशिवाय दुसरे काहीच सुचत नाही. त्याचे संपूर्ण जीवन हे विठ्ठलमय झालेले असते. विठ्ठलदर्शनाशिवाय त्याला अन्न-पाणी गोड लागत नाही. विठ्ठलदर्शन हेच त्याच्या जीवनाचे साध्य असते. त्याचप्रमाणे चकोर पक्षी चंद्रकिरणांसाठी आतुर झालेला असतो. कविकल्पना आहे की, पौर्णिमेचा पूर्ण चंद्र दिसला की, चकोर पक्ष्याला आनंद होतो. तो फक्त चंद्राचे कोवळे किरणच प्राशन करतो. चंद्रकिरण हेच त्याचे जीवन असते. अशाप्रकारे भक्त व चकोर हे अनुक्रमे विठ्ठल व चंद्र यांच्या भेटीसाठी तळमळत असतात.

प्रश्न 4.
विठ्ठलदर्शन हे सर्व सुखांचे सुख आहे. या विधानातील समर्पकता तुमच्या शब्दांत सांगा.
उत्तरः
विठ्ठलाचे दर्शन हे सर्व सुखांचे सुख आहे. विठ्ठलाचे दर्शन होताच भक्तांची तहान-भूक हरवून जाते. त्यांचे नयन दिपून जातात व त्यांचे हृदय सुखद आनंदाने भरून जाते. विठ्ठलदर्शन ही भक्ताच्या आत्म्याला लागलेली अध्यात्मिक भूक असते. म्हणून विठ्ठलाचे दर्शन घेण्यासाठी दरवर्षी लाखो भाविक पंढरपुरला जातात. एकदा का विठ्ठलदर्शन झाले की
मानवाचे सर्व प्रकारचे पाप-ताप आणि वेदना संपुष्टात येतात.

प्रश्न 5.
दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे कवितेसंबंधी पुढील कृती सोडवा.
उत्तरः
1. कवी/ कवयित्रीचे नाव – संत तुकाराम (तुकाराम बोलोबा अंबिले – मोरे)
2. संदर्भ – ‘भेटीलागी जीवा’ हा अभंग संत तुकाराम’ यांनी लिहिला आहे. हा अभंग ‘सकलसंतगाथा खंड दुसरा: श्री तुकाराम महाराजांची अभंगगाथा’ या पुस्तकातून घेतला आहे.
3. प्रस्तावना – ‘भेटीलागी जीवा’ हा अभंग ‘संत तुकाराम’ यांनी लिहिला आहे. या अभंगातून संत तुकारामांनी आपल्या मनातील विठ्ठलाच्या भेटीची ओढ योग्य उदाहरणातून व्यक्त केली आहे.

4. वाङ्मयप्रकार’ – भेटीलागी जीवा’ ही कविता नसून एक अभंग आहे.
5. कवितेचा विषय – विठ्ठलभेटीची अनावर ओढ विविध उदाहरणांद्वारे व्यक्त करणारा संत तुकारामांचा ‘भेटीलागी जीवा’ हा अभंग एक उत्कृष्ट भक्तिगीत आहे.

6. कवितेतील आवडलेली ओळ
दिवाळीच्या मुळा लेकी आसावली।
पाहातसे वाटुली पंढरीची।।

7. मध्यवर्ती कल्पना – संत तुकारामांनी तन, मन, धन अर्पून विठ्ठलाची भक्ती केली. अगदी मनापासून त्याचे नामस्मरण केले. अशा या आपल्या भगवंताच्या म्हणजेच विठ्ठलाच्या भेटीची अनावर ओढ त्यांच्या मनात निर्माण झाली. त्यासाठी अतिशय समर्पक उदाहरणे वापरून त्यांनी ‘भेटीलागी जीवा’ या अभंगातून ती ओढ व्यक्त केली आहे.

8. कवितेतून मिळणारा संदेश –
संत तुकाराम यांना विठ्ठलभेटीची ओढ लागली आहे. त्यासाठी अतिशय योग्य उदाहरणे वापरून त्यांनी ‘भेटीलागी जीवा’ हा अभंग लिहिला आहे. या उदाहरणांचा अभ्यास केला असता संत तुकारामांच्या मनात विठ्ठलाच्या भेटीची किती अनावर ओढ आहे हे लक्षात येते. अशीच आपणही परमेश्वराची भक्ती केली तर आपणासही परमेश्वराची प्राप्ती होईल असाच संदेश ‘भेटीलागी जीवा’ या अभंगातून आपणास मिळतो.

9. कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे –
‘भेटीलागी जीवा’ हा संत तुकारामाचा अभंग मला खूप आवडला आहे. त्याचे कारण म्हणजे विठ्ठलभेटीची ओढ व्यक्त करण्यासाठी त्यांनी निसर्गातील, संसारातील अगदी चपखल उदाहरणांचा वापर केलेला आहे. रोजच्या व्यवारातील उदाहरणे वापरून अपेक्षित परिणाम त्यांनी साधला आहे.

10. भाषिक वैशिष्ट्ये –
संत तुकाराम यांच्या अभंगाची भाषा अतिशय साधी, सरळ व रसाळ आहे. शिवाय भक्ती, व्यवझर आणि अध्यात्म यांची
सुयोग्य सांगड त्यांच्या अभंगातून दिसून येते.

खालील काव्यपंक्तींचे रसग्रहण करा.

