Category: Class 7

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 13 अदलाबदल Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 13 अदलाबदल

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 13 अदलाबदल Textbook Questions and Answers

1. खालील आकृती पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
अमृत व इसाब यांच्यामध्ये सारख्या असणाऱ्या गोष्टी.

उत्तरः

1. कपड्याचा रंग
2. कपड्याचा आकार
3. शर्टाचे कापड
4. शाळा
5. वर्ग
6. रस्त्याच्या कोपऱ्यावर समोरासमोर घरे.

2. खाली दिलेल्या वाक्यांचा योग्य घटनाक्रम लिहा.

प्रश्न अ.
एका व्रात्य मुलाला एक खोडकर कल्पना सुचली.
उत्तर:
गावातील काही मुले निंबाच्या झाडाखाली जमली होती.

प्रश्न आ.
अमृत व इसाबने शर्टाची अदलाबदल केली.
उत्तरः
एका व्रात्य मुलाला एक खोडकर कल्पना सुचली.

प्रश्न इ.
गावातील काही मुले निंबाच्या झाडाखाली जमली होती.
उत्तरः
अमृत व इसाबने शर्टाची अदलाबदल केली.

प्रश्न ई.
अमृत व इसाबच्या परस्परांवरील प्रेमाची गोष्ट ऐकून सर्व जण हेलावून गेले.
उत्तरः
हसनभाई काय सांगत आहेत ते ऐकायला शेजार-पाजारच्या बायकाही तिथे जमल्या.

प्रश्न उ.
हसनभाई काय सांगत आहेत ते ऐकायला शेजार पाजारच्या बायकाही तिथे जमल्या.
उत्तरः
अमृत व इसाबच्या परस्परांवरील प्रेमाची गोष्ट ऐकून सर्वजण हेलावून गेले.

3. पुढील वाक्यात कंसातील योग्य वाक्प्रचार लिहा.

1. घरी आलेल्या पाहुण्यांना बाबांनी राहण्यासाठी ………………….. (गळ घातली, भुरळ घातली)
2. बाळू नवीन छत्री कोठेतरी विसरून आला हे पाहून आईचा ………………………. (पारा चढला, कौतुक वाटले)
3. रस्त्यावर भांडणाऱ्या कुत्र्यांच्या आवाजाने नीताच्या …………………. (पोटात कावळे ओरडले, पोटात गोळा आला)
4. त्याची करुण कहाणी ऐकून सर्वांची मने …………………………. (हेलावून गेली, हबकून गेली)

उत्तरः

1. गळ घातली
2. पारा चढला
3. पोटात गोळा आला
4. हेलावून गेली

खेळूया शब्दांशी

प्रश्न अ.
खाली दिलेल्या ‘अ’ व ‘ब’ गटातील शब्दांच्या योग्य जोड्या जुळवा.

उत्तरः

1. नवा – शर्ट
2. कुस्ती – खेळ
3. सुई – दोरा
4. होळी – सण
5. गंभीर – वळण
6. निंब – झाड

प्रश्न आ.
खालील शब्दांतील अचूक शब्द लिहा.
अ. व्रात्य, वात्र्य, वार्त्य, वार्त्य
आ. कप्लना, कल्पना, कलपना, कल्पना
इ. गोष्ट, गोश्ट, गोशट, गोष्ट
उत्तरः
अ. व्रात्य
आ. कल्पना
इ. गोष्ट

प्रश्न इ.
खालील पहिल्या आकृतीत ‘वान’ हा प्रत्यय लावून तयार झालेले शब्द दिले आहेत. खाली दिलेले प्रत्यय लावून तयार होणारे शब्द लिहा.

उत्तरः

लिहिते होऊया

प्रश्न 1.
‘माझा आवडता मित्र/मैत्रीण’ या विषयावर थोडक्यात माहिती लिहा.
उत्तर:
माझ्या आवडत्या मैत्रीणीचे नाव जुई आहे. ती माझ्याच घराशेजारी राहत असून आम्ही एकाच वर्गात शिकतो. लहानपणापासूनच एकत्र वाढल्यामुळे आम्ही एकमेकींच्या सर्व गोष्टी जाणून आहोत. शाळेतील अभ्यास आम्ही एकत्रच करतो. आमच्या आवडीनिवडीही बऱ्याचशा सारख्याच आहेत. ती फक्त माझी मैत्रीण नसून आमच्या घरातील एक सदस्य आहे.

प्रश्न 2.
सुट्टीच्या दिवशी मित्रांसोबत तुम्ही कोण-कोणते खेळ खेळता?
उत्तरः
सुट्टीच्या दिवशी मित्रांसोबत मी क्रिकेट, खो-खो, कबड्डी, बॅटमिंटन असे खेळ खेळतो. तसेच कॅरम, बुद्धिबळ, टेबल टेनिस असे घरी खेळता येण्यासारखे खेळही खेळतो.

प्रश्न 3.
तुमचा आवडता मित्र/मैत्रीण यांमधील तुम्हांला कोणते गुण सर्वांत जास्त आवडतात?
उत्तर:
मला माझ्या मैत्रीणीमधील अनेक गुण आवडतात. ती महत्त्वाकांक्षी आहे. तिची चिकाटी, एकाग्रता, दूरदृष्टी घेण्याच्या वृत्तीमुळे माझी मैत्रीण मला फार आवडते.

विचार करा. सांगा.

खालील प्रसंगी तुम्ही काय कराल?

प्रश्न 1.
तुमच्या मित्राने/मैत्रीणीने डबा आणला नाही.
उत्तर:
माझ्या मित्राने/मैत्रीणीने डबा आणला नसेल तर मी तिला माझ्या डब्यातला खाऊ खायला देईन.

प्रश्न 2.
शाळेत पिण्याच्या पाण्याचा नळ कुणीतरी विनाकारण’ सुरू ठेवला.
उत्तर:
पाण्याचा नळ सुरू असलेला पाहून मी तो तातडीने बंद करेन. तसेच पाणी वाया घालवू नये. अशी सूचना नळाच्या जवळ लावेन.

प्रश्न 3.
वर्गातील एका विद्यार्थ्याने वर्गात कचरा केला आहे व ते तुम्ही पाहिले.
उत्तरः
मी कचरा करणाऱ्या त्या विदयार्थ्यास तो कचरा उचलून कचराकुंडीत टाकण्यास सांगेन व त्याने तसेच इतरांनीही वर्गात कचरा करू नये अशी विनंती करेन.

प्रश्न 4.
सहलीत तुमचा मित्र किल्ल्याच्या भिंतीवर नावे लिहीत आहे.
उत्तर:
मी त्या मित्रास किल्ल्याच्या भिंतीवर नावे न लिहिण्याची विनंती करीन. पुरातन वास्तूंचे महत्त्व पटवून देईन.

खेळ खेळ्या

प्रश्न 1.
खाली काही शब्द दिले आहेत. त्या शब्दांचा समानार्थी शब्द भरून कोडे पूर्ण करा.

1. मस्तक
2. कचरा
3. रात्र
4. पाणी
5. जनता
6. मुलगी

उत्तर:

प्रश्न 2.
खाली काही शब्द दिले आहेत त्या शब्दांचा विरुद्धार्थी शब्द भरून कोडे पूर्ण करा.

1. उदयोगी ×
2. गरम ×
3. मोठा ×
4. जुने ×
5. होकार ×
6. हसणे ×

उत्तरः

आपण समजून घेऊया.

प्रश्न 1.
खालील शब्द वाचा.

किडा, मेहुणा, पादुका, बाहुली, महिना, पहिली, सगुणा, तालुका, भिडू, पिसू, मनुका.
वरील शब्दांतील शेवटच्या दोन अक्षरांचे निरीक्षण करा. काय जाणवते?
या शब्दांतील शेवटच्या अक्षराला काना, मात्रा, वेलांटी, उकार असे बाराखडीतील कोणते ना कोणते तरी एक चिन्ह आहे आणि शेवटून दुसऱ्या अक्षरांतील इकार किंवा उकार हस्व आहेत.

लक्षात ठेवा:

मराठी शब्दातील शेवटचे अक्षर दीर्घ स्वरान्त असेल, तर त्या आधीच्या अक्षरातील (उपान्त्य अक्षरातील) इकार व उकार हस्व लिहितात.
तत्सम शब्दांतील उपान्त्य अक्षरे दीर्घ असतील, तर ती संस्कृतमधील मूळ शब्दांप्रमाणेच दीर्घ लिहावी.
उदा., क्रीडा, परीक्षा, लीला, संगीता, पूर्व, भीती.

Class 7 Marathi Chapter 13 अदलाबदल Additional Important Questions and Answers

खालील वाक्यांतील रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

1. गावातील काही मुले … झाडाखाली जमली होती.
2. दुसऱ्या एका …………. मुलाला एक कल्पना सुचली.
3. नवा शर्ट घेऊन देण्यासाठी आईने ………… बाबांना गळ घातली.
4. इसाबला हे सहन झाले नाही. त्याचा .. .चढला.
5. इसाबने ………… घालून केशवला ……….. “केले.
6. तो होळीचा दिवस होता. या दिवशी …………… घेणार हे ठरलेलेच असते.
7. इसाबचे बाबा अंगणात …………. बसले होते.

उत्तर:

1. निंबाच्या
2. व्रात्य, खोडकर
3. अमृतच्या
4. पारा
5. पेच, चीत
6. झोंबाझोंबी
7. खाटेवर

खालील प्रश्नांची एक ते दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कोणाची घट्ट मैत्री होती?
उत्तरः
अमृत व इसाब या दोघांची घट्ट मैत्री होती.

प्रश्न 2.
अमृतला जमिनीवर कोणी ढकलले?
उत्तरः
केशवने अमृतला जमिनीवर ढकलले.

प्रश्न 3.
इसाबचा पारा का चढला?
उत्तर:
केशवने अमृतला जमिनीवर ढकलताच बाकीची पोरे “अमृत हरला, केशव जिंकला!” असे ओरडू लागली हे इसाबला सहन झाले नाही व त्याचा पारा चढला.

प्रश्न 4.
अमृत व इसाबचे पाय जमिनीला का खिळले?
उत्तर:
केशव व इसाबच्या मारामारीत इसाबच्या शर्टाचा खिसा फाटला ते पाहून भीतीने दोघांचे पाय जमिनीला खिळले.

प्रश्न 5.
इसाबच्या वडीलांचे नाव काय होते?
उत्तर:
इसाबच्या वडीलांचे नाव हसनभाई होते.

प्रश्न 6.
इसाबच्या वडीलांनी इसाबच्या शर्टासाठी काय-काय केले होते?
उत्तर:
इसाबच्या वडीलांनी इसाबच्या शर्टासाठी सावकाराकडून पैसे कर्जाऊ घेतले होते. कापड निवडण्यात आणि शर्ट शिवून घेण्यात खूप वेळही खर्ची घातला होता.

असे कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न 1.
“अरे, तुम्ही दोघे कुस्ती का नाही लढत?”
उत्तरः
एक व्रात्य मुलगा इसाब व अमृतला म्हणाला.

प्रश्न 2.
“आता जर का तू ते मळवलेस किंवा फाडलेस तर लक्षात ठेव”
उत्तरः
अमृतची आई अमृतला म्हणाली.

प्रश्न 3.
“चल ये, मी तुझ्याबरोबर कुस्ती लढतो.”
उत्तर:
इसाब केशवला म्हणाला.

प्रश्न 4.
“अरे, असे मित्रांपासून पळताय काय?”
उत्तरः
इसाबचे बाबा इसाब व अमृतला म्हणाले.

प्रश्न 5.
“भाभी, आजपासून तुमचा हा अमृत माझा मुलगा बरं का?”
उत्तरः
हसनभाई अमृतच्या आईला म्हणाले.

खालील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
अमृतने कुस्ती खेळण्यास नकार का दिला?
उत्तरः
अमृत व इसाब दोघेही नवीन कपडे घालून बाहेर पडले होते. अमृतच्या आईने निघतानाच अमृतला बजावले होते की, “नवीन कपड्यांसाठी तू हट्ट धरला होतास. आता जर का तू ते मळवलेस किंवा फाडलेस तर लक्षात ठेव.” कुस्ती खेळली तर नवीन कपडे खराब होतील व आई ओरडेल या भीतीने अमृतने कुस्ती खेळण्यास नकार दिला.

प्रश्न 2.
मैदानातील मुले सैरावैरा का पळून गेली?
उत्तरः
केशवने अमृतला जमिनीवर ढकलल्याचे पाहून इसाबचा पारा चढला. त्याने कुस्तीसाठी केशवला आव्हान केले. बाकीच्या मुलांनी चिथवल्यामुळे केशव व इसाब परस्परांना भिडले. इसाबने पेच घालून केशवला चित केले. गंमत म्हणून सुरू केलेल्या खेळाला भलतेच गंभीर वळण लागले. आता केशवचे आईवडील आपल्याला रागवतील, या भीतीने सर्व मुले सैरावैरा पळून गेली.

प्रश्न 3.
इसाब व अमृतने शींची अदलाबदल का केली?
उत्तर:
केशव बरोबर झालेल्या कुस्तीत इसाबच्या शर्टाचा खिसा फाटल्याचे इसाब व अमृत दोघांच्या लक्षात आले. इसाबचे वडील आता रागावणार हे नक्की होते. फाटलेला खिसा असलेला शर्ट अमृतने घातल्यास अमृतचे बाबा त्याला ओरडतील पण वाचवायला आई देखील असेल हे अमृतच्या लक्षात आले. इसाबला ओरडा खायला लागू नये म्हणून अमृत व इसाबने शर्टाची अदलाबदल केली.

प्रश्न 4.
अमृतच्या आईने फाटलेला शर्ट पाहताच काय केले?
उत्तर:
अमृतच्या आईने फाटलेला शर्ट पाहताच कपाळाला आठ्या घातल्या. तो होळीचा दिवस असून या दिवशी झोंबाझोंबी होणार हे माहीत असल्याने आईने अमृतला माफ करून टाकले. तसेच सुईदोरा घेऊन त्याचा फाटलेला शर्टही शिवून टाकला.

प्रश्न 5.
अमृतच्या उत्तराने हसनभाईंना काय शिकवले?
उत्तरः
हसनभाईंनी अमृतला व इसाबला गल्लीत शिरताना पाहिले. ते काय करताहेत हे बघण्यासाठी हसनभाई स्वत: तेथे गेले. ते दोघे शर्टीची अदलाबदल करत असताना इसाबने अमृतला विचारले, की तुझ्या बाबांनी तुला मारलं तर? यावर अमृत म्हणाला, ‘मला वाचवण्यासाठी माझी आई आहे’ हा संवाद हसनभाईंनी ऐकला. अमृतच्या उत्तराने हसनभाईंना आईच्या ममतेला’ मुलांच्या लेखी किती महत्त्व आहे याची जाणीव करून दिली.

पुढील उतारा वाचून सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
मुलांच्या लक्षात काय आले?
उत्तर:
गंमत म्हणून सुरू केलेल्या खेळाला भलतेच गंभीर वळण लागल्याचे मुलांच्या लक्षात आले.

