Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 कठपुतली Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 कठपुतली Textbook Questions and Answers

विशेषता हमारी

चित्र देखकर विशेषणयुक्त शब्द बताओ और उनका वाक्यों में प्रयोग करो।
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली 6
Answer:
(१) तालाब में सुनहरी मछली तैर रही है।
(२) बगीचे में लाल गुलाब खिले हैं।
(३) माँ ने आज स्वादिष्ट सब्जी बनाई है।
(४) थैली में एक लीटर दूध है।
(५) राजू का कक्षा में प्रथम क्रमांक आया।
(६) मोहन के पास दस पेन हैं।
(७) मेरे पास सुंदर लिखावट वाली पुस्तक है।
(८) पहाड़ पर कई ऊँचे पेड़ हैं।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

जरा सोचो… लिखोः

“यदि तुम्हें अलादीन का चिराग मिल जाए तो…” विषय पर अपने विचार लिखिए: (काल्पनिक लेखन)
Answer:
यदि मुझे अलादीन का चिराग मिल जाए तो उसमें से निकलने वाले जिन्न को बोलकर मैं मेरे मन की सारी आशाएँ पूर्ण करूंगा। मैं उसे सबको सुखी और संपन्न बनाने का आदेश दूंगा। जो भूखे-प्यासे हैं, उन्हें भरपेट अन्न देने के लिए कहूँगा। जो दुखी और उदास हैं, उनके दुःखों को दूर करने का अनुरोध जिन्न से करूंगा। मैं उस चिराग का उपयोग समाज के लोगों के भले के लिए करूंगा। मैं स्वयं से ज़्यादा दूसरों के भले के लिए उस चिराग का उपयोग करूँगा।

भाषा की ओर:

निम्नलिखित शब्दों में उपसर्ग लगाकर लिखिए:
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली 7

  1. शगुन
  2. पूर
  3. प्रथा
  4. व्यावहारिक
  5. स्वागत
  6. डर

Answer:

  1. अपशगुन
  2. भरपूर
  3. कुप्रथा
  4. अव्यावहारिक
  5. सुस्वागत
  6. निडर

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

स्वयं अध्ययनः

आपके पास उपलब्ध सामग्री से कठपुतली बनाओ और किसी कार्यक्रम में उसका मंचन करो।
Answer:
(छात्र यह कार्य स्वयं करेंगे।)

खोजबीन:

पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्र. ३६ “प्रश्न १४. अंधश्रद्धा के कारण एवं उसे दूर करने के उपाय ढूँढ़कर किसी एक प्रसंग को प्रस्तुत कीजिए:
Answer:
(छात्र स्वयं करेंगे।)
कारण:

  • प्राचीन परंपराओं-रूढ़ियों को अपनाना।
  • स्वयं (मनुष्य) का मन कमज़ोर होना।
  • कही – सुनी बातों पर विश्वास करना।
  • मृत्यु और कुछ अनहोनी होने का भय होना।
  • समाज के डर से प्राचीन रीतियाँ अपनाना।
  • शिक्षा का अभाव।
  • वैज्ञानिक सोच का अभाव।

उपाय:

  • प्राचीन परंपराएँ और रूढ़ियाँ जो योग्य और तर्कसंगत हैं, केवल उन्हें ही अपनाना।
  • मनुष्य के मन को गलत एवं भ्रामक कल्पनाओं को दूर करना।
  • वैज्ञानिक सोच एवं दृष्टिकोण लोगों में निर्माण करना।
  • लोगों को शिक्षित करना एवं अंधश्रद्धा के बारे में जानकारी देना।
  • अंधविश्वास उन्मूलन जैसे कार्यक्रमों का प्रचार-प्रसार करना।
  • लोगों की वैज्ञानिक सोच और तार्किक शक्ति जागृत करना।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

सुनो तो जरा:

चुटकुले, पहेलियाँ सुनो और किसी कार्यक्रम में सुनाओं
Answer:
(छात्र स्वयं करेंगे।

बताओ तो सही:

किसी एक संस्मरणीय घटना का वर्णन कीजिए: (संस्मरण लेखन)
Answer:
कई वर्ष पहले की बात है। मैं मेरे छोटे भाई के साथ मेरा दसवीं कक्षा का परिणाम देखने विद्यालय जा रह्य था। इतने में एक काली बिल्ली रास्ता काटती हुई चली गई। छोटा भाई तुरंत तीन कदम पीछे खिसकने लगा। मैं भी यह दृश्य देखकर डर गया। मुझे लगा कि न जाने मेरा परीक्षा परिणाम क्या होगा? मैं पूरी तरह से डरा हुआ था क्योंकि काली बिल्ली ने रास्ता काटा था। कई लोगों से सुना था कि बिल्ली के रास्ता काटने से काम नहीं होता, किंतु मैने विद्यालय जाकर जब परीक्षा परिणाम देखा तो मैं अच्छे अंकों से उत्तीर्ण हो चुका था। तब मुझे अपने आप पर विश्वास हो गया कि स्वयं के कर्म पर भरोसा होने पर कोई भी बुरी शक्ति हमारा कुछ नहीं बिगाड़ सकती। असल में हमारे मन का किसी प्रकार पर अति विश्वास ही अंधविश्वास कहलाता है। यह घटना आज भी मुझे याद है।

वाचन जगत से:

छात्र हितोपदेश के आधार पर कोई कहानी पढ़ेंगे एवं उससे संबंधित चित्र बनाएँगे:
Answer:
(छात्र स्वयं करेंगे।)

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

मेरी कलम से:

हिचकी आने जैसी क्रियाओं की सूची बनाकर उनके कारण लिखिए:

  1. हिचकी आना
  2. हाथ-पाँवों में झनझनाहट होना
  3. होंठ सूखे पड़ना
  4. मितली आना

Answer:

  1. शरीर में ऑक्सीजन (प्राणवायु) और पानी की कमी के कारण।
  2. शरीर में रक्त का प्रवाह ठीक ढंग से न होने के कारण।
  3. शरीर में पानी की कमी होने के कारण।
  4. अपचन और योग्य आहार न लेने के कारण।

अध्ययन कौशल:

नए शब्दों को शब्दकोश में से ढूँढकर वर्णमाला के क्रमानुसार लिखिए:
Answer:
(छात्र स्वयं करेंगे।)

सदैव ध्यान में रखोः

बिना सोचे – समझे किसी बात पर विश्वास ना करें:
Answer:
मनुष्य को अपना प्रत्येक कार्य सोच-समझकर करना चाहिए। दूसरे की बात पर विश्वास करके या बिना किसी जाँच – पड़ताल किए दूसरे पर विश्वास करने वाले मनुष्य को अंत में हानि ही उठानी पड़ती है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

विचार मंथन:

विज्ञान का फैलाओगे प्रकाश तो होगा अंधविश्वास का नाश। (अनुच्छेद लेखन)
Answer:
प्रस्तुत कथन का अर्थ यह है कि संसार में प्रत्येक घटना के घटित होने के पीछे भौगोलिक या वैज्ञानिक कारण होता है। प्रत्येक घटना को अगर हम विज्ञान की कसौटी पर जाँच कर देखेंगे, तो हमें उत्तर मिलेगा कि संसार में कोई घटना बिना वजह घटित नहीं होती। अंधविश्वास बिना सोची-समझी बातों को करने से बढ़ता है। अत: विज्ञान के प्रकाश से ही हम अंधविश्वास का नाश कर सकते हैं।

नीचे दी गई संज्ञाओं का वाक्यों में प्रयोग करो ।
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली 9
Answer:
(१) पानी
पानी के बिना मनुष्य का जीवन व्यर्थ है।

(२) भीड़
भीड़ में खड़े कई लोग चिल्ला रहे थे।

(३) ईमानदारी
हमें अपना काम ईमानदारी से करना चाहिए।

(४) हाथी
हाथी एक बड़ा जानवर है।

(५) भारत
भारत मेरा देश है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

नीचे दिए सर्वनामों के चित्र देखो, पहचानो और वाक्यों में प्रयोग करो।
(तुम, कोई, हम, आप)
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली 8
Answer:

(१) वह लड़का खड़ा है।
(२) लड़का और लड़की वो दोनों मुस्कुरा रहे है।
(३) लड़का अपनी परछाई को देख रहा है।
(४) यहा लड़का लड़की को कुछ समझा रहा है।

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 3 कठपुतली Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित वाक्यों में सही विकल्प चुनकर वाक्य फिरसे लिखिए:

Question 1.
एक कठपुतली हाथ में एक ……………… लेकर आई।(छड़ी, फूल, नारियल)
Answer:
एक कठपुतली हाथ में एक नारियल लेकर आई।

Question 2.
सारी कठपुतलियाँ ……………… खड़ी हो गई। (ठिठककर, भागकर, सहमकर)
Answer:
सारी कठपुतलियाँ ठिठककर खड़ी हो गई।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

Question 3.
जिसे लोग …………….. समझते हैं। (श्रद्धा, विश्वास,अंधविश्वास)
Answer:
जिसे लोग अंधविश्वास समझते हैं।

Question 4.
सारा ………….. ही छींक रहा है। (शहर, मोहल्ला, नगर)
Answer:
सारा मोहल्ला ही छींक रहा है।

Question 5.
अब ……………… भरपूर मज़ा लेने लगे। (वक्ता, दर्शक, पाठक)
Answer:
अब दर्शक भरपूर मज़ा लेने लगे।

निम्नलिखित वाक्यों को कहानी के आधार पर पूरा कीजिए:

Question 1.
प्रीति अपने मित्र तेजस, प्रसन्ना और मृण्मयी के साथ
Answer:
महोत्सव देखने आई थी।

Question 2.
“आइए, आइए, हमें गलत साबित करके
Answer:
हजार रुपये ले जाइए

Question 3.
……………….. कि कठपुतलियाँ बोल रही हैं।
Answer:
आवाज तो विद्यार्थियों की है, पर लगता है ।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

Question 4.
……………… नारियल फोड़कर किया जाता है।
Answer:
किसी भी नए कार्य का प्रारंभ

Question 5.
परिणाम कार्य की अपूर्णता और ……………
Answer:
नाम शकुन – अपशकुन का

निम्नलिखित वाक्य सही हैं या गलत लिखिए:

Question 1.
प्रीति अपने मित्रों के साथ चिड़ियाघर गई थी।
Answer:
गलत

Question 2.
नए कार्य की शुरुआत हम नारियल फोड़कर करते हैं।
Answer:
सही

Question 3.
नारियल से फूल निकलना यह एक चमत्कार है।
Answer:
गलत

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

Question 4.
बिल्ली के रास्ता काटने से अपशकुन होता है।
Answer:
गलत

Question 5.
हमें अंधविश्वास से दूर रहना चाहिए।
Answer:
सही

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
शहर में किस का आयोजन किया गया था?
Answer:
शहर में आनंद महोत्सव का आयोजन किया गया था।

Question 2.
बोर्ड पर क्या लिखा था?
Answer:
बोर्ड पर यह लिखा था कि हमें गलत साबित करके एक हजार रुपए ले जाइए।

Question 3.
नए कार्यक्रम का आरंभ क्या फोड़कर किया जाता है?
Answer:
नए कार्यक्रम का आंरभ नारियल फोड़कर किया जाता है।

Question 4.
लल्लन की चक्की पर क्या पिसाई जा रही थी?
Answer:
लल्लन की चक्की पर हरिकिशनदास के यहाँ की शादी की मिरची पिसाई जा रही थी।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

Question 5.
प्रत्येक घटना के पीछे क्या होता है?
Answer:
प्रत्येक घटना के पीछे कोई न कोई वैज्ञानिक या व्यावहारिक कारण होता है।

Question 6.
प्रीति अपनी बुआ को क्या बताने वाली थी?
Answer:
प्रीति अपनी बुआ को बताने वाली थी कि विश्वास करो, अंधविश्वास नहीं।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में लिखिए:

Question 1.
मनुष्य उचित फल से कभी-कभी बंचित क्यों रहता है?
Answer:
मनुष्य कभी-कभी शगुन-अपशगुन के दायरे में अटका रहता है। जिस कारण वह अपना काम समय पर पूरा नहीं करता और उसका असर उसके काम पर पड़ने के कारण ही उसे अपने फल से वंचित रहना पड़ता है।

Question 2.
लोगों एवं बच्चों को किस प्रकार की दुकानें आकर्षित कर रही थीं?
Answer:
लोगों एवं छोटे बच्चों को विविध कलाओं के दर्शन, खेल, प्रदर्शनी, मौत का कुआँ, छोटे – बड़े झूले, कठपुतली का नृत्य और खाने – पीने की दुकानें आकर्षित कर रही थीं।

Question 3.
सूत्रधार के कहने पर भीतर जाने पर प्रीति और उसके मित्रों ने क्या देखा?
Answer:
सूत्रधार के कहने पर भीतर जाकर प्रीति और उसके मित्रों ने देखा कि कठपुतलियाँ रंग-बिरंगे पहनावे पहनकर आँखें मटकाती हुई इधर से उधर आ-जा रही हैं। लोगों का स्वागत कर रही हैं।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

Question 4.
प्रयोग के समय जादूगर नारियल से फूल कैसे निकालते हैं।
Answer:
प्रयोग करने वाले नारियल के तीन छेदों में से एक छेद को सलाई की सहायता से खोलकर उसमें मोगरे या चमेली की कलियाँ डाल देते हैं। प्रयोग के समय तक वे खिलकर फूल बन जाती हैं। इस प्रकार जादूगर नारियल से फूल निकालते हैं।

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए:

  1. मौत
  2. नमस्कार
  3. प्रारंभ
  4. रास्ता
  5. कार्य
  6. विलंब
  7. असर
  8. वैज्ञानिक

Answer:

  1. मृत्यु
  2. प्रणाम
  3. आरंभ, शुरुआत
  4. पथ, मार्ग
  5. कर्म
  6. देरी
  7. परिणाम
  8. शास्त्रीय

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए:

  1. शकुन
  2. अंदर
  3. आज
  4. पूर्ण
  5. श्रद्धा

Answer:

  1. अपशकुन
  2. बाहर
  3. कल
  4. अपूर्ण
  5. अंधश्रद्धा

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

निम्नलिखित शब्दों का वचन बदलकर लिखिए:

  1. कठपुतली
  2. बिल्ली
  3. कली
  4. सलाई
  5. लड़ाई
  6. ताली
  7. लड़की
  8. गिलहरी

Answer:

  1. कठपुतलियाँ
  2. बिल्लियाँ
  3. कलियाँ
  4. सलाइयाँ
  5. लड़ाइयाँ
  6. तालियाँ
  7. लड़कियाँ
  8. गिलहरियाँ

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली

निम्नलिखित विशेषणों के साथ संज्ञा शब्द की जोड़ियाँ मिलाइए:

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 3 कठपुतली 10
Answer:
१ – ग
२ – घ
३ – ड
४ – ख
५ – ज
६ – क

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास Textbook Questions and Answers

1. एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
मिनू मासोळी कुठे राहायची?
उत्तर:
मिनू मासोळी माशांच्या समूहात राहायची.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न आ.
मिनूला समुद्र का बघायचा होता?
उत्तर:
मिनूला सतत उत्सुकता असायची की, नदीचे पाणी रोज कुठं जातं? तेव्हा आई म्हणायची, “समुद्रात जातं” तेव्हा तो समुद्र कसा असेल? तो केवढा असेल? हे जाणून घेण्यासाठी तिला समुद्र बघायचा होता.