प्रश्न 1.
भेटीलागी जीवा लागलीसे आस।
पाहे रात्रंदिवस वाट तुझी।।
पूर्णिमेचा चंद्रमा चकोराजीवन।
तैसें माझें मन वाट पाहे ।।
उत्तरः
‘संत तुकाराम महाराज’ यांच्या भेटीलागी जीवा’ या कवितेतून वरील काव्यपंक्ती घेतली आहे. संत तुकारामांनी आपल्या मनातील विठ्ठलाच्या भेटीची ओढ समर्पक दृष्टांतातून व्यक्त केलेली दिसून येते. संत तुकाराम विठ्ठलाला उद्देशून सांगतात की, हे विठ्ठला मला तुझ्या भेटीची आस लागली आहे. मी रात्रंदिवस तुझ्या भेटीची अतिशय आतुरतेने वाट पाहत आहे. आपल्याला लागलेली विठ्ठल भेटीची ओढ पटवून देताना, संत तुकाराम चकोराचे उदाहरण देतात.

ते सांगतात, ज्याप्रमाणे पौर्णिमेचा चंद्रमा हेच चकोराचे जीवन असते, त्याचप्रमाणे विठ्ठल हे माझे जीवन आहे. त्यामुळे माझे मन त्या चकोर पक्ष्यासारखे विठ्ठल दर्शनाची अतिशय मनापासून वाट पाहत आहे. संत तुकाराम यांच्या अभंगाची भाषा अतिशय साधी, सरळ व रसाळ आहे. शिवाय भक्ती, व्यवहार आणि अध्यात्म यांची सुयोग्य सांगड त्यांच्या अभंगातून दिसून येते.

प्रश्न 2.
दिवाळीच्या मुळा लेकी आसावली।
पाहातसे वाटुली पंढरीची।।
भुकेलिया बाळ अति शोक करी।
वाट पाहे उरि माउलीची।।
उत्तर:
‘संत तुकाराम महाराज यांच्या भेटीलागी जीवा’ या कवितेतून वरील काव्यपंक्ती घेतली आहे. संत तुकारामांनी आपल्या मनातील विठ्ठलाच्या भेटीची ओढ समर्पक दृष्टांतातून व्यक्त केलेली दिसून येते.

संत तुकाराम सांगतात, ज्याप्रमाणे सासरी गेलेल्या मुली दिवाळीच्या सणाला माहेराहून कोणीतरी मुन्हाळी आपल्याला न्यायला येईल याची अतिशय मनापासून वाट पाहत असतात. त्याचप्रमाणे हे विठ्ठला मी देखील पंढरपुराहून कोणीतरी मला तुझ्या भेटीसाठी न्यायला येईल, याची आतुरतेने वाट पाहत आहे.

विठ्ठलभेटीची तीव्र आस व्यक्त करताना संत तुकाराम सांगतात की, ज्याप्रमाणे लहान बाळ भुकेपोटी अतिशय व्याकुळतेने शोक करते म्हणजे रडते, तळमळते. आपली भूक मिटावी म्हणून आपल्या आईची अतिशय आतुरतेने वाट पाहत असते, त्याप्रमाणे मी देखील तुझी वाट पाहत आहे. संत तुकाराम यांच्या अभंगाची भाषा अतिशय साधी, सरळ व रसाळ आहे. शिवाय भक्ती, व्यवहार आणि अध्यात्म यांची सुयोग्य सागड त्यांच्या अभंगातून दिसून येते.

प्रश्न 3.
भुकेलिवा बाळ अति शोक करी।
वाट पाहे उरि माउलीची।।
तुका म्हणे मज लागलीसे भूक।
धावूनि श्रीमुख दांवी देवा।।
उत्तर:
‘संत तुकाराम महाराज’ यांच्या भेटीलागी जीवा’ या कवितेतून वरील काव्यपंक्ती घेतली आहे. संत तुकारामांनी आपल्या मनातील विठ्ठलाच्या भेटीची ओढ समर्पक दृष्टांतातून व्यक्त केलेली दिसून येते.

विठ्ठल भेटीची तीव्र आस व्यक्त करताना संत तुकाराम सांगतात की, ज्याप्रमाणे लहान बाळ भुकेपोटी अतिशय व्याकुळतेनं शोक करते म्हणजे रडते, तळमळते आपली भूक मिटावी म्हणून आपल्या आईची अतिशय आतुरतेने वाट पाहत असतं, त्याप्रमाणे मीदेखील तुझी वाट पाहत आहे.

मलादेखील लहान बाळाप्रमाणे विठ्ठलदर्शनाची तीव्र भूक लागली आहे. अशावेळी ते विठ्ठलाला विनंती करतात की, हे देवा तुझे श्रीमुख मला दिसावे म्हणजे तुझे दर्शन मला व्हावे म्हणून तू माझ्यासाठी धावून ये.

संत तुकाराम यांच्या अभंगाची भाषा अतिशय साधी, सरळ व रसाळ आहे. शिवाय भक्ती, व्यवार आणि अध्यात्म यांची सुयोग्य सांगड त्यांच्या अभंगातून दिसून येते.

पाठाखालील स्वाध्याय :

प्रश्न 1.
‘तुम्ही तुमच्या जवळच्या मित्र/मैत्रिणीच्या भेटीला आसुसले आहात’ हे सांगण्यासाठी एखादा दृष्टान्त वापरा व तो स्पष्ट करा.
उत्तर:
“दिवाळीच्या मुळा लेकी आसावली पाहातसे वाटुली पंढरीची”
जवळच्या मित्राच्या भेटीला आसुसले आहोत यासाठी वरील दृष्टान्त अतिशय समर्पक वाटतो, कारण ज्याप्रमाणे लग्न होऊन सासरी गेलेल्या मुली माहेरच्या ओढीने व्याकुळ होतात. दिवाळीच्या सणात कोणीतरी मुन्हाळी माहेरहून मला भेटण्यासाठी येईल व काही दिवसांसाठी मला माहेरपणाला घेऊन जाईल या विचाराने त्या भेटीसाठी व्याकुळ झालेल्या असतात. त्याचप्रमाणे मी देखील माझ्या अमेरिकेतील मित्राच्या भेटीसाठी आसुसलेलो आहे.

