Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है Textbook Questions and Answers

सूचना के अनुसार कृतियाँ करो:

विधानों को पढ़कर गलत विधानों को सही करके लिखो:

Question 1.
टिळक जी ने कहा है कि, वे यद्यपि शरीर से जवान है किंतु उत्साह में बूढ़े हैं।
Answer:
टिळक जी ने कहा है कि, वे यद्यपि शरीर से जवान है किंतु उत्साह में बूढ़े हैं – गलत
सही वाक्य: टिळक जी ने कहा है कि वे यद्यपि शरीर से बूढ़े हैं किंतु उत्साह में जवान हैं।

Question 2.
प्रांतीय सम्मेलन अंग्रेजों की देन है।
Answer:
प्रांतीय सम्मेलन अंग्रेजों की देन है – गलत
सही वाक्य: प्रांतीय सम्मेलन कांग्रेस की देन है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है

टिप्पणी लिखो:

Question 1.
लोकमान्य टिळक
होमरूल
Answer:
लोकमान्य तिलक: लोकमान्य तिलक भारतीय स्वतंत्रता आंदोलन के प्रमुख नेता थे। वे कांग्रेस के अध्यक्ष थे। उन्होंने भारत को आजाद कराने के लिए सभी भारतीयों को एकता में सूत्र में बाँधने के लिए भरसक कोशिश की थी। ‘स्वराज्य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है’ यह उनका प्रमुख नारा था। उन्होंने अंग्रेजों को भारत छोड़ने के लिए कहा था। उन्होंने पूर्ण स्वराज्य की माँग की थी।

होमरूल लीग: भारत को आजाद कराने के लिए तिलक जी ने भारत में ‘होमरूल लीग’ की स्थापना की थी। होमरूल लीग का एक ही उद्देश्य था, भारत को स्वतंत्र कराना। होमरूल के पीछे छिपी भावना अमर और अविनाशी थी। वह अहिस्ता-अहिस्ता अपना कार्य कर रही थी।

उत्तर लिखो:

Question 1.
लोकमान्य टिळक जी द्वारा दिया गया नारा:
Answer:
स्वराज्य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है।

कृति पूर्ण करो:

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 1
Answer:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 10

भाषा बिंद।

Question 1.
पाँच-पाँच सहायक और प्रेरणार्थक क्रियाओं का अपने स्वतंत्र वाक्यों में प्रयोग करो।
Answer:
सहायक क्रिया:

  1. चुकना : पिता जी अखबार पढ़ चुके हैं।
  2. लगना : माताजी खाना बनाने लगी।
  3. रहना : वे सिनेमा देख रहे हैं।
  4. सकना : वह अपना काम समय पर कर सका।
  5. चाहना : उसने अपना काम करना चाहा।

प्रेरणार्थक क्रियाः

  1. पढ़वाना: अध्यापक छात्रों से पाठ पढ़वाते हैं।
  2. लिखवाना : सीता अपने बच्चों से कविता लिखवाती है।
  3. करवाना : माँ ने घर का सारा काम अपने बच्चों से करवाया।
  4. खिलवाना : उसने हमें खाना खिलवाया।
  5. दिलवाना : राधा ने अपनी बीमार बहन को नर्स के द्वारा औषधि दिलवाई।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है

उपयोजित लेखन

अपने विद्यालय में आयोजित स्वच्छता अभियान का वृत्तांत लिखिए।
Answer:
दिनांक ३ अक्तूबर, २०१८, मुंबई : इस दिन नूतन विद्यालय मुंबई में स्वच्छता अभियान का आयोजन किया गया था। इस अवसर पर प्रमुख अतिथि के रूप में महात्मा गांधी भवन के संयोजक श्री. रामजी मल्होत्रा उपस्थित थे। विद्यालय की विद्यार्थी प्रमुख कुमारी अंजलि ने पुष्पगुच्छ देकर मुख्य अतिथि महोदय जी का स्वागत किया। स्कूल प्राचार्या श्रीमती लता जी ने स्वच्छता अभियान के अवसर पर सभी छात्राओं को बधाई दी। अतिथि महोदय जी ने भी अपने वक्तव्य में स्वच्छता अभियान का महत्त्व बताया।

उन्होंने गांधीजी अपने जीवन में स्वच्छता को बहुत महत्त्व देते थे और सभी को स्वच्छ रहने के लिए प्रेरित करते थे, इस तथ्य से सभी को अवगत कराया। इसके उपरांत कक्षा सातवीं से लेकर कक्षा दसवीं तक के सभी छात्रों ने विद्यालय के आस-पास का परिसर स्वच्छ करने हेतु अपने अपने हाथों में बुहारी, झाडू आदि वस्तुएँ लेकर अपने कार्य को आरंभ किया। स्वच्छता अभियान में सभी शिक्षकों ने भी हिस्सा लिया। सभी ने मिलकर विद्यालय के आस-पास पड़ा हुआ कूड़ा-कचरा ही साफ नहीं किया. बल्कि लोगों को स्वच्छता के महत्व के बारे में अवगत भी कराया। इस तरह दोपहर के १२ बजे स्वच्छता अभियान का समापन हुआ।

स्वयं अध्ययन

पाठ में प्रयुक्त उद्धरण, सुवचन, मुहावरे, कहावतें, आलंकारिक शब्द आदि की सूची बनाकर अपने लेखन प्रयोग हेतु संकलन करो।

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।
कृति क (१) आकलन कृति

उचित जोड़ियाँ लगाइए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 2
Answer:
i – ग
ii – घ
iii – क
iv – ख

तुलना कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 11
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 3

निम्नलिखित गलत विधान को सही करके लिखिए।

Question 1.
तिलक ने कहा है कि, “वे यद्यपि शरीर से जवान है किंतु उत्साह में बूढ़े हैं।”
Answer:
तिलक ने कहा है कि, “वे यद्यपि शरीर से बूढे है किंतु उत्साह में जवान हैं।”

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों –

  1. आत्मा
  2. स्वराज्य

Answer:

  1. अमर कौन होती है?
  2. हमारा जन्मसिद्ध अधिकार कौन-सा है?

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है

उत्तर लिखिए।

Question 1.
लोकमान्य तिलक द्वारा दिया गया नारा
Answer:
‘स्वराज्य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है।

निम्नलिखित शब्द के तत्सम रूप लिखिए।

Question 1.
आग
Answer:
अग्नि

निम्नलिखित शब्द मानक वर्तनी के अनुसार लिखिए।

  1. जन्मसिध्द
  2. जरजर

Answer:

  1. जन्मसिद्ध
  2. जर्जर

वचन बदलिए।

  1. गतिविधि
  2. भावना

Answer:

  1. गतिविधियाँ
  2. भावनाएँ

नीचे दिए हुए शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. अधिकार
  2. शरीर

Answer:

  1. हक
  2. देह

Question 1.
गद्यांश में से विलोम शब्द की जोड़ी ढूँढकर लिखिए।
Answer:
बूढ़ा युवा

Question 2.
‘स्वराज्य प्रत्येक व्यक्ति का जन्मसिद्ध अधिकार है।’कश्चन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
हम सब लोकतांत्रिक देश में रहते हैं। लोकतांत्रिक देश में रहने वाला प्रत्येक व्यक्ति जन्म से स्वतंत्र होता है। उसके इस अधिकार को कोई छीन नहीं सकता है। यदि ऐसा करने की कोई कोशिश भी करें तो संबंधित व्यक्ति को कानून के द्वारा सख्त सजा हो सकती है। स्वराज्य में स्वतंत्र रूप से अपना जीवन-यापन करने वाला व्यक्ति देश के किसी भी कोने में जा सकता है। वह कोई भी भाषा सीख सकता है। वह किसी भी धर्म का अनुयायी बन सकता है। वह अपनी मर्जी से संविधान में दिए गए नियमों का पालन करते हुए अपने जीवन को स्वतंत्र रूप से जी सकता है।

संजाल पूर्ण कीजिए।

Question 1.

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 12
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 4

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है

कारण लिखिए।

Question 1.
आशुलिपि लेखक व्यस्त थे।
Answer:
क्योंकि वे तिलक के भाषण की नोट्स ले रहे थे।

Question 2.
तिलक आम जनता की आत्मा को जगाना चाहते हैं।
Answer:
क्योंकि कुछ अज्ञानी, स्वार्थी और कुचक्री लोगों ने आम जनता की आँखों पर परदा डाल दिया है।

एक शब्द में उत्तर लिखिए।

Question 1.
राजनीति का विज्ञान इस देश के लिए यह है
Answer:
वेद।

समझकर लिखिए।

Question 1.
वही राजनीति विज्ञान कहलाता है
Answer:
जिस विज्ञान की परिणति स्वशासन में होती है।

Question 2.
राजनीति विज्ञान के भाग
Answer:
देवी और राक्षसी।

Question 3.
राजनीति विज्ञान के राक्षसी भाग को उचित ठहराने वाला राष्ट्र
Answer:
ईश्वर की दृष्टि में पाप का भागी होता है।

कृति ख (३) शब्द संपदा

Question 1.
कार्यालय का प्रधान अधिकारी
Answer:
अधीक्षक

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।

  1. स्वार्थी
  2. दैवी
  3. उचित
  4. पाप

Answer:

  1. निस्वार्थी
  2. राक्षसी
  3. अनुचित
  4. पुण्य

Question 1.
गद्यांश में से विदेशी शब्द ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:
कलेक्टर
सी. आय. डी.

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है

निम्नलिखित शब्दों में उचित प्रत्यय लगाइए।

  1. ईश्वर
  2. विज्ञान

Answer:

  1. ईश्वरीय
  2. वैज्ञानिक

Question 1.
तिलक जैसे कई महान नेताओं के भाषण सुनकर लोगों की आत्मा जागृत हो गई थीं।’ पर अपने विचार लिखिए।
Answer:
स्वातंत्र्य पूर्व देश की आजादी के प्रति लोगों में चेतना एवं उनकी आत्मा को जगाने का भरसक प्रयास लोकमान्य तिलक, महात्मा गांधी, सुभाषचंद्र बोस जैसे आदि महान नेताओं ने किया। इन नेताओं के भाषण सुनकर लोग स्वराज्य पाने के लिए एकत्रित हुए। आपसी भेदभाव एवं मतभेद भूलकर उन्होंने देश के लिए अंग्रेजों के खिलाफ संघर्ष किया। इसका परिणाम यह हुआ कि भारत देश आजाद हुआ। इतना ही नहीं बल्कि महान नेताओं के भाषण सुनकर वे इतने प्रभावित हुए कि उन्होंने अंध-विश्वास जैसी बुरी प्रथाओं का त्याग किया। इन नेताओं के भाषण को सुनकर ही नवभारत के निर्माण में लोगों की चेतना जागृत हुई।

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 13
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 5

Question 2.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 14
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 6

Question 3.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 15
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 7

Question 4.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 16
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 8

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है

कारण लिखिए।

Question 1.
हमें कठोर प्रयास करना चाहिए।
Answer:
अपने राष्ट्र की आत्मा की रक्षा के लिए हमें कठोर प्रयास करना चाहिए।

सही विकल्प चुनकर रिक्त स्थान की पूर्ति कीजिए ।

Question 1.
जो हममें दोष देखते हैं वे …… प्रकृति के लोग हैं। (स्वार्थी, धोखेबाज, लोभी)
Answer:
लोभी

Question 2.
कुछ लोग परम …… ईश्वर में भी दोष देखते हैं। (कृपालु, सर्वशक्तिमान, दयावान)
Answer:
कृपालु

पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. हानि
  2. साहस
  3. प्रयास
  4. परवाह

Answer:

  1. नुकसान
  2. हिम्मत
  3. प्रयत्न
  4. चिंता

Question 1.
गद्यांश में से ऐसे दो शब्द ढूँढकर लिखिए जिनके वचन परिवर्तन नहीं होते।
Answer:
देश
हित

विलोम शब्द लिखिए।

  1. साहस x ……..
  2. ज्ञान x ………

Answer:

  1. साहस x डर
  2. ज्ञान x अज्ञान

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है

निम्नलिखित शब्दों में उचित उपसर्ग का प्रयोग कीजिए।

  1. परवाह
  2. शिक्षा

Answer:

  1. उपसर्ग : बे : शब्द : वेपरवाह
  2. उपसर्ग : अ : शब्द : अशिक्षा

निम्नलिखित शब्दों में उचित प्रत्यय का प्रयोग कीजिए।

  1. हानि
  2. धर्म

Answer:

  1. प्रत्यय : कारक : हानिकारक
  2. प्रत्यय : इक : धार्मिक

Question 1.
अपने राष्ट्र की आत्मा की रक्षा के लिए सभी को कठोर प्रयास करना चाहिए।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
राष्ट्र से बढ़कर व्यक्ति के लिए दूसरी कोई वस्तु या चीज नहीं हो सकती। राष्ट्र के कारण व्यक्ति को मान, सम्मान, शिक्षा प्राप्त करने का अधिकार एवं स्वतंत्र विचरण करने का अधिकार प्राप्त होता है। राष्ट्र के कारण ही व्यक्ति की राष्ट्रीयता का पता चल पाता है। राष्ट्र के कारण व्यक्ति की अस्मिता की पहचान होती है। अत: सभी के हृदय में राष्ट्र के लिए प्रेम एवं सम्मान की भावना होनी चाहिए। राष्ट्र की संस्कृति, मूल्य, आदर्श, परंपरा एवं साहित्य राष्ट्र की आत्मा हाती है। ये सभी घटक मनुष्य की गरिमा बढ़ाने में स्वयं सिद्ध होते हैं। राष्ट्र ही मनुष्य की आत्मा होती है । अत: राष्ट्र की आत्मा की रक्षा के लिए सभी को कठोर प्रयास करना चाहिए।

निम्नलिखित गलत वाक्य सही करके फिर से लिखिए।

Question 1.
प्रांतीय सम्मेलन अंग्रेजों की देन है।
Answer:
प्रांतीय सम्मेलन कांग्रेस की देन है।

Question 2.
भारत के सहयोग के बिना इंग्लैंड चल सकता है।
Answer:
भारत के सहयोग के बिना इंग्लैंड अब चल नहीं सकता है।

उचित जोड़ियाँ मिलाइए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है 9
Answer:
i – ग
ii – घ
iii – क
iv – ख

Question 2.
भारतीय साम्राज्य के लिए ये जान देने के लिए तैयार हैं –
Answer:
श्रीरामचंद्र
तीस करोड़ लोग

Question 3.
गद्यांश में इस अंग्रेज अधिकारी का नाम आया है
Answer:
जॉर्ज।

विलोम शब्द लिखिए।

  1. संभव x ………
  2. सहयोग x …….

Answer:

  1. संभव x असंभव
  2. सहयोग x असहयोग

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 स्‍वराज्‍य मेरा जन्मसिद्ध अधिकार है

समानार्थी शब्द लिखिए।

  1. बहादुरी
  2. राष्ट्र

Answer:

  1. वीरता
  2. देश

अनेक शब्द के लिए एक शब्द लिखिए।

Question 1.
जो संविधान से जुड़ा हो
Answer:
संवैधानिक।

Question 2.
ऐसी सभा जिसमें किसी विशिष्ट कार्य या समस्या पर चिंतन होता है।
Answer:
सम्मेलन।

Question 3.
गद्यांश में से विदेशी शब्द ढूँढकर लिखिए।
Answer:
ब्रिटिश
जॉर्ज

Question 4.
‘प्रयास के बिना मानव जीवन सफल नहीं हो सकता।’ अपने विचार लिखिए।
Answer:
प्रयास यानी प्रयत्न करना; कोशिश करना। सफलता की मंजिल प्राप्त करने के लिए व्यक्ति को जीवन में प्रयास करना चाहिए। प्रयासों के बिना व्यक्ति जीवन में ऐसे कई महापुरुषों के उदाहरण मिलेंगे जिन्होंने जीवन में स्वयं की प्रगति कराने हेतु भगीरथ प्रयास किए थे। न्यूटन ने गुरूत्वाकर्षण के सिद्धांत की खोज करने हेतु कई बार प्रयास किए, तब जाकर वह सफल हुआ। आखिर प्रयत्न ही सिद्धि है। विद्यार्थी को भी जीवन में सफल होने हेतु प्रयत्न करने चाहिए। प्रयत्नों के बिना यश की प्राप्ति नहीं हो सकती।

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Class 8 Science Chapter 1 Living World and Classification of Microbes Textbook Questions and Answers

1. Use Whittaker method to classify bacteria, protozoa, fungi, algae, prokaryotic, eukaryotic, microbes.

Living World And Classification Of Microbes Exercises  Question 1.
Use Whittaker method to classify bacteria, protozoa, fungi, algae, prokaryotic, eukaryotic, microbes.
Answer:

  • Bacteria: Kingdom Monera
  • Protozoa: Kingdom Protista
  • Fungi: Kingdom Fungi
  • Algae: If unicellular, Kingdom Protista. If multicellular, Kingdom Plantae
  • Prokaryotic: Kingdom Monera
  • Eukaryotic: Any kingdom other than Monera.
  • Microbes: Kingdom Monera or Protista.

2.  Complete the five kingdom method of classification using-living organism, prokaryotes, eukaryotes, multicellular, unicellular, protista, animals, plants, fungi.

Living World And Classification Of MicrobesQuestion 1.
Complete the five kingdom method of classification using-living organism, prokaryotes, eukaryotes, multicellular, unicellular, protista, animals, plants, fungi.
 Living World And Classification Of Microbes
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes 2

3. Find out my partner 

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes 3
Answer:

A B
1. Fungi Candida
2. Protozoa Amoeba
3. Virus Bacteriophage
4. Algae Chlorella
5. Bacteria Prokaryotic.

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

4. State whether the following statements are True or False. Explain your statement:

Question a.
Lactobacilli are harmful bacteria.
Answer:
False.
Explanation Lactobacilli are useful bacteria. They are used for curdling the milk. They are also used for preparing variety of milk products.

Question b.
Cell wall of fungi is made up of chitin.
Answer:
True.
Explanation The cell wall of the plants is made up of cellulose while the cell wall of fungi is made up of complex sugar called chitin. Inside the fungal cell wall there is cytoplasm which contains many nuclei.

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Question d.
Organ of locomotion in amoeba is pseudopodia.
Answer:
True.
Explanation Amoeba is a protozoan, primitive organism which possesses pseudopodia as the organ for locomotion.

Question e.
Tomato wilt is a viral disease.
Answer:
True.
Explanation: Tomato wilt is a viral disease. These viruses are able to infect only plant cells.

5. Give answers

Question a.
State the merits of Whittaker’s method of classification.
Answer:
For the answer of Merits of Whittaker’s method refer to point I of answer given on this Digest’s page no. 11; under “Use your brain power!”

Question b.
Write the characteristics of viruses.
Answer:
1. Viruses are extremely minute of the size range of 10 nrn to 100 nm. They are on the borderline of living and non-living. They are 10 to 100 times smaller than bacteria and are visible only through the electron microscope.

2. Though they are not considered as living, they can make replica of their own.
3. They exist in the form of independent particles. They are long molecules of DNA or RNA which are covered by a protein coat.

4. Their survival is possible only inside the living plant or animal cells. When they infect the host cells, they produce their own proteins with the machinery of the host cell. These proteins form many replicas of the infecting virus.