प्रश्न इ.
नदीचे पाणी गढूळ का झाले?
उत्तर:
मुसळधार पाऊस पडू लागल्यामुळे पाण्याचे लोंढे वाहू लागले व त्यामुळे नदीचे पाणी गढूळ झाले.

प्रश्न ई.
खडकावर फुललेल्या फुलांचे रंग कोणते होते?
उत्तर:
खडकावर फुललेली फुले लाल, गुलाबी, अंजिरी अशा विविध रंगांची होती.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न उ.
समुद्राच्या खोलवर अंधार का असतो?
उत्तर:
समुद्राच्या तळाशी सूर्यप्रकाश पोहचत नसल्याने समुद्राच्या तळाशी खोलवर अंधार असतो. प्रश्न ४.खालील प्रश्नांची तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

2. तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
लेखिकेने नदीचे वर्णन कसे केले आहे?
उत्तरः
‘नदीत खूप खूप पाणी होते. ते पाणी निळे निळे, थंडगार व स्वच्छ होते. इतके स्वच्छ की वरून पाहिले, की तळाची वाळू दिसायची. गोल गोल गोटे दिसायचे अन् सुळसुळ पोहणारे छोटे मासेही दिसायचे.’ असे लेखिकेने नदीचे वर्णन केले आहे.

प्रश्न आ.
मिनूची व आईची चुकामुक का झाली?
उत्तर:
एक दिवस मुसळधार पाऊस पडू लागला. जमिनीवरून पाण्याचे लोंढे वाहायला लागले. नदीचे पाणी गढुळले. मासे बावरून एकमेकांना शोधू लागले; पण कोणीच कोणाला दिसेना. पाणी वेगाने वाहत होते. या गोंधळातच मिनूची व आईची चुकामूक झाली.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न इ.
घोडमासा पाहून मिनूला हसू का आले?
उत्तर:
समुद्रातून थोडीशी चक्कर मारून परत जावे असा विचार करून मिनू पुढे जात असताना तिची एका विचित्र माशाशी टक्कर झाली. त्याचे तोंड घोड्यासारखे होते व पोटाला पिशवी होती व त्यात छोटी छोटी पिल्ले बसलेली पाहून मिनूला हसू आले.

3. कोण कोणास व केव्हा म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न अ.
“समुद्र, समुद्र म्हणतात तो आला की!”
उत्तर:
मिनूने जेव्हा हळूच तोंड उघडले तेव्हा समुद्राचे खारट पाणी तिच्या तोंडात गेले तेव्हा ती स्वत:लाच म्हणाली.

प्रश्न आ.
“त्याचं नाव घोडमासा, समुद्रघोडा!”
उत्तर:
समुद्राच्या पाण्यात मिनूची एका विचित्र माशाची टक्कर झाली तेव्हा पाण्याच्या तळाकडून कासव मिनूला म्हणाले.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न इ.
“घाबरू नकोस, हा तर खेकडा!”
उत्तर:
कासव व मिनू यांच्यात जेव्हा बोलणे चालू होते तेव्हा त्यांच्या मधून एक प्राणी तिरका तिरका चालत गेला. तो आपल्या बटबटीत डोळ्यांनी मिनूकडे पाहत होता. तेव्हा ती घाबरली, तिची भिती दूर करताना कासव मिनूला म्हणाले.

प्रश्न ई.
“कासवदादा, चला ना माझ्याबरोबर.”
उत्तर:
मिनू आपल्या आईकडे पुन्हा नदीच्या दिशेने निघाली तेव्हा मिनू कासवाला म्हणाली.

4. शिंपल्यामध्ये मोती कसा तयार होतो? त्याची क्रिया क्रमाने लिहा.

प्रश्न 1.
शिंपल्यामध्ये मोती कसा तयार होतो? त्याची क्रिया क्रमाने लिहा.
उत्तर:

  1. नदीतील शंख-शिंपल्यात एक छोटासा किडा असतो.
  2. या शिंपल्यात चुकून एखादा वाळूचा कण गेला की तो त्याच्या अंगाला टोचायला लागतो. मग तो आपल्या अंगातून पातळ रस काढून त्यावर गुंडाळतो.
  3. मग त्यातूनच पुढे छानदार मोती तयार होतो.

5. चार – पाच ओळीत वर्णन करा.

प्रश्न अ.
घोडमासा
उत्तर:
घोडमासा हा विचित्र मासा आहे. त्याचे तोंड इतर माशांसारखे नसते. त्याचे तोंड घोड्यासारखे असते. त्याच्या पोटाला पिशवी असते. त्यात छोटी छोटी पिल्ले बसलेली असतात.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न आ.
खेकडा
उत्तर:
खेकडा आपल्या पायांनी तिरका चालतो. तो आपल्या बटबटीत डोळ्यांनी पाहतो. त्याच्या पाठीवर कासवासारखेच कठीण कवच असते. त्यामुळे शत्रू त्याच्यावर हल्ला करू शकत नाही. याला सहा तर कधी आठ पायही असतात. त्यांच्या तोंडाजवळ दोन नांग्या असतात, त्यामुळे त्याचं संरक्षण होते व त्याला भक्ष्यही पकडता येते.

6. इवलीशी’ यासारखे आणखी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
इवलीशी’ यासारखे आणखी शब्द लिहा.
उत्तर:

  1. नबी नशी
  2. को बळीशी
  3. छानशी
  4. सोनुलीशी

7.

प्रश्न अ.
समानार्थी शब्दांच्या योग्य जोड्या लावा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास 1
उत्तरः

  1. लांब – दूर
  2. प्रचंड – मोठे
  3. उष्ण – गरम
  4. लहान – इवली

प्रश्न आ.
विरूद्धार्थी शब्दांच्या योग्य जोड्या लावा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास 2
उत्तरः

  1. पुढे × मागे
  2. प्रकाश × अंधार
  3. मऊ × टणक
  4. मोठे × लहान

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

8. योग्य जोड्या जुळवा.

प्रश्न 1.
योग्य जोड्या जुळवा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास 3
उत्तर:

नामविशेषण
1. मिनू(आ) इवलीशी
2. पाणी(इ) खारट
3. डोळे(ई) बटबटीत
4. पाऊस(अ) मुसळधार

9. खालील शब्द वाचा. समजून घ्या.

प्रश्न 1.
खालील शब्द वाचा. समजून घ्या.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास 4

10. तुम्ही मिनू मासोळी आहात अशी कल्पना करून समुद्राची माहिती आईला सांगा.

प्रश्न 1.
तुम्ही मिनू मासोळी आहात अशी कल्पना करून समुद्राची माहिती आईला सांगा.
उत्तर:
‘आई, समुद्र हा खूप मोठा जलाशय असतो. त्यात दूरदूर पर्यंत पाणीच पाणी असते. त्याचा तळ खूप खोल असतो. त्याच्या तळाशी अंधार असतो. कारण तिथपर्यंत सूर्याचा प्रकाश पोहचत नाही. समुद्राचे पाणी चवीला खारट आहे. त्या पाण्यात मोठ्या माशांपासून ते लहान-लहान माशांपर्यंत विविध प्रकारचे मासे आहेत. समुद्रातून आपण जहाज व बोटीत बसून प्रवास करू शकतो. विविध प्रकारचे वायू व तेलाचे साठे समुद्राच्या तळाशी आहेत. त्याचा माणसाने पुरेपुर फायदा करून घेतला आहे. समुद्रातील मोती हे आपला अमुल्य ठेवा आहे.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

11. शंख-शिंपल्यांपासून शोभेच्या वस्तू बनवा.

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये वाचा.
अ. विसूने ‘ताजमहाल’, पाहिला.
आ. मंदाने सुरेशला सांगितले, ‘पायल तुझ्याकडे उदया येणार आहे.’
एखादया शब्दावर जोर दयावयाचा असता, दुसऱ्याचे मत अप्रत्यक्ष सांगताना (‘ – ‘) असे एकेरी अवतरणचिन्ह वापरले जाते.

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांतील काळ ओळखा.

  1. सूर्य पूर्वेला उगवतो.
  2. मला लाडू आवडला.
  3. आईचा स्वयंपाक झाला होता.
  4. मी गावाला जाईन.
  5. तू का रडतेस?
  6. मी पोहायला शिकणार आहे.

उत्तरः

  1. वर्तमानकाळ
  2. भूतकाळ
  3. भूतकाळ
  4. भविष्यकाळ
  5. वर्तमानकाळ
  6. भविष्यकाळ

Class 6 Marathi Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास Additional Important Questions and Answers

खाली दिलेल्या वाक्यातील रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरून वाक्य लिहा.

  1. मिनू होती ………………
  2. इतर मासे तिचे खूप खूप …………… करायचे.
  3. आनंदाने तिने ……………………. उडीच मारली.
  4. एक दिवस ……….. पाऊस पडू लागला.
  5. जमिनीवरून पाण्याचे …………… वाहायला लागले.
  6. पाणी वेगाने ……………. होते.
  7. या गोंधळात मिनूची व आईची ……………… झाली.
  8. इतक्यात तिची एका विचित्र माशाशी ………………. झाली.
  9. मिनू …………….. पायऱ्या उतरत त्याच्याजवळ पोहोचली.
  10. तो ………….. हात असलेला अष्टभुज मासा.
  11. हा अगदी …………….. गोळा असतो गोळा.
  12. मग त्यातून छानदार ……….. तयार होतो.
  13. आता मात्र मिनूची ……….. उडाली.
  14. काही माशांच्या अंगातून ……………… बाहेर पडतो.
  15. कासवदादांनी तिला कितीतरी ………………. दाखवल्या होत्या.

उत्तरः

  1. इवलीशी
  2. लाड
  3. टुणकन
  4. मुसळधार
  5. लोंढे
  6. वाहत
  7. चुकामूक
  8. टक्कर
  9. लाटांच्या
  10. आठ
  11. मांसाचा
  12. मोती
  13. घाबरगुंडी
  14. उजेड
  15. गमती

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

असे कोण कोणास व केव्हा म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न 1.
“समुद्र, समुद्र म्हणतात तो आला की!”
उत्तर:
मिनूने जेव्हा हळूच तोंड उघडले तेव्हा समुद्राचे खारट पाणी तिच्या तोंडात गेले तेव्हा ती स्वत:लाच म्हणाली.

प्रश्न 2.
“त्याचं नाव घोडमासा, समुद्रघोडा!”
उत्तर:
समुद्राच्या पाण्यात मिनूची एका विचित्र माशाची टक्कर झाली तेव्हा पाण्याच्या तळाकडून कासव मिनूला म्हणाले.

प्रश्न 3.
“घाबरू नकोस, हा तर खेकडा!”
उत्तर:
कासव व मिनू यांच्यात जेव्हा बोलणे चालू होते तेव्हा त्यांच्या मधून एक प्राणी तिरका तिरका चालत गेला. तो आपल्या बटबटीत डोळ्यांनी मिनूकडे पाहत होता. तेव्हा ती घाबरली, तिची भिती दूर करताना कासव मिनूला म्हणाले.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न 4.
“कासवदादा, चला ना माझ्याबरोबर.”
उत्तर:
मिनू आपल्या आईकडे पुन्हा नदीच्या दिशेने निघाली तेव्हा मिनू कासवाला म्हणाली.

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
मिनू कशी होती?
उत्तर:
मिनू इवलीशी, अगदी हाताच्या छोट्या बोटाएवढी होती.

प्रश्न 2.
मिनूचे कल्ले कसे होते?
उत्तर:
मिनू रूपेरी कल्ल्यांची होती. / मिनूचे कल्ले रूपेरी होते.

प्रश्न 3.
मिनूला कशाचा कंटाळा आला होता?
उत्तर:
मिनूला नदीच्या खोलगट भागात राहायचा कंटाळा आला होता.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न 4.
मासे कोणाला शोधू लागले?
उत्तर:
मासे बावरून एकमेकांना शोधू लागले.

प्रश्न 5.
पाण्यात एका बाजूला लांबपर्यंत कशाच्या रांगा होत्या?
उत्तरः
पाण्यात एका बाजूला लांबपर्यंत खडकांच्या रांगा होत्या.

प्रश्न 6.
पाण्याच्या तळाशी कोण बसले होते?
उत्तर:
पाण्याच्या तळाशी कासव बसले होते.