प्रश्न 2.
इसाबच्या वडिलांनी कुणाकडून पैसे कर्जाऊ घेतले?
उत्तर:
इसाबच्या वडिलांनी सावकाराकडून पैसे कर्जाऊ घेतले.

उतारा – पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्रमांक 48

केशव घुटमळला, पण ………………………
……………………………. इसाबने विचारले.

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
रिकाम्या जागा भरा.
1. अचानक अमृतला एक …………….. सुचली. (कथा / कल्पना / गोष्ट)
2. ……………. मुलांच्या पोटात गोळा आला. (भुकेने / तहानेने / भीतीने)
उत्तरे:
1. कल्पना
2. भीतीने

कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न 1.
“चल लवकर. काढ तुझा शर्ट. हा माझा शर्ट घाल.”
उत्तर:
अमृत इसाबला म्हणाला.

प्रश्न 2.
“पण तुझं, काय? तू काय घालणार?”
उत्तर:
इसाब अमृतला म्हणाला.

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
‘कार’ प्रत्यय लावून शब्द तयार करा.
उत्तरे:
कलाकार, आकार, ऊकार, बेकार, मोटरकार, सावकार, जाणकार

प्रश्न 2.
‘सावकार’ या शब्दातील अक्षरापासून अर्थपूर्ण शब्द लिहा.
उत्तरः
कार, काव, कासार, वर, वसा, राव, सावर, सारव

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमच्या वर्गमित्राशी / वर्गमैत्रिणीशी झालेल्या भांडणाचा किस्सा नमुद करा.
उत्तरः
मी इयत्ता पाचवीत असताना माझ्या शेजारी पायल नावाची मैत्रीण बसत असे. आमची मैत्री होते असे वाटत असतानाच तिने माझ्यावर पेन्सिल चोरीचा आळ घेतला. पूर्ण वर्ग माझ्याकडे शंकेच्या नजरेने पाहत होता. शिक्षकांनी माझ्या बॅगेची तपासणी करता काही मिळाले नाही. मात्र खाली पडून दोन बेंच मागे सरकलेली ती पेन्सिल काही काळाने मिळाली. तिच्या या आरोपामुळे माझे व तिचे कडाक्याचे भांडण झाले होते. आम्ही अनेक महिने बोलत नव्हतो. मात्र आता आम्ही छान मैत्रीणी आहोत व तो किस्सा आठवून आम्ही आजही हसतो.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
खालील शब्दांतील अचूक शब्द लिहा.
1. कुश्ती, कूस्ती, कुस्ती, कुस्ति
2. सैरावेरा, सेरावैरा, सेरावेरा, सैरावैरा
उत्तरः
1. कुस्ती
2. सैरावैरा

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे लिंग ओळखून वचन बदला.
सण
झाड
कपडे
कल्पना
गंमत
उत्तरः

प्रश्न 3.
पुढील वाक्यात कंसातील योग्य वाक्प्रचार लिहा.
1. डोळ्यांसमोर झालेला भयानक अपघात बघून शारदाबाईंचे ………………… (पाय जमिनीला खिळले, आनंदावर विरजण पडले)
2. नवीन घरात पाऊल टाकताच अपशकुन झाल्याने सगळ्यांच्या …………………….. (आनंदावर विरजण पडले, वरचढ ठरले)
उत्तरः
1. पाय जमिनीला खिळले
2. आनंदावर विरजण पडले.

प्रश्न 4.
खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.
1. वरचढ असणे: दुसऱ्यापेक्षा सरस असणे.
कबड्डी स्पर्धेत ‘अ’ गट ‘ब’ गटापेक्षा वरचढ ठरला.
2. चीत करणे: हरवणे.
आनंद विश्वनाथनने आपल्या प्रतिस्पर्ध्याला अत्यंत कमी वेळात चीत केले.
3. गळा दाटून येणे: मन भरून येणे.
लेकीची पाठवणी करताना शामरावांचा गळा दाटून आला.

लक्षात ठेवा:

मराठी शब्दातील शेवटचे अक्षर दीर्घ स्वरान्त असेल, तर त्याआधीच्या अक्षरातील इकार व उकार हस्व लिहितात. उदा. किडा, मेहुणा, पहिली, मनुका इ..
अपवाद – क्रीडा, परीक्षा, लीला, संगीता, पूर्व, भीती इ.

खालील वाक्यांत विरामचिन्हे घालून वाक्य पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
अरे अमृत इसाब तुम्ही दोघं किती एक सारखे आहात
उत्तर:
“अरे, अमृत, इसाब! तुम्ही दोघं किती एकसारखे आहात!”

प्रश्न 2.
अरे तुम्ही दोघे कुस्ती का नाही लढत
उत्तरः
“अरे तुम्ही दोघे कुस्ती का नाही लढत?’

प्रश्न 3.
अमृत हरला केशव जिंकला केशव जिंकला हुर्ये हुर्ये
उत्तर:
“अमृत हरला, केशव जिंकला! केशव जिंकला! हुर्ये, हुर्ये!”

अदलाबदल Summary in Marathi

पाठ परिचय:

खऱ्या मैत्रीचे उदाहरण आपल्याला ‘अदलाबदल’ या पाठात लेखक पन्नालाल पटेल यांनी दाखवून दिले आहे. म्हणतात ना, ‘मैत्री ही नात्यापेक्षा कितीतरी श्रेष्ठ असते.’ अशाच अमृत व इसाब या दोघा मित्रांमधील अतूट मैत्रीचे वर्णन प्रस्तुत पाठात पाहायला मिळते.

The writer Pannalal Patel has shown an example of a real friendship through his write up ‘Adalabadal’. Friendship is much greater than any other relationship. This line has been proven in this write up through the friendship of Amrut and Esab.

शब्दार्थ:

1. सायंकाळ – संध्याकाळ – evening
2. मैत्री – सख्य – friendship
3. व्रात्य – खोडकर – mischievous
4. कुस्ती – दंगल – wrestling
5. ताकद – जोम – strength
6. वरचढ – प्रबळ, शिरजोर – predominate
7. ठाम – निश्चित – firm
8. भीती – भय – fear
9. हट्ट – दुराग्रह – insistence
10. मैदान – पटांगण – field
11. पेच – गोंधळात टाकणे – puzzel
12. गंभीर – चिंताजनक – critical
13. सावकार – व्याजावर पैसे उसने देणारी व्यक्ती – lender
14. कल्पना – युक्ती, विचार – idea
15. नशीब – नियती – destiny
16. धास्ती – भीती – fear
17. झोंबाझोंबी – मारामारी – fighting
18. खाट – पलंग (cot)
19. ममता – प्रेम, ममत्व (affection)
20. जनता – रयत, प्रजा (people of constituency)
21. विनाकारण – कारणाशिवाय (without reason)
22. पुरातन – प्राचीन (ancient)

वाक्प्रचार:

1. गळ घालणे – आग्रह करणे
2. पारा चढणे – खूप राग येणे
3. चीत करणे – पराभूत करणे
4. धास्ती वाटणे – भीती वाटणे
5. हर्यो उडवणे – फजिती करणे
6. सैरावैरा पळणे – स्वैरपणे पळणे, इकडे तिकडे पळणे
7. हेलावून जाणे – भावना वेगाने दाटून येणे
8. हातात हात घालणे – सहकार्याने वागणे
9. पेच घालणे – डाव घालणे
10. पोटात गोळा येणे – खूप भीती वाटणे
11. आनंदावर विरजण घालणे – आनंद नासवणे
12. गळा दाटून येणे – गहिवरून येणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 8 शब्दांचे घर Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 8 शब्दांचे घर (कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 8 शब्दांचे घर Textbook Questions and Answers

कोण ते लिहा.

अ. शब्दांच्या घरात राहणारे
आ. घरात एकोप्याने खेळणारे
इ. अवतीभवती झिरपणारे
उत्तरः
अ. हळवे स्वर
आ. काना, मात्रा, वेलांटी
इ. गाणे

कवितेच्या खालील ओळी पूर्ण करा.

1. घरात होता, ………………..
…………………….. अक्षर – खेळ.
2. एखादयाची …………………
………………………………. भान.
3. कानोकानी …………………
………………… कवितेचाही लळा.
उत्तर:
1. घरात होता, काना – मात्रा – वेलांटीचा मेळ
एकोप्याने खेळायाचे सगळे अक्षर – खेळ.

2. एखादयाची धुसफुससुद्धा हवीहवीशी छान
प्रत्येकाला अर्थ वेगळा सुखदु:खाचे भान.

3. कानोकानी कुजबुजताना अंकुर मनकोवळा

चर्चा करा. सांगा.

प्रश्न 1.
शब्दांमुळे, भाषेमुळे दैनंदिन व्यवहारात कोणते फायदे होतात?
उत्तर:
जगामध्ये अनेक भाषा बोलल्या जातात. काळाच्या ओघात भाषेमध्ये, त्यातील शब्दांमध्ये बदल झाले असले तरी दैनंदिन व्यवहारासाठी, आपापसांतील संवादासाठी गरजेची असते ती भाषा. ‘संवाद’ हा शब्दांचा, भाषेचा सर्वांत मोठा फायदा आहे. आपली मते, आपले विचार शब्दबद्ध करून आपण स्वत:ला व्यक्त करू शकतो. लेखक, कवींसाठी जवळचा सखारे असतो तो म्हणजे शब्द. सांस्कृतिक, सामाजिक, आर्थिक, राजकीय, धार्मिक अशा सगळ्याच क्षेत्रांत भाषेचा वापर अपरिहार्य आहे. आत्मसंवादाचे व लोकसंवादाचे एक समर्थ माध्यम म्हणजे भाषा व त्यातील शब्द होय.

खेळूया शब्दांशी.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांपासून अर्थपूर्ण शब्द बनवा.
उदा. लांटीवे – वेलांटी

1. सफुधुस
2. रकुअं
3. कानीनोका

उत्तर:

1. धुसफुस
2. अंकुर
3. कानोकानी

प्रश्न 2.
खालील शब्दांना कवितेत आलेली विशेषणे लिहा.

1. ……………. घर
2. …………… स्वर
3. …………… अंकुर
4. ……………… वाट

उत्तर:

1. सुंदर घर
2. हळवे स्वर
3. मनकोवळा अंकुर
4. मोकळी वाट

प्रश्न 3.
खालील शब्दसाखळी पूर्ण करा.
सुनीता → तारा → राघवेंद्र → द्रव → वजन → नमन →
उत्तर:
सुनीता → तारा → राघवेंद्र → द्रव → वजन → नमन → नकाशा → शारदा → दार → रवा → वारसा → साहस → समई → ईडलिंबू.

प्रकल्प:
‘शब्द’ या विषयावर आधारित सुविचार मिळवा. त्यांचा संग्रह करा. त्याची सुंदर चिकटवही बनवा.

खेळ खेळूया.

प्रश्न 1.
खालील चौकटी वाचा व त्या प्रमाणे उरलेल्या चौकटी पूर्ण करा.

उत्तर:

शब्दकोडे सोडवूया.

प्रश्न 1.
खालील चौकोनातील अक्षरांमध्ये शब्दयोगी अव्यये लपलेली आहेत. उभ्या, आडव्या, तिरप्या पद्धतीने अक्षरे घेऊन शब्दयोगी अव्यये बनवा व लिहा.

उत्तरः

1. साठी
2. सह
3. खाली
4. सकट
5. प्रमाणे
6. समोर
7. पुढे
8. मागे
9. वर
10. नजीक
11. सारखा
12. नंतर

वाचा.

प्रश्न 1.
विरामचिन्हांचा वापर करून परिच्छेद सुवाच्य अक्षरात पुन्हा लिहा.

मुलांनो शाळेत तुम्हांला अनेक मित्र असतात तुमची काळजी घेणारे तुमचे आरोग्य जपणारे असे अनेक मित्र तुमच्या सभोवती आहेत कोण बरे आहेत हे मित्र असा प्रश्न तुम्हांला निश्चितच पडेल आपल्याकडे फळे फुले सावली देणारे वृक्ष आपल्याला पिण्यासाठी पाणी देणाऱ्या नदया श्वसनासाठी ऑक्सिजन देणारी हवा आपण ज्यावर निवांतपणे राहतो अशी जमीन अर्थातच आपल्या सभोवतालचा निसर्ग हाच आपला खरा मित्र आहे
उत्तर:
“मुलांनो, शाळेत तुम्हांला अनेक मित्र असतात. तुमची काळजी घेणारे, तुमचे आरोग्य जपणारे असे अनेक मित्र तुमच्या सभोवती आहेत. कोण बरे आहेत हे मित्र? असा प्रश्न तुम्हांला निश्चितच पडेल. आपल्याला फळे, फुले, सावली देणारे वृक्ष; आपल्याला पिण्यासाठी पाणी देणाऱ्या नदया, श्वसनासाठी ऑक्सिजन देणारी हवा, आपण ज्यावर निवांतपणे राहतो अशी जमीन; अर्थातच आपल्या सभोवतालचा निसर्ग हाच आपला खरा मित्र आहे.”

शिक्षकांसाठी:

विद्यार्थ्यांना पाठ्यपुस्तकातील सर्व भाषिक खेळ खेळण्याची संधी दयावी. असे विविध भाषिक खेळ स्वत: तयार करून विद्यार्थ्यांकडून अधिकाधिक सराव करून घ्यावा.

Class 7 Marathi Chapter 8 शब्दांचे घर Additional Important Questions and Answers

कोण ते लिहा.

प्रश्न 1.
खेळताना सोबत करणारी
उत्तरः
विरामचिन्हे

कवितेच्या खालील ओळी पूर्ण करा.

अवतीभवती ………………………
…………………………. सुंदर घर
उत्तर:
अवतीभवती झिरपत राही गाणे काळीजभर
सुंदर सुंदर शब्दांचे सुंदर सुंदर घर.

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सुंदर सुंदर शब्दांचे घर कसे होते?
उत्तरः
सुंदर सुंदर शब्दांचे सुंदर सुंदर घर होते.

प्रश्न 2.
घरात कोणाचा मेळ होता?
उत्तर:
घरात काना-मात्रा आणि वेलांटीचा मेळ होता.

प्रश्न 3.
मधले अंतर कुरवाळाया घरात काय होते?
उत्तर:
मधले अंतर कुरवाळाया घरात रेघांचे छप्पर होते.

प्रश्न 4.
प्रस्तुत कवितेतून कवीने कोणाचे वर्णन केले आहे?
उत्तरः
प्रस्तुत कवितेतून कवीने सुंदर शब्दांच्या सुंदर घराचे वर्णन केले आहे.

प्रश्न 5.
घरात सगळे एकोप्याने काय खेळायचे?
उत्तरः
घरात सगळे एकोप्याने अक्षर-खेळ खेळायचे.

खालील प्रश्नांची 2-3 वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
शब्दांच्या घरात कोण कोण असल्याचे कवी सांगतो?
उत्तरः
शब्दांच्या घरात हळवे स्वर राहत आहेत. यांबरोबरच काना, मात्रा, वेलांटी व विरामचिन्हेही राहतात.