संतवाणी (अ) भेटीलागी जीवा – संत तुकाराम Summary in Marathi

कवीचा परिचय :

नाव : तुकाराम बोल्होबा अंबिले (मोरे)
कालावधी : 1608-1650 व्यवहार आणि अध्यात्म यांची सुयोग्य सांगड घालणारे वारकरी संप्रदायातील संतकवी. दांभिकता, दैववाद, अहंकारी वृत्ती, दुराचार इत्यादींचा परखड समाचार त्यांनी आपल्या अभंगांमधून घेतलेला आहे. प्रेम, नैतिकता, करुणा व सर्वाभूती ईश्वर या मूल्यांना प्रमाणभूत मानून आपल्या प्रापंचिक जीवनाचा आदर्श ते अभंगातून मांडतात.

प्रस्तावना :

‘भेटीलागी जीवा’ हा अभंग संत तुकाराम यांनी लिहिला आहे. या अभंगात संत तुकारामांनी आपल्या मनातील विठ्ठलाच्या भेटीची ओढ समर्पक उदाहरणांद्वारे व्यक्त केली आहे.

“Bhetilagi Jiva’, this Abhang is written by Saint Tukaram Saint Tukaram explains his affinity of meeting with Lord Vitthala with felicitous examples in this ‘Abhanga

भावार्थ :

भेटीलागी जीवा ……………. रात्रंदिवस वाट तुझी ।
संत तुकाराम विठ्ठलाला उद्देशून सांगतात की, हे विठ्ठला मला तुझ्या भेटीची आस लागली आहे. मी रात्रंदिवस तुझ्या भेटीची अतिशय आतुरतेने वाट पाहत आहे.

पूर्णिमेचा चंद्रमा ……………. मन वाट पाहे ।
आपल्याला लागलेली विठ्ठल भेटीची ओढ पटवून देताना संत तुकाराम चकोराचे उदाहरण देत आहेत. ते सांगतात, ज्याप्रमाणे पौर्णिमेचा चंद्रमा हेच चकोराचे जीवन असते त्याचप्रमाणे विठ्ठल हे माझे जीवन आहे. त्यामुळे माझे मन त्या चकोर पक्ष्यासारखे विठ्ठल दर्शनाची अतिशय मनापासून वाट पाहत आहे.

दिवाळीच्या मुळा ……………. वाटुली पंढरीची ।
संत तुकाराम सांगतात, ज्याप्रमाणे सासरी गेलेल्या मुली दिवाळीच्या सणाला माहेरहन कोणीतरी मुजाळी आपल्याला न्यायला येईल याची अतिशय मनापासून वाट पाहत असतात. त्याचप्रमाणे हे विठ्ठला मी देखील पंढरपुराहून कोणीतरी मला भेटीसाठी न्यायला येईल, याची आतुरतेने वाट पाहत आहे.

भुकेलिवा बाळ अति …………….. उरि माउलीची ।
विठ्ठल भेटीची तीव्र आस व्यक्त करताना संत तुकाराम सांगतात, लहान बाळ भुकेपोटी अतिशय व्याकुळतेने शोक करते म्हणजे रडत, तळमळत असते व आपली भूक मिटावी म्हणून आपल्या आईची अतिशय आतुरतेने वाट पाहत असते. तशीच मी देखील तुझी वाट पाहत आहे.

तुका म्हणे ……………. श्रीमुख दांवी देवा ।
अभंगाच्या शेवटी तुकाराम महाराज सांगतात, लहान बाळाप्रमाणे मलादेखील विठ्ठल दर्शनाची तीव्र भूक लागली आहे. अशावेळी ते विठ्ठलाला विनंती करतात की, हे देवा, तुझे श्रीमुख म्हणजे तुझे दर्शन मला व्हावे म्हणून तू माझ्यासाठी धावून ये.

शब्दार्थ :

1. भेट – गाठ (meeting)
2. जीवा (जीव) – आत्म्याला (to the soul)
3. आस – इच्छा, अपेक्षा, आशा (desire, an expectation)
4. पूर्णिमा – पौर्णिमा (The full moon day)
5. चंद्रमा – चंद्र (the moon)
6. जीवन – आयुष्य (life)
7. तैसें – तसे (in that way)
8. मन – चित्त (mind)
9. मुळा – मुबळी (लग्न होऊन सासरी गेलेल्या मुलीला माहेरी आणण्यासाठी गेलेली माहेरची व्यक्ती)
10. लेंकी – मुलगी (a daughter)
11. आसावणे – आतुर होणे, व्याकुळ होणे
12. वाटुली – वाट, मार्ग, रस्ता (a way, a path)
13. भुकेलिवा – भुकेलेले (hungry)
14. शोक – दुःख, खेद (sorrow, grief)
15. उरी – (येथे अर्थ) हृदयापासून (from the bott heart)
16. तुका – संत तुकाराम
17. मज – मला, माझे (to me, to mine)
18. भूक – क्षुधा, खाण्याची इच्छा (hunger, desire)
19. मुख – चेहरा (the face)
20. दावी – दाखव (please show)

टीप :

चकोर पक्षी – एक पक्षी (हा पक्षी चंद्रकिरणांवर जगतो असा कविसंकेत आहे.) (a kind of bird) (It is said that this bird feeds itself on the moonlight)

वाक्प्रचार :

1. आस लागणे – उत्कंठा लागणे, इच्छा होणे
2. वाट पाहणे – प्रतीक्षा करणे
3. शोक करणे – दुःख करणे, आकांत करणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 उपहार Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 उपहार

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 उपहार Textbook Questions and Answers

नीचे दिए गए चित्रों को पहचानकर उनके नाम लिखिए?