प्रश्न 7.
मिनू कासवाजवळ कशी पोहचली?
उत्तर:
मिनू लाटांच्या पायऱ्या उतरत कासवाजवळ पोहचली.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न 8.
दोन शिंपल्यांच्या मध्ये कोण बसलेला असतो?
उत्तर:
दोन शिंपल्यांच्या मध्ये एक किडा बसलेला असतो.

प्रश्न 9.
बटबटीत डोळे कोणाचे आहेत?
उत्तर:
बटबटीत डोळे खेकड्याचे आहेत.

प्रश्न 10.
खेकड्यावर शत्रू हल्ला का करू शकत नाही?
उत्तर:
खेकड्याच्या पाठीवर कासवासारखेच कठीण कवच असल्यामुळे शत्रू त्याच्यावर हल्ला करू शकत नाही.

प्रश्न 11.
खेकड्याला किती पाय असतात?
उत्तर:
खेकड्याला सहा तर कधी आठ पायही असतात.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न 12.
तिरका तिरका चालणारा प्राणी कोणता?
उत्तर:
तिरका तिरका चालणारा प्राणी खेकडा होय.

प्रश्न 13.
खेकड्याच्या तोंडाजवळ काय असतात?
उत्तर:
खेकड्याच्या तोंडाजवळ दोन नांग्या असतात.

प्रश्न 14.
खेकड्याच्या दोन नांग्यामुळे त्याला कोणता फायदा होतो?
उत्तर:
खेकड्याच्या दोन नांग्यामुळे त्याला भक्ष्यही मिळते व त्याचे संरक्षणही होते.

खालील प्रश्नांची तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
आठ हात असणाऱ्या माशाविषयी कासवदादाने मिनूला काय सांगितले?
उत्तर:
आठ हात असणाऱ्या माशाविषयी कासवदादाने मिनूला सांगितले की, ‘तो आठ हात असलेला अष्टभुज मासा. तो कसा उलटा चालतोय, बघितलंस का? पाण्याच्या चुळा भरत हळूहळू मार्ग सरकतो. आपल्या आठ हातांनी मासे, खेकडे पकडून खातो.’ पाण्यात उतरणारी माणसंसुद्धा त्याला घाबरतात बरं का।

खालील वाक्यात एकेरी अवतरण चिन्हांचा वापर करून वाक्य लिहा.

प्रश्न 1.
गाडगेबाबांच्या हातात नेहमी गाडगे असे; म्हणून लोक त्यांना नेहमी गाडगेबाबा म्हणत.
उत्तर:
गाडगेबाबांच्या हातात नेहमी गाडगे असे; म्हणून लोक त्यांना नेहमी ‘गाडगेबाबा’ म्हणत.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

प्रश्न 2.
डॉ. बाबासाहेबांना सरकारने भारतरत्न ही पदवी बहाल केली.
उत्तर:
डॉ. बाबासाहेबांना सरकारने ‘भारतरत्न’ ही पदवी बहाल केली.

प्रश्न 3.
लोकमान्य टिळकांनी लोकांना जागृत करण्यासाठी मराठा व केसरी ही वर्तमानपत्रे सुरू केली.
उत्तर:
लोकमान्य टिळकांनी लोकांना जागृत करण्यासाठी ‘मराठा’ व ‘केसरी’ ही वर्तमानपत्र सुरू केली.

मिनूचा जलप्रवास Summary in Marathi

पाठपरिचयः

प्रस्तुत पाठात मिनू नावाच्या मासळीने केलेल्या जल प्रवासाचे वर्णन केले आहे. त्याचबरोबर समुद्रातील कासवाने दाखवलेल्या गमतीजमतीचे वर्णन केले आहे. त्याच्यातून आपणांस माशांमध्ये असलेल्या सामंजस्याचे दर्शन घडते.

शब्दार्थ:

  1. जलप्रवास – पाण्यातून प्रवास (voyage)
  2. निळे – (blue)
  3. तळ – (to bottom)
  4. वाळू – रेती (sand)
  5. गोल गोटे – गोल लहान दगड (round stone)
  6. सुळसुळ् – सहज (easy)
  7. मासे – (fish)
  8. समूह – समुदाय (crowd)
  9. मासळी – मच्छी (fish)
  10. इवलीशी – अगदी लहान (very small)
  11. रूपेरी – चांदीच्या (silver)
  12. नजरेआड – नजरेपासून दूर (out of sight)
  13. खोलगट – किंचित खोल (slightly deep)
  14. समुद्र – सागर (sea)
  15. मुसळधार – खूप जोराचा (heavy, torrential)
  16. लोंढे – प्रवाह (stream)
  17. गढुळ – मातीमिश्रीत झालेले (not clear, muddy)
  18. बावरून – गडबडून, गोंधळून (confusion)
  19. वेगाने – गतीने (speedily)
  20. गिरक्या – गोल गोल फिरत (whirling)
  21. चक्कर – फेरफटका (stroll, around)
  22. संग – ओळ (line)
  23. गंमत – मौज, मजा (fun)
  24. हळूहळू – सावकाश (slow)
  25. टक्कर – आघात, धक्का (collision)
  26. घोडमासा, – समुद्रातील वेगवेगळ्या माशांचे प्रकार समुद्रघोडा (one type of fish)
  27. रोखाने – त्या दिशेने (towards)
  28. कासव – (tortoise)
  29. लाटा – पाण्याचा तरंग (waves)
  30. पावला – प्रत्येक पावलावर (on each step) पावलांवर
  31. अष्टभुज – आठ हत असलेला (having eight hands)
  32. चुळा – तोंडाने पाणी बाहेर फेकणे (gurgle)
  33. गुंडाळणे – आवरण घालणे (to cover)
  34. कण – छोटा दाणा (particle)
  35. तिरका – तिरकस (sloping, slanting)
  36. बटबटीत – मोठे (big)
  37. घाबरगुंडी – तीव्र भीती (panic)
  38. कवच – आवरण (cover)
  39. कठीण – कडक (hard)
  40. शत्रू – दुश्मन (enemy)
  41. हल्ला – चढाई (attack)
  42. बेट्याला – (येथे अर्थ) खेकड्याला (to crab)
  43. नांग्या – खेकड्याच्या तोंडाजवळील एक अवयव (part near mouth of a crab)
  44. भक्ष्य – शिकार (prey)
  45. प्रकाश – उजेड (light)
  46. प्रचंड – खूप मोठे (huge)
  47. क्षणभर – काही काळ (for some moments)

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 11 मिनूचा जलप्रवास

वाक्प्रचार व अर्थ:

  1. नजरेआड न करणे – नजरेपासून दूर न करणे.
  2. बावरून जाणे – गोंधळून जाणे.
  3. चक्कर मारणे – फिरून येणे.
  4. घाबरगुंडी उडणे – खूप घाबरणे.
  5. डोळे विस्फारणे – डोळे मोठे करून बघणे.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 5 सुगरणीचे घरटे Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे Textbook Questions and Answers

1. एक-दोन शब्दात उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
सुगरण पक्षी घरटे कशापासून बनवतो?
उत्तर:
गवताच्या बारीक, चिवट काड्या.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

प्रश्न आ.
सुगरण पक्षी घरटे कुठे बांधतो?
उत्तर:
निंब, बाभळीच्या झाडावर.

प्रश्न इ.
सुगरण पक्ष्याचा महत्त्वाचा गुण कोणता?
उत्तर:
कष्टाळूवृत्ती

2. खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
सुगरण पक्षी सुबक वीण कशाने घालतो?
उत्तर:
सुगरण पक्षी आपल्या चोचीने सुबक वीण घालतो.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

प्रश्न आ.
सुगरण पक्ष्याचे हे घरटे वादळात शाबूत का राहते?
उत्तर:
सुगरण पक्ष्याचे घरटे अतिशय मजबूत असते. ते झाडाच्या फांदीला झोक्यासारखे टांगलेले असते. त्यामुळे वादळातही ते शाबूत राहते.

प्रश्न इ.
नयना सुगरण पक्ष्याबद्दल काय म्हणाली?
उत्तर:
नयना सुगरण पक्ष्याबद्दल म्हणाली की, ‘कुठे घाई नाही, गडबड नाही, सगळे कसे नियोजनबद्ध.’

प्रश्न ई.
सुगरण पक्षी कुटुंबवत्सल कसा? ते लिहा.
उत्तर:
सुगरण पक्षी आपल्या सुगरणीसाठी व पिलांसाठी सुरेख घर बांधतो. त्यासाठी अपार मेहनत करतो. म्हणूनच तो
कुटुंबवत्सल आहे.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

प्रश्न उ.
सुगरण पक्ष्याला कसबी विणकर का म्हटले आहे?
उत्तर:
सुगरण पक्षी चोचीने आकारबद्ध व नक्षीदार वीण घालून घर बांधतो म्हणून त्याला कसबी विणकर म्हटले आहे.

3. वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ यांच्या जोड्या लावा. 

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे 1

प्रश्न 1.
वाक्प्रचार व त्यांचे अर्थ यांच्या जोड्या लावा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे 1
उत्तर:

‘अ’ गट‘ब’ गट
(अ) शाबूत राहणे2. टिकून राहणे
(आ) वाखाणणे3. स्तुती करणे
(इ) सर येणे1. बरोबरी करणे

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

4. खालील शब्दाचा वाक्यात उपयोग करा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचा वाक्यांत उपयोग करा.
उत्तर:
(अ) सुबक – रमाने सुबक रांगोळी काढली.
(आ) कसब – कुंभार कसबीने माठ घडवितो.
(इ) चिकाटी – विदयार्थी चिकाटीने अभ्यास करतात.
(ई) मजबूत – दोरखंड मजबूत असतो.

5. तुम्हांला या पाठातून काय शिकायला मिळाले ते लिहा.

प्रश्न 1.
तुम्हांला या पाठातून काय शिकायला मिळाले ते लिहा.
उत्तर:
1. कष्टाने व चिकाटीने आपण कोणत्याही कामात यश मिळवू शकतो.
2. नीटनेटकेपणाने आपले काम सुबक होते.

6. तुम्ही सुगरण पक्ष्याचे घरटे पाहिले आहे का? त्याचा आकार तुम्हांला कसा वाटला? त्याचे वर्णन करा.

प्रश्न 1.
तुम्ही सुगरण पक्ष्याचे घरटे पाहिले आहे का? त्याचा आकार तुम्हांला कसा वाटला? त्याचे वर्णन करा.
उत्तर:
होय. माळरानात निंबाच्या, बाभळीच्या झाडाला लटकलेली सुगरण पक्ष्याची घरटी पाहिली आहेत. मला त्याचा आकार खेळण्याच्या पत्त्यांमधील इस्पीकसारखा वाटला. नक्षीदार वीणकाम असलेले हे घरटे सुबक, मजबूत व वादळातही टिकणारे असते. ‘बाया’ नावाचा पक्षीच कसबीने हे घरटे तयार करतो. म्हणून त्याला ‘सुगरण’ म्हणतात.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

7. खाली काही शब्द दिलेले आहेत, त्यापैकी सुगरण पक्ष्याला लागू होणारे शब्द शोधून आकृती पूर्ण करा.
नीटनेटका, चिकाटी, आळशी, जबाबदार, सहनशील, कष्टाळू, स्तुतीप्रिय, निर्दयी, झोपाळू

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे 2

प्रश्न 1.
खाली काही शब्द दिलेले आहेत, त्यापैकी सुगरण पक्ष्याला लागू होणारे शब्द शोधून आकृती पूर्ण करा.
नीटनेटका, चिकाटी, आळशी, जबाबदार, सहनशील, कष्टाळू, स्तुतीप्रिय, निर्दयी, झोपाळू
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे 2
उत्तर:
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे 3

8. सुगरण पक्ष्याप्रमाणे तुमच्यात जर चिकाटी असेल, तर कोणकोणती कामे तुम्ही चांगली करू शकाल ते सांगा.
उपक्रम:
तुम्ही पाहिलेले पक्षी व त्यांची घरटी यांची चित्रे गोळा करून एका मोठ्या कागदावर चिकटवा. त्याखाली त्यांची नावे लिहून तक्ता तयार करा.

खालील वाक्ये वाचा.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे 5
जेव्हा आपण एखादया शब्दाच्या आधी ‘तो’ लावतो तेव्हा तो पुल्लिंगी शब्द, ‘ती’ लावतो तेव्हा स्त्रीलिंगी शब्द, ‘ते’ लावतो तेव्हा नपुंसकलिंगी शब्द म्हणतो.
आणखी काही उदाहरणे वाचा. वाक्ये लिहिताना त्याप्रमाणे लिहा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे 6

आपण समजून घेऊया.

मीना हुशार मुलगी आहे. मीनाच्या भावाचे नाव मिहीर आहे. मीना मिहीरला ‘दादा’ म्हणते. मिहीर मीनाला ‘ताई’ म्हणतो. मीना आणि मिहीर एकाच शाळेत शिकतात. मीना आणि मिहीर यांच्यात कधीच भांडणे होत नाहीत. मीना मोठी असल्याने मीना मिहीरची काळजी घेते.
वरील परिच्छेदात मीना आणि मिहीर या भावंडांचे वर्णन आले आहे. मीना व मिहीर या शब्दांऐवजी दुसरे शब्द वापरून तयार केलेला पुढील परिच्छेद वाचा.
मीना हुशार मुलगी आहे. तिच्या भावाचे नाव मिहीर आहे. ती त्याला ‘दादा’ म्हणते. तो तिला ‘ताई’ म्हणतो. ते एकाच शाळेत शिकतात. त्यांच्यामध्ये कधीच भांडणे होत नाहीत. ती मोठी असल्याने त्याची काळजी घेते.
मीना आणि मिहीर या नामांऐवजी आपण येथे तिच्या, ती, त्याला, तो, तिला, ते, त्यांच्या, ती, त्याची असे शब्द वापरले आहेत.
या शब्दांना सर्वनाम म्हणतात. नामाऐवजी आपण जो शब्द वापरतो, त्या शब्दास सर्वनाम म्हणतात.

खालील वाक्यातील सर्वनामे अधोरेखित करा.