प्रश्न 2.
सुंदर घरात सुंदर शब्दांमधून काय स्फुरते?
उत्तरः
सुंदर घरात शब्द कुजबुजताना एखादा अंकुर फुटतो तर कधी कवितेचाही लळा लागतो. याच शब्दांमधून गाणे उमटून अवतीभवती झिरपत राहते. सुंदर शब्दांतून या अशा अनेक गोष्टी स्फुरतात.

प्रश्न 3.
पुढील कवितेच्या आधारे सूचनेनुसार कृती करा.

आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरे:

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सर्व अक्षरे खेळ कसे खेळायचे?
उत्तरः
सर्व अक्षरे एकोप्याने खेळ खेळायचे.

प्रश्न 2.
वाट मोकळी होऊन कसला लळा लागतो?
उत्तर:
वाट मोकळी होऊन कवितेचा लळा लागतो.

कविता – पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्रमांक

सुंदर सुंदर शब्दांचे ………………..
……………………… सुंदर सुंदर घर

आकलन कृती

प्रश्न 1.
कोण ते लिहा.
1. मधले अंतर कुरवाळणारे. [ ]
2. अवतीभवती झिरपत राहणारे. [ ]
उत्तर:
1. रेघांचे छप्पर
2. गाणे

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ ब ‘ गट
1.  रेघांचे	अ.  लळा
2.  झिरपणारे	ब. भान
3.  सुखदुःखाचे	क. छप्पर
4.  कवितेचा	ड.गाण

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ ब ‘ गट
1.  रेघांचे	क. छप्पर
2.  झिरपणारे	ड. गाण
3.  सुखदुःखाचे	ब. भान
4.  कवितेचा	अ.  लळा

काव्यसौंदर्य

प्रश्न 1.
‘एखादयाची धुसफुससुद्धा हवीहवीशी छान
प्रत्येकाला अर्थ वेगळा सुखदुःखाचे भान’
वरील ओळींतील आशयसौंदर्य स्पष्ट करा.
उत्तरः
‘शब्दांचे घर’ या कवितेत कवी कल्याण इनामदार यांनी शब्दांचा वावर कुठे व कसा असतो याचे सहज चित्रण केले आहे. शब्दांच्या या घरात इतर अनेक गोष्टी राहात असताना या घरात काही शब्दांची चिडचिडदेखील हवीहवीशी वाटते. प्रत्येक शब्दाचा वेगवेगळा अर्थ असूनही त्या शब्दांना एकमेकांच्या सुखदु:खाची जाण आहे. शब्दांच्या या गुणांमुळेच शब्दांचे सुंदर घर बनले आहे.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
खालील शब्दांपासून अर्थपूर्ण शब्द बनवा.
उदा. लांटीवे – वेलांटी

1. परझित
2. रछप्प
3. जरळीभका

उत्तर:

1. झिरपत
2. छप्पर
3. काळीजभर

प्रश्न 2.
खालील शब्दांना कवितेत आलेली विशेषणे लिहा.
………….. धुसफुस
…………… भान
उत्तर:
हवीहवीशी धुसफुस
सुखदुःखाचे

प्रश्न 3.
खालील चौकोनातील अक्षरांमध्ये शब्दयोगी अव्यये लपलेली आहेत. उभ्या, आडव्या, तिरप्या पद्धतीने अक्षरे घेऊन शब्दयोगी अव्यये बनवा व लिहा.

उत्तरः

1. सकट
2. प्रमाणे
3. समोर
4. पुढे
5. मागे
6. वर
7. नजीक
8. सारखा
9. नंतर

प्रश्न 4.
खालील चौकटी वाचा व त्या प्रमाणे उरलेल्या चौकटी पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 4.
कवितेमध्ये आलेले यमक जुळणारे शब्द शोधा.

1. घर
2. मेळ
3. छान
4. लळा

उत्तर:

1. स्वर
2. खेळ
3. भान
4. मनकोवळा

प्रश्न 5.
खालील शब्दांना विरोधी अर्थाचे शब्द लिहा.

1. सुंदर
2. हवीशी
3. सुख

उत्तर:

1. कुरूप
2. नकोशी
3. दु:ख

प्रश्न 6.
खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.
उत्तर:
1. मेळ असणे: एकत्र असणे
चाळीत सर्वभाषिक लोक रहात असले तरी त्यांच्यात मेळ असलेला दिसून येतो.

2. कानात कुजबुजणे : हळू आवाजात बोलणे
पल्लवीने आंतरजातीय विवाह केल्याचे कळताच सर्व नातेवाईक आपसात कुजबुजू लागले.

प्रश्न 7.
रिकाम्या जागी योग्य तो शब्द लिहून लिंग ओळखा.

1. ………………. घर
2. ………….. धुसफुस
3. …………….. अंकुर
4. …………….. कविता
5. ……………… छप्पर
6. …………….. काना

उत्तर:

1. ते घर – नपुसकलिंग
2. ती धुसफुस – स्त्रीलिंग
3. तो अंकुर – पुल्लिंग
4. ती कविता – स्त्रीलिंग
5. ते छप्पर – नपुसकलिंग
6. तो काना – पुल्लिंग

लेखन विभाग

प्रश्न 1.
‘शब्द’ या विषयार आधारित सुविचार संग्रहित करा.
उत्तर:
1. चंद्र – शुक्रापर्यंतचं अंतर तोडणारा माणूस शब्दांपर्यंतच अंतर तोडू शकत नाही.

2. घासावा शब्द। तासावा शब्द।
तोलावा शब्द। बोलण्यापूर्वी ।।
शब्द हेचि कातर । शब्द सुईदोरा।
बेतावेत शब्द। शास्त्राधारे।।

3. बोलणारा सहज बोलून जातो, पण त्याला कुठे माहीत
असते, ऐकणाऱ्याच्या मनावर शब्द कोरला जातो.

4. हृदयापासून निघालेले शब्द थेट हृदयाला भिडतात.

प्रश्न 2.
शब्दांमधून निर्माण होणारे साहित्यप्रकार सांगा.
उत्तर:

शब्दांचे घर Summary in Marathi

काव्य परिचय:

‘शब्दांचे घर’ ही कल्याण इनामदार लिखित कविता शब्दांचे वेगळेपण, त्यांची खासियत आपल्यासमोर घेऊन येते. प्रस्तुत कवितेतून कवीने आपल्या भोवतीचा शब्दांचा वावर, शब्दांच्या वेगवेगळ्या सुंदर तहा असल्याचे मार्मिकरित्या मांडले आहे.

Shabdanche Ghar is a very beautiful poem written by Kalyan Inamdar which shows disparity and speciality of words. Poet has perfectly showed different uses and varieties of words.

कवितेचा भावार्थः

सुंदर सुंदर शब्दांचे एक सुंदर सुंदर घर आहे. त्या घरात कोमल, हळवे स्वर राहतात. या घरात काना-मात्रा-वेलांटीचा मेळ साधून आलाय. अक्षरे देखील एकजुटीने सुंदर खेळ खेळतात. त्यांना सोबत करणारी विरामचिन्हे देखील खेळतात. एकजुटीने राहणारे हे सुंदर शब्दांचे सुंदर घर आहे.

या शब्दांच्या घरामध्ये काही शब्दांची चिडचिड सुद्धा छान हवीहवीशी वाटते. प्रत्येक शब्दाचा आपापला वेगळा अर्थ असला तरी एकमेकांच्या सुखदु:खाची जाणीव एकमेकांना आहे. त्यांच्यात दुरावा निर्माण झाला तरी त्यांना एकत्र ठेवण्यासाठी त्यांच्यावर रेषांचे छप्पर मांडले आहे. असे हे एकमेकांना सांभाळून घेणारे सुंदर शब्दांचे सुंदर घर आहे. शब्द उमललेले कोवळे भाव एकमेकांच्या कानी कुजबुजून सांगतात. मनातील भावनांना वाट मोकळी करताच कवितेचा लळा लागतो. भावना कवितेतून उमटू लागतात. सभोवताली मनात गाणे पाझरत राहते. असे हे लळा लावणारे सुंदर शब्दांचे सुंदर घर आहे.

शब्दार्थ:

1. स्वर – सूर – tunes
2. एकोपा – एकजूट – unity
3. हळवे – कोमल – emotional
4. भान – लक्ष, ध्यान – attention
5. सुंदर – देखणे, मनोहर – beautiful
6. छप्पर – छत, घरावरील आच्छादन – a roof
7. रेघ – रेषा, ओळ – a line
8. झिरपणे – पाझरणे – to trickle
9. लळा – जिव्हाळा – attachment
10. काळीज – हृदय – the heart
11. अंकुर – जमिनीतून उगवलेले ताजे, कोवळे दल – a plant shoot
12. विरामचिन्हे – (Punctuations)
13. धुसफूस – मनातल्या मनात होणारी ‘चडफड’ (grumbling)
14. स्फुरणे – अकस्मात सुचणे (to occur to the mind)
15. श्वसन – श्वास (respiration)
16. सखा – मित्र (friend)
17. समर्थ – सक्षम (capable)
18. कातर – कात्री (scissors)

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 11.1 लेक Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 11.1 लेक (कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 11.1 लेक Textbook Questions and Answers

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
लेक घरात नसताना कवयित्रीची अवस्था कशी होते?
उत्तर:
लेक घरात नसताना कवयित्रीच्या उरास लेकीची आस उदास होते.

प्रश्न 2.
कवयित्रीने लेकीला बोलकी चिमणी का म्हटले आहे?
उत्तर:
लेक चिमणीप्रमाणे घरात सतत चिवचिवत राहते म्हणजे बोलत राहते, हसत राहते, म्हणून कवयित्रीने लेकीला बोलकी चिमणी म्हटले आहे.

प्रश्न 3.
कवितेतील लेक केव्हा रुसून बसते?
उत्तर:
कवितेतील लेक थोडे रागावले तरी रुसून बसते.

2. खालील आकृती पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
खालील आकृती पूर्ण करा.

उत्तरः

1. मनाची काळजी मिटते
2. घरात रोज समई पेटते
3. साऱ्या घरात हसते
4. तिला निसर्गाची भाषा कळते.

3. तुमची लाडकी ताई घरात नसली, तर तुम्हांला काय वाटते?

प्रश्न 1.
तुमची लाडकी ताई घरात नसली, तर तुम्हांला काय वाटते?
उत्तरः
माझी ताई घरात नसली की मला काही काळापुरते दटावणारे कोणी नाही हे पाहून आनंद होतो. पण काही वेळातच एकटेपणाची जाणीव होऊ लागते. हक्काने कामे सांगण्यासाठी, खोड्या काढण्यासाठी ताई हवी असते. अभ्यासातही तिची फार मदत होते. ताई घरात नसली की सुने-सुने वाटते.

4. पाठ क्रमांक 1 ते पाठ क्रमांक 22 यामध्ये आलेल्या नवीन शब्दांची शब्दकोशाप्रमाणे मांडणी करा.

प्रश्न 1.
पाठ क्रमांक 1 ते पाठ क्रमांक 22 यामध्ये आलेल्या नवीन शब्दांची शब्दकोशाप्रमाणे मांडणी करा.

खेळूया शब्दांशी.

प्रश्न अ.
कवितेतील शेवट समान असणारे शब्द लिहा.
उदा. कुंदन – गोंदन
उत्तरः

1. कुंदन – चंदन
2. मनाची – घराची
3. मिटते – पेटते
4. उरास – उदास
5. हसते – बसते
6. भाषा – आशा

वाचा.

आई म्हणते माझा छावा,
बाबांचा मी बोलका रावा,
ताई म्हणते मला राजा,
तिच्याशी खेळताना येते मजा.

आजोबांचा मी गुणांचा ठेवा,
आजी करते माझी वाहवा,
धावून करतो कामे चार,
सर्वांचा मी लाडका फार.

मुलगा-मुलगी एकसमान, दोघांनाही दया सन्मान.

प्रश्न 1.
मुलगा-मुलगी एकसमान, दोघांनाही दया सन्मान.

भाषेची गंमत पाहूया.

प्रश्न 1.
मराठी विलोमपद म्हणजे असे वाक्य जे उलटे वाचले तरी अगदी तसेच असते.
उदा.,

1. टेप आणा आपटे.
2. तो कवी ईशाला शाई विकतो.
3. ती होडी जाडी होती.
4. हाच तो चहा.
5. सर जाताना प्या ना ताजा रस.
6. काका, वाचवा, काका.

तुम्हीही अशा प्रकारची वाक्ये तयार करून लिहा. पाहा कशी गंमत येते.

प्रश्न 2.
खालील चित्रे पाहून आपल्या भावना व्यक्त करणारी वाक्ये लिहा.

उत्तरः

1. वावा! पांढराशुभ्र ससा अन् त्याची चपळाई मन हरखून टाकते.
2. छान! सईचा नवीन फ्रॉक फारच सुंदर आहे.
3. आई ग! ठेच लागली आणि कळ मस्तकात” गेली.

वाचा. समजून घ्या.

आपल्या मनात जितक्या प्रकारच्या भावना असतात, तितके केवलप्रयोगी अव्ययाचे प्रकार असतात. या विविध भावना व त्या भावना व्यक्त करणारे शब्द खालील तक्त्यात दिले आहेत.

Class 7 Marathi Chapter 11.1 लेक Additional Important Questions and Answers

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
लेखिकेच्या मते, उरास’ आसकेव्हा लागते?
उत्तरः
लेखिकेच्या मते, लेक घरात नसली की उरास आस लागते.

प्रश्न 2.
मनाची काळजी केव्हां मिटणार आहे?
उत्तर:
लेक असली की मनाची काळजी मिटणार आहे.

प्रश्न 3.
वेळ जागीच थांबते, असे लेखिका केव्हा म्हणते?
उत्तर:
लेक घरात नसल्यावर, उरास आस लागते आणि वेळ जागीच थांबते, असे लेखिका म्हणते.

प्रश्न 4.
कोण रुसले तरी पर्वा करू नये?
उत्तरः
सारे जगही रुसले तरी पर्वा करू नये.

प्रश्न 5.
निसर्गाची भाषा फक्त कोणाला कळते?
उत्तर:
निसर्गाची भाषा फक्त लेकीला कळते.

कवितेच्या ओळी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
1. लेक असता मनाची, ……………………
……………………………., रोज समई पेटते.
2. अशी चिमणी बोलकी, …………………..
…………………………….., मग रुसून बसते.
3. फक्त लेकीला कळते, …………………….
काळ्या रात्रीला लागते, ………………………..
उत्तरः
1. लेक असता मनाची, सारी काळजी मिटते,
लेक असता घराची, रोज समई पेटते.
2. अशी चिमणी बोलकी, साऱ्या घरात हसते,
थोडे रागावले तर, मग रुसून बसते.
3. फक्त लेकीला कळते, अरे निसर्गाची भाषा,
काळ्या रात्रीला लागते, कशी सकाळची आशा.