Answer:
(१) घर
(२) बहती नदी
(३) अमरुद
(४) हिमालय पर्वत
(५) अनाज की बोरी
(६) चाबियों का गुच्छा
(७) दर्शक
(८) पानी से भरा गिलास
(९) बूढा व्यक्ति
(१०) आम की पेटी

भाषा की ओर

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द इस कहानी से ढूँढकर बताओ।

Answer:
सखा – मित्र
वृक्ष – पेड़
जननी – माँ
नयन – आँख
भगिनी – बहन

लेखन विभाग

खोजबीनः

गृहउद्योगो की जानकारी छात्र अपने अनुसार प्राप्त करेंगे एवं उस पर चर्चा करेंगे।
Answer:
आज हमारे देश में कई स्थानों पर घर की गृहिणियाँ एवं बेरोज़गार लोग कई प्रकार के छोटे-छोटे उद्योग घर में ही करते हैं और अपनी आजीविका के लिए कुछ धन प्राप्त करते हैं। घर पर ही किए जाने वाले इन छोटे-छोटे उद्योगों को गृहउद्योग कहा जाता है।
इसके अंतर्गत निम्नलिखित उद्योग आते हैं।
(१) घर में अगरबत्तियाँ बनाना।
(२) मोमबत्तियाँ बनाना।
(३) अगरबत्तियों को लगने वाली बांबू की पतली सीकें तैयार करना।
(४) आलू के वेफर तैयार करना।
(५) पापड़ और अचार बनाना।
(६) छोटी-छोटी टोकरियों एवं चटाई बनाना।
(७) झाडू बनाना।
(८) चित्र बनाना, बर्तनों पर नक्काशी करना।
(९) सौपियों से रंग-बिरंगी वस्तुएँ बनाना।
(१०) मिट्टी के बर्तन बनाना आदि।

बताओ तो सही:

बड़े होकर क्या बनना चाहते हो?
Answer:
मैं बड़ा होकर एक अच्छा व ईमानदार इंसान बनना चाहूँगा। जिंदगी तो सभी जीते हैं, किंतु वही असली जिंदगी जीता है, जिसे मरने के बाद भी सभी याद करते हैं। मैं एक सैनिक बनकर मरते दम तक अपने देश की सेवा करना चाहता हूँ।

वाचन जगत से:

महादेवी वर्मा की कहानी पढ़कर उसके पात्रों के नाम लिखिए:
Answer:
कहानी – नीलकंठ पात्र:
(१) लेखिका – महादेवी वर्मा
(२) बड़े मियाँ – चिड़िया बेचनेवाला
(३) नीलकंठ – मोर
(४) राधा – मोरनी
(५) कुब्जा – मोरनी
(६) कजली – लेखिका की कुतिया
(७) बूढा – खरगोश
(८) लक्का – कबूतर
(९) चित्रा . बिल्ली

सदैव ध्यान में रखें:

सच्चाई में ही सफलता किस तरह से निहित है:
Answer:
मनुष्य को अपने जीवन में हमेशा सच की राह पर चलना चाहिए। महात्मा गांधी एवं कई महापुरुषों ने अपने जीवन में सत्य का पालन किया है। भले ही सत्य की राह पर चलने वाले मनुष्य को कई मुसीबतों का सामना करना पड़ता है किंतु अंत में सत्य की ही विजय होती है।

जरा सोचो बताओ:

‘यदि तुम्हें परी मिल जाए तो …’ (काल्पनिक लेखन)
Answer:
यदि मुझे परी मिल जाए तो मैं स्वयं को बड़ा ही भाग्यशाली समझेंगा। परी से बातचीत करना मेरे मन की बड़ी पुरानी कामना है। यदि मुझे परी मिलेगी तो मैं उससे पहला प्रश्न करूँगा कि तुम कहाँ से आई हो? कहाँ रहती हो? क्या करती हो? उसकी जादुई छड़ी के बारे में पूछूगा। जादुई छड़ी से इस संसार में जो गरीब एवं दीन-दुखी हैं, उनके दुखों को दूर करने की प्रार्थना मैं उससे करूंगा। भूखों को अन्न, वस्त्रहीनों को कपड़ा और घर अपनी जादुई छड़ी से निर्माण करने के लिए कहूँगा। स्वयं के लिए कुछ न माँगकर समाज और देशवासियों को सुखी और संपन्न बनाए रखने एवं उनकी व्यवस्था बनाए रखने का निवेदन मैं परी से करूँगा। अंत में उसे इस कार्य को करने के लिए मैं उसका सदा आभारी रहूँगा। उसे धन्यवाद दूंगा। मैं परी से कहूँगा इस धरती को स्वर्ग से सुंदर बनाओ। इस वसुंधरा के गहने जो घने वृक्ष, हरियाली, पशु-पक्षी, मनुष्य हैं, सबको परिश्रमी, उद्योगी और स्वावलंबी बनने की इच्छा प्रदान करो।

अध्ययन कौशल:

किसी परिचित अन्य कहानी लेखन के लिए मुद्दे तैयार करोः
Answer:
संकेत: एक कुत्ता — रोटी का टुकड़ा मिलना — मुँह में दबाना — पुल पार करना — पानी में परछाई देखना — दूसरा कुत्ता समझना — उस पर भौंकना — रोटी का गिर जाना — सीख।

स्वयं अध्ययन:

नीचे दिए गए चित्रों के आधार पर उचित और आकर्षक विज्ञापन तैयार करोः

Answer:

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 उपहार Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
गाँव के पास क्या लगा हुआ था?
Answer: गाँव के पास पुस्तक मेला’ लगा हुआ था।

Question 2.
पेड़ के पास कौन खड़ी थी?
Answer:
पेड़ के पास सुनहरे पंखों वाली एक परी खड़ी थी।

Question 3.
रास्ते में ऋत्विक को क्या मिला?
Answer:
रास्ते में ऋत्विक को गिरी हुई एक पोटली मिली।