(अ) मी कुमारला हाक मारली.
(आ) तुला नवीन दप्तर आणले.
(इ) त्याचा फोटो छान येतो.
(ई) मी त्यांना सुविचार सांगितला.
(उ) त्याने घर झाडून घेतले.
(ऊ) आपण पतंग उडवूया.

खालील परिच्छेद वाचा व त्यातील सर्वनामे अधोरेखित करा.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे 7

प्रश्न 1.
सुगरण पक्ष्याप्रमाणे तुमच्यात जर चिकाटी असेल, तर कोणकोणती कामे तुम्ही चांगली करू शकाल ते सांगा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे 4

प्रश्न 2.
खालील वाक्यातील सर्वनामे अधोरेखित करा.

प्रश्न अ.
मी कुमारला हाक मारली.
उत्तर:
मी कुमारला हाक मारली.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

प्रश्न आ.
तुला नवीन दप्तर आणले.
उत्तर:
तुला नवीन दप्तर आणले.

प्रश्न इ.
त्याचा फोटो छान येतो.
उत्तर:
त्याचा फोटो छान येतो.

प्रश्न ई.
मी त्यांना सुविचार सांगितला.
उत्तर:
मी त्यांना सुविचार सांगितला.

प्रश्न उ.
त्याने घर झाडून घेतले.
उत्तर:
त्याने घर झाडून घेतले.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

प्रश्न ऊ.
आपण पतंग उडवूया.
उत्तर:
आपण पतंग उडवूया.

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे Important Additional Questions and Answers

रिकाम्या जागी जुळणाऱ्या योग्य पर्यायाची निवड करून वाक्य पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
……………….. असलेल्या निंबाच्या झाडावर सुगरण पक्षी घरटे बांधत होता.
(अ) शाळेच्या परिसरात
(ब) घराच्या अंगणात
उत्तर:
(अ) शाळेच्या परिसरात

प्रश्न 2.
मुले घरटे पाहत असताना ……………….. तिथे आले.
(अ) पक्षी
(ब) गुरुजी
उत्तर:
(ब) गुरुजी

प्रश्न 3.
……………….. पाहूनच या पक्ष्याला ‘सुगरण’ असे म्हणतात.
(अ) स्वयंपाकाचे कसब
(ब) नक्षीदार वीण
उत्तर:
(ब) नक्षीदार वीण

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

प्रश्न 4.
……………….. हे घरटे शाबूत राहते.
(अ) वादळातही
(ब) उन्हाळ्यातही
उत्तर:
(अ) वादळातही

प्रश्न 5.
किती ……………….. आहे हा पक्षी!
(अ) अपार आळशी
(ब) कसबी विणकर
उत्तर:
(ब) कसबी विणकर

एक-दोन शब्दांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
नयनाला सुगरण पक्ष्याच्या कामातील काय काय आवडायचे?
उत्तरः
सफाईदारपणा, नीटनेटकेपणा

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

प्रश्न 2.
घरट्याचे निरीक्षण कोण करते?
उत्तर:
सुगरणमादी

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
मुलांनी गुरुजींना काय दाखविले?
उत्तर:
मुलांनी गुरुजींना सुगरणीचे घरटे दाखविले.

प्रश्न 2.
घरटे पाहण्यासाठी कोण कोण थांबायचे?
उत्तर:
अतुल, नयना, जॉन व सिमरन घरटे पाहण्यासाठी थांबायचे.

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सुगरण पक्ष्याबद्दल सिमरनला काय वाटायचे?
उत्तर:
सिमरनला सुगरण पक्ष्याबद्दल वाटायचे की, हा पक्षी सुगरणीसाठी व पिलांसाठी सुरेख घर बांधतो. त्यासाठी तो अपार मेहनत घेतो. हा खूप जबाबदार व कुटुंबवत्सल पक्षी आहे.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

प्रश्न 2.
नयनाला सुगरण पक्ष्याचे कौतुक का वाटते?
उत्तर:
सुगरण पक्षी आकारबद्ध घरटे बांधतो, तेही चोचीने. तो कसबी विणकर आहे. आपल्यालाही असे घरटे तयार करता येईल का? असा प्रश्न नयनाला पडतो आणि म्हणूनच तिला सुगरण पक्ष्याचे कौतुक वाटते.

प्रश्न 3.
गुरुजींनी सुगरण पक्ष्याविषयी कोणती माहिती दिली?
उत्तर:
सुगरण पक्षी नीटनेटके आणि मजबूत घरटे बांधतो. गवताच्या बारीक पण चिवट काड्यांनी तो सुबक, नक्षीदार घरटे बांधतो. नक्षीदार वीण पाहूनच या पक्ष्याला ‘सुगरण’ असे म्हणतात. सुगरण मादी त्या घरट्याचे निरीक्षण करते व मजबूत घरटे पसंत करते. निंब, बाभळीच्या झाडाच्या फांदीला हे घरटे झोक्यासारखे टांगलेले असते. वादळातही हे घरटे शाबूत असते. या घरट्याची सर कोणत्याही इतर पक्ष्याच्या घरट्याला येणार नाही.

व्याकरण व भाषाभ्यास :

सर्वनाम : नामाऐवजी येणाऱ्या शब्दास म्हणतात.
जसे की – तो, ती, ते, त्याला इ.

खालील वाक्यातील सर्वनामे अधोरेखित करा.

प्रश्न 1.
तिने नवीन घर घेतले.
उत्तर:
तिने नवीन घर घेतले.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

प्रश्न 2.
ते पावसात भिजले.
उत्तर:
ते पावसात भिजले.

प्रश्न 3.
लिंग ओळखा.
ससा, झाड, तलवार, कॅमेरा, पेला, पिशवी, पुस्तक, उशी, औषध.
उत्तर:

  • पुल्लिंग – ससा, कॅमेरा, पेला
  • स्त्रीलिंग – तलवार, पिशवी, उशी
  • नपुंसकलिंग – झाड, पुस्तक, औषध

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचा वाक्यांत उपयोग करा.
उत्तर:

  1. निरीक्षण – सलीम अली पक्ष्यांचे निरीक्षण करीत.
  2. नीटनेटके – आईचे काम नीटनेटके आहे.
  3. घरटे – कोकीळ पक्षी घरटे बांधत नाही.
  4. नियोजनबद्ध – कोणतेही काम नियोजनबद्ध हवे.
  5. मोहून टाकणे – श्रीकृष्णाच्या चित्राने माझे मन मोहून टाकले.

सुगरणीचे घरटे Summary in Marathi

पाठपरिचयः

प्रस्तुत पाठात सुगरण पक्ष्याच्या घरट्याचे वर्णन केले आहे. सुगरणपक्षी अत्यंत मेहनतीने, चिकाटीने घर बांधतो. सुगरणमादी घराची मजबूती पारखते व मगच घर पसंत करते. सुगरणपक्षी कुटुंबवत्सल व कष्टाळू आहे. त्याचे घर बांधण्याचे कसब पाहून मन थक्क होते.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 5 सुगरणीचे घरटे

शब्दर्थ:

  1. निरीक्षण – अवलोकन (observation)
  2. हालचाल – हालणे (movement)
  3. नियोजनबद्ध – आखीवरेखीव (planned)
  4. सफाईदार – व्यवस्थित (cleanliness)
  5. कष्टाळू – कष्ट करण्याची प्रवृत्ती (hard work)
  6. चिकाटी – अथक परिश्रम (perseverance)
  7. सुबक – सुंदर (beautiful)
  8. अपार – खूप (very much)
  9. मजबूत – पक्के (tight)
  10. शाबूत राहणे – टिकून राहणे (sustain)
  11. कसब – कौशल्य (skill)
  12. विणकाम – धागे एकमेकांत गुंफणे (weaving)

वाक्प्रचार व अर्थ:

  1. सर येणे – बरोबरी करणे.
  2. वाखाणणी करणे – स्तुती करणे.

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 1 सैर Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 1 सैर Textbook Questions and Answers

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर 1 Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर 2 Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर 3 Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर 4

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

चित्रों का परिचयः

पहला चित्र बस स्थानक का है। बस स्थानक के सामने यात्रियों की यात्रा सुखद होने की कामना की गई है। बस स्थानक पर तीन विभाग दिखाई दे रहे हैं। विभाग क्रमांक १ के पास पीने के पानी की व्यवस्था की गई है। कुछ लोग बस पकड़ने के लिए बस की ओर जा रहे हैं तो कुछ लोग अपनी यात्रा पूरी कर बाहर जा रहे हैं। एक व्यक्ति समाचार पत्र बेच रहा है। बस स्थानक के बाईं ओर स्वच्छतागृह बना हुआ है। बस स्थानक पर स्वच्छता है। हमें सार्वजनिक स्थानों पर स्वच्छता रखनी चाहिए। राष्ट्रीय संपत्ति हमारी संपत्ति है। इसकी सुरक्षा करनी चाहिए।
दूसरे चित्र में बंदरगाह दिखाई दे रहा है। समुद्र के रास्ते जो सामग्रियाँ आती हैं, वे बंदरगाह पर उतारी जाती हैं। वहाँ से वे देश के अन्य हिस्सों में भेजी जाती हैं। इसी तरह विदेशों में भी इसी जगह से वस्तुओं को भेजा जाता है। बंदरगाह और जल को स्वच्छ रखने की सूचना दिखाई पड़ रही है। हमें जल को स्वच्छ रखना चाहिए। स्वच्छ भारत रखेंगे तो ही भारत स्वस्थ होगा।
तिसरे चित्र में आवागमन के साधन दिखाई दे रहे हैं। चित्र में अंतरराष्ट्रीय हवाई अड्डा दिखाई दे रहा है। हवाई अड्डे पर कार, बस, ट्रक आदि खड़े हैं।
चौथा चित्र रेल स्थानक का है। कुछ लोग स्थानक से बाहर निकल रहे हैं। एक व्यक्ति सफाई कर रहा है। हमें सार्वजनिक स्थानों | पर स्वच्छता रखनी चाहिए।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 1 सैर Additional Important Questions and Answers

उपर दिए गए चित्रों को देखकर निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
बस स्थानक पर कितनी बस दिखाई दे रही हैं?
Answer:
तीन।

Question 2.
बस पर क्या लिखा हुआ है?
Answer:
राष्ट्रीय संपत्ति, हमारी संपत्ति।

Question 3.
बंदरगाह पर पानी के वाहन कितने दिखाई दे रहे हैं?
Answer:
चौदह।

Question 4.
‘पानी में कचरा न डालें।’ कहा लिखा हुआ है?
Answer:
बंदरगाह पर।

Question 5.
स्वस्थ भारत के लिए क्या आवश्यक है?
Answer:
स्वच्छता।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

सही शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

(यात्रा, लाल, बस स्थानक, तीन, बंदरगाह)

Question 1.
पहला चित्र ……………… का है।
Answer:
बसस्थानक

Question 2.
दूसरे चित्र में ……………… दिखाई दे रहा है।
Answer:
बंदरगाह

Question 3.
बस स्थानक पर ……………… विभाग क्रमांक हैं।
Answer:
तीन

Question 4.
आपकी ………………सुखद हो।
Answer:
यात्रा

Question 5. सरकारी बस ……………… रंग की होती हैं।
Answer:
लाल

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

निम्नलिखित वाक्यों के सामने सही (✓) अथवा गलत (✗) का निशान लगाइए:

Question 1.
बस स्थानक पर पुस्तकालय दिखाई दे रहा है।
Answer:

Question 2.
बस स्थानक पर कूडेदान रखा है।
Answer:

Question 3.
बंदरगाह के पास पक्षी उड़ रहे हैं।
Answer:

Question 4.
बंदरगाह के पास पीने का पानी दिखाई दे रहा है।
Answer:

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
यातायात के साधनों के नाम लिखिए।
Answer:
कार, बस, रेलगाड़ी, हवाई जहाज़ आदि।

Question 2.
यातायात के साधनों को कितने वर्गों में बाँटा जा सकता
Answer:
यातायात के साधनों को तीन वर्गों में बाँटा जा सकता है।

Question 3.
आवागमन के साधनों के तीनों वर्गों के नाम लिखिए।
Answer:
जल, थल और वायु मार्ग।

Question 4.
थल मार्ग के द्वारा यात्रा के कौन – कौन से साधन हैं?
Answer:
साइकिल, मोटर साइकिल, रिक्शा, कार, बस, रेलगाड़ी आदि।

Question 5.
यातायात के किस मार्ग के लिए बंदरगाह बनाए जाते
Answer:
बंदरगाह का उपयोग जलमार्ग के लिए किया जाता है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

दिए गए चित्र को देखकर निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
हवाई अड्डे पर कितने हवाई जहाज़ दिखाई दे रहे हैं?
Answer:
तीन।

Question 2.
हवाई अड्डे पर क्या सूचना लिखी ह?
उत्तरः
धूमपान मना है।

Question 3.
चौथे चित्र में रेलगाड़ी की संख्या कितनी है?
Answer:
एक।

Question 4.
टिकट घर के ऊपर क्या सूचना लिखी है?
Answer:
लावारिस वस्तुओं को हाथ न लगाएँ।

Question 5.
रेल स्थानक पर सामान ढोने वाले को क्या कहते हैं?
Answer:
कुली।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

Question 1.
_______ वस्तओं को हाथ न लगाएँ।
Answer:
लावारिस

Question 2.
अपने ________ का ध्यान रखें।
Answer:
सामान

Question 3.
________ मना है।
Answer:
धूम्रपान

Question 4.
यात्रा में ________ और _________ सहायता करनी चाहिए।
Answer:
महिलाओं, वृद्धों

Question 5.
सुंदरता और स्वच्छता से राष्ट्र का नाम ________ होता है।
Answer:
ऊँचा

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
आवागमन के साधनों का क्या महत्त्व है?
Answer:
आवागमन के साधनों से समय की बचत होती है।

Question 2.
आवागमन के साधनों में सबसे तेज़ी से कौन चलता है?
Answer:
हवाई जहाज़ आवागमन का सबसे तेज़ साधन है।

Question 3.
रेल द्वारा क्या-क्या कार्य किया जाता है?
Answer:
रेल द्वारा यात्रा करने और माल ढुलाई का कार्य किया जाता है।

Question 4.
लावारिस सामान को हाथ लगाने से क्या होता है?
Answer:
लावारिस सामान विस्फोटक हुआ तो जान जा सकती है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 1 सैर

Question 5.
धूम्रपान क्यों नहीं करना चाहिए?
Answer:
धूम्रपान स्वास्थ्य के लिए खतरनाक होता है, इसलिए धूम्रपान नहीं करना चाहिए।

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 1 भारतमाता Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 1 भारतमाता Textbook Questions and Answers

प्रश्न 1.
रिकाम्या जागा भरा.