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. तांबडं	अ. गोंदण
2. हिरवं	ब. कुंदन
3. हाडाचं	क. पालवी
4. झाडाची	ड. चंदन

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. तांबडं	ब. कुंदन
2. हिरवं	अ. गोंदण
3. हाडाचं	ड. चंदन
4. झाडाची	क. पालवी

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
लेकीसाठी कोणती विशेषणे वापरली आहेत?
उत्तरः
लेकीसाठी तांबडं कुंदन, हिरवं गोंदण, झाडाची पालवी, हाडाचं चंदन, बोलकी चिमणी अशी विशेषणे वापरली आहेत.

प्रश्न 2.
लेक रुसू नये, असे कवयित्रीला का वाटते?
उत्तरः
सारे जग रुसले तरी पर्वा न करणाऱ्या कवयित्रीला आपली लेक कधी रुसू नये, असे वाटते कारण तिच्या रुसण्याने घरासही एक उदासीनता येते.

पुढील कवितेच्या आधारे सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

2. एका शब्दात उत्तरे दया.

1. लेक घरात असताना काय पेटते? [ ]
2. काळ्या रात्रीला कशाची आशा लागते? [ ]
उत्तर:
1. समई
2. सकाळची

कविता – पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्रमांक 40 लेक तांबडं कुंदन

लेक तांबडं कुंदन …………………….
………………. कशी सकाळची आशा.

कृती 2: आकलन कृती

रिकाम्या जागी कंसातील योग्य शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
1. अशी ……………… बोलकी, साऱ्या घरात हसते. (चिमणी / ताई)
2. लेक असता घराची, रोज …………………. पेटते. (चूल / समई)
3. पण आपली ……………., कधी कधी रूसू नये. (पाकळी / छकुली)
उत्तर:
1. समई
2. चिमणी
3. पाकळी

2. खालील प्रश्नांची एक – दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
लेक घरी असताना काय होते?
उत्तर:
लेक घरी असताना मनाची सारी काळजी मिटते. घरात नियमित समई पेटते.

प्रश्न 2.
लेकीला काय कळते?
उत्तर:
लेकीला निसर्गाची भाषा कळते.

कृती 3: काव्यसौंदर्य

प्रश्न 1.
‘सारे जगही रुसले, तरी पर्वा करू नये,
पण आपली पाकळी, कधी कधी रुसू नये’.
वरील ओळींतील आशय स्पष्ट करा.
उत्तरे:
कवयित्री अस्मिता जोगदंड यांनी ‘लेक’ या कवितेत मुलीचे घरात असणे किती आनंददायी असते हे मांडले आहे. घरातील लेकीच्या असण्याचे महत्त्व सांगताना त्या म्हणतात; माझ्यावर सारे जग नाराज झाले तरी चालेल, मी त्याची काळजी करणार नाही. मात्र माझी मुलगी, चिमुकल्या पाकळीसारखी लेक कधीही रुसू नये. लेकीची माया प्रस्तुत काव्यपंक्तीतून दिसून येते.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
खालील शब्दांना समानार्थी शब्द लिहा.

1. लेक
2. झाड
3. घर
4. आस
5. ऊर
6. जग

उत्तर:

1. मुलगी
2. तरू, वृक्ष
3. सदन, गृह
4. इच्छा
5. हृदय
6. विश्व

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. लेक
2. हाड
3. आस
4. चिमणी
5. पाकळ्या

उत्तर:

1. लेक
2. हाडे
3. आस
4. चिमण्या
5. पाकळी

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे लिंग बदला.
1. लेक
2. चिमणी
उत्तरः
1. लेक
2. चिमणा

विलोमपद

व्याख्या: असे वाक्य जे उलटे वाचले तरी तसेच असते, असे वाक्य म्हणजे ‘विलोमपद’ होय.
उदा. :
1. टेप आणा आपटे
2. ती होडी जाडी होती.

लेक Summary in Marathi

काव्य परिचयः

कवयित्री अस्मिता जोगदंड यांनी ‘लेक’ या आपल्या कवितेतून लेकीच्या निरागसपणाचे सुंदर वर्णन केले आहे. लेकीची विविध रूपे सांगतानाच तिच्या अस्तित्वाने सगळे घर हसरे, प्रसन्न व बोलके होत असल्याचे कवयित्री सांगतात. जिच्या हसण्या-रूसण्याने घरात घरपण रहाते अशा लेकीचे सुयोग्य वर्णन म्हणजे प्रस्तुत कविता होय.

Poetess Asmita Jogdand has beautifully narrated the innocence of a daughter through her poem ‘Lek’. A daughter’s presence makes a home happy, cheerful and full of life. Her existence has different shades. Daughter’s smile as well as anger, her presence make home sweet home. This poem has very aptly narrated how a daughter brings happiness to a home and how the entire house withers with her slightest of the sorrows.

कवितेचा भावार्थ:

मुलीच्या निरागसपणाचे, तिच्या घरात असण्याचे महत्त्व नमूद करताना कवयित्री म्हणतात, लेक म्हणजे जणू लाल रत्नाचा खडा, लेक म्हणजे कायम जवळ राहणारे हिरवे गोंदण, लेक म्हणजे झाडाला नुकतीच फुटलेली पालवी तर लेक म्हणजे साऱ्या घरासाठी झिजणारी, घराला सुगंधित करणारी चंदनस्वरूप सदस्य होय. लेक मनात सतत नांदत असते, तिच्या अस्तित्वाने सगळी चिंता दूर होते. लेक घरात असली की रोज समई तेवत असल्याचा भास होतो.

तिच्या असण्याने घर प्रकाशमान होते. लेक घरात नसली की मात्र तिची ओढ लागते. वेळ जागीच थांबल्याचा भास होतो, मन उदास होते. सतत चिमणीसारखी चिवचिवणारी, बोलकी लेक सगळ्या घरात हास्य पसरवते. मात्र तिच्यावर थोडे रागावताच ती रूसून बसते. सारे जग नाराज झाले तरी त्याची पर्वा करावीशी वाटत नाही. मात्र नाजूक पाकळीसारखी लेक आपल्यावर कधीच रूसू नये, असे वाटते. फक्त लेकीलाच निसर्गाची भाषा कळते. ज्याप्रमाणे काळ्या, अंधाऱ्या रात्रीला सकाळची आशा लागते, त्याप्रमाणे लेक जीवन प्रकाशमान करते.

शब्दार्थ:

1. लेक – मुलगी – daughter
2. पालवी – झाडाची नुकतीच उमललेली कोवळी पाने – fresh foliage
3. तांबडं – लाल – red
4. गोंदण – गोंदलेले चित्र – Tattoo
5. काळजी – चिंता – care, worry
6. उदास – हताश, खिन्न – depressed, cheerless
7. बोलका – भरपूर बोलणारा – talkative
8. जग – विश्व – world
9. आशा – उमेद – hope
10. उर – हृदय – heart
11. आस – इच्छा – desire
12. कुंदन – किमती खडा – precious stone, gem
13. उदासीनता – खिन्नता – sadness
14. हर्ष – आनंद – happiness
15. प्रशंसा – स्तुती – praise
16. संमती – परवानगी – consent
17. मौन – शांतता – silence
18. मस्तक – डोके – head

वाक्प्रचार:

1. आस असणे – एखाद्या गोष्टीची तीव्र इच्छा होणे
2. रुसून बसणे – रागावणे
3. पर्वा न करणे – काळजी न करणे
4. काळजी मिटणे – चिंता दूर होणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 8 हम चलते सीना तान के Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 8 हम चलते सीना तान के

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 8 हम चलते सीना तान के Textbook Questions and Answers

विचार मंथन

‘हम सब एक हैं।’ इस विषय पर एक अनुच्छेद लिखिए।
Answer:
भारत एक लोकतांत्रिक देश है। जहाँ विभिन्न धर्मों को मानने वाले लोग एक साथ रहते हैं। उनकी भाषाएँ अलग हैं। उनका रंग भी अलग-अलग हैं। वे अलग-अलग प्रदेश में रहते भी हैं। फिर भी हम एक हैं। हमारी संस्कृति एक है। अनेकता में एकता ही इस हिंदुस्तान की विशेषता है। हमारे पर्व-त्योहार हमें मिलकर रहना सिखाते हैं। यहाँ की प्रकृति भी हमें एकता का संदेश देती है। एकता में शक्ति होती है। जिस प्रकार एक फूल कितना भी सुंदर हो, वह एक गुलदस्ते का मुकाबला नहीं कर सकता है।

विविध रंगों के फूल जब एक साथ मिल जाते हैं, तो वे गुलदस्ते बन जाते हैं। ठीक हमारा देश भी अनेक धर्मों, जातियों, वर्गों, भाषाओं एवं प्रदेशों से मिलकर एक खूबसूरत देश बनता है। जिसका एक राष्ट्रगान है। एक राष्ट्रगीत है जिसमें हमारी एकता की महिमा का गान है। अत: अनेक होते हुए भी हम सब भारतमाता के बेटे हैं और हम सब एक हैं।

अध्ययन कौशल

अब तक पड़े हुए मुहावरों-कहावतों का वर्ण क्रमानुसार संग्रह बनाइए और चर्चा कीजिए।
Answer:
(छात्र चर्चा स्वयं करेंगे।)

• अनाप-शनाप बोलना।
• आँखें खुली की खुली रहना।
• कमर कसना।
• करवटें बदलना।
• खाट पकड़ना।
• खून पसीना एक करना।
• गला फाड़कर रोना।
• ठान लेना।
• दरार पड़ना।
• तारीफ के पुल बाँधना।
• दूध का दूध
• मात देना।
• पानी का पानी करना।
• मुँह लटकाना।
• सिर आँखों पर रखना।
• सीना तान कर चलना।
• हथियार डालना।

जरा सोचो….. लिखो

‘यदि तुम सैनिक होते तो… ‘ विषय पर एक अनुच्छेद लिखिए। (अनुच्छेद-लेखन)
Answer:
यदि मैं सैनिक होता तो मैं अपने देश के गौरव और स्वाभिमान की रक्षा के लिए सदैव तत्पर रहता। मैं अपने देश के अस्तित्व को कभी मिटने नहीं देता। आज कल पड़ोसी देश से आतंकवाद की घटनाएँ दिन-प्रतिदिन बढ़ती जा रही हैं। अनायास ही सैनिक मौत के घाट पर उतारे जा रहे हैं। ऐसे में यदि मैं सैनिक होता तो वही करता जो हमारे वीर सैनिक कर रहे हैं। अपना सिर कटा देते हैं, किंतु देश की आन-बान-शान को बनाए रखते हैं। आतंकवादियों के मंसुबे को कभी कामयाब नहीं होने देते हैं। मैं भी इसी प्रकार देश की सेवा करता। देश के सैनिकों का मनोबल बनाए रखने के लिए सर्जिकल स्ट्राइक करके आतंकवाद का समूल नाश करने का प्रयास करता।

पसंदीदा विषय पर चार पंक्तियों की कविता लिखिए। (कविता-लेखन)
Answer:

सुनो तो जरा:

किसी शहीद और उसके परिवार के बारे में सुनो : मुद्दे – जन्म, तिथी, गाँव, शिक्षा, घटना

मेरी कलम से:

शालेय प्रतिज्ञा का श्रुतलेखन करो और प्रतिज्ञा के मूल्यों का अपने व्यवहारों से सत्यापन करो।

निम्न पंक्तियों का अर्थ लिखिए।

Question 1.
हिंदुस्तान ………… तान के।
Answer:
प्रस्तुत पंक्ति का अर्थ यह है कि हम सब भारतमाता के बेटे हैं। हम गर्व से चलते हैं। हम भारत की मिट्टी में खेलकर-खाकर बड़े हुए हैं। भारतमाता ने हमें ममता और समता से पाला है उनके इस एहसान का हमें कर्ज चुकाना है।

Question 2.
जो वीरत्व …………………….” तान के।
Answer:
प्रस्तुत पंक्ति का अर्थ यह है कि हम भारत के सैनिक युद्धभूमि में अपनी वीरता और विवेक दुश्मनों को दिखा देंगे। उसकी गाथा का देश के गाँव, नगर और घर-घर में गुणगान करेंगे। देशवासियों के अनगिनत कंठों से हमारे पराक्रम की गाथा सुनाई देगी। हम भारतमाता के बेटे गर्व से प्रगति पथ पर चलते हैं।

Question 3.
इस कविता का केंद्रीय भाव अपने शब्दों में स्पष्ट कीजिए।
Answer:
प्रस्तुत कविता का मुख्य भाव यह है कि हम सब भारतमाता के बेटे हैं। भले ही हमारा धर्म, जाति, वर्ण, भाषा और प्रदेश अलग-अलग है। किंतु हम सभी भारत के सैनिक पहले हिंदुस्तानी हैं। हम अपने देश को और उसके निशान को मिटने नहीं देंगे। युद्ध में दुश्मनों को अपनी वीरता दिखाएँगे।

Question 4.
अपने देश के राष्ट्रीय प्रतीकों के नाम बताइए।
Answer:
हमारे देश के राष्ट्रीय प्रतीक निम्नलिखित हैं –

(१) राष्ट्रीय ध्वज – तिरंगा
(२) राष्ट्रीय पशु – बाघ
(३) राष्ट्रीय पक्षी – मोर
(४) राष्ट्रीय फल – आम
(५) राष्ट्रीय फूल – कमल
(६) राष्ट्रीय खेल – हॉकी
(७) राष्ट्रीय पर्व – गणतंत्र दिवस (२६ जनवरी)
– स्वतंत्रता दिवस (१५ अगस्त)
– गाँधी जयंती (२ अक्टूबर)
(८) राष्ट्रीय गीत – वंदे मातरम्
(९) राष्ट्रगान – जन-गण-मन
(१०) राष्ट्रीय ध्येय वाक्य – सत्यमेव जयते।

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए।

1. पर्वत
2. मरुस्थल
3. शीश
4. श्रम
5. कर्ज
6. नगर
7. सैनिक
8. वीरत्व

Answer:

1. गिरि
2. रेगिस्तान
3. सिर
4. परिश्रम
5. ऋण
6. शहर
7. सिपाही
8. वीरता

खोजबीन

Answer:

सदैव ध्यान में रखो

मानव सेवा ही सच्ची सेवा है।

भाषा की ओर

अर्थ के आधार पर वाक्य पढ़ो, समझो और उचित स्थान पर लिखो:

Answer:
पहले वाक्य में क्रिया के करने या होने की सामान्य सूचना मिलती है ।
अतः यह वाक्य विधानार्थक वाक्य है ।

दूसरे वाक्य में आने का अभाव सूचित होता है क्योंकि इसमें नहीं का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह निषेधार्थक वाक्य है ।

तीसरे वाक्य में प्रश्न पूछने का बोध होता है । इसके लिए क्यों का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह प्रश्नार्थक वाक्य है ।

चौथे वाक्य में आदेश दिया है । इसके लिए चलो शब्द का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह आज्ञार्थक वाक्य है ।

पाँचवें वाक्य में विस्मय-आश्चर्य का भाव प्रकट हुआ है । इसके लिए वाह शब्द का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह विस्मयार्थक वाक्य है ।

छठे वाक्य में संदेह या संभावना व्यक्त की गई है । इसके लिए होगा शब्द का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह संभावनार्थक वाक्य है।