5. This infection destroys the host cell and the virus replicas are released. These free replicas re-infect the other adjoining cells of the host.
6. Most of the viruses are pathogenic, they cause diseases in plants and animals.

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Question c.
Explain the nutrition in fungi.
Answer:
Most of the fungi are saprophytic in their nutrition. They absorb the nourishment from dead and decaying matter. By taking the organic matter from dead bodies of plants and animals, fungi survive. In this process they degrade the organic matter completely.

Question d.
Which living organisms are included in the kingdom Monera?
Answer:

  1. All the living organisms belonging to Kingdom Monera are unicellular.
  2. The mode of nutrition in them is either autotrophic or heterotrophic.
  3. All of them are prokaryotic and thus they do not have well-formed nucleus. The nuclear membrane and the cell organelles are absent in them.
  4. Kingdom Monera consists of different types of bacteria and blue-green algae.

E.g. Bacteria Clostridium titani, Vibrio choleri, Treponema pallidum, Streptococcus pneumoniae, Legionella pneumoniae, Salmonella typhi, Staphylococcus aureus, Clostridium botulinum.

6. Who am I?

Question a.
I don’t have true nucleus, cell organelles or plasma membrane.
Answer:
Microbe from Monera

Question b.
I have nucleus and membrane bound cell organelles.
Answer:
Protozoan from Protista/I am any one of Eukaryote

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Question c.
I live on decaying organic matter.
Answer:
Fungus

Question d.
I reproduce mainly by cell division. (*Binary fission)
Answer:
Bacteria and some Protozoa.

Question e.
I can produce my replica.
Answer:
Virus

Question f.
I am green, but don’t have organs.
Answer:
Algae

7. Draw neat and labelled diagrams.

Question a.
Different types of bacteria:
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes 4

Question b.
Paramoecium:
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes 5

Question c.
Bacteriophage
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes 6

8. Arrange the following in ascending order of size Bacteria, Fungi, Viruses, Algae.

Question a.
Arrange the following ¡n ascending order of size Bacteria, Fungi, Viruses, Algae.
Answer:
Viruses, Bacteria, Fungi, Algae.

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Project:

Question 1.
Prepare a chart showing infectious bacteria and the diseases caused by them.

Question 2.
Visit a nearby pathology lab. Get the information about pathogenic microbes, methods to observe them, different microscopes from the technicians there.

Class 8 Science Chapter 1 Living World and Classification of Microbes Additional Important Questions and Answers

Rewrite the sentences after filling the blanks:

Question 1.
The process of dividing living organism into groups and subgroups is called …………… .
Answer:
Biological classification.

Question 2.
Organisms with cell wall but not able to perform photosynthesis are called …………… .
Answer:
Fungi.

Question 3.
Most of the fungi are …………… .
Answer:
saprotrophic.

Question 4.
Viruses can be seen only with …………… .
Answer:
electron microscope.

Question 5.
…………… viruses attack bacteria.
Answer:
Bacteriophage

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Question 6.
In fungi the cell wall is made up of j tough and complex sugar called …………… .
Answer:
‘Chitin’.

State whether the following statements are True or False. Explain your statement:

Question 1.
Plasmodium causes dysentery.
Answer:
False.
Explanation Plasmodium causes malaria. Entamoeba histolytica causes amoebic dysentery or amoebiasis.

Find out my partner

Question 1.

Scientist Pattern of classification
1. Carl Linnaeus (a) 5 groups of living organisms
2. Haeckel (b) 2 groups as Prokaryotes and Eukaryotes
3. Chatton (c) 4 groups as Monera, Protista, Plants and Animals
4. Kopland (d) 3 kingdoms – Protista, Plants and Animals.
5. Whittaker (e) 2 kingdoms of living organisms

Answer:

Scientist Pattern of classification
1. Carl Linnaeus  (e) 2 kingdoms of living organisms
2. Haeckel (d) 3 kingdoms – Protista, Plants and Animals.
3. Chatton (b) 2 groups as Prokaryotes and Eukaryotes
4. Kopland (c) 4 groups as Monera, Protista, Plants and Animals
5. Whittaker (a) 5 groups of living organisms

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Question 2.

 Living organism Group
1. Clostridium titani (a) Heterotrophic Protista
2. Paramoecium (b) Fungi
3. Chlamydomonas (c) Bacteria belonging to Monera
4. Baker’s yeast (d) Algae
(e) Virus

Answer:

 Living organism Group
1. Clostridium titani (c) Bacteria belonging to Monera
2. Paramoecium (a) Heterotrophic Protista
3. Chlamydomonas (d) Algae
4. Baker’s yeast ((b) Fungi
(e) Virus

Question 3.

Microbes Size
1. Virus (a) 1 μm to 10 μm
2. Algae (b) 200 μm
3. Protozoa (c) 10 μm to 100μm
4. Bacteria (d) 10 nm to 100 nm

Answer:

Microbes Size
1. Virus (d) 10 nm to 100 nm
2. Algae (c) 10 μm to 100 μm
3. Protozoa (b) 200 μm
4. Bacteria (a) 1 μm to 10 μm

Name the following/ Give examples

Question 1.
Three organs of locomotion in Protista
Answer:

  1. Pseudopodia
  2. Cilia
  3. Flagella

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Question 2.
Two autotrophic Protista
Answer:

  1. Euglena
  2. Volvox

Question 3.
Institute in India which is involved in research on viruses
Answer:
National Institute of Virology, Pune

Question 4.
Two methods of asexual reproduction in Fungi
Answer:

  1. Binary fission
  2. Budding

Question 5.
Two pathogenic protozoans and the diseases caused by them
Answer:

  1. Entamoeba histolytica causes amoebiasis
  2. Plasmodium vivax – causes malaria.

Answer the following questions in one sentence:

Question 1.
What are the types of living organisms according to their lifestyle?
Answer:
Producers, consumers and decomposers are the types of living organisms according to their lifestyle.

Question 2.
What are the characteristics of prokaryotic cells?
Answer:
Absence of nuclear membrane, well- formed nucleus and lack of cell organelles are the characteristics of the prokaryotic cells.

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Question 3.
When do virus destroy the host cells?
Answer:
After synthesising their own proteins and creating numerous replica of their own type, then the virus destroys the host cells.

Give answers:

Question 1.
Which criteria were considered for classification method of Whittaker?
Answer:
The criteria considered for classification by Whittaker are as follows:
1. Complexity of cell structure: Whether the cells of the organisms are prokaryotic or eukaryotic.

2. Complexity of organisms Whether the organisms are unicellular or multicellular is considered.

3. Mode of nutrition Whether the organism is autotrophic and is performing photosynthesis on its own or it is heterotrophic is considered. Plants are autotrophic, fungi are saprotrophic while animals use food from plants or other animals and hence they are heterotrophic.

4. Lifestyle According to nutrition, every living organism is at certain trophic level. This is called lifestyle. Plants are producers, animals are consumers while fungi are decomposers.

5. Phylogenetic relationship When the evolution proceeded gradually, there was transition from prokaryotes to eukaryotes, unicellular to multicellular. In this order the different groups of living organisms were evolved. This is known as phylogenetic relationship.

Use your brain power!
(Textbook page 3)

Question 1.
Explain merits and demerits of Whittaker’s classification.
Answer:
I. Merits of Whittaker’s classification:

  1. The classification system that Whittaker has adapted is totally based on scientific foundation.
  2. Prokaryotes are placed separately in a different kingdom. The prokaryotic organisms are different from other organisms, thus placing them separately is justified.
  3. All unicellular eukaryotic organisms are clubbed together in one kingdom named, Protista. This has helped to solve the placement of Euglena.
  4. Euglena has chloroplasts like plants but as animals it has flagella and thus there was conflict about such species during previous classification systems. It was placed in protozoa previously.
  5. Fungi are saprophytic and hence they are placed separately in a unique kingdom.
  6. According to five kingdom classification, the cell structure, organization of cell, mode of nutrition, lifestyle and phylogenetic relationship are taken into consideration.
  7. Therefore the system of 5 kingdom classification becomes most authentic system of biological classification.

II. Demerits of Whittaker’s method of classification:

1. Some organisms belonging to Monera and Protista have ability to perform photosynthesis. Thus they show mode of nutrition as autotrophic, while others are heterotrophic. Similarly some monerans have cell wall and some Protists also have cell wall. This becomes confusing during their placement.

2. In kingdom Protista, organisms show varied characteristics. In spite of this they are placed together.

3. In kingdoms, Plantae, Animalia and Fungi the organisms having primitive characters and were initial examples during evolution are not included. E.g. In Kingdom Animalia, amoeba is not included though it is said to be unicellular animal. This creates confusion.

4. Similarly if algae are unicellular, they are placed in kingdom Protista and if they are multicellular they are placed in kingdom Plantae. In reality, unicellular and multicellular algae both show much similarity. But due to Whittaker’s classification system they are placed away from each other.

5. Species of algae such as Chlorella, Chlamydomonas are not included in Kingdom Protista.

6. Viruses are not included in any of the kingdoms by Whittaker. Their classification has become a point of debate among the biologists.

Write short notes:

Question 1.
Characteristics of Fungi.
Answer:

  1. The organisms which are placed in kingdom Fungi are multicellular, heterotrophic, non-green, and eukaryotic in nature.
  2. Most of the fungi are saprophytic and they sustain on the dead and decaying organic matter.
  3. The cell wall of the fungal cells is made up of chitin. Chitin is the tough and complex sugar.
  4. Fungi have thread like body. The cytoplasm of the fungal cells contain many nuclei.
  5. The reproduction in Fungi is either sexual or asexual. Asexual reproduction is by fission or by budding.
  6. Examples Baker’s yeast, Candida, Mushroom, Aspergillus (Fungus on corn), Penicillium

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Question 2.
Characteristics of Bacteria.
Answer:

  1. Bacteria are microscopic, unicellular, prokaryotic organisms belonging to the kingdom Monera.
  2. Some bacteria are solitary with independent existence. Some are colonial forms.
  3. The bacterial cell lacks well-formed nucleus with nuclear membrane and cell organelles.
  4. Reproduction is by binary fission.
  5. In favourable conditions, bacteria duplicate with a great speed. Within 20 minutes they can double in number.
  6. Bacteria may be round as in Cocci, elongated as in Bacillus, comma shaped as in Vibrio and spiral shaped as in Spirillum.

Question 3.
Characteristics of Protozoa.
Answer:

  1. Protozoa are unicellular, eukaryotic organisms belonging to kingdom, Protista.
  2. They are microscopic of the size of about 200 pm.
  3. They have different organs of locomotion such as pseudopodia, cilia and flagella.?
  4. Reproduction is by asexual method, usually by binary fission. .
  5. Protozoa are seen in varied habitats such as soil, fresh water and marine water.
  6. Some protozoans are parasitic and cause various types of illness in hosts. E.g. Entamoeba histolytica is a species of amoeba that causes amoebiasis. Malaria is caused by Plasmodium vivax.
  7. Protozoa show different modes of nutrition.

E.g. Euglena is autotrophic as it does photosynthesis with the help of 5 chloroplasts present in its body. Amoeba and Paramoecium are heterotrophic and free living seen in contaminated water.

Complete the paragraph using the words given in the brackets

[Monera, Euglena, autotrophic, cell organelles, chitin, nuclear, prokaryotic, viruses, replicas, saprotrophic, viral particles]

In Kingdom ……….. bacteria were included but not ………….. Viruses are on the border line of living and non-living. Do we really call them living? If they are making …………. of their own type, are they not considered as living? Throughout the world they spread hazardous epidemics. Antibiotics do not act on ………… However, bacteria can be controlled by antibiotics. All the living organisms belonging to Monera are with …………… cell. They do not have ………….. membrane and neither they have ……………… But a nice nucleus is seen in …………….., Euglena is ………… protist. The fungi with cell wall of …………….. are ………….. in their mode of nutrition.
Answer:
In Kingdom Monera bacteria were included but not viruses. Viruses are on the border line of living and non-living. Do we really call them living? If they are making replicas of their own type, are they not considered as living? Throughout the world they spread hazardous epidemics. Antibiotics do not act on viral particles. However, bacteria can be controlled by antibiotics. All the living organisms belonging to Monera are with prokaryotic cell. They do not have nuclear membrane and neither they have cell organelles. But a nice nucleus is seen in Euglena. Euglena is autotrophic protist. The fungi with cell wall of chitin are saprotrophic in their mode of nutrition.

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Complete the chart:

Question 1.
Draw a chart showing different types of Microorganisms.
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes 7

Draw neat and labelled diagrams: 

Question 1.
Fungi:
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes 8

Question 2.
Euglena:
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes 9

 

Question 3.
Amoeba:
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes 10

Question 4.
Correctly label the various organisms shown in the Kingdom Monera:
Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes 11
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes 12

  1. Streptococcus pneumoniae
  2. Clostridium titani
  3. Vibrio choleri
  4. Treponema pallidum
  5. Staphylococcus aureus
  6. Legionella pneumoniae
  7. Salmonella typhi
  8. Clostridium botulinum

Activity-based questions

1. Try this:
Activity Take a small drop of curd or buttermilk on a clean glass slide. Dilute it with a little water. Carefully keep a coverslip. Observe it under high power of compound microscope. What did you see?
Answer:
In the slide we can see Lactobacilli \ bacteria.

2. Try this: 
Activity Prepare a temporary mount of one drop of pond water on a glass slide. Observe it under low power and high power microscope.
Answer:
The drop on the slide shows motile microscopic organisms which have irregular shape. They are amoeba.

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

3. Try this: 
Activity Take a moist piece of bread or bhakri and keep it in a container with lid for 2-3 days. After 2-3 days a fine cotton thread like tuft is found growing on the surface of the bread. Prepare a temporary mount of few threads from this culture and observe it under the microscope.
Answer:
Upon observation of thread like structures the fungal hyphae ( fibre like body) are seen.

MCQs based on experiments:

Choose the appropriate alternative of the following:

Experiment 1: To observe lactobacilli in curd/buttermilk.

Question 1.
Which of the following bacterium is used to make curds from milk?
(a) Streptococcus
(b) Lactobacillus
(c) Staphylococcus
(d) Clostridium
Answer:
(b) Lactobacillus

Question 2.
In which kingdom is Lactobacillus included?
(a) Monera
(b) Protista
(c) Fungi
(d) Plantae
Answer:
(a) Monera

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Question 3.
Which is the other organism that has been added in kingdom Monera in addition to bacteria?
(a) Virus
(b) Blue-green algae
(c) Fungi
(d) Protozoa
Answer:
(b) Blue-green algae

Experiment 2: To observe fungus on the bread

Question 1.
In which kingdom is fungus growing on the bread included?
(a) Fungi
(b) Protozoa
(c) Monera
(d) Protista
Answer:
(a) Fungi

Question 2.
What are dark coloured particles which are seen when the fungus is growing on the bread?
(a) Sporangiophore
(b) Rhizoids
(c) spores
d) Columella
Answer:
(c) spores

Maharashtra Board Class 8 Science Solutions Chapter 1 Living World and Classification of Microbes

Question 3.
Why is there growth of fungus on all the stale food?
(a) Fungus has affinity for food.
(b) Fungus grows on decaying organic matter.
(c) As food is open, the fungus drops on it and starts growing.
(d) None of the alternative is correct.
Answer:
(b) Fungus grows on decaying organic matter.

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर Textbook Questions and Answers

सूचना के अनुसार कृतियाँ करो:

संजाल पूर्ण करो:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 1
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 3

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

कृति करो:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 2
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 4

अंतिम चार पंक्तियों का अर्थ लिखो।
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ नहीं कुछ इससे बढ़कर’ कविता से ली गई हैं। इसके कवि सुमित्रानंदन पंत हैं। प्रस्तुत पंक्ति में मधुकर यानी भ्रमरों का वर्णन है। भ्रमर मधुरस को प्रतिक्षण चखकर विपुल मात्रा में मधु-रूपी मनोवैभव का संचय करते हैं और अपना मधु छत्र बना लेते हैं। उसी प्रकार कलाकार, कवि, बलिदानी पुरुष, कृषक एवं माँ व्यक्ति, समाज व देश के हित में सदैव तत्पर रहते हैं। इनका हृदय दूसरों के लिए द्रवित हो उठता है। इनके कारण ही यह लोक महान बन गया है। अत: इनकी प्रार्थना से अन्य कोई पवित्र व शुभ प्रार्थना नहीं हो सकती।

कविता में उल्लिखित मानव के विभिन्न रूप लिखोः
Answer:
(i) पुरुष
(ii) कृषक
(iii) कलाकार
(iv) कवि
(v) माँ
(vi) बलिदानी पुरुष

भाषा बिदु

निम्न शब्दों के लिंग तथा वचन बदलकर वाक्यों में प्रयोग करो:

लिंग – कवि, माता, भाई, लेखक
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 8

वचन – दुकान, प्रार्थना, अनुभूति, कपड़ा, नेता
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 9

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

उपयोजित लेखन

‘सड़क दुर्घटनाएँ : कारण एवं उपाय’ निबंध लिखो।
Answer:
उत्तर: सड़क यातायात से होने वाली अवांछित घटना एवं उनसे होने वाली हानि सड़क दुर्घटना कहलाती है। देखा जाए तो सड़क दुर्घटना मानव निर्मित आपदा है, जिसे सावधानी बरतकर रोका जा सकता है। सड़क दुर्घटना का प्रमुख कारण है इंसान की लापरवाही या भूल। तेज गति से वाहन चलाने से सड़क दुर्घटना होती है। गलत ओवरटेकिंग व लेन कटिंग के कारण सड़क दुर्घटना होती है। कई लोग नशीले पदार्थों का सेवन कर वाहन चलाते हैं जिससे दुर्घटना होती है। सड़क पर वाहन चलाते समय मोबाइल पर बात करना, तेज आवाज में संगीत सुनना आदि में मग्न होने के कारण भी दुर्घटना होती है। कभी-कभी चालक यातायात संबंधी नियमों की ओर ध्यान नहीं देते हैं अथवा दुपहिया वाहन चालक सुरक्षा साधनों का उपयोग नहीं करते हैं जिससे दुर्घटना होती है।

सड़क दुर्घटना पर रोक लगाना मानव के ही हाथ में है। उसे नशीले पदार्थों का सेवन करके गाड़ी नहीं चलानी चाहिए। वाहन तेज गति से नहीं चलाने चाहिए। वाहन चलाते समय मोबाइल एवं संगीत नहीं सुनना चाहिए। वाहनों की समय-समय पर जाँच करवानी चाहिए। सरकार को भी सड़क की दशा पर ध्यान देना चाहिए। चालकों को यातायात के सभी नियमों का पालन करना चाहिए। इन सभी का पालन करके हम संभवत: सड़क दुर्घटना को अवश्य रोक सकेंगे।

स्वयं अध्ययन

‘राष्ट्रसंत तुकडो जी के सर्वधर्मसमभाव’ पर आधारित गीत पढ़ो और इसपर आधारित चार्ट बनाओ।

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर Additional Important Questions and Answers

कृति पूर्ण करो:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 10
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 5

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 11
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 6

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

एक शब्द में उत्तर लिखिए।

Question 1.
यह प्रसव वेदना सहती है
Answer:
जननी यानी माता

Question 2.
कृषक धरती को बनाता है
Answer:
शस्य श्यामला

Question 3.
जननी स्तन्यदान इसे देती है
Answer:
शिशु को

Question 4.
कृषक मिट्टी को बना देता है
Answer:
उर्वर कृति क

निम्नलिखित पद्यांशों का भावार्थ लिखिए।

Question 1.
प्रसव वेदना ……………… इससे सुंदर!
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ ‘नहीं कुछ इससे बढ़कर’ कविता से ली गई हैं। इसके कवि सुमित्रानंदन पंत हैं। प्रस्तुत पंक्ति में माँ की महत्ता का वर्णन किया गया है। माता प्रसव वेदना को सहते हुए अपने हृदय के स्वप्न को निज रूप देती है। अपने दूध का दान कर वह शिशु का पालन-पोषण कर उसे बड़ा करती है। वह अपना प्रत्येक क्षण अपने नवजात शिशु पर न्योछावर करती है। अत: माता की भक्ति व प्रार्थना से बढ़कर जगत में सुंदर प्रार्थना नहीं होती।

Question 2.
शीत-ताप ………………. इससे शुभकर!
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ नहीं कुछ इससे बढ़कर’ कविता से ली गई हैं। इसके कवि सुमित्रानंदन पंत हैं। प्रस्तुत पंक्ति में कृषक का महत्त्व प्रतिपादित किया है। किसान ठंड व गरमी में प्रकृति से जूझता रहता है और अपना पसीना बहाकर मिट्टी को उपजाऊ बनाता है। वह धरती को नई कोमल घास से हरी-भरी व समृद्ध बनाकर अनाज की खेती करके भंडारों को भर देता है। अत: कृषक की प्रार्थना से बढ़कर अन्य कोई शुभकर प्रार्थना नहीं होती।

निम्नलिखित पद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

Question 1.
कवि की विशेषता
Answer:
कवि वर्ण-वर्ण के मेल से मनभावन रचना का निर्माण करते हैं।

Question 2.
कलाकार की विशेषता
Answer:
कलाकार अरूप को नया रूप देता है।

Question 3.
बलिदानी पुरुष की विशेषता
Answer:
मानव हित के लिए स्वयं के प्राणों की बलि दे देता है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

कविता की पंक्तियाँ पूर्ण कीजिए।

कलाकार ……………….. प्रियतर!
Answer:
कलाकार-कवि वर्ण-वर्ण को
भाव तूलि से रच सम्मोहन
जब अरूप को नया रूप दे
भरते कृति में जीवन स्पंदन
नहीं प्रार्थना इससे प्रियतर!