Question 4.
पोटली पर किसका चित्र बना था?
Answer:
पोटली पर एक परी का सुनहरे रंग में चित्र बना था।

Question 5.
पोटली किस रंग की थी?
Answer:
पोटली लाल रंग की थी।

Question 6.
परी ने ऋत्विक की किस भावना की परीक्षा ली?
Answer:
परी ने ऋत्विक की ईमानदारी की परीक्षा ली।

Question 7.
पोटली से क्या बाहर निकल आई?
Answer:
पोटली से सुंदर-सुंदर पुस्तकें बाहर निकल आई।

Question 8.
ऋत्विक ने किसके लिए पुस्तकालय खोला?
Answer:
ऋत्विक ने अपने मित्रों के लिए पुस्तकालय खोला।

Question 9.
ऋत्विक ने बड़े होकर क्या खोलने का निश्चय किया?
Answer:
ऋत्विक ने बड़े होकर एक बड़ा-सा पुस्तक भंडार’ खोलने का निश्चय किया।

Question 10.
ऋत्विक ने किसे अपना ध्येय बना लिया?
Answer:
ऋत्विक ने ‘पुस्तकालय’ को ही अपना ध्येय बना लिया।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
ऋत्विक उदास क्यों हो गया?
Answer:
ऋत्विक के गाँव के पास ‘पुस्तक मेला’ लगा हुआ था। ऋत्विक भी पुस्तक मेला देखने जाना चाहता था किंतु माँ के मना करने पर ऋत्विक उदास हो गया।

Question 2.
पेड़ के पीछे ऋत्विक ने क्या देखा?
Answer:
पेड़ के पीछे ऋत्विक ने बहुत तेज़ रोशनी देखी। पेड़ के पास जाने पर उसने देखा कि वहाँ एक सुनहरे पखों वाली परी खड़ी है।

Question 3.
ऋत्विक ने परी को अपनी उदासी का क्या कारण बताया?
Answer:
ऋत्विक ने परी को अपनी उदासी का यह कारण बताया कि वह अपने दोस्तों के साथ पुस्तक-मेला देखने जाना चाहता था तथा मेले से पुस्तकें खरीदना चाहता था।

Question 4.
ऋत्विक ने रास्ते में मिली मखमली पोटली को क्यों नहीं खोला?
Answer:
ऋत्विक ने रास्ते में मिली मखमली पोटली को इसलिए नहीं खोला क्योंकि उसने मन में विचार किया कि अगर यह मेरी नहीं है, तो मुझे इसे खोलने का अधिकार नहीं है।

Question 5.
परी ने ऋत्विक को क्या समझाया?
Answer:
परी ने ऋत्विक को समझाया कि जो व्यक्ति ईमानदार होता है, उसे अपने जीवन में किसी चीज़ की कमी नहीं होती।

Question 6.
ऋत्विक और उसकी बहन को पूरा गाँव ‘पुस्तक-मित्र’ के नाम से क्यों जानने लगा?
Answer:
ऋत्विक ने अपनी बहन कृतिका की मदद से गाँव में एक पुस्तकालय खोला। गाँव के सभी बच्चे वहाँ आकर अपनी मनपसंद पुस्तकें पढ़ने लगे। ऋत्विक के इसी योगदान के कारण पूरा गाँव उन्हें ‘पुस्तक-मित्र’ के नाम से जानने लगा।

Question 7.
एक पुस्तक ने ऋत्विक से क्या पूछा?
Answer:
एक पुस्तक ने ऋत्विक पूछा, “ऋत्विक, अगर तुम अपने जीवन में बड़े आदमी बनोगे, तो क्या तुम हमारा साथ छोड़ दोगे? हमें भूल जाओगे?”

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

(उदास, गाँव, पोटली, समझ, ईमानदारी, आँखें, पुस्तकें,आँख)

Question 1.
कल मैने ही तुम्हारी ……………… की परीक्षा ली।
Answer:
ईमानदारी

Question 2.
एक ……………… में ऋत्विक नाम का लड़का रहता
Answer:
गाँव

Question 3.
उसे रास्ते में गिरी हुई एक ……………… मिली।
Answer:
पोटली

Question 4.
अपनी माँ की बात सुनकर ऋत्विक ……………… हो गया।
Answer:
उदास

Question 5.
पुस्तक पढ़ते-पढ़ते ऋत्विक की …………….. गई।
Answer:
आँख

Question 6.
परी की बात ऋत्विक की ……………… में नहीं आ रही
Answer:
समझ

Question 7.
खुशी से उसकी ……………… भर आईं।
Answer:
आँखें

Question 8.
उसमें से सुंदर-सुंदर ……………….. बाहर निकल आई।
Answer:
पुस्तकें

किसने, किससे कहाः

Question 1.
“तुम यहाँ उदास क्यों बैठे हो?”
Answer:
परी ने ऋत्विक से कहा।

Question 2.
“मेरी पोटली गिर गई है कहीं रास्ते में।”
Answer:
राहगीर ने ऋत्विक से कहा।

Question 3.
“और कोई पहचान बताओ?”
Answer:
ऋत्विक ने राहगीर से कहा।

Question 4.
“नहीं-नहीं, अब तो तुम ही मेरे साथी हो, मित्र हो।”
Answer:
ऋत्विक ने पुस्तक से कहा।

Question 5.
“अपनी आँखें बंद करो! मैं तुम्हें इनाम दूंगी।”
Answer:
परी ने ऋत्विक से कहा।

Question 6.
“मैं भी मेला देखने जाऊँगा।”
Answer:
ऋत्विक ने माँ से कहा।

Question 7.
“कौन-सी परीक्षा है?”
Answer:
ऋत्विक ने परी से पूछा।

Question 8.
“किस रंग की थी?”
Answer:
ऋत्विक ने राहगीर से पूछा। व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द कहानी से ढूँढकर लिखिए:

1. सखा
2. वृक्ष
3. जननी
4. नयन
5. भगिनी
6. पुत्र
7. प्रकाश
8. सहायता
9. भोर
10. उत्तर

Answer:

1. मित्र
2. पेड़
3. माँ
4. आँख
5. बहन
6. बेटा
7. रोशनी
8. मदद
9. सुबह
10. जवाब

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए:

1. दिन
2. बड़ा
3. सोना
4. जीवन
5. पास
6. खुश
7. कम
8. उत्तीर्ण
9. सुबह
10. अंधकार
11. सवाल
12. दोस्त

Answer:

1. रात
2. छोटा
3. जागना
4. मरण
5. दूर
6. उदास
7. ज्यादा
8. अनुत्तीर्ण
9. शाम
10. प्रकाश
11. जवाब
12. दुश्मन

निम्नलिखित शब्दों का वचन बदलिए:

1. लड़का
2. आँख
3. परी
4. पुस्तक
5. चीज़

Answer:

1. लड़के
2. आँखें
3. परियाँ
4. पुस्तकें
5. चीजें

निम्नलिखित वाक्यों में सर्वनाम शब्द को छाँटकर लिखिए:

Question 1.
तुम अकेले कैसे जाओगे इतनी दूर?
Answer:
तुम

Question 2.
अपनी माँ की बात सुनकर ऋत्विक उदास हो गया।
Answer:
अपनी

Question 3.
यह कहकर ऋत्विक खामोश हो गया।
Answer:
यह

Question 4.
उसने उसे खोलना चाहा, फिर सोचने लगा।
Answer:
उसने

Question 5.
वह बैठ गया।
Answer:
वह

Question 6.
हमें भूल जाओगे?
Answer:
हमें

Question 7.
कहानी में आए संज्ञा शब्दों (परी, ऋत्विक, ढेर, ईमानदारी, दूध) को इनका वाक्यों में प्रयोग करके भेद समझाइए:
Answer:
परी – मैंने एक परी को देखा। (जातिवाचक संज्ञा)
ऋत्विक – ऋत्विक बुद्धिमान बालक है।
(व्यक्तिवाचक संज्ञा)
ढेर – घर के सामने मिट्टी का ढेर पड़ा है।
(समूहवाचक संज्ञा)
ईमानदारी- हमें अपना काम ईमानदारी से करना चाहिए।
(भाववाचक संज्ञा)
दूध – मैं प्रतिदिन दूध पीता हूँ। (द्रव्यवाचक संज्ञा)

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 6 हे खरे खरे व्हावे Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 6 हे खरे खरे व्हावे… (कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 6 हे खरे खरे व्हावे Textbook Questions and Answers

1. एका-दोन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
कवयित्रीला अवकाशात कसे फिरावेसे वाटते?
उत्तर:
कवयित्रीला हवेवर स्वार होऊन अवकाशात पक्ष्यासारखे फिरावेसे वाटते.

प्रश्न आ.
कवयित्रीला गवतावर कसे उतरावेसे वाटते?
उत्तरः
कवयित्रीला दवबिंदू होऊन गवतावर उतरावेसे वाटते.

प्रश्न इ.
धुके बनून कवयित्रीला काय करावेसे वाटते?
उत्तर:
धुके बनून कवयित्रीला पूर्ण जग झाकून मिश्कीलतेने पहावेसे वाटते.

प्रश्न ई.
कवयित्रीला सूर्यकिरण का व्हावेसे वाटते?
उत्तर:
सूर्यकिरण काळोखाला चिरणारा असतो म्हणून कवयित्रीला सूर्यकिरण व्हावेसे वाटते.

2. खालील कल्पनेचा योग्य अर्थ शोधा.

प्रश्न अ.
सूर्यप्रकाशे वाफ होऊनी पुन्हा पुन्हा परतावे.
1. सूर्यकिरणांची वाफ व्हावी.
2. सूर्याच्या उष्णतेने वाफ बनावी.
3. सूर्याच्या उष्णतेने वाफ बनून पुन्हा दवबिंदू बनावा.
उत्तर:
सूर्य किरण होऊन काळोख नष्ट करावा.

प्रश्न आ.
भास नको मज, तुम्हा सांगतो हे खरे खरे व्हावे.
1. निसर्गातल्या रंगात रंगून जावे.
2. वर्णन केलेल्या कल्पना प्रत्यक्षात याव्यात.
3. कोणतीच गोष्ट भासमान नसावी.
उत्तर:
वर्णन केलेल्या कल्पना प्रत्यक्षात याव्यात.

3. कवितेतून शोधा. उदा., चंद्राशी खेळणारा-भरारणारा वारा

प्रश्न 1.
कवितेतून शोधा. उदा., चंद्राशी खेळणारा-भरारणारा वारा
उत्तरः
(अ) अवकाशी विहरणारा – पक्षी
(आ) गवतावर उतरणारे – दवबिंदू
(इ) धरणीवर उतरणारे – धुके
(ई) उर्जेचा स्त्रोत असणारा – सूर्य
(उ) काळोखाला चिरणारा – सूर्यकिरण

4. ‘खरे-खोटे’ याप्रमाणे काही विरुद्धार्थी शब्दांच्या जोड्या लिहा.

प्रश्न 1.
‘खरे-खोटे’ याप्रमाणे काही विरुद्धार्थी शब्दांच्या जोड्या लिहा.
उत्तरः

5. ‘मी झाड झाले तर…’ अशी कल्पना करून पाच ते सहा वाक्ये लिहा.