सातवें वाक्य में इच्छा या आशीर्वाद व्यक्त किया गया है । इसके लिए खूब पढ़ो, खूब बढ़ो का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह इच्छार्थक वाक्य है ।

आठवें वाक्य में एक क्रिया का दूसरी क्रिया पर निर्भर होने का बोध होता है । इसके लिए यदि, तो शब्दों का प्रयोग हुआ है ।
अतः यह संकेतार्थक वाक्य है।

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 8 हम चलते सीना तान के Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के एक शब्द में उत्तर लिखिए।

Question 1.
हम सब किसके बेटे हैं?
Answer:
भारतमाता

Question 2.
हम किसकी मिट्टी में खेले-खाए हैं?
Answer:
हिंदुस्तान

Question 3.
भारतमाता की पूजा में हमने किसके फूल चढ़ाए हैं?
Answer:
श्रम

Question 4.
हम किसके निशान को गिरने नहीं देंगे?
Answer:
देश

Question 5.
हम सैनिक वीरत्व और विवेक किसमें दिखलाएँगे?
Answer:
समर

निम्नलिखित शब्दों में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

(रजकण, भारतमाता, हिंदुस्तान, अगणित, सदियों)

Question 1.
फौजी वर्दी में हम सबसे पहले ……………..” के।
Answer:
हिंदुस्तान

Question 2.
…………….’ के बेटे हम चलते सीना तान के। कर्ज चुकाने हैं
Answer:
भारतमाता

Question 3.
हमको उन …………….. के एहसान के।
Answer:
रजकण

Question 4.
जिसकी पूजा में ………….. से श्रम के फूल चढ़ाए हैं।
Answer:
सदियों

Question 5.
जिसकी रक्षा में पुरुखों ने ………………… शीश कटाए हैं।
Answer:
अगणित

निम्नलिखित वाक्य सही है या गलत लिखिए।

Question 1.
हिंदुस्तान में अलग-अलग धर्मों के लोग रहते हैं।
Answer:
सही

Question 2.
भारत में एक भाषा बोली जाती है।
Answer:
गलत

Question 3.
भारतमाता हमें ममता और समता से पालती है।
Answer:
सही

Question 4.
भारतमाता की रक्षा में अनेक शीश कट गए।
Answer:
सही

Question 5.
हम भारतमाता के गौरव के रखवाले हैं।
Answer:
सही

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

Question 1.
हमें किसका कर्ज चुकाना है और क्यों?
Answer:
हमें भारतमाता के एहसान का कर्ज चुकाना है; क्योंकि हम इस पवित्र मिट्टी में खेलकर बड़े हुए हैं।

Question 2.
भारतमाता की पूजा में हमने किसके फूल चढ़ाए हैं?
Answer:
भारतमाता की पूजा में हमने श्रम के फूल चढ़ाए हैं।

Question 3.
युद्ध में सैनिक क्या करेंगे?
Answer:
युद्ध में सैनिक अपनी विवेक और वीरता दिखलाएंगे। व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।

1. धर्म
2. विवेक

Answer:

1. अधर्म
2. अविवेक

निम्नलिखित शब्दों के तीन-तीन पर्यायवाची शब्द लिखिए।

1. बन
2. सागर
3. घर

Answer:

1. अरण्य, कानन, जंगल
2. सिंधु, समुद्र, जलधि
3. आवास, सदन, गृह

निम्नलिखित वाक्यों के अर्थ के आधार पर उनके भेद का नाम लिखिए। :

1. बच्चे हँसते-हँसते खेल रहे थे। ।
2. माला घर नहीं जाएगी।
3. इसे हिमालय क्यों कहते हैं?
4. सदैव सत्य के पथ पर चलो।
5. वाह! क्या बनावट है ताजमहल की!
6. कश्मीर का सौंदर्य देखकर तुम्हें आश्चर्य होगा।
7. खूब पढ़ो, खूब बढ़ो।
8. यदि बिजली आएगी, तो रोशनी होगी।

Answer:

1. विधानार्थक वाक्य
2. निषेधार्थक वाक्य
3. प्रश्नार्थक वाक्य
4. आज्ञार्थक वाक्य
5. विस्मयार्थक वाक्य
6. संभावनार्थक वाक्य
7. इच्छार्थक वाक्य
8. संकेतार्थक वाक्य

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 7.3 आम्ही जाहिरात वाचतो Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 7.3 आम्ही जाहिरात वाचतो

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7.3 आम्ही जाहिरात वाचतो Textbook Questions and Answers

1. वरील जाहिरातीच्या आधारे खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
ही जाहिरात कशासंदर्भात आहे?
उत्तर:
ही जाहिरात पुस्तकांच्या भव्य प्रदर्शनाबाबत आहे.

प्रश्न 2.
कोणत्या कालावधीमध्ये पुस्तक प्रदर्शन भरवण्यात येणार आहे?
उत्तरः
15 ते 20 ऑक्टोबर 2017 या कालावधीमध्ये पुस्तक प्रदर्शन भरवण्यात येणार आहे.

प्रश्न 3.
पुस्तक प्रदर्शनाची ठळक वैशिष्टे सांगा?
उत्तरः
पुस्तक प्रदर्शनाची वैशिष्ट्ये पुढील प्रमाणे:

1. छोट्यांसाठी व मोठ्यांसाठी स्वतंत्र दालन
2. नामवंत साहित्यिकांची पुस्तके
3. विविध विषयांवरील पुस्तके
4. मुलांसाठी आवडत्या गोष्टींची, प्रयोगांची, कोड्यांची आणि कृतींची पुस्तके.
5. सायंकाळी 7 ते 8 या वेळेत नामवंत साहित्यिक आपल्या भेटीला व प्रत्यक्ष वार्तालाप करण्याची संधी

प्रश्न 4.
प्रदर्शन कोठे भरणार आहे?
उत्तर:
प्रदर्शन शारदा विदयालयाच्या सभागृहात भरणार आहे.

प्रश्न 5.
खरेदीवर किती रुपयांची सवलत मिळणार आहे?
उत्तरः
पुस्तक खरेदीवर 20% सवलत मिळणार आहे.

प्रश्न 6.
पुस्तक प्रदर्शनात तुम्ही कोणत्या प्रकारची पुस्तके खरेदी कराल ते लिहा?
उत्तर:
पुस्तक प्रदर्शनात गोष्टींची पुस्तके, प्रयोगांची, कोड्यांची आणि कृतींची पुस्तके खरेदी करू शकतील.

2. ओळखा पाहू!

प्रश्न 1.

1. हात आहेत; पण हालवत नाही. [ ]
2. पाय आहेत; पण चालत नाही. [ ]
3. दात आहेत; पण चावत नाही. [ ]
4. नाक आहे; पण श्वास घेत नाही. [ ]
5. केस आहेत; पण कधी विंचरत नाही. [ ]

उत्तरः

1. खुर्ची
2. टेबल
3. कंगवा
4. सुई
5. ब्रश

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7.3 आम्ही जाहिरात वाचतो Important Additional Questions and Answers

वरील जाहिरातीच्या आधारे खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
ही जाहिरात कशा संदर्भात आहे?
उत्तर:
ही जाहिरात ‘गुडविल व्यायामशाळेच्या’ संदर्भात आहे.

प्रश्न 2.
या व्यायामशाळेसाठी केव्हापासून प्रवेश सुरू होणार आहेत?
उत्तर :
या व्यायामशाळेसाठी 10 मे पासून प्रवेश सुरू होणार आहेत.

प्रश्न 3.
या व्यायामशाळेची वैशिष्ट्ये कोणती आहेत?
उत्तर:
या व्यायाम शाळेची वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे:

• तज्ज्ञ प्रशिक्षक
• माफक फी
• लहान मुले व वृद्धांना विशेष सवलत
• मोफत पार्किंगची सोय
• अत्याधुनिक व्यायामाची साधने

प्रश्न 4.
पहिल्या शंभर सभासदांना किती टक्के विशेष सवलत मिळणार आहे?
उत्तरः
पहिल्या शंभर सभासदांना 10 टक्के विशेष सवलत मिळणार आहे.

प्रश्न 5.
या व्यायामशाळेची वेळ काय आहे?
उत्तर:
या व्यायामशाळेची वेळ सकाळी 6 ते 10 व संध्याकाळी 6 ते 10 ही आहे.

प्रश्न 6.
‘गुडविल’ व्यायाम शाळेत येऊन कशावर नियंत्रण आणायचे आहे?
उत्तर :
‘गुडविल’ व्यायाम शाळेत येऊन चरबीवर नियंत्रण आणायचे आहे.

शब्दार्थ :

1. दालन – मोठी खोली, सदनिका (apartment)
2. नामवंत – नावाजलेले (famous by name)
3. वार्तालाप – संवाद (conversation)
4. नियंत्रण – संयमन, ताब्यात ठेवणे (control)
5. सुडौल – बांधेसुद (shapely)
6. तज्ज्ञ – निष्णात (expert)

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 5 बंदर का धंधा Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 5 बंदर का धंधा

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 5 बंदर का धंधा Additional Important Questions and Answers

सही शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

(कुरसी-मेज़, बूटी, जंगल, छू-मंतर, बुखार)

Question 1.
बंदर जड़ी-बूटियाँ ………. से लाता था।
Answer:
जंगल

Question 2.
बंदर ने पेड़ के नीचे …….. डाला।
Answer:
कुरसी-मेज़

Question 3.
पीपल की जड़ व तुलसी के पत्ते पानी में उबालकर पीने से खाँसी …………. हो जाती है।
Answer:
छू-मंतर

Question 4.
लोमड़ी सुंदर बनने की ……. चाहती थी।
Answer:
बूटी

Question 5.
बिल्ली को एक सौ चार ……आया था।
Answer:
बुखार

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

Question 1.
भालू को क्या हो गया था?
Answer:
भालू को खाँसी और जुकाम हो गया था।

Question 2.
बिल्ली कहाँ जाना चाहती थी?
Answer:
बिल्ली शिकार पर जाना चाहती थी।

Question 3.
डॉ. बंदर ने बिल्ली को कौन-सा रस पीने के लिए कहा?
Answer:
डॉ. बंदर ने बिल्ली को गिलोय का रस पीने के लिए कहा।

Question 4.
लोमड़ी कैसी दिखना चाहती थी?
Answer:
लोमड़ी सबसे सुंदर दिखना चाहती थी।

Question 5.
घी कुँवार दो बार लगाने से लोमड़ी का चेहरा किसके समान चमकेगा?
Answer:
घी कुँवार दो बार लगाने से लोमड़ी का चेहरा कुंदन (सोने) के समान चमकेगा।

Question 6.
बंदर अभी मौज़ क्यों मनाने लगा था?
Answer:
बंदर अभी मौज़ इसलिए मनाने लगा था क्योंकि डॉक्टर बनने के बाद उसका धंधा चलने लगा था।

कविता में आए शब्द युग्मों को चुनकर लिखिए।

1. टूटा
2. कुरसी
3. सुबह
4. चिकना
5. अच्छी
6. जड़ी

Answer:

1. फूटा
2. मेज़
3. शाम
4. सुंदर
5. अच्छी
6. बूटियाँ

कविता में आए लयात्मक शब्द चनकर लिखिए।

1. जुकाम
2. बुखार
3. पीना
4. बनाओ
5. लगाओ
6. मनाता

Answer:

1. थाम
2. उतार
3. डीना, मीना, ईना
4. लाओ
5. दे जाओ
6. लाता

कविता के आधार पर उचित जोड़ियाँ मिलाइए।

Answer:
१ – ख
२ – ग
३ – घ
४ – क

निम्नलिखित पंक्तियों को कविता के आधार पर पूर्ण कीजिए।

Question 1.
झट बंदर ने पेड़ के नीचे,
………………………..ला डाला।
Answer:
कुरसी-मेज

Question 2.
…………………..”पर कैसे जाऊँ,
जल्दी इसे उतार।
Answer:
मैं शिकार

Question 3.
कल से ही तुम …………..
ईना, मीना, डीना।
Answer:
डांस करोगी

Question 4.
चमकेगा कुंदन-सा चेहरा,
…………जाओ।
Answer:
फीस मुझे दे

Question 5.
……………….” जड़ी-बूटियाँ,
जंगल से वह लाता।
Answer:
अच्छी-अच्छी

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों का बहुवचन लिखिए।

1. पत्ता
2. कुरसी
3. बिल्ली
4. बूटी
5. मेज़
6. एक

Answer:

1. पत्ते
2. कुरसियाँ
3. बिल्लियाँ
4. बूटियाँ
5. मेजें
6. अनेक

निम्नलिखित शब्दों के समान अर्थवाले शब्द लिखिए।

1. हाथ
2. जड़
3. बंदर
4. जंगल
5. सुबह
6. शाम

Answer:

1. हस्त, कर
2. मूल
3. कपि, मर्कट
4. वन, कानन
5. प्रातः, भोर
6. संध्या

लेखन विभाग

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर संक्षेप में लिखिए।

Question 1.
जड़ी-बूटियों के उपयोग से क्या-क्या लाभ होते हैं?
Answer:
जड़ी-बूटियों के उपयोग से निम्नलिखित लाभ होते हैं

1. सर्दी, पेट दर्द, बुखार जैसी बीमारियों में संबंधित जड़ी बूटियाँ उबालकर या पानी में पीने से ये बीमारियाँ तुरंत दूर होती हैं।
2. संजीवनी बूटी का प्रयोग करने से पेट के रोग दूर होते हैं
3. तथा मनुष्य की लंबाई बढ़ाने में भी यह सहायक होती है।
4. पूदीने का सेवन करने से पेट दर्द में राहत मिलती है तथा मूर्छित व्यक्ति को उसके पत्तों को मसलकर सूंघाने से व्यक्ति की मूर्छा दूर हो जाती है।
5. गर्मी में बेल का शर्बत पीने से लू का खतरा नहीं होता व शरीर का तापमान योग्य रहता है।
6. मधुमेह में अश्वगंधा बूटी का सेवन अधिक फायदेमंद होता है।
7. अर्क मूल की छाल पानी में रखकर, पानी की बूंदें नेत्र में डालने से आँखों की लाली, दर्द व खुजली दूर होती है। इस प्रकार हमारी प्रकृति में ऐसी कई जड़ी-बूटियाँ हैं। जिनसे हमें कई लाभ होते हैं।

आकारिक मूल्यमापन

मौखिक कार्य
चर्चा करो:

1. कविता के प्रसंगों का नाटकीयकरण कराएँ।
2. घरेलू जड़ी-बूटी कौन-कौन-सी होती है? चर्चा करे।
3. विद्याथियों से कविता का साभिनय पाठ कराएँ।

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 7.2 आपली समस्या आपले उपाय Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 7.2 आपली समस्या आपले उपाय – १

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7.2 आपली समस्या आपले उपाय Textbook Questions and Answers

1. चित्र पाहा. संवाद वाचा.