निम्नलिखित कथन सत्य है या असत्य लिखिए।

Question 1.
बलिदानी पुरुष मिट्टी को स्वयं के रक्त से भिगाता है।
Answer:
सत्य

Question 2.
कलाकार दूसरों की कृति में जीवन स्पंदन भरता है।
Answer:
असत्य

उत्तर लिखिए।

Question 1.
मधुकरों का कार्य
Answer:
भ्रमर मधुरस को प्रतिक्षण चखकर विपुल मात्रा में मधु-रूपी मनोवैभव का संचय करते हैं और अपना मधु छत्र बना लेते हैं।

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 12
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर 7

निम्नलिखित पद्यांशों का भावार्थ लिखिए।

Question 1.
सत्य-निष्ठ ……………. इससे बढ़कर!
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ ‘नहीं कुछ इससे बढ़कर’ कविता से ली गई है।’ इसके कवि सुमित्रानंदन पंत हैं। प्रस्तुत पंक्ति में बलिदानी पुरुष का वर्णन किया गया है। सत्यनिष्ठता का पालन करने वाला व अपने देशवासियों व मातृभूमि से प्रेम करने वाला बलिदानी पुरुष मानव-जीवन के कल्याण हेतु मिट्टी को रक्त से भिगोकर स्वयं के प्राणों की बलि दे देता है। अत: ऐसे बलिदानी पुरुष की प्रार्थना से बढ़कर अन्य कोई प्रार्थना नहीं हो सकती।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 9 नहीं कुछ इससे बढ़कर

Question 2.
चख-चख ……….. इससे शुचितर!
Answer:
प्रस्तुत पंक्तियाँ नहीं कुछ इससे बढ़कर’ कविता से ली गई हैं। इसके कवि सुमित्रानंदन पंत हैं। प्रस्तुत पंक्ति में मधुकर यानी भ्रमरों का वर्णन है। भ्रमर मधुरस को प्रतिक्षण चखकर विपुल मात्रा में मधु-रूपी मनोवैभव का संचय करते हैं और अपना मधु छत्र बना लेते हैं। उसी प्रकार कलाकार, कवि, बलिदानी पुरुष, कृषक एवं माँ व्यक्ति, समाज व देश के हित में सदैव तत्पर रहते हैं। इनका हृदय दूसरों के लिए द्रवित हो उठता है। इनके कारण ही यह लोक महान बन गया है। अत: इनकी प्रार्थना से अन्य कोई पवित्र व शुभ प्रार्थना नहीं हो सकती।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 8 मेरा विद्रोह Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह Textbook Questions and Answers

सूचना के अनुसार कृतियाँ करो:

एक शब्द में उत्तर लिखो:

Question 1.
बेटे की मातृभाषा
Answer:
हिंदी

Question 2.
बेटे की शिक्षा की माध्यम भाषा
Answer:
अंग्रेजी

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

संक्षेप में लिखो:

Question 1.
रमन के जन्मदिन पर न जाने देने के बाद लड़के द्वारा किया गया विद्रोह
Answer:
लड़के ने जोर-जोर से लड़ना, जिद करना और रोना चिल्लाना शुरू कर दिया।

Question 2.
नुक्कड़ की दुकान से घर लौटने पर बेटे द्वारा देखा दृश्य
Answer:
उसके पिता जी गलियारे में खड़े-खड़े दीवार से कोहनियाँ टिकाए नि:शब्द कातर हो रहे हैं।

कारण लिखो:

Question 1.
अंग्रेजियत वाले परिवारों के बच्चों का दबदबा रहता था।
Answer:
क्योंकि वे छोटी उम्र से ही धाराप्रवाह अंग्रेजी बोलते थे।

Question 2.
लड़के की माँ उसे पढ़ा नहीं पाती थी।
Answer:
क्योंकि बेटे की पढ़ाई का माध्यम अंग्रेजी था और माँ को अंग्रेजी नहीं आती थी।

Question 3.
पिता जी झल्ला पड़ते थे।
Answer:
क्योंकि उनका बेटा ‘डोनेशन’ या सालाना जलसे आदि के लिए चंदे की छपी पर्चियाँ लाता था।

Question 4.
बेटा अड़ जाता था।
Answer:
क्योंकि उसके पिता जी ‘डोनेशन’ के रूप में एक या दो रूपये दे देते थे। जबकि उसके दोस्त दस या बीस रूपये लेकर आते।

ऐसे प्रश्न बनाओ जिनके उत्तर निम्न शब्द हों:

Question 1.
साइकिल
Answer:
बेटा पिता के साथ किस पर बैठकर स्कूल गया था?

Question 2.
बेसब्री
Answer:
पिता अपने बेटे रमन की वर्षगाँठ का कैसे इंतजार करते?

Question 3.
छपी पर्चियाँ
Answer:
बेटा ‘डोनेशन’ या सालाना जलसे आदि के लिए चंदे की क्या लाता?

Question 4.
पारावार
Answer:
माँ की खुशी का क्या न रहा?

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

संजाल पूर्ण करो:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 1
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 3

भाषा बिंदु

पाठों में आए हुए उपसर्ग और प्रत्ययवाले शब्द ढूँढ़ो तथा उनके उपसर्ग/प्रत्यय अलग करके मूल शब्द लिखो।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 17

उपयोजित लेखन

निम्न मुद्दों के आधार पर विज्ञापन लिखो :
स्थल/जगह, संपर्क, पुस्तक मेला, दिनांक, समय
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 2

स्वयं अध्ययन

अब्राहम लिंकन द्वारा प्रधानाध्यापक को लिखे हुए पत्र का चार्ट बनाकर कक्षा में लगाओ।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

मौलिक सृजन

अपने जीवन में पिता की भूमिका’ अधोरेखित करते हुए कृतज्ञता ज्ञापित करने वाला पत्र लिखिए।
Answer:
१० मई, २०१८
पूज्य पिता जी,
सादर प्रणाम।
आप कैसे हैं? बहुत दिन हो गए है लेकिन आपका पत्र नहीं मिला। मैं ठीक हूँ। मेरी पढ़ाई भी ठीक से चल रही है। आशा करता हूँ कि घर पर सभी ठीक होंगे।
पिता जी, यहाँ का नया कॉलेज बहुत ही अच्छा है। यहाँ पर खाने-पीने व रहने की सारी सुविधाएँ बहुत ही अच्छी हैं। मैं इस कॉलेज में आकर खुश हूँ। दरअसल मैं यह पत्र आपके प्रति अपनी कृतज्ञता ज्ञापित करने के लिए लिख रहा हूँ।
पिता जी मेरे जीवन में आपका बहुत ही महत्वपूर्ण स्थान है। बचपन से लेकर आज तक आपने मुझे पढ़ाई करने के लिए प्रेरित किया है। आपके व्यक्तित्व एवं कृतित्व से प्रभावित होकर मैं आज मेडिकल की पढ़ाई कर रहा हूँ। सचमुच यदि आप न होते, तो मेरे भविष्य में अंधेरा ही होता। अत: आपका मैं जितना शुक्रिया अदा करूँ वह कम ही होगा।
जैसे ही छुट्टियाँ शुरू होगी, वैसे ही तुरंत मैं घर पर आऊँगा। माता जी को सादर प्रणाम।
आपका आज्ञाकारी पुत्र,
अथर्व
कुमार अथर्व सक्सेना
२०२ गीत निवास, गांधी नगर, मुंबई : ४००० ९५७
tharv18@gmail.com.

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।
कृति क (१) आकलन कृति

संजाल पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 5
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 4

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

आकृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 7
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 6

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों –

Question 1.
बचपन
Answer:
बेटे को शहद के प्याले जैसा क्या लगा था?

Question 2.
मटरगश्ती
Answer:
पिता के अनुसार बेटा दिनभर सड़क पर क्या करता रहता है?

समझकर लिखिए।

निम्नलिखित गद्यांश में से शब्द-युग्म ढूँढकर लिखिए।
Answer:
दहाड़ना-गरतना
कई-कई
रोना-धोना ।
लगाते-लगाते

निम्नलिखित शब्द मानक वर्तनी के अनुसार लिखिए।

Question 1.
उध्दंड
Answer:
उदंड

वचन बदलिए।

  1. निगाहें
  2. सड़क

Answer:

  1. निगाह
  2. सड़कें

नीचे दिए हुए शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. कपड़ा
  2. परिणाम
  3. ढिठाई

Answer:

  1. वस्त्र
  2. नतीजा
  3. धृष्टता

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

अनेक शब्दों के लिए एक शब्द लिखिए।

  1. उदंडतापूर्ण आचरण
  2. बड़ा बनने की आकांक्षा

Answer:

  1. डिठाई
  2. महत्त्वाकांक्षा

Question 1.
‘क्या बच्चों को नियंत्रण में रखने के लिए उन पर दबाव डालना उचित है?’ इस बारे में आप अपने विचार लिखिए।
Answer:
बच्चे चंचल होते हैं। उन पर नियंत्रण रखने के लिए दबाव डालना अनुचित है। यदि बच्चे देर से घर आते हैं या अपने दोस्तों के साथ रोज-रोज मौज-मस्ती करते हैं या पढ़ाई पर ध्यान नहीं देते हैं, ऐसे में उनके साथ सख्ती से पेश आने से कुछ भी हासिल नहीं हो सकता। माता-पिता अपने बच्चों पर सख्ती करने के बजाय उन्हें प्यार से समझा सकते हैं। उन्हें सही-गलत का एहसास करवा सकते हैं।

बच्चों का मन अन्य गलत कार्यों में न भटकें इसलिए उनसे सकारात्मक कार्य कराएँ जाने चाहिए। उन्हें अकेले मत रखें और उन्हें कभी अकेलेपन का एहसास न होने दें। यदि वे अकेले रहेंगे तो उनका मन नकारात्मक कार्यों में उलझेगा। इसलिए बच्चों को नियंत्रण में रखने के लिए माता-पिता अपने बच्चों के साथ प्यार भरा व्यवहार कर सकते हैं।

निम्नलिखित गदयांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

गलत वाक्य सही करके के फिर से लिखिए।

Question 1.
बेटे को अपने पिता से पढ़ने की तीव्र इच्छा थी।
Answer:
बेटे की अपने पिता से पढ़ने की इच्छा नहीं थी।

Question 2.
बेटे को उसके पिता जी रिक्शा में बिठाकर घुमाने ले जाते
Answer:
बेटे को पिता जी साइकिल पर बिठाकर स्कूल ले जाते थे।

समझकर लिखिए।

Question 1.
बेटा आठवीं कक्षा तक पहुँचा
Answer:
अपने पिता की मेहनत के बल पर वह आठवीं कक्षा तक पहुँचा

Question 2.
इस स्कूल में पढ़ता था बेटा
Answer:
कॉन्वेंट स्कूल में

उपर्युक्त गदयांश से ऐसे प्रश्न तैयार कीजिए जिसका उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

Question 1.
साइकिल
Answer:
बेटा पिता जी के साथ किस पर सवार होकर स्कूल गया था?

निम्नलिखित शब्दों के लिए एक शब्द लिखिए।

Question 1.
धारा का बहाव या वेग
Answer:
धाराप्रवाह

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।

  1. धूप x ……..
  2. मेहनत x ………

Answer:

  1. धूप x छाँव
  2. मेहनत x आलस

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

निम्नलिखित शब्द में से प्रत्यय अलग कीजिए।

Question 1.
अंग्रेजियत
Answer:
प्रत्यय : इयत

Question 1.
‘क्या कॉन्वेंट की पढ़ाई मातृभाषा की पढ़ाई से श्रेष्ठ है?’ इस कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
आज हम एक नए दौर में जी रहे हैं, जहाँ सर्वत्र अंग्रेजियत का बोलबाला है। चारों ओर कॉन्वेंट स्कूल खुल रहे हैं। पढ़ाई हम कॉन्वेंट स्कूल में करें या अपनी मातृभाषा में। आखिर पड़ाई, पढ़ाई ही होती है। कॉन्वेंट में पढ़कर हमारी अंग्रेजी धाराप्रवाह बनती है। फिर भी यदि कोई बच्चा अपनी मातृभाषा में पढ़ाई करना है तो वह अधिक खुलकर अपने भावों को अभिव्यक्त कर सकता है।

ये बच्चों के ऊपर निर्भर है कि उसे कौन-सी भाषा के माध्यम से पढ़ाई करनी है। अपनी मातृभाषा से पढ़ाई करना छात्रों को सहज और सरल लगता है। इसमें किसी विशेष भाषा में ज्ञान प्राप्त करना किसी को श्रेष्ठ नहीं बनाता। अत: ऐसा हम नहीं कह सकते कि कॉन्वेंट की पढ़ाई मातृभाषा की पढ़ाई से श्रेष्ठ है।

संजाल पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 9
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 8

सही विकल्प चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
रमन की वर्षगाँठ ने बेटे को ……. महीने से बेचैन कर दिया था। (तीन, दो, एक)
Answer:
रमन की वर्षगाँठ ने बेटे को एक महीने से बेचैन कर दिया था।

Question 2.
एक बार पूरी क्लास ……. पर जा रही थी। (पिकनिक, सैर, प्राकृतिक स्थल)
Answer:
एक बार पूरी क्लास पिकनिक पर जा रही थी।

पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. जिद
  2. क्लास
  3. वर्षगाँठ
  4. खुशी

Answer:

  1. हठ
  2. क्षा
  3. जन्मदिन
  4. प्रसन्नता

गद्यांश में से ऐसे दो शब्द ढूंढकर लिखिए कि जिनके वचन परिवर्तित नहीं होते।
Answer:
पिता
घर

विलोम शब्द लिखिए।

  1. नालायक x ………
  2. अंदर x ………

Answer:

  1. नालायक x लायक
  2. अंदर x बाहर

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

निम्नलिखित शब्द से उपसर्ग को अलग कीजिए।

Question 1.
नालायक
Answer:
उपसर्ग : ना

उचित प्रत्यय लगाइए।

  1. वर्ष
  2. लड़का

Answer:

  1. प्रत्यय : इक : वार्षिक
  2. प्रत्यय : पन : लड़कपन

Question 1.
अपने जीवन में पिता की महत्वपूर्ण भूमिका’ पर अपने विचार लिखिए।
Answer:
प्रत्येक बच्चे के जीवन में पिता की महत्त्वपूर्ण भूमिका होती है। पिता अपने बच्चे पर संस्कार करता है। वह बच्चे के अच्छे कार्यों की सराहना करता है। यदि बच्चे द्वारा कुछ गलत कार्य किया गया है तो वह उसे डाँटता भी है। यदि बच्चा बार-बार समझाने पर अपनी जिद पर अड़ा रहे तो वह उसे पहले समझाता है और यदि नहीं माने तो कठोर भूमिका भी अपनाता है। अपने तथा उसका भविष्य उज्ज्वल बनाने के लिए वह उसे अच्छे से अच्छे स्कूल में दाखिल कराता है।

वह अपने बच्चे का हमेशा मार्गदर्शन करता रहता है और अपने बच्चे की भलाई के लिए उसके हर कार्य पर नियंत्रण रखता है। इस प्रकार एक पिता अपने बच्चे के जीवन में सकारात्मक भूमिका निभाता है।

निम्नलिखित गलत वाक्य सही करके फिर से लिखिए।

Question 1.
पिता जी ने लड़के के गाल पर दवा लगाई।
Answer:
माँ ने लड़के के गाल पर दवा लगाई।

Question 2.
प्यार में पिता जी ने लड़के के गाल पर एक तमाचा लगाया।
Answer:
गुस्से में पिता जी ने एक भरपूर थप्पड़ लड़के के गाल पर जड़ दिया।

किसने, किससे कहा?