प्रश्न 1.
‘मी झाड झाले तर…………….’ अशी कल्पना करून पाच ते सहा वाक्ये लिहा.
उत्तर:
किती छान कल्पना आहे ही! मी झाड झाले तर पोपट, मैना, बुलबुल, कोकीळ यांच्या घरट्यांची सोय होईल. सर्व लोकांना माझ्या फळांनी तृप्त करीन. गार गार सावली देईन. जमिनीची धूप थांबवीन. सर्वप्रकारे मी मदत करीन. सर्वांत महत्त्वाचे मी टाहो फोडून सांगेन, “लोकहो! मला तोडू नका. पर्यावरण सांभाळा. तरच तुमचे जीवन सुखमय होईल.”

6. हे शब्द असेच लिहा.

प्रश्न 1.
हे शब्द असेच लिहा.

उत्तर:
क्षितिज, ऊर्जा, मिष्किल, स्रोत, स्वार, सूर्यप्रकाश, चंद्र, निसर्ग, पुन्हा.

7. ‘झुळूक मी व्हावे’ कवी दा.अ. कारे यांची कविता मिळवून, त्या कवितेचे वर्गात वाचन करा.

प्रश्न 1.
‘झुळूक मी व्हावे’ कवी दा.अ. कारे यांची कविता मिळवून, त्या कवितेचे वर्गात वाचन करा.
उत्तर:
वरील उपक्रम विद्यार्थ्यांनी स्वत: करावा.

8. ढगांचे विविध आकार काढा. त्यांना रंग द्या व त्यांत कवितेचे एकेक कडवे सुंदर अक्षरांत लिहा.

प्रश्न 1.
ढगांचे विविध आकार काढा. त्यांना रंग द्या व त्यांत कवितेचे एकेक कडवे सुंदर अक्षरांत लिहा.

9. कवयित्रीला जशी अनेक रूपे घ्यावीशी वाटतात, तसे तुम्हांला कोण कोण व्हावेसे वाटते ते लिहा.

प्रश्न 1.
कवयित्रीला जशी अनेक रूपे घ्यावीशी वाटतात, तसे तुम्हांला कोण कोण व्हावेसे वाटते ते लिहा.
उत्तर:
मला एक छोटीशी, सुंदर, नाजूक परी व्हावेसे वाटते. परी झाल्यावर मी माझ्या हातातील जादूच्या कांडीने सगळी कामे पटपट पूर्ण करेन. सगळ्यांना मदत करेन. तसेच, मला एक लेखणी (पेन) व्हावेसे वाटते. मी माझ्या शाईच्या व टोकाच्या मदतीने पांढऱ्याशुभ्र मऊ कागदावर नाचेन. त्यामुळे, सुंदर नक्षी तयार होईल किंवा कविता लिहिली जाईल. मला विमानही व्हावेसे वाटते. उंच आकाशातून उडत वेगवेगळ्या देशांत जावेसे वाटते. कधी कधी मला फुलपाखरू व्हावेसे वाटते. सुंदर, नाजूक फुलांवर बसावेसे वाटते.

10. खालील चित्र पाहा. चित्राचे वर्णन करा.

प्रश्न 1.
खालील चित्र पाहा. चित्राचे वर्णन करा.

उत्तर:
हे एक सुंदर निसर्ग चित्र आहे. आकाशात ढग आहेत. पक्षी उडत आहेत. डोंगरांच्या रांगेतून सूर्योदय होत आहे. सुंदर हिरवळ, झाडे आहेत. एक टुमदार घर आहे. घराला कुंपण आहे. सकाळची प्रसन्न वेळ आहे. सर्वत्र गवत उगवले आहे. घराच्या आसपास गर्द झाडी आहे.

11. खालील वेळेला सूर्याचा रंग कसा दिसतो त्याचे निरीक्षण करा. लिहा.

उपक्रम: तुमच्या कल्पनेने या कवितेचे वर्णन करणारे निसर्गचित्र काढा व रंगवा.

खालील वाक्यांत कंसातील योग्य सर्वनामे घाला.
(आपण, ती, त्यांनी, स्वतः)
(अ) हसिना खेळाडू आहे. …………… रोज पटांगणावर खेळते.
(आ) बाईंनी मुलांना खाऊ वाटला. …………… मुलांशी गप्पा मारल्या.
(इ) घरातील सगळे म्हणाले, “………….. सिनेमाला जाऊ.’
(ई) जॉनने ……………’ चहा केला.

खालील वाक्यांतील रिकाम्या जागी कंसातील योग्य सर्वनामे लिहा.

(अ) ……………. गावाला जा. (तुम्ही, आपण, आम्ही)
(आ) आईने …………… डबा भरून दिला. (त्याने, तिचा, आपण)
(इ) आज ……………. खूप मजा केली. (ती, स्वतः, आम्ही)
(ई) दादा धावपटू आहे. ……………. रोज पळतो. (तो, ती, त्या)
(उ) …………..” बाळाला मांडीवर घेतले. (तिला, तिने, तिचा)
(ऊ) मोत्याने धावत येऊन …………… स्वागत केले. (आम्हांला, आपण, आमचे)

प्रश्न 1.
खालील वेळेला सूर्याचा रंग कसा दिसतो त्याचे निरीक्षण करा. लिहा.