• नीता : आजी हे बघ, नदीतलं पाणी दिसतच नाही.
• आजी : हो, नदीत जलपर्णी उगवली आहे.
• नीता : जलपर्णी म्हणजे काय गं आजी?
• आजी : पाण्यात उगवणारी वनस्पती.
• नीता : ती पाण्यात का उगवते?
• आजी : पाणी अशुद्ध, प्रदूषित झालं की उगवते.
• नीता : आजी, आपल्यामुळेच नदीचं पाणी प्रदूषित झालयं ना!
• आजी : हो, माणसांच्या वाईट सवयींमुळे नदीची हानी होत आहे. शहराच्या सांडपाण्यातून, रासायनिक खतांचा वापर केलेल्या शेत जमिनीतून झिरपणाऱ्या पाण्यातील किंवा कारखान्याच्या सांडपाण्यातील नायट्रोजन व फॉस्फरस ही द्रव्ये पाण्यात मिसळली की जलपर्णी वाढते. जलपर्णीची वाढ ही खऱ्या अर्थाने जलप्रदूषणाची निदर्शक आहे.
• नीता : अरेरे! आजी, आता या जलपर्णीचं काय करायचं?
• आजी : पाणी दूषित होणार नाही याची काळजी घ्यायची.

प्रश्न 1.
नदीचे पाणी कशामुळे प्रदूषित होते?
उत्तर:
शहाराच्या सांडपाण्यामुळे, रासायनिक खतांचा वापर केलेल्या शेतजमिनीतून झिरपणाऱ्या पाण्यामुळे, कारखान्यातील दूषित पाण्यामुळे नदीचे पाणी प्रदूषित होते.

प्रश्न 2.
नदीचे पाणी प्रदूषित होऊ नये, म्हणून काय उपाय करता येतील?
उत्तर:
नदीचे पाणी प्रदूषित होऊ नये म्हणून कारखान्यातील पाणी नदीत सोडू नये. तसेच शहरातील सांडपाणी’ नदीत सोडू नये.

प्रश्न 3.
जलपर्णी उगवल्याने पाण्यावर कोणता परिणाम होतो?
उत्तर:
जलपर्णी उगवल्याने पाणी अशुद्ध होते.

प्रश्न 4.
नदीमध्ये जलपर्णी होऊ नये, यासाठी काय करायला हवे, असे तुम्हांला वाटते?
उत्तर:
नदीमध्ये जलपर्णी होऊ नये यासाठी दूषित पाणी नदीमध्ये सोडू नये.

प्रश्न 5.
नदीतले पाणी का दिसत नव्हते?
उत्तर:
नदीतल्या पाण्यात जलपर्णी उगवल्यामुळे नदीचे पाणी दिसत नव्हते.

प्रश्न 6.
जलपर्णी म्हणजे काय?
उत्तर:
जलपर्णी म्हणजे पाण्यात उगवणारी वनस्पती.

शब्दार्थ:

1. सांडपाणी – मैला (sewage)

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 7.1 आजारी पडण्याचा प्रयोग Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 7.1 आजारी पडण्याचा प्रयोग

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7.1 आजारी पडण्याचा प्रयोग Textbook Questions and Answers

1. केव्हा ते लिहा.

प्रश्न अ.
पाठातील मुलाला घरच्यांच्या दुःखात सहभागी व्हावे, असे वाटू लागले.
उत्तर:
आई, दादा, बाबा, ताई आजारी पडले की त्यांना औषध म्हणून संत्री, मोसंबी, सफरचंद, खडीसाखर, बेदाणा, पेढे, गोड औषध मिळायचे. अशक्तपणा आला की शिराही रोज मिळायचा हे सर्व पदार्थ आजारी म्हणून सगळेजण खात असत, पण मुलाला त्या पदार्थांना हात लावायची परवानगी नसायची तेव्हा मुलाला घरच्यांच्या दुःखात सहभागी व्हावे असे वाटू लागले.

प्रश्न आ.
मुलाने डॉक्टरांकडून औषध आणायचेच, असे ठरवले.
उत्तर:
घरातील मंडळी आजारी असून चांगले पदार्थ खात असत पण मुलाच्या वाटणीला काहीच आजारपण येत नसे. त्यांचा स्वार्थीपणा पाहिला तेव्हा मुलाच्या मनात विचार आला की, आपणही आजारी पडून डॉक्टरांकडून औषध आणायचेच.

प्रश्न इ.
मुलाला धन्य धन्य झाल्यासारखे वाटले.
उत्तर:
जेव्हा मुलाला डॉक्टरांनी तपासले; त्याला इकडे, तिकडे, पालथे वळायला सांगितले; गळ्यातली नळी छातीवर लावली; जीभ बघितली; तेव्हा मुलाला धन्य धन्य झाल्यासारखे वाटले.

प्रश्न ई.
डॉक्टरांचे बोलणे ऐकून मुलाची निराशा झाली.
उत्तर:
“तुला काही झालं नाही. समजलं ना? ठणठणीत आहे तब्येत तुझी, तेव्हा औषध काही नाही. पळ जा घरी.” असे डॉक्टर म्हणाल्यावर मुलाची निराशा झाली.

2. आकृत्या पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आकृत्या पूर्ण करा.
(अ)

उत्तर:

(आ)

उत्तर:

3. खालील तक्ता पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
खालील तक्ता पूर्ण करा.
उत्तर:

आपण आजारी असताना काय करू शकतो?	आपण आजारी नसताना काय करू शकत नाही?
1.  आपण आजारी असताना घरातल्या कामात मदत करू शकत नाही.	1. घरातल्या कामात मदत करू शकतो.
2. शाळेत जाऊ शकत नाही, अभ्यास करू शकत नाही.	2. शाळेत जाऊ शकतो, अभ्यास करू शकतो.
3. बाहेरचे पदार्थ खाऊ शकत नाही.	3. बाहेरचे पदार्थ (योग्य काळजी घेऊन) खाऊ शकतो.

4. तुमच्या घरातील एखादी व्यक्ती आजारी पडल्यास तिला मदत म्हणून तुम्ही काय कराल, ते लिहा.

प्रश्न 1.
तुमच्या घरातील एखादी व्यक्ती आजारी पडल्यास तिला मदत म्हणून तुम्ही काय कराल, ते लिहा.
उत्तर:
आमच्या घरातील एखादी व्यक्ती आजारी पडली तर आम्ही खालील प्रमाणे मदत करू:

1. आजारी व्यक्तीला दवाखान्यात नेऊ.
2. डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार तिची योग्य अशी काळजी घेऊ.
3. तिला वेळेत औषधे देऊ.
4. तिला आजारपणात खाण्यास योग्य असे पौष्टिक’ अन्न देऊ.
5. तिला अधिकाधिक सोबत करण्याचा प्रयत्न करू.
6. तिचे मनोबल वाढवू.

चर्चा करा. सांगा.

पाठामध्ये दुखणेकरी हा शब्द आलेला आहे. दुखणेकरी म्हणजे सतत आजारी पडणारी व्यक्ती. खाली काही वाक्प्रचार व म्हणी दिलेले आहेत. शिक्षक व पालक यांच्याशी चर्चा करून त्यांचा अर्थ समजून घ्या. त्यांचा वाक्यांत उपयोग करा.

1. इतिश्री
2. छत्तीसचा आकडा
3. जमदग्नीचा अवतार
4. चोरावर मोर
5. लंकेची पार्वती
6. कळीचा नारद
7. घागरगडचा सुभेदार
8. उंटावरचा शहाणा
9. गळ्यातला ताईत

खेळूया शब्दांशी.

(अ) खालील शब्दांना मराठी भाषेतील पर्यायी शब्द लिहा.
(अ) डॉक्टर, (आ) ऑपरेशन, (इ) मेडिसीन, (ई) पेशंट

प्रश्न (अ).
खालील शब्दांना मराठी भाषेतील पर्यायी शब्द लिहा.
(अ) डॉक्टर
(आ) ऑपरेशन
(इ) मेडिसीन
(ई) पेशंट
उत्तर:
(अ) वैदय
(आ) शस्त्रक्रिया
(इ) औषधे
(ई) रुग्ण

(आ) ‘गुळगुळीत बिछाना’ त्याप्रमाणे खाली दिलेल्या चौकोनातील शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

प्रश्न 1.
‘गुळगुळीत बिछाना’ त्याप्रमाणे खाली दिलेल्या चौकोनातील शब्दांच्या जोड्या जुळवा.

उत्तर:

• टवटवीत – फूल
• बटबटीत – डोळे
• चमचमीत – भाजी
• ठणठणीत – आरोग्य
• मिळमिळीत – जेवण
• गुळगुळीत – दगड

(इ) खाली दिलेल्या चौकोनातील चित्रासंबंधी काही शब्द दिलेले आहेत, त्या शब्दांचा उपयोग करून वाक्ये तयार करा.

प्रश्न 1.
खाली दिलेल्या चौकोनातील चित्रासंबंधी काही शब्द दिलेले आहेत, त्या शब्दांचा उपयोग करून वाक्ये तयार करा.

उत्तर:

1. औषधांपासून – औषधांपासून रुग्णाला आराम मिळतो.
2. औषधांचा – आजारी माणसाने औषधांचा डोस वेळेत घ्यावा.
3. औषधांतून – औषधांतून पाणी मिसळून पिऊ नये.
4. औषधांनी – डॉक्टरांनी दिलेल्या औषधांनी मला आराम मिळाला.
5. औषधांच्या – औषधांच्या बाटलीवरील / पॅकेटवरील अंतिम तारीख नेहमी बघून घ्यावी.
6. औषधांवर – औषधांवरील किंमत बघूनच औषधांच्या दुकानात पैसे द्यावेत.
7. औषध – औषधे रुग्णांसाठी वरदान आहे.
8. औषधांना – औषधांना नेहमी योग्य तापमानात ठेवावे व योग्य प्रकारे बंद करून ठेवावे.

(ई) कंसात दिलेल्या वाक्प्रचारांच्या उपयोग करुन खालील वाक्ये पूर्ण करा.
(सुचेनासे होणे, सक्त मनाई असणे, फुशारकी मारणे, ठणठणीत असणे)
(अ) सुलेमान चाचा रोज सकाळी फिरायला जातात, त्यामुळे त्यांची तब्येत ……………………. .
(आ) ध्वनीक्षेपकाच्या आवाजामुळे घरात आजोबांना काही ………………………. .
(इ) जॉन आज शाळेत नवीन कंपास घेऊन आला होता. वर्गातील सर्व मुलांना दाखवत तो खूप …………………. होता.
(ई) तो रस्ता खासगी असल्यामुळे आपले वाहन तेथे नेण्याला ……………………. .

उपक्रम : मराठी भाषेत विनोदी लेखन करणाऱ्या लेखकांची व त्यांच्या साहित्याची शिक्षक, पालक यांच्या मदतीने यादी करा. विनोदी गोष्टी वाचा व वर्गात सांगा.

सारे हसूया.

• संजू : मोहन, हे बोटावर आकडे का लिहिलेस?
• मोहन : अरे माझी आजी म्हणते, “नुसत्या बोटावर आकडेमोड करता आली पाहिजे.”
• अजय : थंडी वाजते तेव्हा तू काय करतोस ?
• विजय : मी मेणबत्तीजवळ बसतो.
• अजय : आणि खूप थंडी वाजली तर?
• विजय : मेणबत्ती पेटवतो.

प्रश्न 1.
कंसात दिलेल्या वाक्प्रचारांच्या उपयोग करुन खालील वाक्ये पूर्ण करा.
(सुचेनासे होणे, सक्त मनाई असणे, फुशारकी मारणे, ठणठणीत असणे)
उत्तरः
(अ) सुलेमान चाचा रोज सकाळी फिरायला जातात, त्यामुळे त्यांची तब्येत ठणठणीत असते.
(आ) ध्वनीक्षेपकाच्या आवाजामुळे घरात आजोबांना काही सूचेनासे झाले.
(इ) जॉन आज शाळेत नवीन कंपास घेऊन आला होता. वर्गातील सर्व मुलांना दाखवत तो खूप फुशारकी मारत होता.
(ई) तो रस्ता खासगी असल्यामुळे आपले वाहन तेथे नेण्याला सक्त मनाई आहे.

संदेश तयार करूया.

1. दवाखाना वा दवाखान्याच्या परिसरात अनेक पाट्या असतात. त्या वाचा. त्यावरील मजकूर खालील रिकाम्या पाटीवर लिहा.

प्रश्न 1.
दवाखाना वा दवाखान्याच्या परिसरात अनेक पाट्या असतात. त्या वाचा. त्यावरील मजकूर खालील रिकाम्या पाटीवर लिहा.
उत्तरः

आपण समजून घेऊया

वरील अधोरेखित शब्द स्वतंत्र नाहीत. वर, बाहेर, पेक्षा हे शब्द अनुक्रमे टेबल, घरटे, विनया या शब्दांना जोडून आले आहेत, म्हणून ती शब्दयोगी अव्यये आहेत. आता, पूर्वी, नंतर, पर्यंत, आत, मागे, शिवाय हीदेखील शब्दयोगी अव्यये आहेत.

जेव्हा शब्दयोगी अव्यये नाम किंवा सर्वनाम यांना जोडून येतात, तेव्हा नामाच्या किंवा सर्वनामाच्या मूळ रूपात बदल होतो. अशा शब्दांना सामान्यरूप म्हणतात. उदा., शाळा-शाळेत, फाटक-फाटकात, रस्तारस्त्याला, मुले-मुलांना.
लक्षात ठेवा : शब्दयोगी अव्यय व क्रियाविशेषण अव्यय यांत फरक आहे.

खालील वाक्यांतील शब्दयोगी अव्यये अधोरेखित करा.

प्रश्न 1.
खालील वाक्यांतील शब्दयोगी अव्यये अधोरेखित करा.
उत्तरः

1. आमच्या शाळेसमोर वडाचे झाड आहे.
2. मुलांनी फुगेवाल्याभोवती गर्दी केली.
3. आमचा कुत्रा मला नेहमी मित्राप्रमाणे भासतो.
4. देशाला देण्यासाठी तुमच्याकडे दहा मिनिटे वेळ आहे का?

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 7.1 आजारी पडण्याचा प्रयोग Important Additional Questions and Answers

खालील वाक्यात रिकाम्या जागी योग्य शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. एखादेही साधे …………….. माझ्या वाटणीला येऊ नये काय?
2. ती मंडळी स्वत:च इतक्या वेळा …………………… पडत होती, की माझ्या वाटणीला कोणतेही ……………….. येत नव्हते.
3. हळूच मी खुर्चीवर बसलो आणि लोकांकडे ………………… बघू लागलो.
4. काही लोक ………………………. होते.
5. त्या …………………. खाटेवर’ झोपताना अशी काही मजा वाटली म्हणता?
6. डॉक्टरांनी जेव्हा पोटावर एकदम ……………. मारली, तेव्हा तर मला खूप …………………… आले.
7. मग क्षणात मनात एक ………………. विचार चमकून गेला.
8. त्यांच्या चेहऱ्याकडे ……………… बघू लागलो.
9. डॉक्टरांचे हे बोलणे ऐकून माझी फार …………….. .

उत्तर:

1. इंजेक्शन
2. आजारी, आजारपण
3. टकामका
4. कण्हत
5. गुळगुळीत
6. टिचकी, हसायलाच
7. धाडसी
8. उत्सुकतेने
9. निराशा

खालील वाक्ये कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.