Question 1.
“तुम्हारे दोस्त का जन्मदिन है।”
Answer:
लड़के के पिता ने रमन के पिता को बताया।

समझकर लिखिए।

Question 1.
इन अपशब्दों का प्रयोग लड़के ने अपने मन में अपने पिता के लिए किया
Answer:
झूठे, मक्कार, और निर्दयी

कारण लिखिए।

Question 1.
लड़के का दिमाग गुस्से से पागल हो गया।
Answer:
क्योंकि उसके पिता ने रमन के पिता को झूठ बताया कि सीढ़ियों से गिरने के कारण लड़के के गाल पर निशान आए हैं।

Question 2.
लड़के को रमन के जन्मदिन पर भिजवा दिया गया।
Answer:
क्योंकि उसके पिता के साथ उसकी माँ लड़ पड़ी और पिता को भी पछतावा हो रहा था।

विलोम शब्द लिखिए।

  1. झूठा x …………
  2. निर्दयी x ………

Answer:

  1. झूठा x सच्चा
  2. निर्दयी x दयावान

समानार्थी शब्द लिखिए।

  1. गुस्सा
  2. दोस्त

Answer:

  1. क्रोध
  2. मित्र

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

अनेक शब्द के लिए एक शब्द लिखिए।

  1. वह दिन जिसमें किसी ने जन्म लिया हो
  2. जिसके दिल में दया न हो

Answer:

  1. जन्मदिन
  2. निर्दयी

Question 1.
गद्यांश में से शब्द-युग्म ढूँढकर लिखिए।
Answer:
रोना-चिल्लाना
आते-आते

लिंग बदलिए।

  1. लड़का
  2. पापा

Answer:

  1. लड़की
  2. मम्मी

स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
क्या हर बात पर अपने माता-पिता से जिद करना सही है? अपने विचार लिखिए।
Answer:
प्रत्येक माता-पिता अपने बच्चे का भला चाहते हैं। दुनिया में ऐसे माता-पिता नहीं है; जो अपने बच्चों का बुरा चाहते है। वे यदि कहीं जाने के लिए मना करते हैं, तो उसके पीछे उनका कोई-न-कोई कारण अवश्य होगा। वे जो भी निर्णय लेते हैं, वह अपने बच्चे की भलाई को ध्यान में रखकर लेते हैं। वे नहीं चाहते कि छोटी-सी गलती के कारण उनके बच्चों को किसी संकट या परेशानी का सामना करना पड़े। ऐसे में यदि कोई माता-पिता बच्चों द्वारा की जाने वाली जिद जैसी अन्य प्रतिक्रियाओं पर नाराज होते हैं, तो इसका यह अर्थ नहीं है कि वे अपने बच्चों से प्यार नहीं करते। इसलिए हर बात पर अपने माता-पिता के सामने जिद करना सही नहीं है।

संजाल पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 11
Answer
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 10

समझकर लिखिए।

Question 1.
वे नहीं मनाते थे लड़के का जन्मदिन
Answer:
लड़के के माता पित

Question 2.
पिता जी द्वारा मिली झिड़की का नतीजा
Answer:
लड़के के मन में उपेक्षा व आक्रोश और भी बढ़ा दिया।

Question 3.
उपेक्षा व आक्रोश का स्थान इसने ले लिया
Answer:
विद्रोह ने ।

Question 4.
इनसे चिढ़ हो गई थी लड़के को
Answer:
पढ़ाई व पिता जी से ।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

  1. पर्यायवाची
  2. शालू

Answer:

  1. लड़के के लिए पिता जी और पढ़ाई एक-दूसरे के क्या बन गए थे?
  2. लड़के की छोटी बहन का नाम क्या था?

कारण लिखिए।

Question 1.
लड़के के घर में तंगहाली और भी बढ़ गई।
Answer:
क्योंकि उसके घर में उसकी छोटी बहन के जन्म के बाद छोटे भाई मंटू का आगमन हुआ।

Question 2.
लड़का दुस्साहसी हो गया।
Answer:
पिता जी बात-बात पर उसे पीटते थे। इसी कारण पिटने का डर उसके दिमाग से काफूर हो गया और वह दुस्साहसी हो गया। कृतिक

शब्द संपदा

निम्नलिखित गद्यांश में से शब्द-युग्म ढूँढकर लिखिए।
Answer:
धीरे-धीरे
एक-दूसरे
बात-बात
ढेर-के-ढेर

निम्नलिखित शब्द मानक वर्तनी के अनुसार लिखिए।

Question 1.
किये गये
Answer:
किए गए

वचन बदलिए।

  1. बहन
  2. झिड़की

Answer:

  1. बहनें
  2. झिड़कियाँ

नीचे दिए हुए शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. तंगहाली
  2. काफूर
  3. घर
  4. दिमाग

Answer:

  1. दुर्दशा
  2. गायब
  3. गृह
  4. समझ

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

अनेक शब्दों के लिए एक शब्द लिखिए।

Question 1.
तंगहाल होने की अवस्था –
Answer:
तंगहाली

Question 2.
दुस्साहस करने वाला
Answer:
दुस्साहसी

Question 1.
माता-पिता की आकांक्षाओं से दबकर बालक-बालिकाओं की लालसाएँ दम तोड़ देती हैं।’ कञ्चन के बारे में अपने विचार लिखिए।
Answer:
बच्चे मन के सच्चे होते हैं। उन्हें अधिक अनुशासन में रखना उचित नहीं होता। हमेशा उन पर निगाह रखना या बार-बार टोकने या मारने से बच्चे और भी जिद्दी हो जाते हैं। मौका मिलते ही वे विद्रोह करने में भी पीछे नहीं हटते। इसके साथ माता-पिता को उनकी उपेक्षा भी नहीं करनी चाहिए। यदि बच्चे तीन या चार चीजों की मांग करते हैं, तो कम-से-कम उनकी एक ख्वाहिश उनके माता-पिता को पूर्ण करनी चाहिए।

यदि माता-पिता अपनी आकांक्षा एवं विचार बच्चों को जबरदस्ती अपनाने के लिए मजबूर करेंगे, तो ऐसे में वे अधिक हावी हो जाएँगे और विद्रोह करने के लिए तैयार हो जाएंगे। यदि वे विद्रोह नहीं करेंगे, तो बार-बार मन में सोचते रहेंगे। इससे उनके मन में माता-पिता के प्रति दुश्मनी का भाव निर्माण हो जाएगा। बच्चे माता-पिता की आकांक्षाओं से दबकर स्वयं को अकेला महसूस करने लगे और इससे उनके मन में नकारात्मक भावना पनपने लगेगी।

एक शब्द में उत्तर लिखिए ।

Question 1.
इससे लड़के को शत्रुता हो गई
Answer:
पढ़ाई से

Question 2.
इनसे बदला लेना चाहता था लड़का
Answer:
पिताजी से

कारण लिखिए।

Question 1.
लड़के को स्वयं का कैरियर चौपट करने में मजा मिलता।
Answer:
क्योंकि वह अपने पिता से बदला लेना चाहता था और उन्हें नीचा दिखाना चाहता था।

Question 2.
लड़का अपमान से तिलमिला गया।
Answer:
क्योंकि पिछले साल से अच्छे नंबर लाने पर भी उसके पिता जी खुश नहीं हुए और उन्होंने उसे ‘थर्ड का थर्ड ही रहेगा’ ऐसे तीखे शब्दों में अपमानित किया।

निम्नलिखित गलत बाक्य सही करके फिर से लिखिए।

Question 1.
लड़के की रिपोर्ट देखकर पिता जी खुश हो जाते।
Answer:
लड़के की रिपोर्ट देखकर पिता जी खीझ जाते।

Question 2.
लड़के की पांचवीं कक्षा में तीसरी पोजीशन थी।
Answer:
लड़के की पांचवीं कक्षा में सातवीं पोजीशन थी।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

किसने, किससे कहा?

Question 1.
“कह तो ऐसे रहे हो जैसे फर्स्ट ही आओगे।”
Answer:
पिता ने लड़के से कहा।

Question 2.
“अगले साल मैं फेल होऊँगा फेल।”
Answer:
लड़के ने अपने मन में सोचा।

शब्द समूह के लिए एक शब्द लिखिए।

Question 1.
ग्रहों के घूमने का वक़ मार्ग
Answer:
कक्षा

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।

  1. अगले x ……
  2. खुश x ……..

Answer:

  1. अगले x पिछले
  2. खुश x नाखुश

गद्यांश में से विदेशी शब्द ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:
कैरियर, फर्स्ट, पोजीशन

निम्नलिखित शब्द में उचित प्रत्यय लगाइए।

  1. अपमान
  2. आसान

Answer:

  1. अपमानित : प्रत्यय : इत
  2. आसानी : प्रत्यय : ई

कृति च (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘प्रत्येक माता-पिता को अपने बच्चों की खुशी में सम्मिलित होना चाहिए।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
बच्चे संवेदनशील होते हैं। यदि कोई उनका अपमान करें या उनकी उपेक्षा करें, तो इसे भूल पाना उनके लिए असंभव हो जाता है। यदि वे कुछ अच्छा काम करते हैं, तो प्रत्येक माता-पिता को उनके अच्छे कार्य की सराहना करनी चाहिए। उन्हें सकारात्मक प्रतिक्रिया देकर उनकी खुशी में शरीक होना चाहिए। यदि कोई माता-पिता अपने बच्चों द्वारा किए गए अच्छे कार्यों से प्रसन्न नहीं होते हैं और उनका आत्मविश्वास अधिक मजबूत करने के बजाय उन्हें निराश करते हैं, तो बच्चे स्वभाव से विद्रोही बनते है। इसलिए उनकी खुशी में सम्मिलित होकर उनकी प्रशंसा करनी चाहिए।

कारण लिखिए।

Question 1.
लड़के को शालू चमची से चिढ़ हो गई है।
Answer:
क्योंकि उसने थोड़ी बड़ी होने के साथ पिता जी कहना मानना और डरना शुरू कर दिया है।

Question 2.
लड़के को मंटू के रोते रहने देने में शांति मिलती है।
Answer:
क्योंकि पिता जी उससे बहुत प्यार करते हैं।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

समझकर लिखिए।

Question 1.
परीक्षा में फर्स्ट आना इनकी उपलब्धि होगी
Answer:
लड़के के पिता जी की।

Question 2.
इस काम पर लड़के को लगा देना चाहते है उसके पिता
Answer:
कुली-कबाड़ी के काम पर।

संजाल पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 13
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 12

पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. काम
  2. परीक्षा

Answer:

  1. कार्य
  2. इम्तिहान

वचन बदलिए।

  1. घड़ी
  2. उपलब्धि

Answer:

  1. घड़ियाँ
  2. उपलब्धियाँ

विलोम शब्द लिखिए।

  1. पास x ………….
  2. उपलब्धि x ………

Answer:

  1. पास x दूर
  2. उपलब्धि x अनुपलब्धि

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

शांति शब्द में उचित उपसर्ग का प्रयोग कीजिए।

Question 1.
उपसर्ग : अ
Answer:
उपसर्ग युक्त शब्द : अशांति

‘यदि आप लड़के की जगह पर होते तो क्या करते?’ अपने विचार लिखिए।
Answer:
यदि मैं लड़के की जगह पर होता तो उस लड़के की जैसी हरकतें नहीं करता। पिता जी की आर्थिक परेशानियाँ समझने की कोशिश करता। अपनी ख्वाहिशों पर नियंत्रण रखता। मन लगाकर पढ़ाई करता और सड़क पर आवारा दोस्तों के साथ मटरगश्ती करने में अपना समय नहीं गंवाता। अपने छोटे भाई बहनों के साथ प्यार से पेश आता। एक अच्छा पुत्र बनकर अपने पिता जी की हर बात का पालन करता।

संजाल पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 15
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह 18

निम्नलिखित गलत वाक्य सही करके फिर से लिखिए।

Question 1.
पिता बेटे से संधि चाहते थे।
Answer:
बेटा पिता से संधि चाहता था।

Question 2.
पिता की खुशी का पारावार न था।
Answer:
माँ की खुशी का पारावार न था।

किसने, किससे कहा?

Question 1.
मैं संधि चाहता हूँ।
Answer:
यह वाक्य लड़के ने अपने मन ही मन में कहा।

समझकर लिखिए।

Question 1.
माँ की खुशी का पारावार न था
Answer:
क्योंकि उसके बेटे को अपनी गलती का एहसास हो गया था। वह पछता रहा था। उसे पिता जी की दशा पर मन-ही-मन दुख हो रहा था।

Question 2.
बेटे ने पिता जी का ऐसा रूप पहले कभी नहीं देखा था
Answer:
बेहद निराश एवं आकुल-व्याकुल रूप

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

विलोम शब्द लिखिए।

  1. संधि x ………..
  2. निराश x ………..

Answer:

  1. संधि x विच्छेद
  2. निराश x प्रसन्न

समानार्थी शब्द लिखिए।

  1. संधि
  2. नुक्कड़
  3. दशा
  4. क्षमा

Answer:

  1. मिलन
  2. गली
  3. अवस्था
  4. माफी

अनेक शब्द के लिए एक शब्द लिखिए।

Question 1.
जो शब्दरहित हो
Answer:
निःशब्द

गद्यांश में से शब्द-युग्म ढूँढकर लिखिए।

Question 1.
जो शब्दरहित हो।
Answer:
आकुल-व्याकुल, गरजेंगे-दहाड़ेंगे

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 8 मेरा विद्रोह

Question 2.
‘वही जीवन में प्रगति कर पाता है। जिसे अपनी गलती का एहसास होता है। अपने विचार लिखिए।
Answer:
जिससे गलती होती है वह भी इंसान ही होता है। जाने-अनजाने में काम करते समय इंसान से गलती हो जाती है। जैसे कि गुस्सा आने पर इंसान एक-दूसरे को आवेश में आकर कुछ भी कह देता है। कभी बच्चे बचपन में, जाने-अनजाने में, घर से पैसे चुराना, माता-पिता के डाँटने पर उनके प्रति नकारात्मक सोच करना आदि गलतियाँ करते रहते हैं। लेकिन व्यक्ति को उस वक्त तो नहीं, पर बाद में उस पर विचार करना चाहिए और स्वयं की गलती को स्वीकारना चाहिए।

जिस व्यक्ति को अपनी गलती का एहसास हो जाता है । वह फिर से दोबारा वह गलती नहीं करता। वह कार्य करने से पहले सावधानी बरतता है। आखिर, ऐसा व्यक्ति जीवन में प्रगति कर लेता है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ Textbook Questions and Answers

सूचना के अनुसार कृतियाँ करो

प्रवाह तालिका पूर्ण करो:

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 1
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 4

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

उचित जानकारी लिखो:

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 3
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 5

कारण लिखिए।

Question 1.
मनुष्य को रोज शिकार खेलना पड़ता है।
Answer:
क्योंकि उसे स्वयं का गुजर बसर करना था।

Question 2.
अनाज सुरक्षित रखना प्रारंभ हुआ।
Answer:
जमीन में बहुत सारा अनाज पैदा होता था। इसे एकदम खाया नहीं जा सकता था।

Question 3.
मनुष्य को रोज शिकार खेलना पड़ता।
Answer:
स्वयं का पेट भरने के लिए उसे रोज शिकार खेलना पड़ता।

Question 4.
दुनिया में गरीब आदमी हैं।
Answer:
क्योंकि जो आज बिलकुल काम नहीं करता है; उसके पास बहुत सारा धन आ जाता है और जो दिन-रात पसीना बहाता है वह खाली हाथ रहता है। इस बुरे इंतजाम के कारण दुनिया में गरीब आदमी है।

Question 5.
लोग बैंक में रुपए रखते हैं।
Answer:
क्योंकि उनके पास अतिरिक्त रुपए होते हैं।

कृति पूर्ण करो:

उस जमाने में उसे अमीर कहा जाता था जिसके पास ……….. थे

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 2
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 6

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

भाषाबिंदु

निम्नलिखित वाक्यों में उचित विराम चिह्नों का प्रयोग कीजिए।

Question 1.
बड़े दुखी लग रहे हो क्या हुआ
Answer:
बड़े दुखी लग रहे हो, क्या हुआ?

Question 2.
अरे रामू के बापू घोड़े बेचकर सो रहे हो
Answer:
अरे, रामू के बापू, घोड़े बेचकर सो रहे हो?

Question 3.
तुम्हारे दाने कहाँ है
Answer:
तुम्हारे दाने कहाँ है?

उपयोजित लेखन

‘तबांकू सेवन के दुष्परिणाम’ विषय पर लगभग सौ शब्दों में निबंध लिखिए।
Answer:
तंबाकू सेवन सेहत के लिए हानिकारक होता है। तंबाकू में एक प्रकार का रासायनिक द्रव्य मिलाया जाता है जो शरीर नुकसान पहुँचाता है। तंबाकू में टार, निकोटीन व कार्बनमोनोक्साइड आदि पदार्थों को मिलाया जाता है। ये सारे पदार्थ मनुष्य के शरीर के लिए हानिकारक होते हैं। धीरे-धीरे उसका असर दिखाई देने लगता है। सबसे पहले वह मुँह को प्रभावित करता है और उसके बाद संपूर्ण शरीर को प्रभावित करना शुरू कर देता है। जो व्यक्ति तंबाकू का सेवन अधिक मात्रा में करते हैं उन्हें बाल झड़ने की समस्या से भी गुजरना पड़ता है।

तंबाकू का अति सेवन करने से मनुष्य को कैंसर जैसी बीमारियाँ होती हैं जिनका इलाज आज भी विज्ञान के लिए मुश्किल है। अत: बहुत सारे लोगों की तंबाकू को सेवन करने से मृत्यु हो रही है। कई लोग तंबाकू की लत के कारण यदि उन्हें समय पर खाने के लिए मिलता तो चिंतित एवं बेचैन हो जाते हैं। कई लोग तंबाकू का सेवन करना छोड़ना चाहते हैं और वे प्रयास भी करत हैं। लेकिन फिर भी वे अपनी इस आदत को छोड़ नहीं पाते हैं। तंबाकू का सेवन करने से व्यक्ति को हृदय संबंधी समस्याओं का भी सामना करना पड़ता हैं। तंबाकू का सेवन करने से मनुष्य को त्वचा संबंधी बीमारियाँ एवं नाखून झड़ने की समस्याओं का सामना करना पड़ता है। तंबाकू का सेवन मनुष्य के लिए जानलेवा और खतरनाक है। अतः मनुष्य को तंबाकू का सेवन कतई नहीं करना चाहिए।

शब्द समूह के लिए एक शब्द लिखिए।

Question 1.
जानवरों को चराने की जगह
Answer:
चरागाह

Question 2.
जिनके पास बहुत से अतिरिक्त रुपए हैं।
Answer:

  1. धनवान
  2. मालदार

स्वयं अध्ययन

पारंपरिक तथा आधुनिक कृषि प्रौद्योगिकी का तुलनात्मक चार्ट बनाओ।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।
कृति क (१) आकलन कृति

समझकर लिखिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 15
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 7

गद्यांश के आधार पर वाक्य पूर्ण कीजिए।

Question 1.
तब काम बँटे हुए नहीं थे……
Answer:
जब शुरू में आदमी शिकार पर गुजर-बसर करता था।

Question 2.
जैसे-जैसे दिन गुजरने लगे……..
Answer:
वैसे-वैसे आदमियों ने नए नए पेशे सीखें और उनमें पक्के हो गए।

कृति क (२) आकलन कृति

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों –

Question 1.
औरत
Answer:
बच्चे और पालतू जानवरों की निगरानी कौन करता था?

Question 2.
काम
Answer:
कई हिस्सों में क्या बँट गए?