  1. रंग वेगळे ……….. वेगळे, तरी येथली सर्व फुले.
  2. मानव सारे ………… असती, शिकवण ही जगतास दिली.
  3. या मातेची मुले ………. सदा तिचा ध्वज उंच धरु.
  4. प्रियतम अमुचे …………… हे, प्रियतम या गंगा जमुना.

उत्तर:

  1. गंध
  2. समान
  3. सद्गुणी
  4. सह्यविंध्य

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. पाणी(अ) डुलणारी
2. हिमालय(ब) सळसळते
3. वारे(क) धवल
4. भारतमाता(ड) झुळझुळते
5. शेते(इ) प्रियतम

उत्तर:

‘अ’ गट‘ब’ गट
1. पाणी(ड) झुळझुळते
2. हिमालय(क) धवल
3. वारे(ब) सळसळते
4. भारतमाता(इ) प्रियतम
5. शेते(अ) डुलणारी

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

प्रश्न 3.
कवितेच्या खालील ओळी पूर्ण करा.

  1. प्रियतम अमुची …………………. तिची मुले.
  2. रंग वेगळे …………….. सर्व फुले.
  3. प्रिय आम्हाला …………… झुळझुळते.
  4. प्रियकर ही डुलणारी ……………. सळसळते.
  5. प्रियतम आमुचा ………….. जो गगना.
  6. प्रियतम अमुचे सह्यविंध्य …………. जमुना.
  7. या मातेची …………. प्रिय झाली.
  8. या मातेची ………….. उंच धरु.

उत्तर:

  1. भारतमाता, आम्ही सारी
  2. गंध वेगळे, तरी येथली
  3. येथील माती, प्रिय हे पाणा
  4. शेते, प्रिय हे वारे
  5. धवल हिमालय, बघे भिडाया
  6. हे, प्रियतम या गंगा
  7. मुले सद्गुणी, सर्व जगाला
  8. मुले लाडकी, सदा तिचा ध्वज प्रश्न

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सारी मुले कुणाची आहेत?
उत्तर:
सारी मुले भारतमातेची आहेत.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

प्रश्न 2.
फुले कशी आहेत?
उत्तर:
फुले विविध रंगांची व गंधाची आहेत.

प्रश्न 3.
हिमालय कसा आहे?
उत्तर:
हिमालय धवल व गगनाला भिडणारा आहे.

प्रश्न 4.
भारतमातेने जगतास कोणती शिकवण दिली?
उत्तर:
सारे मानव समान आहेत ही शिकवण भारतमातेने जगतास दिली.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

प्रश्न 5.
भारतमातेची मुले काय करणार आहेत?
उत्तर:
भारतमातेची मुले ध्वज उंच करणार आहेत.

खालील प्रश्नांची दोन-तीन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कवयित्रीला कोण कोण प्रिय आहे?
उत्तर:
कवयित्रीला भारतमाता, सर्व फुले, माती, पाणी, शेते, वारे, हिमालय, सह्याद्री व विध्य पर्वत, गंगा, जमुना, सर्व मुले प्रिय आहेत.

प्रश्न 2.
भारतमातेची मुले कशी आहेत? त्यांनी कोणती शिकवण दिली?
उत्तर:
भारतमातेची मुले सद्गुणी आहेत. त्यांनी मानव सारे समान आहेत ही शिकवण सर्व जगाला दिली.

प्रश्न 3.
भारतमातेविषयी कृतज्ञता कशी व्यक्त केली आहे?
उत्तर:
भारतमाता सर्वांना प्रिय आहे. तिला सर्व वंदन करत आहेत. तिचा ध्वज उंच फडकवून तिच्याविषयी कृतज्ञता व्यक्त केली आहे.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

व्याकरण व भाषाभ्यास:

प्रश्न 1.
वचन बदला.

  1. मुलगा
  2. माती
  3. पाणी
  4. नदी
  5. किडा
  6. भाजी
  7. घर
  8. झाड
  9. शेत

उत्तर :

  1. मुले
  2. माती
  3. पाणी
  4. नदया
  5. किडे
  6. भाज्या
  7. घरे
  8. झाडे
  9. शेते

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

  1. वंदन
  2. माता
  3. सदा
  4. गंध
  5. लाडकी

उत्तर:

  1. नमस्कार
  2. आई
  3. नेहमी
  4. सुवास
  5. आवडती, प्रिय

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे विरूद्धार्थी अर्थाचे शब्द लिहा.

  1. प्रियतम
  2. समान
  3. उंच
  4. सद्गुणी

उत्तर:

  1. अप्रिय
  2. असमान
  3. बुटका, ठेंगणा
  4. दुर्गुणी

प्रश्न 4.
कवितेमध्ये आलेले यमक जुळणारे शब्द शोधा.

  1. मुले
  2. झुळझुळते
  3. गगना
  4. दिली
  5. करू

उत्तर:

  1. फुले
  2. सळसळते
  3. जमुना
  4. झाली
  5. धरू

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे)

लेखन विभाग:

प्रश्न 1.
‘भारतमाता’ शब्द वापरून चार वाक्ये लिहा.
उत्तर:

  1. भारतमाता आम्हाला प्रिय आहे.
  2. आम्ही भारतमातेला वंदन करू.
  3. भारतमातेचा ध्वज उंच धरू,
  4. आम्ही भारतमातेची मुले आहोत.

प्रश्न 2.
भारतमाता विविध गोष्टींनी नटलेली आहे. चौकटीत त्यांची नावे लिहा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 1 भारतमाता (गाणे) 1
उत्तर:

  1. हिमालय
  2. फुले
  3. माती
  4. पाणी
  5. गंगा, जमुना
  6. सयविंध्य

भारतमाता (गाणे) Summary in Marathi

काव्य परिचय:

भारतमाता ही भारतभूमीचे वैशिष्ट्य सांगणारी कविता आहे. भारताच्या मातीत विविधता आहे. निसर्ग भरभरून फुलला आहे. पर्वतराजी उंच उंच आहेत. हिची प्रजा गुणी असून जगतासाठी आदर्श आहे. भारतमातेविषयी आदर व कृतज्ञता बाळगून आपण तिचा गौरव वाढवू व ध्वज उंच फडकवू हा अर्थ या कवितेतून प्रतित होतो.

शब्दार्थ:

  1. प्रियतम – आवडती, प्रियकर (darling)
  2. अमुची – आपली (ours’)
  3. गंध – वास (odour, smell)
  4. माती – मृत्तिका (earth, soil)
  5. डुलणारी – वाऱ्यावर हलणारी (oscillating)
  6. शेते – शेती (farming)
  7. धवल – पांढराशुभ्र, सफेद (white)
  8. भिडणे – पोहोचणे (to meet)
  9. गगन – आकाश (sky)
  10. सयविंध्य – सह्याद्री, विंध्याचल पर्वत (Sahyadri)
  11. मानव – माणूस (human being)
  12. शिकवण – उपदेश (to advise, teaching)
  13. सद्गुणी – गुणवान (virtuous)
  14. सदा – नेहमी (always)
  15. ध्वज – झेंडा (flag)
  16. वंदन – नमस्कार (salutation)

वाक्प्रचार व अर्थ:

1. भिडणे – जाऊन ठेपणे, पोहोचणे

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions मेला

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati मेला Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions मेला

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions मेला Textbook Questions and Answers

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions मेला 1

चित्रों का परिचयः
गाँवों में किसी विशेष अवसर पर मेला लगता है। वहाँ तरह – तरह की दुकानें लगती हैं। बच्चे अपने माता – पिता के साथ मेला घूमने जाते हैं। मेले में जगह – जगह कूड़ेदान रखे जाते हैं। पीने के लिए पानी की व्यवस्था होती है। लोगों की सहायता के लिए सहायता-कक्ष होते हैं। चोर-उचक्कों से सुरक्षा के लिए सुरक्षा-चौकी बनाई जाती है। आग से बचाव के लिए दमकल की गाड़ियाँ तैयार रहती हैं। मेले में साफ-सफाई रखनी चाहिए। मेले में लोगों का अच्छा मनोरंजन होता है, इसलिए इस अवसर पर सभी के चेहरों पर हँसी ही हँसी छलकती है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions मेला

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions मेला Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित वाक्यों के सामने सही (✓) अथवा गलत (✗) का निशान लगाइए:

Question 1.
कुछ लोग झूला झूल रहे हैं।
Answer:

Question 2.
खिलौने वाला खिलौना फेंक रहा है।
Answer:

Question 3.
एक लड़की गुब्बारा खरीद रही है।
Answer:

Question 4.
सुरक्षा-चौकी के बाहर लोगों की भीड़ लगी है।
Answer:

Question 5.
नल से पानी बह रहा है।
Answer:

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions मेला

रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

Question 1.
मेले में दमकल की ……………… गाड़ियाँ खड़ी हैं।
Answer:
दो

Question 2.
‘बूंद – बूंद पानी बचाओ।’ ……………… के पास लिखा
Answer:
नल

Question 3.
हमें कचरा ……………… में डालना चाहिए।
Answer:
कूड़ा-दान

Question 4.
सुरक्षा-चौकी के बाहर ……………… बैठा है।
Answer:
सिपाही

Question 5.
मेला घूमने के लिए ……………… तैयार रहते हैं।
Answer:
बच्चे

Question 6.
मेले में सभी ……………… दिखाई देते हैं।
Answer:
खुश

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions मेला

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
आप मेला किसके साथ जाते हैं?
Answer:
हम मेला अपने माता-पिता के साथ जाते हैं।

Question 2.
मेले में दमकल की गाड़ियाँ क्यों खड़ी रहती हैं?
Answer:
मेले में आगजनी से सुरक्षा प्रदान करने के लिए दमकल की गाड़िया खड़ी रहती हैं।

Question 3.
मेले में स्वच्छता के लिए क्या किया जाता है?
Answer:
मेले में स्वच्छता के लिए जगह-जगह पर कूड़ा-दान रखा जाता है।

Question 4.
सहायता कक्ष क्या काम करता है?
Answer:
सहायता कक्ष मेले में खो जाने वाले बच्चों को उनके माता-पिता से मिलाता है।

Question 5.
मेले में आप क्या-क्या करते हैं?
Answer:
मेले में हम खाते हैं, खिलौने खरीदते हैं और झूला झूलते हैं।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions मेला

Question 6.
मेले में शांति बनाए रखने का काम कौन करता है?
Answer:
मेले में शांति बनाए रखने का काम सुरक्षा-चौकी करती है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 2 तूफानों से क्या डरना Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना Textbook Questions and Answers

लेखन विभाग

स्वयं अध्ययन:

दिए गए चित्र को देखकर हाव-भाव की नकल कीजिए:
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना 1
Answer:
(१) खुशी का भाव
(२) क्रोध का भाव
(३) डर या भय का भाव
(४) हैरानी का भाव
(५) दुख-उदासी का भाव
(६) उपेक्षा का भाव
(७) बेफिक्री का भाव

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

खोजबीन:

भारतीय स्थानीय समय के अनुसार देश – विदेश के समय की तालिका तैयार कीजिए:
(भारत में रात के ८.१४ बजने पर अन्य देशों का समय)
Answer:
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना 2

भाषा की ओर:

कविता में आए किन्हीं पाँच शब्दों के विरुद्धार्थी शब्द लिखो।
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना 4
Answer:
(१) अंत x आरंभ
(२) जीवन x मरण
(३) अँधेरा x उजाला
(४) प्यार x नफ़रत
(५) हार x जीत

सुनो तो जराः

छात्र रेडिओ पर एकाग्रता से भजन सुनेंगे और उसे दोहराएंगे।
Answer:
(छात्र स्वयं करेंगे।)

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

बताओ तो सही:

साक्षरता अभियान के बारे में जानकारी लिखिए:
Answer:
साक्षरता अभियान भारत सरकार द्वारा शुरू किया गया एक ऐसा उपक्रम है, जिसके माध्यम से देश की अशिक्षित जनता को पढ़ाने-लिखाने एवं साक्षर बनाने का लक्ष्य सामने रखा गया है। इस अभियान के द्वारा समाज का निम्न या गरीब वर्ग जो शिक्षा से या उसके महत्त्व से दूर है, उसे साक्षर करने का भरकस प्रयास भारत सरकार द्वारा किया जा रहा है।

वाचन जगत से:

मीराबाई के पद पढ़िए और उनका सरल अर्थ लिखिए:
(दोहे और पद लेखन)
मतवारे बादल आये रे,
हरी को संदेसो कछु न लाये रे।
दादुर मोर पपीहा बोले,
कोएल सबद सुनावे रे।
काली अंधियारी बिजली चमके,
बिरहिना अती दर्पाये रे।
मन रे परसी हरी के चरण,
लिसतें तो मन रे परसी हरी के चारण।
Answer:
सरल अर्थ: मीराबाई कहती हैं कि बादल गरज – गरज कर आ रहे हैं, किंतु मेरे प्रभु का कोई संदेश नहीं लाये हैं। वर्षा ऋतु में मोर ने अपने पंख फैलाये हैं और कोयल भी मधुर आवाज में गा रही है। काले बादल घिर आए हैं और उनके भीतर बिजली कौंधने से मन अधिक व्याकुल हो रहा है। विरह की आग बढ़ती चली जा रही है। मन केवल प्रभु के दर्शन करने का अभिलाषी है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