प्रश्न 1.
“डॉक्टर मला बरं वाटत नाही हो, मलाही औषध हवं आहे.”
उत्तर:
मुलगा डॉक्टरांना म्हणाला.

प्रश्न 2.
“तुम्हांला ऑपरेशन करता येतं का हो डॉक्टर?”
उत्तर:
मुलगा डॉक्टरांना म्हणाला.

प्रश्न 3.
“अहाहा! ……………, आपल्यालाही स्वतंत्र बाटली मिळायची तर एकूण!”
उत्तर:
मुलगा स्वतःशीच म्हणाला,

प्रश्न 4.
“डॉक्टर इंजेक्शन क्या बरं का”
उत्तर:
मुलगा डॉक्टरांना म्हणाला.

प्रश्न 5.
“समजलं ना? ठणठणीत आहे तब्येत तुझी.”
उत्तर:
डॉक्टर मुलाला म्हणाले.

प्रश्न 6.
“असं काय हो? क्या ना मला एखादं औषध”
उत्तर:
मुलगा डॉक्टरांना म्हणाला,

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
मुलाला कशाची लाज वाटली?
उत्तरः
आपण एकदाही कधी दुखणेकरी नव्हतो, ही गोष्ट लक्षात आल्यावर मुलाला त्याची लाज वाटली.

प्रश्न 2.
घरातील सर्वजण आजारी पडल्यावर कोणती छान औषधे असायची?
उत्तर:
घरातील सर्वजण आजारी पडल्यावर, संत्री, मोसंबी. सफरचंद,खडीसाखर, बेदाणा, पेढे ही गोड औषधे असायची.

प्रश्न 3.
चार दिवस आजारी पडून अशक्तपणा आला म्हणजे कोणता पदार्थ व्हायचा?
उत्तर:
चार दिवस आजारी पडून अशक्तपणा आला म्हणजे शिरा रोज व्हायचा.

प्रश्न 4.
मुलाने मनाशी काय ठरवून टाकले?
उत्तर:
मुलाने मनाशी ठरवले की, आपण आजारी पडून डॉक्टरांकडून औषध आणायचेच.

प्रश्न 5.
मुलाने डॉक्टरांना काय सांगितले?
उत्तर:
मुलाने डॉक्टरांना सांगितले, “डॉक्टर इंजेक्शन या बरं का, ताईला आणि दादाला खूप झालीत आतापर्यंत आता मला पाहिजे. निदान एक तरी.”

खालील प्रश्नांची तीन ते चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
आपण एकदाही कधी आजारी पडलो नाही, ही गोष्ट मुलाच्या ध्यानात आल्यावर त्याच्या मनात कोणते विचार आले?
उत्तर:
आपण एकदाही कधी आजारी पडलो नाही ही गोष्ट मुलाच्या ध्यानात आल्यावर त्याला त्याची लाज वाटली, त्याच्या मनात आले की आपण एखाददुसऱ्या वेळी तरी आजारी पडायला पाहिजे होते. टायफॉइड, क्षय, न्युमोनिया असली मोठमोठी गोड दुखणी नाही, तर थंडीताप, खोकला, पडसे, पोटदुखी, डोकेदुखी यातले काहीही आपल्या वाटणीला आले नाही. तसेच स्वत:ची औषधाची बाटली, एखादे इंजेक्शनही आपल्या वाटणीला आले नाही.

प्रश्न 2.
आपण घरातील सर्वांबरोबर औषधे घ्यावीत व त्यांच्या दुःखात सहभागी व्हावे, असे मुलाच्या मनात का आले?
उत्तर:
आई, बाबा, दादा, ताई नेहमी आजारी पडायचे त्या सगळ्यांची औषधे मोठी छान असायची. संत्री, मोसंबी, सफरचंद, खडीसाखर, बेदाणा, पेढे, गोड औषधे यांचा सारखा मारा चाललेला असायचा, चार दिवस आजारी पडून अशक्तपणा आला म्हणजे शिराही रोज व्हायचा. हे सगळे पदार्थ ही मंडळी औषध म्हणून खात, पण मुलाला या सर्व पदार्थांना हात लावण्याचीही परवानगी नसायची म्हणून ही औषधे आपणही घ्यावीत व त्यांच्या दुःखात सहभागी व्हावे, असे मुलाच्या मनात आले.

प्रश्न 3.
मुलगा नेहमीप्रमाणे दवाखान्यात गेल्यावर तेथील लोकांचा त्याला हेवा’ का वाटला?
उत्तर:
मुलगा नेहमीप्रमाणे रोजच्या तीन-चार बाटल्या घेऊन दवाखान्यात गेला तेव्हा, दवाखान्यात खूप गर्दी होती. खूप गर्दी असल्यामुळे त्याला बरे वाटले कारण दवाखान्यात त्यामुळे जास्त वेळ बसायला मिळे. तो खुर्चीवर बसून लोकांकडे टकामका बघू लागला. काही लोक कण्हत होते. कुणी इंजेक्शन घेऊन बसले होते. आपल्या दंडावरील डागाकडे मोठ्या फुशारकीने पाहत होते या सगळ्या गोष्टी त्याच्या वाटेला कधीच आल्या नव्हत्या. म्हणून त्या सर्वांकडे बघून मुलाला त्यांचा हेवा वाटला.

पुढील उतारा वाचून सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 2.
रिकाम्या जागा भरा.

1. डॉक्टर ………….. या बरं का.
2. अगदी ……………… आवाजात मी डॉक्टरांना विचारले.
3. तुम्हांला ………………….. करता येतं का हो डॉक्टर?
4. बराय. आता असं कर, तू …………… खाली.

उत्तर:

1. इंजेक्शन
2. खासगी
3. ऑपरेशन
4. उतर

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
चौकट पूर्ण करा.

1. पोटावर टिचकी मारल्यावर [ ]
2. डॉक्टरांना विचारण्यासाठी केलेला आवाज [ ]

उत्तर:

1. हसू आले
2. खासगी (येथे अर्थ हळू)

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कोणाला इंजेक्शन खूप झाली आहेत असं मुलाला वाटतं?
उत्तर:
ताईला आणि दादाला खूप इंजेक्शन झाली आहेत असं मुलाला वाटतं.

प्रश्न 2.
डॉक्टरांनी ऑपरेशन केलं असतं तर मुलाने काय केलं असतं?
उत्तर:
डॉक्टरांनी ऑपरेशन केलं असतं तर मुलाने पळतपळत घरी जाऊन सगळ्यांना ऑपरेशन दाखवलं असतं.

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. खोली
2. नळी
3. टिचकी
4. डॉक्टर

उत्तर:

1. खोल्या
2. नळया
3. टिचक्या
4. डॉक्टर

खालील वाक्यांतील विरामचिन्हे ओळखा.

प्रश्न 1.
डॉक्टर म्हणाले, “हो का?”
उत्तर:
, – स्वल्पविराम, ” ” – दुहेरी अवतरण चिन्ह, ? – प्रश्नचिन्ह

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
आजारी पडण्याचे फायदे व तोटे तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
आजारी पडल्यामुळे शाळेला सुट्टी मिळते. आजूबाजूची मंडळी आपल्याला भेटायला येतात. येताना फळ किंवा नारळपाणी आणतात. सगळे लाडाने जवळ घेऊन चौकशी करतात व काळजी घेतात. सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे कुणीच काही काम सांगत नाही. पण फायदयांप्रमाणेच काही तोटेही होतात. ते म्हणजे आजारी असल्यामुळे जेवणाखाण्याची पथ्य पाळावी लागतात. खेळायला जाता येत नाही आणि सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे डॉक्टरचे इंजेक्शन आणि गोळ्या खाव्या लागतात. मग त्या भितीने आजारीच पडू नये असे वाटू लागते.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

1. दुखणेकरी
2. लाज
3. औषध
4. निराळी
5. ऐट
6. जीभ

उत्तर:

1. आजारी
2. शरम
3. दवा
4. वेगळी
5. रुबाब
6. जिव्हा

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

1. अशक्त
2. स्वार्थी
3. नाखुश
4. उत्सुकता

उत्तर:

1. सशक्त
2. निस्वार्थी
3. खुश
4. निरुत्सकता

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. औषध
2. नळी
3. पेढा
4. बाटली

उत्तर:

1. औषधे
2. नळ्या
3. पेढे
4. बाटल्या

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे लिंग बदला.

1. आई
2. ताई
3. डॉक्टर

उत्तर:

1. बाबा
2. दादा
3. डॉक्टरीणबाई

खालील वाक्ये शुद्ध स्वरूपात लिहा.

प्रश्न 1.
अगदी खासगि आवाजात मि डॉक्टरांना वीचारले.
उत्तरः
अगदी खासगी’ आवाजात मी डॉक्टरांना विचारले.

प्रश्न 2.
त्या गुळगूळीत खाटेवर झोपताना अशी काही मझा वाटली म्हणता!
उत्तरः
त्या गुळगुळीत खाटेवर झोपताना अशी काही मजा वाटली म्हणता!

लेखन विभाग

प्रश्न 1.
मराठी भाषेत विनोदी लेखन करणाऱ्या लेखकांची व त्यांच्या साहित्याची शिक्षक, पालक यांच्या मदतीने यादी करा. विनोदी गोष्टी वाचा व वर्गात सांगा.
उत्तरः

विनोदी लेखन करणारे लेखक	लेखकांचे साहित्य
द. मा. मिरासदार अरूण वि. देशपांडे अनिल अभ्यंकर शं. ना. नवरे सुजित जोशीअरुण सावळेकर विवेक गरुड पु. ल. देशपांडे	जावईबापूंच्या गोष्टी गजाभाऊ आनंदाचं झाड चोरावर मोर म्या बी शंकर हाय. सुरंगा म्हणतात मला एक अधिक उणे बटाट्याची चाळ

प्रश्न 2.
पाठामध्ये दुखणेकरी हा शब्द आलेला आहे. दुखणेकरी म्हणजे सतत आजारी पडणारी व्यक्ती. खाली काही वाक्प्रचार व म्हणी दिलेले आहेत. शिक्षण व पालक यांच्याशी चर्चा करुन त्यांच्या अर्थ समजून घ्या, त्यांचा वाक्यात उपयोग करा.
उत्तरः
1. इतिश्री – सांगता, शेवट.
महाभारताची कौरव पांडवांच्या युद्धानंतर इतिश्री झाली.

2. छत्तीसचा आकडा – शत्रुत्व, वैर असणे.
त्या दोन्ही गावांमध्ये गावच्या हद्दीवरून छत्तीसचा आकडा होता.

3. जमदग्नीचा अवतार – अतिशय रागीट स्वभाव.
भगवान शंकराने तांडव नृत्य करताना जमदग्नीचा अवतार घेतला होता.

4. चोरावर मोर – स्वार्थीपणा करणे.
दोन भावांच्या भांडणात तिसरा भाऊ चोरावर मोर होऊन सर्व संपत्तीचा हक्कदार झाला.

5. लंकेची पार्वती – खूप गरिबी येणे.
साक्षीच्या अंगावर कर्जाचा डोंगर उभा राहिल्यामुळे ती लंकेची पार्वती झाली.

6. कळीचा नारद – इकडच्या गोष्टी तिकडे सांगून भांडणे करणे.
आई व आजीच्या भांडणात तेजश्री कळीचा नारद बनून आपले काम साध्य करत असायची.

7. घागरगडचा सुभेदार – स्वत:ला शहाणा समजणे.
गावाच्या पंचायती समोर प्रभाकर घागरगडचा सुभेदार बनून वावरत असे.

8. उंटावरचा शहाणा – स्वत:बद्दल फाजील अभिमान असणे.
राम आपल्या वर्गात आपला रुबाब दाखवून शिक्षकांसमोर उंटावरच शहाणा बनून राहायचा.

9. गळ्यातला ताईत – खूप लाडके असणे.
नातवंडे आजी आजोबांच्या गळ्यातला ताईत असतात.

आजारी पडण्याचा प्रयोग Summary in Marathi

पाठ परिचय :

घरातील नेहमी कुणीतरी काही ना काही कारणांमुळे आजारी पडायचे; आपणही असे आजारी पडून आजारी माणसांचे पदार्थ खावे असे मुलाला वाटायचे म्हणून मुलगा डॉक्टरांकडे जातो. दवाखान्यातील आजारी माणसांचा मुलाला खूप हेवा वाटे. ‘तुला औषधाची गरज नाही’ हे डॉक्टरांचे बोलणे ऐकून शेवटी मुलाची निराशा होते. त्याचे आजारपणाबाबतचे असे विचार व दवाखान्यातील वागणे याचे मार्मिक व विनोदी वर्णन ‘आजारी पडण्याचा प्रयोग’ या आपल्या पाठात लेखक द. मा. मिरासदार यांनी केले आहे.

Someone or the other used to fall sick due to different reasons in the house described in this comic write up. The boy also wishes to fall sick and enjoy the food meant for sick people, so he goes to the doctor. He used to always envy sick people in the dispensary. Doctor tells him ‘You don’t need medicines’ and the boy is very disappointed. His thoughts about illness and his behaviour at dispensary have been narrated in the write up by writer D. M. Mirasdar in very comic and subtle language.