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

कृति क (३) शब्द संपदा

निम्नलिखित शब्द के तत्सम रूप लिखिए।

Question 1.
काम
Answer:
कार्य

निम्नलिखित शब्द मानक वर्तनी के अनुसार लिखिए।

Question 1.
नये-नये
Answer:
नए-नए

वचन बदलिए।

  1. बातें
  2. बेटी

Answer:

  1. बात
  2. बेटियाँ

नीचे दिए हुए शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. हल
  2. मुश्किल

Answer:

  1. समाधान
  2. कठिन

Question 1.
गद्यांश में से लिंग शब्द की जोड़ी ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:
आदमी – औरत

कृति क (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
आदिम अवस्था में मनुष्य किस प्रकार अपना गुजर-बसर करता था? इस बारे में जानकारी के आधार पर अपने विचार लिखिए।
Answer:
आदिम अवस्था में मानवीय सभ्यता का विकास नहीं हुआ था। उस अवस्था में मनुष्य के पास घर ही क्या साधारण-सी कुटिया भी नहीं थी। मानव जंगल में उपलब्ध कंदमूल खाया करता था और वहीं पर किसी एक पेड़ के नीचे सो जाया करता था। उसके पास शिकार के अतिरिक्त किसी भी प्रकार का काम नहीं होता था। अत: वह पूरा दिन शिकार की खोज में घूमा करता था। शिकार करने के शस्त्रों के अलावा मनुष्य के पास अन्य कोई साधन नहीं होते थे। उसके पास तन ढंकने के लिए कपड़े भी नहीं थे। वह पेड़ की पत्तियों से अपना शरीर ढंकते थे।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

(ख) निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।
कृति ख (१) आकलन कृति

तुलना कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 9
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 16

कारण लिखिए।

Question 1.
खेती के पहले लोग एक जगह नहीं ठहरते थे।
Answer:
क्योंकि शिकार हरेक जगह मिल जाता था। इसके अतिरिक्त गायों, बकरियों एवं दूसरे जानवरों की वजह से इधर-उधर घूमना पड़ता था।

कृति ख (२) आकलन कृति

एक शब्द में उत्तर लिखिए।

Question 1.
जानवरों को चरने के लिए इसकी जरूरत थी
Answer:
चरागाहों की .

Question 2.
खेती करना सीख जाने के बाद लोग इसके पास रहने लगे
Answer:
जमीन के

समझकर लिखिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 12
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 11

विलोम शब्द लिखिए।

  1. गाँव
  2. अच्छा

Answer:

  1. शहर
  2. बुरा

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

Question 1.
गद्यांश में से शब्द-युग्म ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:

  • इधर-उधर
  • घूमते-फिरते
  • जोत-बोकर

निम्नलिखित शब्दों में उचित प्रत्यय लगाइए।

  1. शिकार
  2. शहर

Answer:

  1. शिकारी
  2. शहरी

कृति ख (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘खेती करने के कारण समाज की निर्मिती हुई’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
खेती करने के पहले व्यक्ति इधर-उधर घूमता फिरता था। शिकार करके स्वयं का पेट पालता था। जैसे ही उसने खेती करना शुरू कर दिया वैसे ही वह जमीन के पास रहने लगा। परे साल भर वह खेती के काम में व्यस्त होने लगा। उसके आसपास रहने वालों की संख्या में वृद्धि होने लगी। वह एक-दूसरे के साथ संबंध प्रस्थापित करने लगा। आहिस्ता-आहिस्ता गाँव व कस्बे तैयार होने लगे। इससे समाज का निर्माण होने लगा।

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
खेती करने से आदमी को हुआ यह लाभ
Answer:
आदमी की जिंदगी ज्यादा आराम से कटने लगी।

समझकर लिखिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 14
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ 13

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

सही विकल्प चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
अतिरिक्त खाने की वह …………. कर देता था। (जमा, खर्च, बाँट)
Answer:
जमा

Question 2.
आदमी को अपना ……….. भरने के लिए शिकार करना पड़ता था। (घर, पेट, बस्ता )
Answer:
पेट

कृति ग (३) शब्द संपदा

पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. पैदा
  2. शिकार
  3. जमीन
  4. शिकारी

Answer:

  1. उपज
  2. आखेट
  3. भूमि
  4. आखेटक

Question 1.
गद्यांश में ऐसे दो शब्द बूडकर लिखिए जिनके वचन परिवर्तित नहीं होते।
Answer:

  • पेट
  • शिकार

विलोम शब्द लिखिए।

  1. बेकसूर x ………..
  2. ज्यादा x …….

Answer:

  1. कसूरवार
  2. कम

निम्नलिखित शब्दों से उपसर्ग को अलग कीजिए।

  1. अतिरिक्त
  2. सुरक्षित

Answer:

  1. अति
  2. सु

उचित प्रत्यय लगाइए।

  1. बात
  2. दिन

Answer:

  1. ऊनी : बातूनी
  2. इक : दैनिक

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

कृति ग (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘धन और अनाज को हमें भविष्य के लिए संग्रह रखना चाहिए।’ अपने विचार लिखिए।
Answer:
मनुष्य भले ही वर्तमान में जीवन व्यतीत करता है फिर भी उसे भविष्य के बारे में सोचना चाहिए। उसे भविष्य के लिए धन व अनाज जैसी चीजों का संग्रह करके रखना चाहिए। वर्तमान में हमारे पास यदि जरूरत से ज्यादा कुछ आता है तो हमें सब का सब खर्च नहीं करना चाहिए। हो सकता है कि भविष्य में हम पर कोई मुसीबत आ जाए और ऐसे में हमारे पास कुछ न होने से हमें यातनाओं का सामना करना पड़े। इसलिए व्यक्ति को दूर की सोच रखते हुए भविष्य के लिए धन या अनाज इकट्ठा करके रखना चाहिए।

निम्नलिखित गलत वाक्य सही करके फिर से लिखिए।

Question 1.
बैंक में बच्चे अनाज जमा करते हैं और चेक से निकाल भी सकते हैं।
Answer:
बैंक में लोग रूपए जमा करते हैं और चेक से निकाल भी सकते हैं।

Question 2.
जिनके पास अतिरिक्त रूपया होता है वही लोग अफसर होते हैं।
Answer:
जिनके पास अतिरिक्त रूपया होता है वही लोग मालदार होते हैं।

कृति घ (२) आकलन कृति

गद्यांश के आधार पर वाक्य पूर्ण कीजिए।

Question 1.
वे लोग गरीब कहलाते हैं
उत्तर
जिनके पास रुपए या अनाज नहीं होता है।

Question 2.
उसे खाली हाथ रहना पड़ता है
Answer:
जो दिन-रात पसीना बहाता है।

समझकर लिखिए।

Question 1.
यह है बुरा इंतजाम
Answer:
आज जो आदमी काम नहीं करता है उसके पास बहुत सारा धन आ जाता है और जो दिन-रात पसीना बहाता है वह खाली हाथ रहता है।

कारण लिखिए।

Question 1.
दुनिया में गरीब आदमी हैं।
Answer:
क्योंकि जो आज बिलकुल काम नहीं करता है। उसके पास बहुत सारा धन आ जाता है और जो दिन-रात पसीना बहाता है वह खाली हाथ रहता है। इस बुरे इंतजाम के कारण दुनिया में
गरीब आदमी है।

Question 2.
लोग बैंक में रुपए रखते हैं।
Answer:
क्योंकि उनके पास अतिरिक्त रुपए होते हैं।

कृति घ (३) शब्द संपदा

विलोम शब्द लिखिए।

  1. ज्यादा x ……..
  2. अमीर x ………

Answer:

  1. कम
  2. गरीब

समानार्थी शब्द लिखिए।

  1. गरीब
  2. पसीना

Answer:

  1. दीन
  2. स्वेद

निम्नलिखित अनेक शब्द के लिए एक शब्द लिखिए।

Question 1.
जिसके पास बहुत धन होता है।
Answer:
धनवान

Question 2.
जिनके पास बहुत से अतिरिक्त रुपए हैं।
Answer:
मालदार

Question 3.
गद्यांश में से शब्द-युग्म ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:

  • बहुत-सा
  • आज-कल

लिंग बदलिए।

  1. पिता
  2. आदमी

Answer:

  1. माता
  2. औरत

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 5 खेती से आई तब्‍दीलियाँ

Question 1.
‘आज अमीर अधिक अमीर होता जा रहा है और गरीब अधिक गरीब होता जा रहा है।’ पर अपने विचार लिखिए।
Answer:
आज हम नए दौर में जीवन जी रहे हैं। इस नए युग में समाज में ढेर सारी समस्याएं हैं। उनमें से एक अत्यंत गंभीर समस्या है – महँगाई। आज वस्तुओं की कीमतें आसमान को छू रही हैं। कर्मचारी एवं मजदूर जैसे सामान्य वर्ग के लोग पैसों की कमी होने के कारण अपने परिवार की जरूरतों को पूरा करने में असमर्थ सिद्ध हो रहे हैं। इस कारण वे रुपयों को भविष्य के लिए संग्रह नहीं कर पा रहे हैं।

इस कारण उनकी आर्थिक स्थिति में सुधार नहीं हो रहा है। समाज में रहने वाला अमीर वर्ग बिना कुछ काम किए अधिक से अधिक अमीर होता जा रहा है। इसका प्रमुख कारण यह है कि वे गरीबों को उनके काम की बहुत ही कम मजदूरी दे रहे हैं। यही कारण है कि अमीर अधिक अमीर होता जा रहा है और गरीब अधिक गरीब। गरीबों पर होनेवाले शोषण को रोक कर ही हम एक स्वस्थ समाज की स्थापना कर सकते हैं।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं? Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं? Textbook Questions and Answers

स्वाध्याय विषयक कृतियाँ

प्रतीक लिखिए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 2

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

भाषाबिंदु

निम्न शब्दों के लिंग पहचानकर लिखिए।

(आत्मा, व्यक्ति, बादल, तार, नोट, नाखून, पुस्तक, तकिया, दही)
Answer:
पुल्लिंग: व्यक्ति, बादल, नोट, नाखून, दही, तकिया, तार
स्त्रीलिंग: आत्मा, पुस्तक, तार

कृति ग (१) आकलन कृति

प्रवाह तालिका पूर्ण कीजिए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 1

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Question 1.
अर्थ के अनुसार वाक्य के प्रकार ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:
(१) विधानार्थक वाक्य:
(i) उसे नाखून की जरूरत थी।
(ii) उसने धातु के हथियार बनाए।

(२) प्रश्नार्थक वाक्य:
(i) आखिर ये इतने बेहया क्यों हैं?
(ii) मनुष्य किस ओर बढ़ रहा है?

(३) निषेधार्थक वाक्य :
(i) वह मरना नहीं जानती।
(ii) मैं कुछ सोच ही नहीं सका।

(४) आज्ञार्थक वाक्य:
(i) नाखून बढ़ रहे है तो उन्हें काट दीजिए।

(५) विस्मयादिबोधक वाक्यः
(i) वाह! क्या बात है। मनुष्य मनुष्यता की ओर बढ़ रहा है।

संदेशसूचक वाक्य:
(i) मनुष्य अपनी पशुता को त्याग दे तब मरणास्त्रों का प्रयोग भी अपने आप समाप्त हो जाएगा।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Question 2.
पाठ में आए दस पुल्लिंग व स्त्रीलिंग शब्द लिखिए।
Answer:
पुल्लिंग: प्रश्न, पिता, नाखून, शरीर, हथियार, नागरिक, आदर्श, संयम, तप, त्याग
स्त्रीलिंग: लड़की, पशुता, मनुष्यता, सहायता, इच्छा, श्रद्धा, संवेदना, पूँछ, घृणा, महिमा

उपयोजित लेखन

किसी मराठी विज्ञापन का हिंदी में अनुवाद कीजिए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 4
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 3

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

लेखनीय

‘सुरक्षा हेतु शस्त्रों की भरमार’ विषय के पक्ष-विपक्ष में अपने विचार लिखिए।
Answer:
पक्षधर विचार:
(i) क्षत्रिय कुल के लोग शस्त्रों का पूजन करते हैं।
(ii) पुलिस विभाग द्वारा भी शस्त्रों का पूजन किया जाता है।
(iii) शस्त्र विपरीत परिस्थितियों में दूसरों के जीवन की रक्षा करते हैं।
(iv) शस्त्र शक्ति का प्रतीक होते हैं।

विपक्षी विचार:
(i) शस्त्र विनाश का प्रतीक होते हैं।
(ii) शस्त्र हिंसा का निर्माण करते हैं।
(iii) शस्त्र-निर्माण पर कई देश ढेर सारे रुपये खर्च करते हैं।
(iv) शस्त्र-निर्माण की होड़ देशों को अंधा बना देती है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

स्वयं अध्ययन

शरीर के विभिन्न अंगों से संबंधित मुहावरों की अर्थ सहित सूची बनाइए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 5
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 6
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 7

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

उत्तर लिखिए।

Question 1.
मनुष्य को नाखून की जरूरत तब थी:
Answer:
मनुष्य को नाखून की जरुरत तब थी जब वह वनमानुष जैसा जंगली था।

Question 2.
मनुष्य का स्वधर्म यह हैं
Answer:
अपने को संयत रखना।

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं? Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति क (१) आकलन कृति

उत्तर लिखिए।

Question 1.
इसे कहा गया है दयनीय जीव
Answer:
पिता को

Question 2.
इसकी पशुता का प्रयोग गद्यांश में हुआ है
Answer:
मनुष्य की

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 12
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 16

कृति क (२) आकलन कृति

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

Question 1.
हथियार
Answer:
मनुष्य ने हड्डियों के क्या बनाए?

Question 2.
नाखून
Answer:
पहले मनुष्य के अस्त्र क्या थे?

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

परिणाम लिखिए।

Question 1.
मनुष्य का धीरे-धीरे आगे बढ़ने का परिणाम
Answer:
उसने धातु के हथियार बनाए।

कारण लिखिए

Question 1.
मनुष्य नाखूनों को काट देता है।
Answer:
क्योंकि हर तीसरे दिन उसके नाखून बढ़ जाते हैं

कृति क (३) शब्द संपदा

Question 1.
गद्यांश में आए शब्द-युग्म ढूंढकर लिखिए।
Answer:
कभी-कभी
धीरे-धीरे

लिंग बदलिए।

  1. पिता
  2. आदमी

Answer:

  1. माता
  2. औरत

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

नीचे दिए हुए शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. हथियार
  2. पाशवी

Answer:

  1. शस्त्र
  2. पशुवत, दानवी

निम्नलिखित शब्दों में उचित प्रत्यय लगाइए।

  1. इतिहास
  2. मनुष्य

Answer:

  1. ऐतिहासिक
  2. मनुष्यता

कृति क (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘मनुष्य की पशुता को जितनी बार काट दो, वह मरना नहीं जानती।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
जी हाँ, मनुष्य की पशुता को जितनी बार काट दो, वह मरना नहीं जानती। मनुष्य का स्वभाव इतना विचित्र है कि उसमें अच्छाई भी है और बुराई भी; उसमें मानवता भी है और पशुता भी। अक्सर देखा जाता है कि बुरा काम करने वाले लोगों को कानून के द्वारा दंडित किया जाता है। फिर भी सजा काटने के बाद वे बुरा काम करते ही रहते हैं। जो व्यक्ति दूसरों का बुरा चाहता हैं; वह कभी सुधरता नहीं। उसे आप लाख समझाओ, फिर भी वह समझने के लिए तैयार नहीं होता है। वह मौका मिलते ही साँप की भाँति डंसने के लिए तैयार हो जाता है। इस प्रकार मनुष्य की पशुता को जितनी बार भी काटो, वह मरना नहीं जानती।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ख (१) आकलन कृति

गद्यांश के आधार पर वाक्य पूर्ण कीजिए।

Question 1.
मनुष्य को तब अपनी वास्तविक प्रवृत्ति पहचानने में बहुत सहायता मिलती हैं.
Answer:
जब वह अपने शरीर की मन की और वाक की अनायास घटने वाली वृत्तियों के विषय में सोचने लगता है।

निम्नलिखित गलत वाक्य सही करके लिखिए।

Question 1.
मनुष्य की नाखून काटने की जो प्रवृत्ति है, वह उसकी पशुता की निशानी है।
Answer:
मनुष्य की नाखून काटने की जो प्रवृत्ति है, वह उसकी मनुष्यता की निशानी है।

Question 2.
हमारी परंपरा महिमामयी और संस्कृति उज्ज्वल हैं।
Answer:
हमारी परंपरा महिमामयी और संस्कार उज्ज्वल हैं।

कृति ख (२) आकलन कृति

कृति पूर्ण कीजिए।
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 15
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 11

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कारण लिखिए।

Question 1.
हमारी परंपरा महिमामयी और संस्कार उज्ज्वल है।
Answer:
हमारी परंपरा, महिमामयी और संस्कार उज्ज्वल है क्योंकि अपने आप पर, अपने आप द्वारा लगाया हुआ बंधन हमारी संस्कृति की बहुत बड़ी विशेषता है।

कृति ख (३) शब्द संपदा

उचित प्रत्यय जोड़कर नए शब्द बनाइए।

  1. अर्थ
  2. नागरिक

Answer:

  1. आर्थिक
  2. नागरिकता

अनेक शब्दों के लिए एक शब्द लिखिए।

  1. मनुष्य होने की अवस्था
  2. उत्तम या सुधरी हुई स्थिती

Answer:

  1. मनुष्यता
  2. संस्कृति

विलोम शब्द लिखिए।

  1. अर्थ x
  2. बंधन x

Answer:

  1. अर्थ x अनर्थ
  2. बंधन x मुक्ति

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कृति ख (४) स्वमत अभिव्यक्ति

‘Question 1.
आज का मनुष्य पशुता की ओर बढ़ रहा है या मनुष्यता की ओर?’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
आज का युग विज्ञान व तकनीकी का युग है। सर्वत्र मशीनों का बोलबाला है। मनुष्य ने स्वयं की प्रगति के लिए आधुनिक सभ्यता को अपना लिया है। समाज से मानवीय मूल्य कहीं गायब होते हुए दिखाई दे रहे हैं। आज हमारे समाज में हिंसा व भ्रष्टाचार जैसी कई समस्याएँ है। इनके कारण इंसान अपनी अच्छाइयों को त्याग बुराई के मार्ग पर चलता दिखाई दे रहा है। आज किसी के पास भी इतना समय नहीं है कि वह अपने ही रिश्तेदारों के साथ आराम से बैठकर बातचीत कर सकें। सभी पैसे के पीछे भाग रहे हैं। स्वार्थ की भावना ने मानव को दानव बना दिया है। अत: आज मनुष्यता की अपेक्षा पशुता ही अधिक दिखाई दे रही है।
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 10

निम्नलिखित कथन सत्व है या असत्य लिखिए।

Question 1.
मनुष्य झगड़े-टंटे को अपना आदर्श नहीं मानता है।
Answer:
सत्य

Question 2.
वचन, मन एवं शरीर से किए गए असत्याचरण को सही मानता है।
Answer:
असत्य

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कृति ग (२) आकलन कृति (१) समझकर लिखिए।

Question 1.
प्राणिशास्त्रियों का अनुमान
Answer:
मनुष्य का अनावश्यक अंग उसी प्रकार झड़ जाएगा जिस प्रकार उसकी पूँछ झड़ गई है।

Question 2.
वह है मनुष्य के भीतर की पशुता की निशानी –
Answer:
नाखून का बढ़ना।

सही विकल्प चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
शायद उस दिन वह …….. का प्रयोग भी बंद कर देगा। (अस्त्री, शस्त्रों, मरणास्त्रों)
Answer:
शायद उस दिन वह मरणास्त्रों का प्रयोग भी बंद कर देगा।

Question 2.
नाखून को बढ़ने नहीं देना मनुष्य की अपनी ……… है। (इच्छा, वासना, जिज्ञासा)
Answer:
नाखून को बढ़ने नहीं देना मनुष्य को अपनी इच्छा है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कृति ग (३) शब्द संपदा

निम्नलिखित शब्दों में उचित प्रत्यय लगाइए।

  1. भीतर
  2. झगड़ा
  3. प्रयोग
  4. इच्छा

Answer:

  1. भीतरी
  2. झगड़ालू
  3. प्रायोगिक
  4. ऐच्छिक

वचन बदलिए।

  1. निशानी
  2. संवेदना

Answer:

  1. निशानियाँ
  2. संवेदनाएँ

निम्नलिखित शब्दों में से उपसर्ग अलग करके लिखिए।

  1. अनावश्यक
  2. संवेदना

Answer:

  1. उपसर्ग : अन्
  2. उपसर्ग : सम्

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कृति ग (४) स्वमत अभिव्यक्ति

‘Question 1.
किसी में बुरी आदतें आ जाए, तो उन्हें त्याग देना चाहिए।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
मनुष्य वही कहलाता है जिसके पास मनुष्यता होती है और जिसके पास मनुष्यता होती है उसके पास अच्छाइयाँ जरूर होती है। लेकिन सभी अच्छाइयों को नहीं अपनाते हैं। किसी-किसी के स्वभाव में कुछ बुराइयाँ भी होती हैं। कई लोग बुरी आदतों के शिकार होते हैं। बुरी आदतों के कारण व्यक्ति पतन की ओर बढ़ता है। वह स्वयं तो डूब जाता है पर अपने साथ दूसरों का भी बुरा कर देता है। अत: व्यक्ति को बुरी आदतों का त्याग कर देना चाहिए। इसमें ही उसकी भलाई है। आखिर मनुष्य को अच्छे व्यवहार से ही एक-दूसरे के साथ प्रगाढ़ संबंध प्रस्थापित करने चाहिए।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति घ(१) आकलन कृति

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 13
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 9

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

समझकर लिखिए।

  1. पशुत्व का द्योतक
  2. मनुष्य का स्वधर्म यह हैं

Answer:

  1. अपने को संयत रखना।
  2. दूसरे के मनोभावों का आदर करना।

कृति घ (२) आकलन कृति

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

  1. मनुष्य
  2. स्वधर्म

Answer:

  1. नाखून को कौन बढ़ने नहीं देगा?
  2. दूसरे के मनोभावों का आदर करना मनुष्य का क्या है?