जरा सोचो ….. चर्चा करोः

यदि समय का चक्र रुक जाए तो ….’ विषय पर अपने विचार प्रकट करें। (काल्पनिक लेखन)
Answer:
विद्वानों के कथन के अनुसार ‘समय ही जीवन है। किंतु अगर हम कल्पना करें कि समय अपनी जगह रुक गया तो पूरी सजीव सृष्टि ही रुक जाएगी। सभी पशु-पक्षी, प्राणी, जलचर, प्रकृति की सभी चीजें यहाँ तक कि स्वयं मनुष्य भी अपनी जगह हारकर बैठ जाएगा। समय का पहिया चलता है, इसीलिए तो जीवन निरंतर अबाध गति से चलता रहता है। समय का चक्र रुकने से मनुष्य अपने वर्तमान और भविष्य दोनों से वंचित हो जाएगा। समय के कारण ही मनुष्य अपने जीवन में अग्रसर होते रहता है। समय का चक्र रुकने से पूरे संसार एवं मनुष्य का जीवन थम-सा जाएगा। पूरी दुनिया समय के चक्र के अनुसार ही चलती है।

कविता का सार:

इस कविता का सार लिखिए। (सारांश लेखन)
Answer:
इस कविता का मुख्य सार यह है कि जीवन में मुसीबतें तो आती रहती हैं। उन मुसीबतों का सामना हमें निडर होकर करना चाहिए। हमारे भीतर के घमंड़ रूपी अहंकार को हमें समाप्त कर परस्पर सहयोग से आगे बढ़ना चाहिए। नफ़रत को छोड़कर प्रेम-भाव से सबको गले लगाना चाहिए।

सदैव ध्यान में रखिए:

हमारी सोच सकारात्मक क्यों होनी चाहिए? (अनुच्छेद लेखन)
Answer:
मानव का मन अत्यंत चंचल होता है। उसमें कई विचार आते जाते रहते हैं, किंतु मनुष्य को हमेशा अपनी सोच सकारात्मक रखनी चाहिए। सकारात्मक सोच हमेशा अच्छे विचारों को जन्म देती है। इसके विपरीत नकारात्मक सोच मन में बुरे विचार पैदा कर मनुष्य के विकास में बाधा का निर्माण करती है। कई विद्वानों के अनुसार सकारात्मक सोच सामाजिक विकास के साथ-साथ मनुष्य का मानसिक एवं सर्वागीण विकास भी करती है।

विचार मंथन:

करत – करत अभ्यास के जड़मति होत सुजान। (अनुच्छेद लेखन)
Answer:
प्रस्तुत पंक्ति का अर्थ यह है कि निरंतर प्रयल एवं अभ्यास करने से बुद्धिहीन या मूर्ख व्यक्ति भी चतुर बन सकता है। निरंतर किसी भी कार्य में कार्यरत रहने से मनुष्य अपने लक्ष्य को प्राप्त कर सकता है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

अध्ययन कौशलः

समाज सेवी महिला की जीवनी पढ़कर प्रेरणादायी अंश को चुनकर लिखिए एवं बताइए। (मदर टेरेसा की जीवनी)
Answer:
मदर टेरेसा के जीवन के प्रेरणादायी अंश निम्नलिखित हैं –

  • मदर टेरेसा के द्वारा कोई निर्धन खाली हाथ नहीं गया।
  • स्वयं को मिले सारे पुरस्कार गरीबों के नाम स्वीकार किए।
  • मदर टेरेसा ने ८ अगस्त, १९४८ को तीन साड़ियाँ और पाँच रुपये का एक नोट लेकर, मानवता की सेवा शुरू की।
  • एक भिक्षु की दी हुई भेंट उन्होंने केवल उसकी भावना को ठेस न पहुँचे इसके लिए स्वीकार की।
  • टीटागढ़ के कुष्ठ – सेवा केंद्र में कुष्ठरोगियों की नज़दीक से सेवा की।
  • समाज में स्थित निम्न, गरीब, पीड़ा से कराहते लोगों की पीड़ा को दूर किया।
  • ‘मैं तो प्रभु के हाथ की एक पेंसिल मात्र हूँ। यह उनका ही कार्य है।’ यह कहकर वे जीवन भर समाज के हित में कार्य करती रहीं।

समझो हमें:

पंचमाक्षर (ङ, अ, ण, न, म) के अनुसार पंतगों में उचित शब्दों की जोड़ियाँ मिलाइए:
Answer:
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना 3

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित कविता की पंक्तियों को पूर्ण कीजिए:

Question 1.
धूप – छाँव जीवन का हिस्सा, ……….
Answer:
कभी उजाला, कभी अँधेरा

Question 2.
…………………, दूर अँधेरा करना जी।
Answer:
आत्मज्ञान के दीप जलाकर

Question 3.
तूफाँ तो आते रहते हैं, ……………………।
Answer:
इनसे भी क्या डरना जी

Question 4.
…………, जीवन में रंग भरना जी।
Answer:
सत्कर्मों की तूलिका से

Question 5.
नफ़रत करना नहीं किसी से, …..
Answer:
प्यार सभी से करना जी

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

निम्नलिखित वाक्य सही हैं या गलत लिखिए:

Question 1.
जीवन में हमेशा सुख-दुख आते रहते हैं।
Answer:
सही

Question 2.
समय हमेशा बदलता रहता है।
Answer:
सही

Question 3.
जीवन में आनेवाली मुसीबतों से हमें डरना चाहिए।
Answer:
गलत

Question 4.
हमें जो मिलता है, उसी में हमें संतोष रखना चाहिए।
Answer:
सही

Question 5.
हमें सभी से नफ़रत करनी चाहिए।
Answer:
गलत

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

निम्नलिखित शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए:

Question 1.
हिम्मत
Answer:
कठिन प्रसंग में मनुष्य को अपनी हिम्मत नहीं हारनी चाहिए।

Question 2.
नफ़रत
Answer:
हमें किसी से भी नफ़रत नहीं करनी चाहिए।

Question 3.
सत्कर्म
उत्तरः
मनुष्य को हमेशा सत्कर्म करने चाहिए।

Question 4.
धीरज
Answer:
मुसीबत के समय हमें अपना धीरज नहीं खोना चाहिए।

Question 5.
अभिमान
Answer:
हमें अपने देश पर अभिमान होना चाहिए।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
कवयित्री ने जीवन में किससे न डरने की बात कही है?
Answer:
कवयित्री ने जीवन में तूफान रूपी मुसीबतों से न डरने की बात कही है।

Question 2.
जीवन कौन-सा खेल है?
Answer:
जीवन हार-जीत का खेल है।

Question 3.
मनुष्य को अपना जीवन कैसे व्यतीत करना चाहिए?
Answer:
मनुष्य को अपना जीवन हँसकर व्यतीत करना चाहिए।

Question 4.
रात के बाद क्या आता है?
Answer:
रात के बाद हमेशा सवेरा आता है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

Question 5.
प्रत्येक मनुष्य की एक-दूसरे के प्रति ज़िम्मेदारी क्या है?
Answer:
एक-दूसरे को सच्ची राह दिखाना प्रत्येक मनुष्य की ज़िम्मेदारी

Question 6.
कवयित्री ने कौन-सा दीप जलाने के लिए कहा है?
Answer:
कवयित्री ने आत्मज्ञान का दीप जलाने के लिए कहा है।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में लिखिए:

Question 1.
हम अपने जीवन में किस प्रकार खुशहाली ला सकते
Answer:
हम अपने जीवन में अच्छे कर्म करके तथा दूसरों की मदद करके खुशहाली ला सकते हैं।

Question 2.
मनुष्य को अपने जीवन में धीरज क्यों धरना चाहिए।
Answer:
मनुष्य को अपने जीवन में धीरज इसलिए धरना चाहिए, क्योंकि मनुष्य के जीवन में आने वाला समय हमेशा एक जैसा नहीं रहता। सब्र का फल हमेशा मीठा ही होता है। दुःख के बाद सुख आता है। यही जीवन की रीत है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

Question 3.
समाज में महामारी क्यों फैली हुई है?
Answer:
समाज मे महामारी मनुष्य के स्वयं के गलत कार्य और अभिमान के कारण फैली हुई है।

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए:

  1. दिन
  2. खुश
  3. हिस्सा
  4. समय
  5. राह

Answer:

  1. दिवस
  2. प्रसन्न
  3. भाग
  4. काल
  5. रास्ता

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

निम्नलिखित शब्दों के समान तुक वाले (लयात्मक) शब्द लिखिए:

  1. हिम्मत
  2. खेल
  3. हाथ
  4. डरना
  5. सच्ची

Answer:

  1. कीमत
  2. भेल
  3. साथ
  4. मरना
  5. कच्ची

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 2 तूफानों से क्या डरना

निम्नलिखित वर्णों को सही स्थान पर रखकर अर्थपूर्ण शब्द तैयार कीजिए:

  1. दमद
  2. बजीन
  3. सहकर
  4. जाउला
  5. मयस
  6. महारीमा

Answer:

  1. मदद
  2. जीवन
  3. हँसकर
  4. उजाला
  5. समय
  6. महामारी

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 6 मेरा अहोभाग्य Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य Textbook Questions and Answers

नाम तुम्हारे:

चित्र देखकर उचित सर्वनाम में लिखो:
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 1
(तू, मैं, वह, यह, क्या, जैसा-वैसा, अपने-आप)
Answer:

  1. मैं
  2.  तू
  3. यह
  4. अपने-आप
  5. वह
  6. जैसा-वैसा
  7. क्या?

जरा सोचो ………बताओ:

यदि मैं पुस्तक होता/होती तो …….
Answer:
यदि मैं पुस्तक होता…..
स्वयं पुस्तक होना अपने आप में एक बहुत बड़ी बात है। यदि मैं पुस्तक होता तो लोगों को और दुनिया को ज्ञान देने के मेरे कर्तव्य को मैं भली-भाँति निभाता। मैं विद्यार्थियों के बौद्धिक, शारीरिक और सर्वांगीण विकास का ध्यान रखते हुए उन्हें योग्य मार्गदर्शन करता। सारे संसार को जीवन उपयोगी और मूल्यवान विचार प्रदान करता। पूरी मानव जाति के लिए उनके भले के लिए अपना पूरा जीवन त्याग देता।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

भाषा की ओर:

निम्नलिखित शब्दों के लिंग और वचन बदलकर लिखिए:
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 2
Answer:

(१) बिल्ली, बिल्लियाँ, बिल्ले
(२) घोड़ियाँ, घोड़ा, घोड़े
(३) नागिन, नागिनें, नाग
(४) चुहिया, चूहा, चूहे

सुनो तो जराः

दैनिक समाचार सुनेंगे और मुख्य समाचार को फलक पर लिखकर कक्षा में सुनाएँगे:
Answer:
प्रश्न का उत्तर छात्र स्वयं तैयार करेंगे।

बताओ तो सही:

अपने मनपसंद व्यक्ति का साक्षात्कार लेने हेतु कोई पाँच प्रश्न लिखिए:
Answer:
मनपसंद व्यक्ति – प्रधानमंत्री श्री नरेंद्र मोदी जी

  1. महोदय, आपका पूरा नाम क्या है?
  2. आपका जन्म कब और कहाँ हुआ?
  3. आप अपने जीवन में क्या बनना चाहते थे?
  4. आप अपने देश के लिए और क्या करना चाहेंगे?
  5. आपके विचार से देश के सामने खड़ी सबसे बड़ी समस्या कौन-सी है?

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

वाचन जगत से:

संत तुकाराम के अभंग पढ़ेंगे और गायेंगे:
Answer:
“तुका राम बहुत मीठा रे, भर राखें शरीर।
तनकी करूं नावरि, उतारूँ पैल तीर।।”

मेरी कलम से:

अपने परिवार से संबंधित कोई संस्मरण लिखिए:
(संस्मरण-लेखन / अनुच्छेद-लेखन)
Answer:
मनुष्य के जीवन से उसके कई संस्मरण जुड़े होते हैं। गतवर्ष मैं अपने परिवार के साथ अहमदाबाद गया था। वहाँ जाकर मुझे हमारे राष्ट्रपिता महात्मा गांधी का साबरमती आश्रम देखने का सौभाग्य प्राप्त हुआ। उनके स्वतंत्रता संग्राम योगदान के कई चित्र तथा उनकी लिखी किताबें और वहाँ का विस्तृत पुस्तकालय देखकर मानो मैं कहीं खो गया। घर के सभी लोग मुझे पूरे आश्रम में ढूँढ रहे थे। मैं मानो गांधी जी द्वारा लिखित उन किताबों में कहीं खो गया था। काफ़ी देर बाद पिताजी ने वहाँ आकर मुझे आवाज़ दी। मैंने देखा काफ़ी समय बीत चुका था। मैं करीब २ घंटे उस पुस्तकालय में मानो खो गया था। साबरमती आश्रम की यह भेंट मुझे भुलाए नहीं भूलती। यह मेरे जीवन का सबसे सुंदर संस्मरण है।

एक वाक्य में उत्तर लिखो:

Question 1.
साहित्यिक कार्यक्रम कहाँ होने वाला था?
Answer:
साहित्यिक कार्यक्रम शांति निकेतन में होने वाला था।

Question 2.
गुरुदेव की कहानियों में कौन-सी मनोवृत्ति के दर्शन होते हैं?
Answer:
गुरुदेव की कहानियों में ग्रामीण जनता की मनोवृत्ति के दर्शन होते हैं।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Question 3.
संस्मरण में किस कहानी का उल्लेख किया गया है?
Answer:
संस्मरण में ‘काबुलीवाला’ कहानी का उल्लेख किया गया है।