उत्तर:

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांत कंसातील योग्य सर्वनामे घाला.
(आपण, ती, त्यांनी, स्वतः)
(अ) हसिना खेळाडू आहे. …………… रोज पटांगणावर खेळते.
(आ) बाईंनी मुलांना खाऊ वाटला. …………… मुलांशी गप्पा मारल्या.
(इ) घरातील सगळे म्हणाले, “………….. सिनेमाला जाऊ.’
(ई) जॉनने ……………’ चहा केला.
उत्तर:
(अ) ती, (आ) त्यांनी, (इ) आपण, (ई) स्वतः

प्रश्न 3.
खालील वाक्यांतील रिकाम्या जागी कंसातील योग्य सर्वनामे लिहा.
(अ) ……………. गावाला जा. (तुम्ही, आपण, आम्ही)
(आ) आईने …………… डबा भरून दिला. (त्याने, तिचा, आपण)
(इ) आज ……………. खूप मजा केली. (ती, स्वतः, आम्ही)
(ई) दादा धावपटू आहे. ……………. रोज पळतो. (तो, ती, त्या)
(उ) …………..” बाळाला मांडीवर घेतले. (तिला, तिने, तिचा)
(ऊ) मोत्याने धावत येऊन …………… स्वागत केले. (आम्हांला, आपण, आमचे)
उत्तर:
(अ) तुम्ही, (आ) तिचा, (इ) आम्ही, (ई) तो, (उ) तिने, (ऊ) आमचे

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 6 हे खरे खरे व्हावे Important Additional Questions and Answers

खालील कल्पनेचा योग्य अर्थ शोधा.

प्रश्न 1.
काळोखाला चिरत चिरत मी सूर्य किरण व्हावा.
1. सूर्यकिरण होऊन काळोख नष्ट करावा.
2. उर्जेचा स्त्रोत पहावा.
3. सूर्याच्या प्रकाशाने उर्जा मिळावी.
उत्तर:
सूर्याच्या उष्णतेने वाफ बनून पुन्हा दवबिंदू बनावा.

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
उर्जेचा स्त्रोत कोणता आहे?
उत्तरः
सूर्य उर्जेचा स्त्रोत आहे.

प्रश्न 2.
कवयित्रीला कशात रंगून जावेसे वाटते?
उत्तर:
कवयित्रीला निसर्गातल्या रंगांमध्ये रंगून जावेसे वाटते.

प्रश्न 3.
कवितेतून शोधा.
उदा. चंद्राशी खेळणारा – भरारणारा वारा.
उत्तर:
आकाशात झुलणारा – ढग

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कवयित्रीला कोणकोणत्या गोष्टी खऱ्या व्हाव्यात असे वाटते?
उत्तर:
कवयित्रीला पक्षी व्हावे, दवबिंदू व्हावे, ढग होऊन झुलावे, वारा होऊन चंद्राशी खेळावे, धुक्यासारखे अलगद व्हावे, सूर्याला जवळून पहावे व निसर्गातल्या रंगांमध्ये रंगून जावे असे वाटते. या सर्व गोष्टींचा भास नको तर त्या खऱ्या व्हाव्यात असे तिला वाटते.

प्रश्न 2.
दवबिंदू कसा परतणार आहे ?
उत्तरः
सूर्यप्रकाशाने पाण्याची वाफ होईल व थंडीत पहाटे ते दवबिंदू होऊन परत गवतावर उतरतील. असाच क्रम पुन्हा-पुन्हा चालू राहील.

व्याकरण व भाषाभ्यास:

खालील वाक्यांत कंसातील योग्य सर्वनामे घाला.
(आपण, ती, त्यांनी, स्वतः, त्याला)

प्रश्न 1.
मी आणि रोहन रोज शाळेत जातो. मी जातांना हाक मारते.
उत्तर:
त्याला

प्रश्न 2.
समानार्थी शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

उत्तर:

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचा, वाक्प्रचारांचा वाक्यांत उपयोग करा.
उत्तर:

1. मिश्कील – लहान मुले मिश्कील असतात.
2. स्वार होणे – राजा घोड्यावर स्वार होऊन शिकारीला निघाला.
3. अलगद – सीमाने काचेचे भांडे अलगद जमिनीवर ठेवले.
4. काळोखाला चिरणे – बॅटरीचा झोत काळोखाला चिरत होता.
5. विहरणे – पक्षी आनंदात आकाशात विहरतात.

लेखन विभाग:

प्रश्न 1.
खालील चित्र पहा. चित्राचे वर्णन करा.

उत्तर:
काश्मीरचे निसर्ग सौंदर्य
चित्रात हिमालयाच्या रांगा आहेत. त्यावर पांढराशुभ्र बर्फ आहे. देवदारचे उंच उंच वृक्ष आहेत. धबधब्याचे पाणी पडत आहे. पक्षी उडत आहेत. निसर्ग सौंदर्य अप्रतिम आहे.

प्रश्न 2.
मी झाड झाले तर ………… अशी कल्पना करून पाच ते सहा वाक्ये लिहा.

उत्तर:
1 – मासा
2 – फुलपाखरु
3 – मोर
4 – चांदणी

हे खरे खरे व्हावे Summary in Marathi

काव्यपरिचयः

प्रस्तुत कवितेत कवयित्रीच्या मनातील विचार खरे खरे व्हावे, असे तिला वाटते. पक्षी व्हावे, दवबिंदू व्हावे, चंद्राशी खेळावे, | सूर्याला जवळून पहावे अशा अनेक अशक्य गोष्टी करता याव्या, असे तिला वाटते. निसर्गातील रंगांमध्ये रंगून जाण्याची तिची इच्छा आहे.

शब्दर्थ:

1. स्वार होणे – आरूढ होणे (to ride on)
2. विहरणे – आकाशात उडणे (to fly)
3. पक्षी – खग (bird)
4. दवबिंदू – पानावरील पाण्याचा थेंब (dew drops)
5. क्षितिज – आकाश जेथे जमिनीला टेकल्याचा भास होतो ती रेषा (horizon)
6. गडद – भडक (dark)
7. भरारणारा – वेगात वाहणारा (violent vind)
8. धुके – (fog, mist)
9. अलगद – हळूच (softly)
10. धरणी – जमीन (land)
11. मिश्कील – खोडकर (naughty, mischievous)
12. उर्जा – उष्णता (energy)
13. भास – भ्रम (illusion)
14. स्त्रोत – जेथून मिळते तो मार्ग (source)

वाक्प्रचार व अर्थ :

1. काळोखाला चिरणे – काळोख भेदून जाणे.