शब्दार्थ :

1. दुखणेकरी – आजारी – sick
2. लाज – शरम – shame
3. पडसे – सर्दी – a common cold
4. मालकीची – स्वत:च्या हक्काची – an owner
5. अशक्त – दुर्बल, कमजोर – weak
6. सक्त – कडक – strict
7. चिडणे – रागावणे – to get angry
8. टकमका – लोभयुक्त दृष्टीने – looking at
9. फुशारकी – ऐट, बढाई – bragging
10. ऐट – दिमाख – pomp
11. धन्य – कृतकृत्य झालेला – satisfied
12. धाडसी – साहसी – adventurous
13. विचार – कल्पना – idea
14. सूचना – काय करावे वा काय करू नये यासंबंधीची माहिती – suggestion
15. नाखूश – अप्रसन्न – displeased
16. उत्सुकता – कुतूहल – curiosity
17. निराश – खिन्न – disappointed
18. रडकुंडी – रडू कोसळण्याची अवस्था – astage of bursting into tears
19. टायफॉइड – हिवताप
20. क्षय – टीबी
21. न्यूमोनिया – अतिसर्दी
22. खाट – पलंग – (cot)
23. कण्हणे – विव्हळणे – (moaning)
24. निराशा – आशाभंग – (despair)
25. हेवा – मत्सर, द्वेष – (envy)
26. स्वार्थी – आपमतलबी, अप्पलपोटी – (selfish)
27. पौष्टिक – पोषणपूर्ण आहार – (Nutritive)
28. खाजगी – गुप्त, व्यक्तिगत – (private)
29. मजकूर – लिखित भाग – (text)
30. प्राधान्य – श्रेष्ठत्व, वरिष्ठत्वाप्रमाणे महत्त्व – (precedence, priority)

वाक्प्रचार :

1. निश्चय करणे – मनाशी पक्के ठरविणे
2. ध्यानात येणे – लक्षात येणे
3. लाज वाटणे – शरम वाटणे
4. सक्त मनाई असणे – बंदी असणे
5. ठरवून टाकणे – निश्चित करणे
6. धन्य धन्य वाटणे – कृतकृत्य होणे, समाधान वाटणे
7. विचार चमकणे – कल्पना सुचणे
8. निराशा येणे – आशाभंग होणे
9. हेवा वाटणे – मत्सर, असूया वाटणे
10. रडकुंडीला येणे – डोळ्यांत अश्रू येणे
11. फुशारकी मारणे – बढाई मारणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati अभ्‍यास – २ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions अभ्‍यास – २

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions अभ्‍यास – २ Textbook Questions and Answers

Question 1.
‘यातायात सप्ताह’ तथा ‘क्रीडा सप्ताह’ पर पोस्टर बनाइए और कक्षा में प्रदर्शनी लगाइए।
(सामग्री – चित्र, चार्ट पेपर, समाचार पत्र, पत्रिका की कतरने, उद्घोष आदि।)
Answer:
छात्र अपेक्षित कृति स्वयं करेंगे।

Question 2.
दिए गए शब्द कार्ड देखिए, पढ़िए और उनकी सहायता से सरल, मिश्र तथा संयुक्त वाक्य बनाकर कक्षा में सुनाइए।
(एक शब्द कार्ड का प्रयोग अनेक बार कर सकते हैं।)

Answer:
सरल वाक्य:
(१) भारत उत्तम देश है।
(२) यह उत्तम घर है।
(३) यह वही घर है।
(४) यह जी रहा है।

संयुक्त वाक्य:
सड़क की बाईं ओर घर है और दाई ओर कुऔं है।
भारत उत्तम देश है और यह राष्ट्रीय एकात्मता का उदाहरण हैं। कुएँ का पानी उत्तम है और वह सड़क के दाई ओर है।

मिश्र वाक्य:
जहाँ सड़क है, वहीं बाई ओर कुआँ है।
जहाँ पानी है, वही दाई ओर घर है।
भारत में राष्ट्रीय एकात्मता है क्योंकि यह उत्तम देश है।

Question 3.
‘रमेश पुस्तक पढ़ता है।’ इस वाक्य को सभी काल में परिवर्तित करके उसका भेद लिखिए।

Answer:
वर्तमानकाल:
(१) सामान्य वर्तमानकाल – रमेश पुस्तक पढ़ता है।
(२) अपूर्ण वर्तमानकाल – रमेश पुस्तक पढ़ रहा है।
(३) संदिग्ध वर्तमानकाल – रमेश पुस्तक पढ़ता होगा।

भूतकाल:
(१) सामान्य भूतकाल . रमेश ने पुस्तक पड़ा।
(२) पूर्ण भूतकाल – रमेश ने पुस्तक पढ़ा था।
(३) अपूर्ण भूतकाल – रमेश पुस्तक पढ़ रहा था।
(४) संदिग्ध भूतकाल – रमेश ने पुस्तक पढ़ा होगा।
(५) हेतुहेतुमद् भूतकाल – यदि रमेश पुस्तक पढ़ता तो पास हो जाता।

भविष्य काल:
(१) सामान्य भविष्यकाल – रमेश पुस्तक पढ़ेगा।
(२) संभाव्य भविष्यकाल – शायद रमेश पुस्तक पढ़ेगा।

Question 4.
अपने आसपास दिखाई देने वाले सांकेतिक चिह्नों के चित्र बनाओ और उन्हें नामांकित करो।
Answer:
छात्र स्वयं करेंगे।

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 2 बेटी युग Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 2 बेटी युग

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 2 बेटी युग Textbook Questions and Answers

जरा सोचो ….. लिखो

‘तुम्हें रुपयों से भरा बटुआ मिल जाए तो…’ इस विषय पर अपने विचार लिखिए। (कल्पनात्मक-लेखन)
Answer:
यदि मुझे रुपयों से भरा बटुआ मिल जाए तो सबसे पहले मैं यह जानना चाहूँगा कि वह बटुआ किसका है? यदि उस बटुए में उसके मालिक के बारे में कोई जानकारी मिल गई, तो मैं उस व्यक्ति को सूचित करूंगा। उसे विश्वास दिलाऊँगा कि आपका बटुआ मुझे मिला है और मैंने उसे संभाल कर रखा है। आप आकर अपनी अमानत ले जाइए। यदि बटुए में उसके मालिक के बारे में कोई जानकारी नहीं मिली, तो अपने विद्यालय के शिक्षकों को दूंगा। उनसे निवेदन करूंगा कि यह बटुआ मुझे मिला है आप इसके मालिक को इसे सुपुर्द करने की कृपा करें; क्योंकि जिसका बटुआ गायब हुआ होगा वह परेशान होगा।

स्वयं अध्ययन

Answer:
स्वयं: यदि स्त्री शिक्षित होगी, तो उसका जीवन स्तर अच्छा रहेगा। वह आत्मनिर्भर बनेगी। समाज में उसका सम्मान होगा। वह अपने देश और समाज के लिए अपना योगदान देने में समर्थ होगी। परिवार – यदि स्त्री शिक्षित होगी, तो वह अपने परिवार को भी शिक्षित बना सकती है। अपने परिवार को सही दिशा दिखा सकती है। अपने परिवार की आर्थिक मदद कर सकती है। सामाजिक कुरीतियों से बचा सकती है।
समाज – अक्सर देखा जाता है कि महिलाएँ तरह-तरह के अंधविश्वास एवं सामाजिक बुराइयों का शिकार हो जाती हैं। यदि स्त्री शिक्षित होगी, तो समाज में जागरूकता लाकर सामाजिक उत्थान कर सकती है। देश – यदि स्त्री शिक्षित होगी, तो देश में विकास की क्रांति आ सकती है। कहा जाता है कि देश पढ़ेगा तो देश आगे बढ़ेगा। शिक्षित स्वी देश में व्याप्त बुराइयों को दूर कर प्रगति पथ पर अग्रसर हो सकती है।

विचार मंथन

‘बेटी बचाओ, बेटी पढ़ाओ।’ विषय पर एक अनुच्छेद लिखिए। (अनुच्छेद-लेखन)
Answer:
हमारे देश में कालांतर से ही बेटा-बेटी में अंतर किया जाने लगा था। परिणाम यह हुआ कि लोग बेटी को विद्यालय ही नहीं भेजते थे। कुछ लोग उसे गर्भ में ही मार डालते थे। यह एक सामाजिक बुराई बन चुकी थी। इस बुराई को समाप्त करने के लिए प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी ने देश को एक नारा दिया। ‘बेटी बचाओ, बेटी पढ़ाओ।’ सरकार के प्रयास से लोगों में जारूकता आयी और सबने इस बात को स्वीकार किया कि हम बेटी को बचाएंगे और उसे पढ़ाएंगे भी। देश तभी आगे बढ़ेगा; जब बेटा-बेटी दोनों एक समान पढ़ेंगे। उनमें कोई भेद-भाव नहीं होगा। सर्वत्र समानता की लहर लहराएगी।

अध्ययन कौशल:

अपने विद्यालय के पाँचवीं से आठवीं तक कक्षाओं में पढ़ रहे छात्रों और छात्राओं की संख्या संयुक्त स्तंभालेख द्वारा दर्शाओ।

चर्चा करो:

‘लड़का – लड़की एक समान’ विषय पर चर्चा करो।

वाचन जगत से:

पुण्यश्लोक अहिल्याबाई होळकर के कार्य पढ़ो और प्रमुख मुद्दे बताओ।

सुनो तो जरा :

त्योहार मनाने के उद्देश्य की वैज्ञानिकता सुनो और सुनाओ।

कविता की पंक्तियाँ पूरी कीजिए।

Question 1.
बेटी युग में …………..
…………………………
…………………………गढेंगे।
Answer:
बेटी युग सम्मान पर्व है,
पुण्य पर्व है, ज्ञान पर्व है।
सब सबका सम्मान करें तो,
जन-जन का उत्थान पर्व है।

Question 2.
बेटी युग …………………..
…………………………….
………………………उत्थान पर्व है।
Answer:
बेटी युग में बेटा-बेटी,
सभी पढ़ेंगे, सभी बढ़ेंगे।
फौलादी ले नेक इरादे,
खुद अपना इतिहास गढ़ेंगे।

जानकारी लिखिए।

Question 1.
बेटी पर्व:
Answer:
भारत की संस्कृति उत्सव संस्कृति के रूप में जानी जाती है। यहाँ देवता ही नहीं प्रकृति की भी पूजा की जाती है। प्राचीन काल से यहाँ बेटियाँ लक्ष्मी, सरस्वती, सौता और सावित्री के रूप में पूजी जाती हैं। नवरात्र में तो कन्या पूजन का विशेष महत्त्व है। आधुनिक युग में इसमें कुछ कमी आई है जिसे शिक्षा द्वारा दूर करने के लिए सरकार प्रयास कर रही है। बेटी के जन्म पर उत्सव मनाकर, उसे पढ़ाकर हम बेटी पर्व मना सकते हैं और नए भारत के निर्माण में अपना योगदान दे सकते हैं।

Question 2.
शिक्षामय विश्व:
Answer:
‘शिक्षा’ शब्द संस्कृत भाषा के ‘शिक्ष्’ धातु से बना है जिसका अर्थ है – सिखना। मनुष्य जन्म से मृत्यु पर्यंत कुछन-कुछ सीखता रहता है। यह प्रक्रिया विश्वव्यापी है। दुनिया में कहीं भी जाएँ शिक्षा का महत्त्व सर्वोपरि है। कहा जाता है कि शिक्षा ही ऐसी वस्तु है; जिसे न तो चोर चुरा सकता है, न ही यह किसी को बाँटी जा सकती है, न ही राजा द्वारा छीनी जा सकती है और न ही भार लगने वाली है। इसे जितना खर्च किया जाए, उतनी ही बढ़ती है। इसके द्वारा दुनिया में प्रत्येक स्थान पर सम्मान प्राप्त किया जा सकता है। कहा गया है “स्वदेशे पूज्यते राजा, विद्वान सर्वत्र पूज्यते।”

Question 3.
‘लड़का-लड़की एक समान’ विषय पर आठ से दस वाक्य लिखिए।
Answer:
लड़का-लड़की आज के आधुनिक युग में एक समान हैं। जो कार्य एक लड़का करता है; उसे लड़की भी कर सकती है। आजकल लड़कियाँ सभी क्षेत्रों में लड़कों की बराबरी कर रही हैं। शिक्षा का क्षेत्र हो या उद्योग, राजनीति हो या प्रशासनिक कार्य लड़कियों ने दिखा दिया है कि वह लड़कों से कम नहीं हैं। आज लड़कियाँ पायलट बन कर हवाई जहाज उड़ा रही हैं। कल्पना चावला जैसी लड़कियाँ अंतरिक्ष की सैर कर रही हैं। यही नहीं वह राष्ट्रपति और प्रधानमंत्री बनकर देश का नेतृत्व कर रही हैं। आज की लड़की सबला बन गई है। आवश्यकता है कि उन्हें शिक्षा के द्वारा और सशक्त बनाया जाए।

भाषा की ओर

निम्नलिखित शब्दों के युग्म शब्द बताओ और वाक्यों में उचित शब्दयुग्म लिखो :

1. गाँव ……….
2. …. उधर
3. घूमना ………
4. धन ……….
5. …… पहचान
6. कूड़ा ………
7. ……….. फूल
8. घर …….

Answer:

1. गाँव
2. इधर
3. फिरना
4. दौलत
5. जान
6. करकट
7. फल
8. घर

Answer:
(१) धन – दौलत
(२) घूमना – फिरना
(३) घर – घर
(४) गाँव – गाँव
(५) फल – फूल
(६) कूड़ा – करकट
(७) जान – पहचान
(८) इधर – उधर

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 2 बेटी युग Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के एक शब्द में उत्तर लिखिए।

Question 1.
आज किसका युग है?
Answer:
बेटी का

Question 2.
किसकी कहानी सबको सुहानी लगती है?
Answer:
नानी की

Question 3.
अब कैसी जवानी दौड़ेगी?
Answer:
तरुण

Question 4.
सारे जग को कैसा करना है?
Answer:
शिक्षामय

Question 5.
सबके आँगन तक किसकी धारा पहुँचेगी?
Answer:
ज्ञानगंगा की

निम्नलिखित प्रश्नों के एक वाक्य में उत्तर लिखिए।

Question 1.
बेटी युग में कौन-कौन पढ़ेंगे?
Answer:
बेटी युग में बेटा-बेटी सभी पढ़ेंगे।

Question 2.
शिक्षा पूरी कब होगी?
Answer:
बेटा-बेटी जब दोनों शिक्षित होंगे, तब शिक्षा पूरी होगी।

Question 3.
अब कोई कैसा नहीं होगा?
Answer:
अब कोई अनपढ़ नहीं होगा।

Question 4.
बेटी युग किसका पर्व है?
Answer:
बेटी युग सम्मान, पुण्य और ज्ञान का पर्व है।

Question 5.
जन-जन का उत्थान पर्व कब होगा?
Answer:
जब सभी सबका सम्मान करेंगे, तब जन-जन का उत्थान पर्व होगा।

उचित जोड़ियाँ मिलाइए।

Answer:
१ – ग
२ – च
३ -घ
४ – ङ
५ – ख
६ – क

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए।

1. बेटा
2. बेटी
3. पर्व
4. अनपढ़
5. पुस्तक
6. कलम
7. समीक्षा
8. देश

Answer:

1. पुत्र
2. पुत्री
3. त्योहार
4. अशिक्षित
5. किताब
6. लेखनी
7. आलोचना
8. राष्ट्र

निम्नलिखित शब्दों के बहुवचन रूप लिखिए।

1. कहानी
2. इरादा
3. बढ़ेगा
4. पढ़ेगा
5. गढ़ेगा
6. बेटी
7. बेटा
8. चिड़िया

Answer:

1. कहानियाँ
2. इरादे
3. बढ़ेंगे
4. पढ़ेंगे
5. गढ़ेंगे
6. बेटियाँ
7. बेटे
8. चिड़ियाँ

निम्नलिखित शब्दों के विरुद्धार्थी शब्द लिखिए।

1. शिक्षा
2. आधी
3. जवानी
4. नई
5. शिक्षित
6. आना
7. तरुण

Answer:

1. अशिक्षा
2. पूरी
3. बुढ़ापा
4. पुरानी
5. अशिक्षित
6. जाना
7. वृद्ध

निम्नलिखित शब्दों के दो पर्यायवाची शब्द लिखिए।

1. पावन
2. हाथ
3. जग
4. गंगा
5. बेटा
6. बेटी
7. हवा
8. पावन

Answer:

1. पवित्र, शुचि, पुनीत
2. कर, हस्त, पाणि
3. संसार, विश्व, भव
4. सुरसरि, भागीरथी, देवनदी
5. सुत, आत्मज, नंदन
6. सुता, आत्मजा, पुत्री
7. मरुत्, वात, समीर
8. पवित्र, शुद्ध, पाक