Question 4.
लेखक आनंद विभोर क्यों हुए?
Answer:
लेखक आनंद विभोर इसलिए हुए क्योंकि लेखक जिस कमरे मे ठहरे थे, उसी कमरे में गुरुदेव रवींद्रनाथ ठाकुर ने ‘गीतांजली’ का अधिकांश भाग उसके बरामदे में लिखा था।

Question 5.
हिंदी वालों के दल को कहाँ ठहराया गया था?
Answer:
हिंदी वालों के दल को शांति निकेतन के सुंदर अतिथि-भवन में ठहराया गया था।

स्वयं अध्ययन:

महान विभूतियों की सूची बनाकर उनके कार्यों का उल्लेख करते हुए निबंध लिखिए:
Answer:

  1. महात्मा गांधी
  2. सुभाषचंद्र बोस
  3. लोकमान्य तिलक
  4. लालबहादुर शास्त्री
  5. सरदार वल्लभभाई पटेल
  6. पंडित जवाहरलाल नेहरू

देश के महापुरुष – देश की महान विभूतियों का योगदान

हमारे देश में प्राचीन काल में देश को स्वतंत्र कराने के लिए कई वीरों ने अपने प्राणों का बलिदान कर दिया। जिनके बलिदान के कारण ही आज हम खुली हवा में साँस ले रहे हैं। महात्मा गांधीजी ने लोगों को सत्य और अहिंसा की सीख दी तथा “करो या मरों” इस नारे के माध्यम से लोगों का हौसला बढ़ाया। अपनी स्वतंत्रता हासिल करने के लिए लोकमान्य तिलक ने ब्रिटिश सरकार को बताया कि ‘स्वराज्य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है, उसे मैं लेकर ही रहूँगा।’ उनकी इस घोषणा ने लोगों में सराहनीय जोश का संचार किया। सुभाषचंद्र बोस ने ‘तुम मुझे खून दो, मैं तुम्हें आजादी दूंगा।’ यह कहते हुए सभी युवकों और देशवासियों को संगठित होने का संदेश दिया।
लालबहादुर शास्त्री ने देशवासियों को स्वतंत्रता का महत्त्व समझाया और अंग्रेजों को देश से उखाड़ फेंकने के लिए लोगों में स्वतंत्रता की अलख जगाई। इस प्रकार देश के कई महापुरुषों ने स्वतंत्रता आंदोलन में अपना सहयोग दिया। इन सभी महापुरुषों के योगदान के कारण ही हमारा भारत देश १५ अगस्त, १९४७ को स्वतंत्र हो गया।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

सदैव ध्यान में रखो:

उल्लेखनीय कार्य ही व्यक्ति को महान बनाते हैं।
Answer:
इस संसार में प्रतिदिन कई लोग जन्म लेते हैं, तो कई लोगों की मृत्यु होती है। संसार सभी को याद नहीं रखता। जो व्यक्ति अपने कार्य-काल में समाज, देश एवं अपनी संस्कृति के लिए कुछ अतुलनीय कार्य करता है, उसी व्यक्ति को संसार याद रखता है। व्यक्ति अपने धन, संपत्ति एवं पद की प्रतिष्ठा से महान नहीं बनता, बल्कि अपने उल्लेखनीय कार्यों से ही महान बनता है।

विचार मंथन:

हे विश्वचि माझे घर।

मराठी में लिखी इस उक्ति के लिए संस्कृत में एक उक्ति है- ‘वसुधैव कुटुंबकम्’ अर्थात संपूर्ण विश्व ही मेरा घर है। बोली-भाषा, जाति-धर्म, रंग, संस्कृति, सरहद आदि के आधार पर हम भले ही अलग-अलग हों, पर सबसे पहले हम इंसान हैं। विश्व के प्रत्येक व्यक्ति को एक-दूसरे की आवश्यकता है। ऐसे में भेदभाव की दीवार को तोड़कर हम सभी को एक होना चाहिए।

खोजबीन:

नोबल पुरस्कार प्राप्त विभूतियों के चित्र चिपकाओ। उन्हें यह पुरस्कार किसलिए प्राप्त हुआ है, बताओ?
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 3
Answer:
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 4
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 5
Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 6

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य 7

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

(बरामदा, धन्यवाद, ग्रामीण, मानसिक, गीतांजली)

Question 1.
गुरुदेव की प्रारंभिक कहानियों में ……………… जीवन के संसर्ग का वर्णन है।
Answer:
ग्रामीण

Question 2.
हम सबके लिए यह एक ……………… खाद्य था।
Answer:
मानसिक

Question 3.
हम सबने गुरुदेव को ……………… दिया।
Answer:
धन्यवाद

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Question 4.
गुरुदेव को उनकी रचना ……………… के लिए नोबल पुरस्कार प्राप्त हुआ।
Answer:
गीतांजली

Question 5.
कमरे के बाहर एक विस्तृत ……………… था।
Answer:
बरामदा

निम्नलिखित वाक्य सही हैं या गलत लिखिए:

Question 1.
कार्यक्रम की अध्यक्षता लेखक करने वाले थे।
Answer:
गलत

Question 2.
मध्याह्न के बाद गुरुदेव की भेंट हुई।
Answer:
सही

Question 3.
गुरुदेव ने लगभग १० मिनट बात की।
Answer:
गलत

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Question 4.
‘गीतांजली’ के लिए रवींद्रनाथ ठाकुर को भारत रत्न दिया गया।
Answer:
गलत

Question 5.
गुरुदेव की सेहत ठीक नहीं है – यह सुनकर लेखक को दुःख हुआ।
Answer:
सही

निम्नलिखित शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए:

Question 1.
लोकप्रिय
Answer:
‘गोदान’ एक लोकप्रिय उपन्यास है।

Question 2.
उल्लास
Answer:
अपने सामने पुराने मित्र को अचानक खड़ा देखकर राम का मन उल्लास से भर गया।

Question 3.
दर्जन
Answer:
आज कल महँगाई के कारण ४० रुपये में केवल १ दर्जन केले ही आते हैं।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Question 4.
उपवन
Answer:
मेरे घर के सामने एक उपवन है।

Question 5.
प्रात:काल
Answer:
मैं प्रात:काल घूमने जाता हूँ।

Question 6.
निराश
Answer:
अपने मित्र की मृत्यु का समाचार सुनकर मोहन निराश हो गया।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक-एक वाक्य में लिखिए:

Question 1.
साहित्यिक कार्यक्रम कहाँ होने वाला था?
Answer:
साहित्यिक कार्यक्रम शांति निकेतन में होने वाला था।

Question 2.
गुरुदेव की कहानियों में कौन-सी मनोवृत्ति के दर्शन होते हैं?
Answer:
गुरुदेव की कहानियों में ग्रामीण जनता की मनोवृत्ति के दर्शन होते हैं।

Question 3.
संस्मरण में किस कहानी का उल्लेख किया गया है?
Answer:
संस्मरण में ‘काबुलीवाला’ कहानी का उल्लेख किया गया है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Question 4.
लेखक आनंद विभोर क्यों हुए?
Answer:
लेखक आनंद विभोर इसलिए हुए क्योंकि लेखक जिस कमरे मे ठहरे थे, उसी कमरे में गुरुदेव रवींद्रनाथ ठाकुर ने ‘गीतांजली’ का अधिकांश भाग उसके बरामदे में लिखा था।

Question 5.
हिंदी वालों के दल को कहाँ ठहराया गया था?
Answer:
हिंदी वालों के दल को शांति निकेतन के सुंदर अतिथि-भवन में ठहराया गया था।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन वाक्यों में लिखिए:

Question 1.
दूसरे दिन लेखक और उनके दल को किस बात की जानकारी दी गई?
Answer:
दूसरे दिन लेखक और उनके दल को इस बात की जानकारी दी गई कि गुरुदेव का स्वास्थ्य ठीक न होने के कारण वे कार्यक्रम की बैठक में नहीं आ पाएँगे।

Question 2.
गुरुदेव की कहानियाँ संसार के किसी भी आदमी को क्यों भा सकती हैं?
Answer:
गुरुदेव की कहानियाँ संसार में किसी भी आदमी को इसलिए भा सकती हैं, क्योंकि मनुष्य-स्वभाव तो दुनिया में हर जगह एक सा ही होता है।

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

Question 3.
लेखक की खुशियों का ठिकाना क्यों न रहा?
Answer:
लेखक की खुशियों का ठिकाना इसलिए नहीं रहा क्योंकि जिस कमरे में लेखक ठहरे हुए थे, उसी कमरे में गुरुदेव काफी समय तक रह चुके थे।

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों का विलोम लिखिए:

  1. दिन
  2. जैसा
  3. जीवन
  4. छोटी
  5. सच

Answer:

  1. रात
  2. वैसा
  3. मरण
  4. बड़ी
  5. झूठ

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

निम्नलिखित शब्दों का वचन बदलिए:

  1. खुशी
  2. कहानी
  3. भाषा
  4. कल्पना
  5. मंज़िल

Answer:

  1. खुशियाँ
  2. कहानियाँ
  3. भाषाएँ
  4. कल्पनाएँ
  5. मंजिलें

निम्नलिखित बाक्यों में से सर्वनाम शब्द छाँटकर लिखिए:

  1. मैं बहुत ही उल्लासित था।
  2. यह अतिथि भवन अशोक वृक्षों के सघन उपवन के बीचो-बीच बनाया गया था।
  3. हम लोगों को केवल पंद्रह मिनटों का समय दिया है।
  4. इस मकान में जगह की भी कमी है।
  5. वह कहानी कल्पना की सृष्टि है।

Answer:

  1. मैं
  2. यह
  3. हम
  4. इस
  5. वह

Maharashtra Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 6 मेरा अहोभाग्य

निम्नलिखित सर्वनाम शब्दों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए:

मैं, यह, स्वयं, कब, जिसकी-उसकी
Answer:

  • मैं कल मुंबई जाऊँगा।
  • यह मेरा घर है।
  • मैं अपना काम स्वयं कर लूँगा।
  • तुम कब जाओगे?
  • जिसकी लाठी, उसकी भैंस।

Maharashtra Board Class 6 Geography Solutions Chapter 4 Weather and Climate

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Geography Solutions Chapter 4 Weather and Climate Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra Board Class 6 Geography Solutions Chapter 4 Weather and Climate

Class 6 Geography Chapter 4 Weather and Climate Textbook Questions and Answers

A. Who am I?

Question 1.
I keep on changing.
Answer:
Weather.

Question 2.
I am not the same in all places.
Answer:
Climate.

Question 3.
I am the solid state of water droplets.
Answer:
Snow.

Maharashtra Board Class 6 Geography Solutions Chapter 4 Weather and Climate

Question 4.
I am present in the atmosphere in the form of vapour.
Answer:
Moisture.

B. Answer the following:

Question 1.
Why is the climate of Mahabaleshwar cool ?
Answer:
The climate of Mahabaleshwar is cool because it is situated at a high elevation. So, as we move upward from sea-level, the temperature of air decreases.

Question 2.
Why is the climate near the sea humid?
Answer:
The climate near the sea is humid because it contains greater amount of vapour mixed in the air.

Maharashtra Board Class 6 Geography Solutions Chapter 4 Weather and Climate

Question 3.
What is the difference between weather and climate?
Answer:

WeatherClimate
(i) Weather is described on the basis of the conditions prevailing at the given time.(i) Climate is described on the basis of conditions prevailing over a longer period of time.
(ii) Weather keeps changing frequently and we can experience the change easily.(ii) Change in the climate takes place over a long ! period of time. These are not percieved easily.

Question 4.
What are the elements of weather?
Answer:
The elements of weather are:

  • Temperature
  • Air pressure
  • Winds
  • Moisture and
  • Precipitation.

Question 5.
What effects do nearness to the sea and height above mean sea level have on the climate?
Answer:
Nearness to the sea leads to a humid climate whereas height above mean sea level will lead to a cool climate.

C. For the climatic conditions mentioned in the table, name the representative places known to you. (Use an atlas.)

HotDeath valley
Hot and humid
Cold
Hot and dry
Cold and dry

Answer:

HotDeath valley
Hot and humidAmazon
ColdGreenland
Hot and drySahara desert
Cold and dryAtacama desert

Maharashtra Board Class 6 Geography Solutions Chapter 4 Weather and Climate

D. Complete the following table

WeatherClimate
Short-lived condition of the atmosphere
Does not change quickly
Expressed with respect to a specific place
Elements of climate: Temperature, pressure, winds, humidity and precipitation

Answer:

WeatherClimate
Short-lived condition of the atmosphereLong-lived condition of the atmosphere
Keeps changingDoes not change quickly
Expressed with respect to a specific placeExpressed with respect to a specific region
Elements of weather: Temperature, pressure, winds, humidity and precipitationElements of climate: Temperature, pressure, winds, humidity and precipitation

Activity:

Understand the climate of your place with the help of your teacher.

Class 6 Geography Chapter 4 Weather and Climate InText Questions and Answers

Can you tell?

A. The weather conditions of a few places in India are as follows on 10th June. Use the table to answer the questions.

S. No.PlaceStateTimeWeather
(1)KochiKerala12.30 pmCloudy
(2)BhopalM.P.12.30 pmHot and sunny
(3)MussoorieUttarakhand12.30 pmCold weather mild sun

Question 1.
In which place will the clothes on a clothesline dry quickly? Why?
Answer:
In Bhopal the clothes on the clothesline will dry quickly. Due to the hot sun the water in the wet clothes get converted into vapour quickly.

Question 2.
In which place will they dry slowly? Why?
Answer:
Clothes will take longer time to dry in Mussoorie because of the medium heat and cold air.

Question 3.
Will the atmospheric conditions at these places always remain the same or will they change?
Answer:
The atmospheric conditions of these places will change from time to time.

Maharashtra Board Class 6 Geography Solutions Chapter 4 Weather and Climate

B. Which of the following statements are applicable to the conditions that you have experienced today or yesterday at the place where you live?

  • It was cold in the morning.
  • In the afternoon it become hot and humid.
  • It rained suddenly in the afternoon.
  • Cool breeze was blowing in the morning.
  • Clouds gathered in the evening.
  • The night sky was full of stars and a pleasant breeze was blowing.