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
मनुष्य की सहजात वृत्ति का परिणाम
Answer:
नाखूनों का बढ़ना

Question 2.
इनसे सूचित होती है मनुष्य की महिमा
Answer:
अभ्यास व तप से प्राप्त वस्तुओं से

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

कृति घ (३) शब्द संपदा

विलोम शब्द लिखिए।

  1. मंगल
  2. सफलता
  3. जीवन
  4. मैत्री
  5. आदर

Answer:

  1. अमंगल
  2. असफलता
  3. मरण
  4. दुश्मनी
  5. अनादर

समानार्थी शब्द लिखिए।

  1. महिमा
  2. आदर
  3. त्याग
  4. सफलता
  5. चरितार्थता

Answer:

  1. गौरव
  2. सम्मान
  3. बलिदान
  4. विजय
  5. सार्थकता

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Question 1.
‘स्वनिर्धारित’ इस शब्द में से उपसर्ग पहचानकर संबंधित उपसर्ग से दो नए शब्द बनाइए।
Answer:
स्वनिर्धारित: उपसर्ग : स्व
नए शब्द: स्वदेश, स्वभाषा

कृति घ (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘प्रेम व त्याग सर्वश्रेष्ठ मानवीय मूल्य है।’ अपने विचार लिखिए।
Answer:
सभी धर्मों का सार प्रेम है। एक-दूसरे के प्रति प्रेम की भावना रखना एवं एक-दूसरे पर प्रेम न्योछावर कर देना, यह मनुष्य का सबसे बड़ा गुण है। त्याग यानी नि:स्वार्थ भाव से दूसरों के लिए अपना सर्वस्व अर्पण करना। मदर टेरेसा ने दीन-दुखियों को प्रेम से अपनाकर उनके लिए अपने सर्वस्व का त्याग किया और उनकी सेवा की। इसलिए संसार ने ‘मदर’ कहा। राष्ट्रपिता बापूजी ने भी प्रेम व त्याग इन मूल्यों को अपनाकर मानवता का कार्य किया। देश को आजादी दिलाने के लिए कई वीरों ने अपने घर-परिवार का त्याग कर दिया था। उनके अथक प्रयासों से ही देश आजाद हुआ। अत: प्रेम व त्याग सर्वश्रेष्ठ मानवीय हैं।

निम्नलिखित वाक्यों के अर्थ के अनुसार प्रकार पहचानकर लिखिए।

Question 1.
हमारी परंपरा महिमामयी और संस्कार उज्ज्वल हैं।
Answer:
विधानार्थक वाक्य

Question 2.
मनुष्य की चरितार्थता प्रेम में नहीं है।
Answer:
निषेधार्थक वाक्य

Question 3.
क्या मनुष्य में पशुता भरी हुई है?
Answer:
प्रश्नार्थक वाक्य

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Question 4.
तुम अस्त्रों का प्रयोग त्याग दो।
Answer:
आज्ञार्थक वाक्य

Question 5.
काश! मेरे पास भी त्याग व तप जैसे गुण होते।
Answer:
विस्मयादिबोधक वाक्य

Question 6.
ध्यान रहे कि सत्याचरण में शक्ति होती है।
Answer:
संदेशवाचक वाक्य

रचनात्मक कौशल पर आधारित कृतियाँ

मौलिक सृजन

Question 1.
सद्गुणों और दुर्गुणों में अंतर लिखिए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं 8

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 3 नाखून क्यों बढ़ते हैं?

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 7 मेरे रजा साहब Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब Textbook Questions and Answers

सूचनानुसार कृतियाँ करो :

संजाल पूर्ण करो :

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 1
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 6

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कृति पूर्ण करो:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 2
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 4

सूची तैयार कीजिए।

Question 1.
पाठ में उल्लेखित विविध भाषाएँ।
Answer:
हिंदी, उर्दू, फ्रेंच, अंग्रेजी।

Question 2.
पाठ में उल्लेखित विविध देश के नाम।
Answer:
लंदन, पेरिस, न्यूयार्क।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कृति पूर्ण करो :

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 3
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 5

स्वाध्याय विषयक कृतियाँ

संजाल पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 1
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 6

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

भाषाबिंदु

Question 1.
पाठ्यपुस्तक से दस वाक्य चुनकर उनमें से उद्देश्य और विधेय अलग करके लिखिए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 7
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 8

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

उपयोजित लेखन

Question 1.
जहाँ चाह होती है वहाँ राह निकल आती है, इस सुवचन को आधार बनाकर अस्सी शब्दों तक कहानी लिखिए।
Answer:
विजयपुर नाम के एक छोटे से नगर में अथर्व नाम का होनहार व परिश्रमी लड़का रहता था। इस संसार में उसका कोई नहीं था । वह अनाथ था। दिनभर मेहनत मजदूरी करके वह स्वयं का पेट पालता था। अथर्व को पढ़ाई करने की चाह थी, लेकिन स्कूल जाने के लिए उसके पास पैसे नहीं थे। इसलिए वह शाम को मजदूरी करके घर आकर अपने आप ही पढ़ाई करता था ।

पढ़ाई करते समय यदि कुछ समझ में नहीं आता था, तो वह अपने आस-पास रहने वाले बच्चों से पूछ लेता था । ऐसा करके वह पढ़ना-लिखना सीख गया। एक दिन नगर के भव्य दिवार पर लगाया विज्ञापन उसने पढ़ा। विज्ञापन में लिखा था कि सरकार होनहार बच्चों को छात्रवृत्ति देना चाहती है और इसके लिए छात्रों को मौखिक साक्षात्कार के लिए सरकारी दफ्तर में आना पड़ेगा।

अथर्व विज्ञापन पड़कर निश्चित समय पर सरकारी दफ्तर में पहुँच गया। लेकिन उसका नाम किसी भी स्कूल में दर्ज न होने के कारण कर्मचारियों ने उसे वहाँ से जाने के लिए कहा। अथर्व के पास पढ़ने की ललक थी। वह वहाँ से जाने के लिए तैयार नहीं हुआ। वहीं पर खड़े रहकर वह विनंती करने लगा। उसी वक्त जिला अधिकारी वहाँ पर आ पहुंचे। उन्हें सारी बातें समझ में आ गई और उन्होंने अथर्व का साक्षात्कार लिया।

मुलाकात में उन्होंने अथर्व को कई प्रश्न पूछे। आश्चर्य की बात यह थी कि किसी स्कूल का छात्र न होने के बावजूद भी उसने सभी प्रश्नों के सही उत्तर दिए। अत: उसकी होशियारी की तारीफ करते हुए जिलाधिकारी ने उसकी छात्रवृत्ति मजूर कर दी। सच ही कहा गया है कि जहाँ चाह होती है, वहाँ राह होती है।

मौलिक सृजन

Question 1.
कला से प्राप्त आनंद अवर्णनीय होता है। अपने विचार लिखिए।
Answer:
मन के अंत:करण की सुंदर प्रस्तुती ‘कला’ कहलाती है। दूसरे शब्दों में अभिव्यक्ति की कुशल शक्ति कला कहलाती है। संगीत, काव्य, रंगमंच, चित्रकला, मूर्तिकला आदि विविध प्रकार की कला हैं। कला के द्वारा मनुष्य को सत्यम्, शिवम् व सुंदरम का एहसास होता है। कला के द्वारा मिलने वाले आनंद की कोई सीमा ही नहीं होती। कला मनुष्य को संकीर्ण भावनाओं से ऊपर उठाती है।

कला मनुष्य के हदय को सौंदर्य, उल्लास व मनोरंजन से भर देती है। ताजमहल अद्वितीय कला का एक रूप है। उसे देखकर मनुष्य का हृदय हर्ष एवं खुशी से झूमने लगता है। ताजमहल को देखकर कवि सुंदर कविता लिखता है, तो चित्रकार अद्भुत चित्र का निर्माण करता है। इसलिए कला से प्राप्त आनंद अवर्णनीय होता है।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

स्वयं अध्ययन

किसी गायक/गायिका की सचित्र जानकारी लिखो।

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति क (१) आकलन कृति

संजाल पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 10
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 9

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कारण लिखिए।

Question 1.
लेखिका दिल्ली गई थी।
Answer:
अपनी ‘गणपति प्रदर्शनी’ के लिए।

Question 2.
लेखिका अस्पताल जाकर रजा साहब को अलविदा कहकर लौट आई।
Answer:
क्योंकि वे अस्पताल में शून्य की तरह लेटे थे और उनकी सिर्फ साँस चल रही थी।

कृति क (२) आकलन कृति

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

Question 1.
व्हीलचेअर
Answer:
गद्यांश में प्रयुक्त साधन का नाम जिसका उपयोग विकलांग करते हैं।

Question 2.
रजा साहब
Answer:
लेखिका को सपने में किसने शुभकामना दी?

निम्नलिखित कथन सत्य है या असत्य पहचान कर लिखिए।

Question 1.
२३ जुलाई के दिन रजा साहब परलोक सिधारे।
Answer:
सत्य

Question 2.
पिछले फरवरी को लेखिका मुंबई गई थी।
Answer:
असत्य

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कृति क (३) शब्द संपदा

Question 1.
पद्यांश में प्रयुक्त विदेशी शब्द ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:
व्हीलचेअर

निम्नलिखित शब्द में उचित प्रत्यय का प्रयोग कीजिए।

Question 1.
प्रदर्शन
Answer:
प्रदर्शनी – प्रत्यय – ई

वचन बदलिए।

  1. शुभकामना
  2. सास

Answer:

  1. शुभकामनाएँ
  2. साँसें

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

नीचे दिए हुए शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए ।

  1. शुभकामना
  2. अवसर

Answer:

  1. बधाई
  2. मौका

Question 1.
‘एक कलाकार के मन में दूसरे कलाकार के प्रति आत्मीयता होती है।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
एक कलाकार को दूसरे कलाकार के प्रति आत्मीयता होती है। यह पूर्णत: सत्य है। कलाकार फिर वह अभिनेता हो या चित्रकार। उनमें एक-दूसरे के प्रति सम्मान व आदर की भावना होती है। यदि एक कलाकार उम्र में बड़ा एवं श्रेष्ठ हो, तो दूसरे कलाकार के हृदय में उसके प्रति श्रद्धा और बढ़ जाती है। वह उसमें अपना आदर्श दूबने लगता है और उसकी शैली एवं कला का अनुसरण करने लगता है। आज भी कई वर्तमान चित्रकार स्वर्गीय एम.एफ. हुसैन जी के कायल हैं। यह उनके प्रति, कलाकार के प्रति सहृदयता व आत्मीयता ही है।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

  1. गद्यांश में उल्लेखित धर्म ।
  2. गद्यांश में उल्लेखित धर्मग्रंथ ।

Answer:

  1. हिंदू व ईसाई
  2. बाइबल, गीता, कुरान

संजाल पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 12
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 11

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

किसने, किससे कहा?

Question 1.
“आपसे बात करनी हैं?”
Answer:
लेखिका ने रजा साहब से कहा

Question 2.
“मैं कलाकार हूँ।”
Answer:
रजा साहब ने लेखिका से कह्य ।

Question 3.
“चलो तुम्हारा काम देखते हैं।”
Answer:
रजा साहब ने लेखिका से कहा ।

उचित जोड़ियाँ मिलाइए

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 13
Answer:
i – ग
ii – घ
iii – ख
iv – क

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

Question 1.
गद्यांश में से विदेशी शब्द ढूँड़कर लिखिए
Answer:
आर्ट, गॅलरी, स्टेडियो, इंटरव्यू

अनेक शब्दों के लिए एक शब्द लिखिए ।

Question 1.
अपने जीवन की कथा
Answer:
आत्मकथा

Question 2.
कला दिखाने वाला
Answer:
कलाकार

विलोम शब्द लिखिए।

  1. धर्म x
  2. सुबह x

Answer:

  1. धर्म x अधर्म
  2. सुबह x शाम

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

निम्नलिखित शब्द से प्रत्यय अलग कीजिए।

कलाकार
Answer:
प्रत्यय – कार

स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘सभी धर्मों के प्रति समभाव रखना कलाकार की विशेष पहचान होती है।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
कलाकार वही होता है, जो सिर्फ अपनी कला से ही नहीं, बल्कि अपने व्यक्तित्व व कृतित्व से सभी पर अपनी अमिट छाप निर्माण करता है। कलाकार जीवन का सच्चा उपासक होता है। मानवीय मूल्य एवं संस्कृति के प्रति उसके हृदय में श्रद्धाभाव होता है। अत: वह सभी धर्मों को मानता है। उसके लिए सभी धर्म की किताबें एक समान होता है। वे भी सभी धर्मों के प्रति समान भाव रखते थे। एक कलाकार के पास जीवन के प्रति उदार दृष्टिकोण होता है।

निम्नलिखित गद्यांश पड़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ग (१) आकलन कृति

कारण लिखिए।

Question 1.
रजा साहब लेखिका के साथ पुणे गए।
Answer:
क्योंकि वे लेखिका का काम देखना चाहते थे।

Question 2.
रजा साहब ने लेखिका को पेरिस आने का न्यौता दिया।
Answer:
क्योंकि उन्हें लेखिका का काम पसंद आया था।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 15
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 14

समझकर लिखिए।

Question 1.
गद्यांश के आधार पर रजा साहब की विशेषताएँ
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 16

सही विकल्प चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
आपका ……… बहुत उज्ज्वल है। (भूत, भविष्य, वर्तमान)
Answer:
आपका भविष्य बहुत उज्ज्वल है।

Question 2.
ताज होटल के सामने से हमने ……… ली। (रिक्क्षा, टैक्सी, बस)
Answer:
ताज होटल के सामने से हमने टैक्सी ली।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 18
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 17

पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. काम
  2. करीना
  3. धैर्य
  4. मदद

Answer:

  1. कार्य
  2. सलीका
  3. धीरज
  4. सहायता

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

विलोम शब्द लिखिए।

  1. ससुराल x
  2. छोटी x

Answer:

  1. ससुराल x मायका
  2. छोटी x बड़ी कृति ग

स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
व्यक्ति को हर काम तन्मयता व लगन से क्यों करना चाहिए?
Answer:
प्रत्येक काम तन्मयता व लगन से करने से व्यक्ति का पूरा ध्यान काम पर केंद्रित हो जाता है और वह सुचारू रूप से कार्य पूरा करता है। काम करने के लिए अधिक समय की भी आवश्यकता नहीं पड़ती। तन्मयता व लगन से काम करने से काम करने के सही तरीके का हमें पता चल जाता है और काम करने में एक प्रकार का आत्मविश्वास भी निर्माण हो जाता है।अत: व्यक्ति को हर काम तन्मयता व लगन से करना चाहिए।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति घ (१) आकलन कृति

निम्नलिखित गलत वाक्य सही करके फिर से लिखिए।

Question 1.
रजा साहब पेरिस स्टेशन पर लेखिका का इंतजार कर रहे थे।
Answer:
रजा साहब गारदीनो स्टेशन पर लेखिका का इतंजार कर रहे थे।

Question 2.
दोनों एक-दूसरे के ईमानदार अनुवादक थे।
Answer:
दोनों एक-दूसरे के ईमानदार समालोचक थे।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों 

Question 1.
ग्यारह
Answer:
कितने बजे रजा साहब लेखिका के लिए दवा लेकर आए

Question 2.
रजा साहब
Answer:
लेखिका के घरवालों को किसने फोन किया था?

कारण लिखिए।

Question 1.
लेखिका व रजा साहब में कभी विवाद नहीं हुआ।
Answer:
क्योंकि रजा साहब के पास स्नेह व अपनापन था।

कृति घ (३) शब्द संपदा

विलोम शब्द लिखिए।

  1. ईमानदार x
  2. स्नेह x

Answer:

  1. ईमानदार x बेईमान
  2. स्नेह x घृणा

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

समानार्थी शब्द लिखिए।

  1. विवाद
  2. स्नेह

Answer:

  1. झगड़ा
  2. प्यार

अनेक शब्द के लिए एक शब्द लिखिए।

Question 1.
गुण-दोष आदि की आलोचना करने वाला
Answer:
समालोचक

Question 2.
गद्यांश में आए विदेशी शब्द ढूँढकर लिखिए
Answer:
होस्टेल, स्टेशन, रेस्टॉरेंट, ट्रेन।

कृति घ (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
क्या स्नेह व अपनेपन से सभी के हृदय को जीता जा सकता है ? अपने विचार लिखिए।
Answer:
हाँ, स्नेह व अपनेपन से सभी के हृदय को जीता जा सकता है। स्नेह व अपनेपन की भावना ये दोनों मानवीय मूल्य हैं। स्नेह व अपनेपन में असीम शक्ति होती है। व्यक्ति को एक-दूसरे के साथ स्नेहपूर्वक व्यवहार करना चाहिए। एक-दूसरे के साथ अपनत्व रखने से संबंधों में मधुरता निर्माण होती है। जिस व्यक्ति के पास स्नेह व अपनत्व की भावना होती है, ऐसा व्यक्ति सभी को अपनी ओर आकर्षित कर लेता है। सभी लोग ऐसे व्यक्ति के बातों को महत्त्व देने लगते हैं। नेल्सन मंडेला, बाबा आमटे आदि महापुरुषों के पास स्नेह व अपनेपन की भावना थीं। इसलिए वे सभी को अपना बना सके थे।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कारण लिखिए।

Question 1.
लेखिका की लड़की के साथ रजा साहब शुद्ध हिंदी में बातें करते थे।
Answer:
क्योंकि लेखिका की बेटी बहुत खूबसूरत हिंदी बोलती थी।

Question 2.
लेखिका हफ्ते में एक बार रजा साहब के लिए भारतीय शाकाहारी खाना बनाकर भेजती थीं।
Answer:
क्योंकि उन्हें खाने का शौक था और वे दाल, चावल, रोटी व आलू की सब्जी बड़े शौक से खाते थे।

कृति ड (२) आकलन कृति

संजाल पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 20
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब 19

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

निम्नलिखित कथन सत्य है या असत्य पहचानकर लिखिए।

Question 1.
लेखिका की बड़ी बेटी हेलेना हिंदी बहुत ही खूबसूरत बोलती थी।
Answer:
सत्य

Question 2.
रजा साहब के कुछ फ्रांसीसी दोस्तों ने लेखिका को उनके इस दुनिया में न होने की सूचना दी।
Answer:
असत्य

कृति ङ (३) शब्द संपदा

Question 1.
परिच्छेद में से शब्द-युग्म ढूंडकर लिखिए।
Answer:
रोटी-आलू, अंग्रेजी-फ्रेंच, शेर-गजल, दाल-चावल

Question 2.
गद्यांश में से प्रत्यययुक्त शब्द ढूँढकर लिखिए।
Answer:
भारतीय – प्रत्यय – ईय
शाकाहारी – प्रत्यय – ई

Question 3.
गद्यांश में से ऐसे दो शब्द ढूँढकर लिखिए कि जिनके वचन परिवर्तित नहीं होते।
Answer:
आलू, दोस्त

नीचे दिए हुए शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।

  1. शाकाहारी x
  2. सुंदर x

Answer:

  1. शाकाहारी x मांसाहारी
  2. सुंदर x कुरूप

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 7 मेरे रजा साहब

कृति ङ (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘सिर्फ चित्रकारी करना ही रजा साहब का शौक नहीं था। वे तो बहुआयामी व्यक्तित्व के स्वामी थे।’ स्पष्ट कीजिए।
Answer:
जी हाँ, रजा साहब एक बहुआयामी व्यक्तित्व के स्वामी थे। चित्रकारी व पेंटिंग उनका पेशा था। इसके अलावा उन्हें कविताओं से प्रेम था। वे बड़े चाव से पढ़ते थे। शेर, गजल व पुरानी हिंदी फिल्मी गाने सुनते थे। हर सुंदर चीज का लेखन करते थे। हिंदी भाषा बहुत ही खूबसूरती से बोलते थे। उनके मित्र-परिवार में फ्रांसीसी दोस्त भी थे। इस प्रकार रजा साहब बहुआयामी प्रतिभा के धनी व व्यक्तित्व के स्वामी थे।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 2 दो लघुकथाएँ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ Textbook Questions and Answers

सूचना के अनुसार कृतियाँ करो :

संजाल पूर्ण करो:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 1
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 6

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

उत्तर लिखो:

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 10
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 8

Question 2.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 11
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 7

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

विधानों के सामने चौखट में सही (✓) अथवा गलत (✗) चिह्न लगाओ:

Question 1.
जिह्वा ने अविवेक पूर्ण उत्तर दिया।
Answer:
(✗) गलत

Question 2.
दाँत घमंडी थे।
Answer:
(✓) सही

Question 3.
सभी अपराधियों को नियमानुसार सजा नहीं हुई।
Answer:
(✗) गलत

Question 4.
ठेकेदार पुराना था।
Answer:
(✗) गलत

Question 5.
उच्च अधिकारी ईमानदार थे।
Answer:
(✓) सही

उचित जोड़ियाँ मिलाओ:

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 3
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 12

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

स्वयं अध्ययन

किसी ग्रामीण और शहरी व्यक्ति की दिनचर्या की तुलनात्मक जानकारी प्राप्त करके आपस में चर्चा करो।

भाषाबिंदु

निम्नलिखित शब्दों के आधार पर मुहावरे लिखकर उनका अपने वाक्यों में प्रयोग कीजिए।

(नाक, दाँत, गला, मुँह)

(१) नाकः
Answer:

  • नाक रगड़ना – गिड़गिड़ाना : अपनी इस अकड़ के कारण तुम्हें सभी के सामने एक दिन अपनी नाक रगड़नी पड़ेगी।
  • नाक में दम करना – बहुत परेशान करना : इन बच्चों ने सभी के नाक में दम कर दिया है।
  • नाक – भौं सिकुड़ना – घृणा करना : अच्छा हो या बुरा… उसकी तो आदत ही है, नाक – भौं सिकोड़ने की।

(२) दाँतः
Answer:

  • दाँत खट्टे करना – हरा देना : युदध में भारतीय सेना ने दुश्मनों के दाँत खट्टे कर दिए हैं।
  • दाँत पीसना – गुस्सा होना : तुम अपनी यह दाँत पीसने की आदत छोड़ दो।
  • दाँतों तले उँगली दबाना – आश्चर्य चकित होना : जादूगर का खेल देखकर सभी ने दाँतों तले उँगलियाँ दबा लीं।

(३) गला:
Answer:

  • गला फाड़ना – जोर से चिल्लाना : वह गला फाड़कर अपनी दवा का विज्ञापन कर रहा था।
  • गला काटना – हानि पहुँचाना : इस तरह का दुर्व्यवहार कर तुम दूसरों का गला काट रहे हो। यह उचित नहीं है।
  • गले का हार होना – बहुत प्रिय होना : हर बेटा अपनी माँ के गले का हार होता है।

(४) मुँह:
Answer:

  • अपना-सा मुँह लेकर रह जाना – अपमानित होने के बाद हताश होना : परीक्षा में फेल हो जाने पर वह अपना-सा मुँह लेकर रह गया।
  • मुँह बनाना – चेहरे पर अप्रसन्नता का भाव प्रकट करना : पिता जी ने मनचाही वस्तु नहीं लाई। इसलिए राहुल ने तुरंत अपना मुँह बना लिया।
  • मुँह बंद कर देना – चुप कर देना : पिता जी ने गुस्से में घर आकर सभी का मुँह बंद कर दिया था।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

उपयोजित लेखन

‘जल के अपव्यय की रोकथाम’ संबंधी चित्रकला प्रदर्शनी का आकर्षक विज्ञापन तैयार कीजिए।
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 9

पठनीय

‘श्रमप्रतिष्ठा का महत्त्व’ इस विषय पर निबंध लिखिए।
Answer:
श्रम यानी ‘मेहनत करना।’ श्रम ही जीवन है। श्रम ही संपत्ति है। इसलिए प्रत्येक व्यक्ति को श्रम करना चाहिए। श्रम की पूजा करनी चाहिए; तब जाकर श्रमिक को समाज में प्रतिष्ठा प्राप्त होगी। श्रम के बिना व्यक्ति सफल नहीं हो सकता। श्रम करने से ही कार्य सिद्ध होता है। परिश्रम मानवीय गुण है। श्रम करने से व्यक्ति का मन प्रसन्न रहता है। श्रम करने वाले व्यक्ति को समाज में सम्मान मिलता है। मजदूर दिनभर पुल या सड़क बनाने का काम करता है। वह सूरज की कड़ी धूप व बारिश में भी काम करता है। तब जाकर सड़क, पुल का निर्माण होता है।

किसान खेती करता है। वह दिन-रात मेहनत करता है। इसलिए सभी को खाने के लिए अनाज उपलब्ध होता है। ताजमहल का निर्माण करने में कारीगरों को कई वर्ष लगे। तब जाकर उनकी मेहनत रंग लाई व भव्य वास्तु – शिल्पकला का निर्माण किया। देश को आजादी दिलाने के लिए कई वीरों ने दिन-रात संघर्ष किया। आज विज्ञान के क्षेत्र में जो चतुर्दिक प्रगति हुई है। इसके पीछे कई वैज्ञानिकों का अथक श्रम है। यह सब उनके श्रम का ही फल है कि हम आजाद भारत में विज्ञान का सुख भोग रहे हैं। अत: स्पष्ट है कि श्रम मनुष्य जाति व राष्ट्र की उन्नति के लिए नितांत आवश्यक है।

Hindi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ Additional Important Questions and Answers

प्रश्न १ (क) निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति क (१) आकलन कृति

समझकर लिखिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 19
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 13

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कारण लिखिए।

Question 1.
अधिकारी महोदय ने ठेकेदार को कहीं और जाने के लिए कहा।
Answer:
क्योंकि उसके काम के प्रति वे संतुष्ट नहीं थे।

Question 2.
अधिकारी ने ठेकेदार का काम बंद करवाने की बात की।
Answer:
क्योंकि उसके काम में पर्याप्त सुधार नहीं आया था।

कृति पूर्ण कीजिए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 20
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 14

कृति क (२) आकलन कृति

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

  1. ठेकेदार
  2. अधिकारी

Answer:

  1. कौन नया था?
  2. नींव की दीवार पर किसने निगाह डाली?

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

समझकर लिखिए।

Question 1.
किसने किसको पाठ पढ़ाने का निश्चय किया?
Answer:
नए ठेकेदार ने संबंधित अधिकारी को।

Question 2.
अधिकारी किसलिए गुस्सा होते थे?
Answer:
क्योंकि वे नए ठेकेदार से रिश्वत चाहते थे।

कृति क (३) शब्द संपदा

मानक वर्तनी के अनुसार शब्द शुद्ध लिखिए।

  1. ईण्ट
  2. सम्बधित
  3. बन्द
  4. परयाप्त

Answer:

  1. इंट
  2. संबंधित
  3. बंद
  4. पर्याप्त

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

लिंग बदलिए।

  1. ठेकेदार
  2. अधिकार

Answer:

  1. ठेकेदारनी
  2. अधिकारिनी

विलोम शब्द लिखिए।

  1. नया
  2. गरम
  3. असंतोष
  4. व्यक्त

Answer:

  1. पुराना
  2. ठंडा
  3. संतोष
  4. अव्यक्त

निम्नलिखित शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. दिन
  2. गरम

Answer:

  1. दिवस
  2. उष्ण

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कृति क (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
क्या रिश्वत देना व रिश्वत लेना दोनों ही कानूनन अपराध हैं? अपने विचार लिखिए।
Answer:
जी हों, रिश्वत देना व लेना दोनों ही कानूनन अपराध हैं। इसके लिए कानून द्वारा सख्त नियम तैयार किए गए हैं। जो व्यक्ति रिश्वत लेता है उसे पकड़ने जाने पर सजा तो होती ही है, साथ ही जो रिश्वत देता है वह भी कानून की नजर में अपराधी होता है। रिश्वत के लेन-देन के कारण देश का विकास नहीं होता है और सर्वसाधारण लोगों को कई कष्ट झेलने पड़ते हैं। रिश्वत के दम पर ही कई अवैधानिक कामों को अंजाम दिया जाता है। इसलिए रिश्वत लेना व रिश्वत देना दोनों ही कानूनन अपराध हैं।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कति ख (१) आकलन कृति

किसने, किससे कहा?

Question 1.
कुछ एक भ्रष्ट अधिकारियों के कारण ही पूरा प्रशासन बदनाम होता है।
Answer:
यह वाक्य उच्च अधिकारी ने नए ठेकेदार से कहा।

गलत वाक्य सही करके लिखिए।

Question 1.
अधिकारी महोदय व उच्च अधिकारी का सार्वजनिक समारोह में सम्मान किया गया।
Answer:
ठेकेदार व उच्च अधिकारी का सार्वजनिक समारोह में सम्मान किया गया।

Question 2.
ठेकेदार ने उच्च अधिकारी महोदय को रिश्वत दे दी।
Answer:
ठेकेदार ने अधिकारी महोदय को रिश्वत दे दी।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कृति ख (२) आकलन कृति

उत्तर लिखिए।

Question 1.
इसने शिकायत की।
Answer:
नए ठेकेदार ने।

Question 2.
इसके खिलाफ शिकायत की।
Answer:
अधिकारी महोदय के खिलाफ।

Question 3.
शिकायत का नतीजा।
Answer:
अधिकारी महोदय को रिश्वत लेते हुए रंगे हाथ पकड़ लिया।

Question 4.
इसके पास शिकायत दर्ज हुई।
Answer:
उच्च अधिकारी के पास।

उचित घटनाक्रम लगाकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
उच्च अधिकारी महोदय का आगमन हुआ।
Answer:
अधिकारी महोदय निरीक्षण करने आए।

Question 2.
ठेकेदार और उच्च अधिकारी की ईमानदारी का समाचार चारों तरफ फैल गया।
Answer:
अधिकारी प्रसन्न होकर जाने लगा।

Question 3.
अधिकारी प्रसन्न होकर जाने लगा।
Answer:
उच्च अधिकारी महोदय का आगमन हुआ।

Question 4.
अधिकारी महोदय निरीक्षण करने आए।
Answer:
ठेकेदार और उच्च अधिकारी की ईमानदारी का समाचार चारों तरफ फैल गया।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

उचित जोड़ियाँ लगाइए।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 24
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 15

विलोम शब्द लिखिए।

  1. बुरा
  2. उच्च
  3. एक
  4. प्रसन्न

Answer:

  1. अच्छा
  2. निम्न
  3. अनेक
  4. अप्रसन्न

अनेक शब्दों के लिए एक शब्द लिखिए।

  1. ठेका लेने वाला।
  2. नगर, संस्था आदि के अधिकारों, कर्तव्यों को कार्य रूप देना।

Answer:

  1. ठेकेदार
  2. प्रशासन

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

निम्नलिखित शब्दों के अर्थ गद्यांश के आधार पर लिखिए।

  1. परिणाम
  2. सजा

Answer:

  1. नतीजा
  2. दंड

निम्नलिखित शब्द से उपसर्ग अलग कीजिए और संबंधित उपसर्ग से अन्य दो शब्द बनाइए।

Question 1.
अधिकारी
Answer:
अधिकारी : उपसर्ग : अधि अन्य दो शब्द : अधिकरण, अधिकार

Question 2.
बदनाम
Answer:
बदनाम : उपसर्ग बद अन्य दो शब्द : बदसूरत, बदमाश

कृति ख (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘बुरे काम का बुरा नतीजा’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
हिंदी में कहा गया है कि बुरे काम का नतीजा बुरा होता है। यदि हम दूसरों के लिए गड्ढा खोदने का काम करेंगे, तो हम स्वयं ही उसमें जाकर गिरेंगे। आखिर, जैसा करोगे; वैसा भरोगे। गीता में भगवान कृष्ण ने स्वयं बताया है कि मानव को उसके कर्म का फल यही पर रहकर ही भुगतान पड़ता है। जो जैसा करता है; वैसा ही फल पाता है। यदि एक छात्र पूरे वर्ष कुछ भी पढ़ाई न करेगा, तो वह अंतिम परीक्षा में असफल हो जाएगा। अंत में उसे अपने लापरवाही का परिणाम भुगतना ही पड़ेगा। अत: स्पष्ट है कि किसी भी बुरे काम का परिणाम सदैव बुरा ही होता है।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति ग (१) आकलन कृति

समझकर लिखिए।

  1. इसलिए दाँत दुस्साहसी हो गए थे।
  2. ये हो गए थे गर्व में चूर।

Answer:

  1. पंक्तिबद्ध व एकजुट रहने के कारण
  2. दाँत

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कृति पूर्ण कीजिए।

Question 1.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 21
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 16

Question 2.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 22
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 17

Question 3.
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 23
Answer:
Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ 18

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कृति ग (३) शब्द संपदा

नीचे लिखे शब्दों में उचित प्रत्यय लगाइए।

  1. जवान
  2. कृपा

Answer:

  1. जवान + ई – जवानी
  2. कृपा + लु – कृपालु

लिंग पहचानिए।

  1. नम्रता
  2. दाँत

Answer:

  1. स्त्रीलिंग
  2. पुल्लिंग

वचन बदलिए।

  1. मित्र
  2. मैं

Answer:

  1. मित्रगण
  2. हम

गोश में आए विलोम शब्द की जोड़ी ढूँढकर लिखिए।

  1. जवान

Answer:

  1. बद्ध

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कृति ग (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘घमंड मनुष्य के विनाश का कारण बन जाता है।’ कथन के संदर्भ में अपने विचार लिखिए।
Answer:
घमंड ऐसी स्वाभाविक कुवृत्ति है जो मनुष्य का नाश कर डालती है। जिसके हृदय में घमंड होता है; वह जिंदगी में कुछ भी नहीं कर सकता है। घमंड मनुष्य का शव होता है। घमंड करने के कारण व्यक्ति को कई सारी परेशानियों का सामना करना पड़ता है। रावण वेदों का ज्ञाता था फिर भी घमंड करने के कारण उसका विनाश हो गया। दुर्योधन वीर था, फिर भी घमंड करने के कारण उसका विनाश हो गया। घमंड के कारण व्यक्ति अपने अंदर के ज्ञान को भूल जाता है और वह पतन की ओर बढ़ने लगता है। कहा भी गया है कि घमंडी का सिर नीचा होता है।

निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर दी गई सूचनाओं के अनुसार कृतियाँ कीजिए।

कृति घ (१) आकलन कृति

कारण लिखिए।

Question 1.
सभी दाँतों से थर्राते हैं।
Answer:
दाँतों के कड़े और नुकीलेपन के कारण सभी उनसे धरतेि हैं।

Question 2.
सभी दाँत निरूत्तर हो गए।
Answer:
जीभ ने उन्हें चेतावनी देते हुए कहा कि दंत चिकित्सक एक एक को बाहर कर देगा। यह सुनकर सभी दाँत निरूत्तर हो गए।

उपर्युक्त गद्यांश से ऐसे दो प्रश्न तैयार कीजिए जिनके उत्तर निम्नलिखित शब्द हों

  1. गहरी
  2. दंत चिकित्सक

Answer:

  1. दाँतों की जड़े कैसी हैं?
  2. दाँतों को बाहर कौन कर देता है?

किसने, किससे कहा?