Answer:
Students have to give answer to this question depending on the weather condition of one particular day where they live.

C. Since childhood you have experienced summers, rainy seasons and winters. On the basis of your experience answer the following questions.

Question 1.
In which months do summer, monsoon season and winter occur in a year from January to December? Show it in a chart.
Answer:

SummerRainy seasonWinter
February to MayJune to SeptemberOctober to January

Question 2.
Which special clothes do we use if it is raining?
Answer:
If it is raining, we wear a raincoat or carry an umbrella.

Question 3.
When do we use woollen clothes?
Answer:
We wear woollen clothes in winter.

Question 4.
In which season do we mainly use thin cotton clothes?
Answer:
We wear cotton clothes in summer.

Use your brain power!

Question 1.
Which occupation will you practice in cold regions?
Answer:
Occupations practiced in cold region are lumbering and agriculture.

Question 2.
Which occupations will you practice in hot region?
Answer:
Occupations practiced in hot regions are animal husbandry and agriculture.

Maharashtra Board Class 6 Geography Solutions Chapter 4 Weather and Climate

Observe the following map and write the answer to the question given below it.
Maharashtra Board Class 6 Geography Solutions Chapter 4 Weather and Climate 2
Question 1.
An Indian Meteorological Department image of the storm that visited in November 2014 was shown. Tell in which sea the storm was located.
Answer:
Bay of Bengal.

Class 6 Geography Chapter 4 Weather and Climate Additional Important Questions and Answers

Fill in the blanks with the right option in the brackets:

Question 1.
Atmospheric conditions prevailing at a place and at a given time is called ______. (wind, weather, climate)
Answer:
weather

Question 2.
The temperature goes on ______ from the equator towards both the poles. (decreasing, increasing, being constant)
Answer:
decreasing

Question 3.
The horizontal movement of air is called ______. (pressure, humidity, wind)
Answer:
wind

Question 4.
_____ is defined by elements such as temperature, wind and humidity. (precipitation, weather, climate)
Answer:
weather

Maharashtra Board Class 6 Geography Solutions Chapter 4 Weather and Climate

Question 5.
The air that has greater amount of vapour is called _____ air. (dry, hot, humid)
Answer:
humid

Question 6.
The humidity in the atmosphere is called _______. (moisture, oxygen, heat)
Answer:
moisture

Question 7.
The proportion of moisture in the atmosphere depends on ________.(winds, temperature, air pressure)
Answer:
temperature

Question 8.
Vapour in the atmosphere condenses into water droplets or snow and their showering on the earth is called ________.(precipitation, wind, climate)
Answer:
precipitation

Match the pairs correctly:

Question 1.

AB
(1) Winds(a) hailstorm
(2) Moisture(b) solar energy
(3) Precipitation(c) the difference in air pressure
(4) Temperature(d) vapor
(5) Weather(e) hot, cool, dry, sultry
(f) humidity

Answer:
1 – c
2 – d
3 – a
4 – b
5 – e

Maharashtra Board Class 6 Geography Solutions Chapter 4 Weather and Climate

Name the following statements:

Question 1.
Elements of weather:
Answer:
Temperature, pressure, winds, humidity and precipitation.

Question 2.
Forms of precipitation:
Answer:
Rainfall, snowfall and hailstorm.

Question 3.
Climate is generally expressed as:
Answer:
‘Cool and dry ‘or ‘hot and humid’ or ‘hot and dry’, etc.

Question 4.
Factors influencing climate:
Answer:
Latitudinal position, height above sea level, nearness to ocean and oceanic currents.

Answer the following questions in one sentence:

Question 1.
What is precipitation?
Answer:
Vapour in the atmosphere condenses into water droplets or snow particles, which shower on the earth. This is called as precipitation.

Question 2.
What is called air pressure?
Answer:
Air has weight and as a result it creates pressure. This is called air pressure.

Question 3.
What is wind?
Answer:
Air moving from high pressure towards low pressure areas in a horizontal direction is called wind.

Question 4.
What is called humid air?
Answer:
The atmosphere contains vapour. The air that has greater amount of vapour is called humid air.

Maharashtra Board Class 6 Geography Solutions Chapter 4 Weather and Climate

Give geographical reasons for the following statements:

Question 1.
As we move upward from the sea-level, temperature of the air decreases.
Answer:

  • The earth’s surface gets heat from the Sun.
  • Thus, the surface gets heated.
  • The air close to the earth surface starts becoming hot.
  • Later, different layers of air at higher elevation receive heat.
  • Therefore, as we move upward from sea-level, the temperature of air decreases.

Question 2.
Air pressure decreases with increasing height.
Answer:

  • The lowermost layers of air are subjected to the pressure of the upper layers.
  • So, the density of the lower layers of air increases.
  • There is greater air pressure near the surface of the earth.
  • Therefore, air pressure decreases with increasing height.

Answer the following questions:

Question 1.
What is known as precipitation?
Answer:
Vapour in the atmosphere condenses into water droplets or snow particles. Their showering on the earth is called precipitation.

Maharashtra Board Class 6 Geography Solutions Chapter 4 Weather and Climate

Question 2.
What is called moisture?
Answer:
The humidity in the atmosphere is called moisture. The proportion of moisture in the atmosphere depends on the temperature. Air with higher temperature holds a greater amount of moisture.

Maharashtra Board Class 6 History Solutions Chapter 11 Ancient India and the World

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 History Solutions Chapter 11 Ancient India and the World Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra Board Class 6 History Solutions Chapter 11 Ancient India and the World

Class 6 History Chapter 11 Ancient India and the World Textbook Questions and Answers

1. Name the following:

Question 1.
Places where articles made in Rome were found.
Answer:
Kolhapur and Arikamedu in Tamil Nadu.

Question 2.
A new style of art emerged during the Kushana period in India.
Answer:
Gandhara style of art.

Question 3.
The language of the books Mahavansa and Deepvansa.
Answer:
Pali language.

Question 4.
A country to which Buddhism had spread in the ancient period.
Answer:
Sri Lanka.

2. Think and expand/elaborate:

Question 1.
Indian culture had an impact on southeast Asia.
Answer:

  • Indian culture had a deep impact on the art and cultural life of southeast Asia.
  • Dance-dramas based on stories from Ramayana and Mahabharata are popular in Indonesia even today.
  • In later years, temples of Lord Shiva and Vishnu were also built there.

Question 2.
The spread of Buddhism in China became easier.
Answer:

  • In the first century CE, the Ming emperor of China invited the Buddhist bhikkhus Dharmarakshaka and Kashyapmatanga to China.
  • The Bhikkhus translated many Indian Buddhist texts into Chinese language.
  • This made the spread of Buddhism in China easier.

3. What would you do if you are encouraged in your favourite hobby ?
Answer:
If someone encouraged me, it will make me very happy and boost my self-confidence. Thus I will further expand my horizon by gaining more knowledge and enhancing my hobby.

4. Describe a picture:

A picture of the Gandhara style sculpture on a stupa in Hadda, Afghanistan is given in this chapter. Observe it and write about it.

5. Find out more about:

Question 1.
The Gandhara style of art.
Answer:
Under the influence of the Greek art of sculpture, a new form of art emerged in India during the Kushana period. It is called Gandhara school of art. In the Gandhara, art school images of Gautam Buddha were mainly carved in Gandhara.

Question 2.
The Silk Route.
Answer:
Chinese silk was in great demand in India. Merchants in ancient India supplied Chinese silk to western countries. The land route by which the silk trade was carried on was called the silk route. Some ancient places in India were connected to this route. The Chinese Buddhist Bhikkhus also came to India through this silk route.

6. Mark the countries of Southeast Asia mentioned in the chapter on an outline map.

Activity:

Obtain information about a form of art of your choice and present it in your class.

Class 6 History Chapter 11 Ancient India and the World Additional Important Questions and Answers

Complete the sentence by choosing the correct option:

Question 1.
People of the Harappan civilisation had developed trade relations with the countries of the ______.
(a) north
(b) west
(c) south
Answer:
(b) west

Question 2.
________ had spread to Afghanistan and to many countries of Central Asia.
(a) Zoroastrianism
(b) Jainism
(c) Buddhism
Answer:
(c) Buddhism

Question 3.
The writings of the Greek historians introduced India to the ______ world.
(a) western
(b) eastern
(c) central
Answer:
(a) western

Question 4.
Under the influence of the Greek art of sculpture, a new form of art emerged in India during the ____ period.
(a) Gupta
(b) Kushana
(c) Vakataka
Answer:
(b) Kushana

Question 5.
In the Gandhara art school images of _______ were mainly carved.
(a) Gautam Buddha
(b) Vardhaman Mahavir
(c) Guru Nanak
Answer:
(a) Gautam Buddha

Question 6.
The early coins that were minted in India were also like _________ coins.
(a) Sri lanka
(b) Chinese
(c) Greek
Answer:
(c) Greek

Question 7.
The excavations at Arikamedu in Tamil Nadu have also brought to light many articles made in ______.
(a) Afghanistan
(b) Rome
(c) China
Answer:
(b) Rome

Question 8.
______was an important port in Egypt.
(a) Funan
(b) Kolhapur
(c) Alexandria
Answer:
(c) Alexandria

Question 9.
Beside Indian goods, the _______ also conveyed Indian philosophy and science to Europe.
(a) Chinese
(b) Arabs
(c) Greeks
Answer:
(b) Arabs

Question 10.
The concept of ‘__________ ‘ is one of India’s major contributions to the world.
(a) zero
(b) one
(c) mathematics
Answer:
(a) zero

Question 11.
Sanghamitra carried a branch of the _________ tree to Sri Lanka.
(a) Banyan
(b) Bodhi
(c) Pipal
Answer:
(b) Bodhi

Question 12.
There was a great demand in India for Sri Lankan _________ and other precious stones.
(a) diamonds
(b) rubies
(c) pearls
Answer:
(c) pearls

Question 13.
The wall paintings in Sigiriya caves bear a resemblance to the paintings in the _______ caves.
(a) Ellora
(b) Ajanta
(c) Nashik
Answer:
(b) Ajanta

Question 14.
Right from the ancient times, India and __________ had established trade and cultural relations.
(a) China
(b) Maharashtra
(c) Rome
Answer:
(a) China

Question 15.
Emperor Harshavardhan had even sent an ambassador to the _______ court.
(a) Greek
(c) Roman
(c) Chinese
Answer:
(c) Chinese

Question 16.
Chinese _______ was known as .’Chinanshuka’ and was in great demand in India.
(a) pearls
(b) diamond
(c) silk
Answer:
(c) silk

Question 17.
Merchants in ancient India supplied Chinese silk to _______ countries.
(a) eastern
(b) western
(c) northern
Answer:
(b) western

Question 18.
The land route by which the silk trade was carried on, was called the ________.
(a) Silk Route
(b) Trade Route
(c) Horse Route
Answer:
(a) Silk Route

Question 19.
The Chinese Buddhist bhikkhus Fa-hien and Yuan Chwang also came to ______ through this silk route.
(a) Nepal
(b) Rome
(c) India
Answer:
(c) India

Question 20.
The bhikkhus translated many Buddhist texts into the _____ language.
(a) Chinese
(b) Japanese
(c) Prakrit
Answer:
(a) Chinese

Question 21.
People of Funan knew ______ language.
(a) Marathi
(b) Chinese
(c) Sanskrit
Answer:
(c) Sanskrit

Question 22.
Indian culture had a deep impact on the art and cultural life of ________ Asia.
(a) Southeast
(b) Southwest
(c) Northeast
Answer:
(a) Southeast

Question 23.
Dance-dramas based on stories from the two Indian epics are popular in ______ even today.
(a) China
(b) Indonesia
(c) Japan
Answer:
(b) Indonesia

Question 24.
In the later years, ______ of Lord Shiva and Vishnu were also built.
(a) caves
(b) muttas
(c) temples
Answer:
(c) temples

Answer in one sentence:

Question 1.
What has India exchanged with the outside world?
Answer:
Having developed trade relations, India began economic and cultural exchange with the outside world.

Question 2.
Who introduced India to the western world?
Answer:
The writings of the Greek historians introduced India to the western world.

Question 3.
Besides Indian goods, what did the Arabs convey to Europe?
Answer:
Besides Indian goods, the Arabs also conveyed Indian philosophy and science to Europe.

Question 4.
Who were sent to Sri Lanka to spread Buddhism?
Answer:
King Ashoka sent his son Mahendra and daughter Sanghamitra to Sri Lanka to spread Buddhism.

Question 5.
Who introduced the Bodhi tree to Sri Lanka?
Answer:
Sanghamitra carried a branch of the Bodhi tree to Sri Lanka.

Question 6.
What is similar between the caves at Ajanta and Sigiriya?
Answer:
The wall paintings at Sigiriya bear resemblance to the paintings in the Ajanta caves.

Question 7.
What provides information about the dose relations between India and Sri Lanka?
Answer:
The Sri Lankan Buddhist works ‘Dipavamsa’ and ‘Mahavamsa’ provide information about the close relations between India and Sri Lanka.

Question 8.
Who sent an ambassador to the Chinese court?
Answer:
Emperor Harshavardhan sent an ambassador to the Chinese court.

Question 9.
What gave an impetus to the spread of Buddhism in China?
Answer:
The Bhikkhus translated many Indian Buddhist texts into Chinese Language. This gave an impetus to spread of Buddhism in China.

Question 10.
In the later years, which temples were built in South-Asian countries?
Answer:
the later years, temples of Lord Shiva and Vishnu were built in south-asian countries.

Elaborate:

Question 1.
Alexandria was an important port in Egypt?
Answer:
The Arab merchants carried Indian goods up to Alexandria. From there, they were sent to the countries in Europe. Besides Indian goods, the Arabs also conveyed Indian philosophy and science to Europe. The concept of ‘zero’ is one of India’s major contribution’ to the world . It was the Arabs who introduced this Indian concept to Europe.