Question 1.
हम सब मिलकर तुझे घेरे खड़े हैं।
Answer:
यह वाक्य दाँतों ने जीभ से कहा।

Question 2.
मुझमें पूरी दुनिया को प्रभावित करने और झुकाने की क्षमता है।
Answer:
यह वाक्य दाँतों ने जीभ से कहा।

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

समझकर लिखिए।

Question 1.
गद्यांश में प्रयुक्त एक काव्य पंक्ति लिखिए।
Answer:
किसी को पसंद नहीं सख्ती बयान में तभी तो दी नहीं हड्डी जबान में।

कृति घ (३) शब्द संपदा

Question 1.
निम्नलिखित गद्यांश से उपसर्ग व प्रत्यययुक्त शब्द ढूँढ़कर लिखिए।
Answer:
उपसर्गयुक्त शब्द : निरूत्तर : उपसर्ग : निर
प्रत्यययुक्त शब्द : विवेकपूर्ण : प्रत्यय : पूर्ण शक्तिशाली : प्रत्यय : शाली

विलोम शब्द लिखिए।

  1. विवेक
  2. विनम्रता

Answer:

  1. अविवेक
  2. कठोरता

वचन बदलिए।

  1. जड़ें
  2. हड्डी

Answer:

  1. जड़
  2. हड्डियाँ

Maharashtra Board Class 8 Hindi Solutions Chapter 2 दो लघुकथाएँ

कृति घ (४) स्वमत अभिव्यक्ति

Question 1.
‘विनम्रता सारे सदगुणों की नींव है’ पर आधारित अपने विचार लिखिए।
Answer:
विनम्रता मनुष्य को मिला प्रकृतिप्रदत्त एक खूबसूरत उपहार है। इसके द्वारा हम स्वयं पर ही नहीं, बल्कि दूसरों पर भी सकारात्मक प्रभाव निर्माण कर सकते हैं। विनम्रता में शांति की स्थापना करने की शक्ति होती है। वह कठोर से कठोर व्यक्ति को मृदु बनाने की क्षमता रखती है। विनम्रता के कारण मनुष्य का व्यक्तित्व ऊँचा उठता है। व्यक्ति विनम्र होकर ही योग्य पात्रता हासिल कर सकता है। विनम्र होकर समग्रता से ग्रहण करना सीखते हैं। विनम्रता के कारण हम दूसरों से जुड़ जाते हैं। जो व्यक्ति अपने जीवन में विनम्र रहता है। उसका समाज में अस्तित्व हमेशा बना रहता है। विनम्रता को स्वीकार करने के कारण ही सिद्धार्थ गौतम ‘बुद्ध’ बन गए। विनम्रता मनुष्य को महान बनाती है। अत: स्पष्ट है कि विनम्रता ही सारे सद्गुणों की नींव है।

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 4 आपण सारे एक Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

Marathi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 4 आपण सारे एक Textbook Questions and Answers

1. एका शब्दांत उत्तरे लिहा.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 1

प्रश्न 1.
एका शब्दांत उत्तरे लिहा.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 1
उत्तर:
(अ) माणसाच्या सौंदर्यात भर घालणारे – [नयनकुमार]
(आ) माणसाच्या जीवनव्यवहारात मदत करणारी- [कर्णिका]
(इ) वास घेण्याचे जास्तीचे काम करणारी – [नासिका]
(ई) जिव्हाताई यांना संपात सामील करून घेणारे – [दंतराज]
(उ) सर्वांनी ज्यांच्याकडे तक्रार केली ते – [मेंदूराजे]
(ऊ) अजिबात काम न करण्याचा आरोप असणारे – [पोटोबा]

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

2. आकृती पूर्ण करा.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 2

प्रश्न 1.
आकृती पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 2
उत्तर:
अ.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 3

आ.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 3.1

इ.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 4

3. कारणे शोधा व लिहा.

अ. जिव्हाताई गप्प आहे, कारण…………………..
आ. पोटोबा मधून मधून गुरगुरतो, कारण ……………..

प्रश्न 1.
अ. जिव्हाताई गप्प आहे, कारण…………………..
आ. पोटोबा मधून मधून गुरगुरतो, कारण ……………..
उत्तर:
अ. जिव्हाताई गप्प आहे, कारण पोटोबा खवय्येची मोठी चीड यायला लागली आहे म्हणून.
आ. पोटोबा मधून मधून गुरगुरतो, कारण त्याला गुरगुरण्याची सवय आहे.

4. स्वमत स्पष्ट करा.

प्रश्न अ.
‘आपण सगळे शरीररूपी राज्याचे सेवक आहोत’ या विधानाबाबत तुमचे मत.
उत्तरः
उतारा 3 मधील ‘कृती 4 – स्वमत’ चे उत्तर पहा.

प्रश्न आ.
पोटाबद्दलची तक्रार सांगून सर्व इंद्रियांनी ती तक्रार करण्याची कारणे.
उत्तरः
उतारा 2 मधील ‘कृती 4 – स्वमत’ चे उत्तर पहा.

खेळूया शब्दांशी.

(अ) खालील वाक्यात योग्य विरामचिन्हे घाला.

प्रश्न अ.
तो म्हणेल तेवढचं खायची सक्ती असते माझ्यावर
उत्तर:
“तो म्हणेल तेवढचं खायची सक्ती असते माझ्यावर!”

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न आ.
हो हो आमची तयारी आहे
उत्तर:
“हो, हो आमची तयारी आहे.”

(आ) वर्गीकरण करुन तक्ता पूर्ण करा.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 5

प्रश्न 1.
भराभर, सावकाश, पोटोबाविरुद्ध, बापरे, आणि, सतत, किंवा, कशासाठी, पोटोबामुळे, स्वयंपाकघरापर्यंत, तुमच्याबद्दल, अथवा, अबब
उत्तर:

क्रियाविशेषण अव्यय शब्दयोगी अव्यय उभयान्वयी अव्यय केवलप्रयोगी अव्यय
भरभर,
सावकाश,
सतत
पोटाबाविरुद्ध,
कशासाठी,
पोटोबामुळे,
स्वयंपाक
घरापर्यंत,
तुमच्याबद्दल
आणि, किंवा, बापरे, अबब अथवा

 

बापरे, अबब

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

(इ) खालील शब्दांसाठी पाठात वापरलेले शब्द लिहा.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 6

प्रश्न 1.
खालील शब्दांसाठी पाठात वापरलेले शब्द लिहा.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 6
उत्तर:
(अ) कान – [कर्णिका]
(आ) नाक – [नासिका]
(इ) हात – [हस्तकराज]
(ई) पाय – [पदकुमार]
(उ) जीभ – [जिव्हाताई]

उपक्रम :
1. ‘आधी पोटोबा मग विठोबा’ ही, म्हण या पाठात आली आहे. याप्रमाणे शरीर अवयवांशी संबंधित असणाऱ्या इतर म्हणी शोधा व लिहा.
2. या पाठाचे नाट्यीकरण वर्गात सादर करा.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

Marathi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 4 आपण सारे एक Important Additional Questions and Answers

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.
कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील कृती पूर्ण करा.
उत्तर:
i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 7

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 8

प्रश्न 2.
चौकटी पूर्ण करा.
उत्तर:
i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 9

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 10

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट
(नाटिकेतील नावे)
‘ब’ गट
(अवयवांची नावे)
1.  नासिका (अ) डोळे
2.  कर्णिका (आ) जीभ
3.  नयनकुमार (इ) पाय
4. जिव्हाताई (ई) नाक
5.  हस्तकराज (उ) कान
6.  पदकुमार (ऊ) हात

उत्तर:

‘अ’ गट
(नाटिकेतील नावे)
‘ब’ गट
(अवयवांची नावे)
1.  नासिका (ई) नाक
2.  कर्णिका (उ) कान
3.  नयनकुमार (अ) डोळे
4. जिव्हाताई (आ) जीभ
5.  हस्तकराज (ऊ) हात
6.  पदकुमार (इ) पाय

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 4.
वेब पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 11

प्रश्न 5.
असे कोण कोणास म्हणाले ते लिहा.

  1. “या! या!! रामराव, आज स्वारी कशी आली इकडे?”
  2. “अरे, अरे, एका दमात किती प्रश्न विचारता शामराव?”

उत्तर:

  1. असे शामराव रामरावांना म्हणाले.
  2. असे रामराव शामरावांना म्हणाले.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील कृती पूर्ण करा.
उत्तर:
(i)
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 12

(ii)
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 13

प्रश्न 2.
एका शब्दात उत्तरे लिहा.
उत्तर:

  1. पोटोबाची चीड येणारी – [जिव्हाताई]
  2. पोटोबाला दिलेली उपमा – [खवय्या]
  3. मानसन्मान याला मिळतो – [पोटोबा]
  4. सारी धडपड कशासाठी – [पोटासाठी]
  5. त्या पोटोबामुळे आपली होते – [फरफट]

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 14

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 15

iii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 16

प्रश्न 4.
खालील वेब पूर्ण करा.
उत्तर:
i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 17

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 18

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्यातील विरामचिन्हे ओळखून त्यांची नावे लिहा. अरे, अरे, एका दमात किती प्रश्न विचारता शामराव ?
उत्तरः

विरामचिन्हे विरामचिन्हाचे नाव
(,) स्वल्पविराम
(?) प्रश्नचिन्ह

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांत योग्य विरामचिन्हे वापरुन वाक्य पुन्हा लिहा.

  1. या या शामराव आज स्वारी कशी आली इकडे
  2. चला चला कामाचं बघू नंतर आधी पोटोबा मग विठोबा

उत्तर:

  1. “या! या!! शामराव, आज स्वारी कशी आली इकडे?”
  2. “चला, चला, कामाचं बघू नंतर. आधी पोटोबा, मग विठोबा.”

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे लिंग बदलून लिहा.

  1. बाबा
  2. कुमार
  3. ताई
  4. बाई
  5. तो

उत्तर:

  1. आई
  2. कुमारी
  3. दादा
  4. पुरुष
  5. ती

प्रश्न 4.
खालील वाक्यांचे प्रकार ओळखून लिहा.

  1. काय सांगू बाई!
  2. आज स्वारी कशी आली इकडे ?

उत्तर:

  1. उद्गारार्थी वाक्य
  2. प्रश्नार्थी वाक्य

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
‘आधी पोटोबा मग विठोबा’ ही म्हण या पाठात आली आहे. याप्रमाणे शरीर अवयवांशी संबंधित असणाऱ्या इतर म्हणी लिहा. (विदयार्थी यापेक्षा वेगळ्या म्हणी लिहू शकतात.)
उत्तर:

  1. हातच्या कंकणाला आरसा कशाला?
  2. कानामागून आली अन् तिखट झाली.
  3. अंथरुण पाहून पाय पसरावेत.
  4. आठ हात लाकूड, नऊ हात ढलपी.
  5. आपला हात जगन्नाथ,
  6. आपले नाक कापून दुसऱ्याला अपशकुन.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 19

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 20

iii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 21

iv.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 22

प्रश्न 2.
खालील चौकटी पूर्ण करा.
उत्तर:

  1. माणसाच्या जीवनव्यवहाराला मदत करणारी – [कर्णिका]
  2. माणसाला श्वासाशिवाय जगू न देणारी – [नासिका]
  3. माणसांच्या जीवनाला अर्थ देणारी – [जिव्हाताई]

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 2.
खालील वेब पूर्ण करा.
उत्तर:
i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 23

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 24

iii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 25

प्रश्न 2.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न i.
सर्व अवयव कोणाविरुद्ध संप करणार आहेत?
उत्तर:
सर्व अवयव पोटोबाविरुद्ध संप करणार आहेत.

प्रश्न ii.
नाना तहेची चव मानव कोणामुळे चाखू शकतो?
उत्तर:
नाना त-हेची चव मानव जिव्हाताईमुळे चाखू शकतो.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 3.
कंसात दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून रिकाम्या जागा भरा.

  1. जो उठतो तो, ‘कशासाठी? पोटासाठी’, म्हणत आम्हांला ………………….. घेतो. (बजावून, राबवून, दामटवून, धाकात)
  2. म्हणजे मग त्या पोटोबाला चांगलीच ………………………. घडेल. (शक्कल, नक्कल, अक्कल, अद्दल)

उत्तर:

  1. राबवून
  2. अद्दल

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्यांतील अव्यये ओळखून लिहा.
i. श्वास घेतल्याशिवाय माणूस जगू शकेल का?
ii. तिचं म्हणणं आहे, की पोटोबा खवय्ये काहीच काम करत नाहीत.
उत्तर:
i. शिवाय
ii. की

प्रश्न 2.
खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.
उत्तर:
1. राबवून घेणे – दुसऱ्यांकडून जबरदस्तीने काम करून घेणे.
वाक्य : मालक नोकरांना राबवून घेतात.

2. अद्दल घडणे – शिक्षा होणे, कानउघडणी होणे.
वाक्यः सतत खात राहणाऱ्या दादाला आज काहीच खाण्यास न मिळाल्याने चांगलीच अद्दल घडली.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 3.
खालील वाक्यांतील क्रियाविशेषण अव्यये शोधून लिहा.

  1. अगं ही बडबडी, पोटाबद्दल तक्रार करतीय.
  2. रात्रंदिवस श्वास घेण्याचं कार्य सतत चालूच असतं.
  3. मी नेहमी बघण्याचं काम करतो.
  4. आपण सारेजण अनेक कामे करतो.

उत्तर:

  1. बडबडी
  2. सतत
  3. नेहमी
  4. अनेक

प्रश्न 4.
खालील शब्दांना ‘यात’ प्रत्यय जोडून शब्द पुन्हा लिहा.

  1. म्हणणे
  2. बोलणे
  3. माझं
  4. गुरगुरणे
  5. सौंदर्य
  6. ऐकणे
  7. तुझा
  8. जगणे
  9. खाणारे
  10. घरटे
  11. देणे
  12. विचारणे

उत्तर:

  1. म्हणण्यात
  2. बोलण्यात
  3. माझ्यात
  4. गुरगुरण्यात
  5. सौंदर्यात
  6. ऐकण्यात
  7. तुझ्यात
  8. जगण्यात
  9. खाणाऱ्यात
  10. घरट्यात
  11. देण्यात
  12. विचारण्यात

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 5.
खालील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दांची जात ओळखा.

  1. मी नेहमी बघण्याचं काम करतो.
  2. आमची तयारी आहे संप करण्याची.
  3. माणसाच्या सौंदर्यात भर घालतो, तो मीच.
  4. पोटोबा मात्र आयते बसून खातात.

उत्तर:

  1. मी – सर्वनाम, काम – नाम
  2. आमची – सर्वनाम, संप – नाम
  3. माणूस – नाम, मी – सर्वनाम
  4. पोटोबा – नाम, आयते – विशेषण

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
पोटोबाबद्दलची तक्रार सांगून सर्व इंद्रियांनी ती तक्रार करण्याची कारणे सांगा.
उत्तरः
‘पोटोबा हे फक्त खवय्ये आहेत ते काहीच काम करत नाहीत उलट सर्वांवर गुरगुरतात’ अशी सर्व इंद्रियांची तक्रार आहे. कारण प्रत्येक इंद्रिय काही ना काही काम करत आहे. नासिका रात्रंदिवस श्वास घेण्याचं कार्य करते. नयनकुमार सतत बघण्याचं काम करतात, तसेच माणसाच्या सौंदर्यात भर घालण्याचे काम करतात. कर्णिका ऐकण्याचं काम करते. जिव्हाताईमुळे माणसाच्या जीवनात अर्थ आहे. ती गोड बोलते, नाना त-हेच्या पदार्थांची चव चाखते. यांपैकी पोटोबा कोणतेच काम करत नसल्याने व सर्वांवर फक्त गुरगुरण्याचे काम करत असल्याने सर्व मेंदूराजेसाहेबांकडे तक्रार करणार आहेत.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
चौकटी पूर्ण करा.
उत्तरः

  1. सर्वजण मेंदूराजाकडे जाताच – [मेंदूराजे तातडीने सभा घेतात.]
  2. जीवनरस न मिळाल्याने – [सर्वांचे चेहरे सुकून गेले.]
  3. पोटोबांनी खोटं ठरवलेली तक्रार – [मी काम करत नाही.]

प्रश्न 2.
कोण ते लिहा.
उत्तरः

  1. मेंदूराजांचा जयजयकार करणारे – [सर्वजण]
  2. सर्वांना बसायला सांगणारे – [मेंदूराजे]
  3. पोटोबांना दिलेली उपाधी – [प्रधान गुरगुरणे]
  4. पोटोबांना ‘प्रधान’ बोलणारे – [मेंदूराजे]
  5. केव्हाच हजर झालेले – [पोटोबा]

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 3.
खालील वेब पूर्ण करा.
उत्तरः
i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 26

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 27

iii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 28

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
पुढील कृती पूर्ण करा.

i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 29
ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 30

प्रश्न 2.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न i.
सर्व इंद्रियांनी कोणाचा जयजयकार केला?
उत्तरः
सर्व इंद्रियांनी मेंदूराजेसाहेबांचा जयजयकार केला.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न ii.
पोटोबा ‘महाराज’ असा उल्लेख कोणाचा करतात?
उत्तर:
पोटोबा ‘महाराज’ असा उल्लेख ‘मेंदूराजेसाहेबांचा’ करतात.

प्रश्न 3.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

i.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 31

ii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 32

iii.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक 33

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

  1. बसा
  2. हजर
  3. खोटं
  4. सेवक

उत्तर:

  1. उठा
  2. गैरहजर
  3. खरं
  4. मालक

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दांचे विरोधी शब्द वापरून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न i.
मी केव्हाच हजर आहे महाराज.
उत्तर:
मी कधीच गैरहजर नसतो महाराज.

प्रश्न ii.
आपण सारेच या शरीररूपी राज्याचे सेवक आहोत.
उत्तर:
आपण सारेच या शरीररूपी राज्याचे मालक आहोत.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 3.
खालील वाक्यांतील अधोरेखित शब्दांचे वचन बदलून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न i.
जीवनरस मिळाला नाही म्हणून त्यांचे चेहरे बघा कसे सुकून गेलेत.
उत्तरः
जीवनरस मिळाला नाही म्हणून त्यांचा चेहरा बघा कसा सुकून गेलाय.

प्रश्न ii.
ती माझी सवय आहे.
उत्तर:
त्या माझ्या सवयी आहेत.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न 4.
खालील वाक्यांत विरामचिन्हांचा वापर करून वाक्य पुन्हा लिहा.

प्रश्न i.
पोटोबा या सर्व मंडळींची तुमच्याबद्दल तक्रार आहे की तुम्ही अजिबात काम करत नाही.
उत्तर:
“पोटोबा, या सर्व मंडळींची तुमच्याबद्दल तक्रार आहे, की तुम्ही अजिबात काम करत नाही.”

प्रश्न ii.
आपण सारे एक आपण सारे एक.
उत्तर:
आपण सारे एक! आपण सारे एक!!

प्रश्न 5.
खालील वाक्यांतील वाक्प्रचार ओळखून लिहा.

प्रश्न i.
महाराज बोलताना जरा बेअदबी होतेय,
उत्तर:
बेअदबी होणे.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

प्रश्न ii.
आता आम्ही तुमच्याविषयी कधीही कुरकुर करणार नाही.
उत्तर:
कुरकुर करणे.

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
‘आपण सारे शरीररूपी राज्याचे सेवक आहोत’ या विधानाबाबत तुमचे मत स्पष्ट करा.
उत्तरः
आपले शरीर ही एक संस्था आहे. या संस्थेतील सर्व इंद्रिये एकमेकांवर अवलंबून आहेत. प्रत्येकाचे काम वेगवेगळे आहे. प्रत्येकाने केलेल्या कार्यावर आपले शरीर चालते. पण प्रत्येक इंद्रियाचे कार्य करण्यास लागणारी ऊर्जा ही अन्नाद्वारे मिळते. आपणास भूक लागली की आपण जेवतो, जेवल्यानंतर पोटातील अन्नावर प्रक्रिया होऊन त्याचे रूपांतर ऊर्जेत होऊन त्यावर वेगवेगळी इंद्रिये चालतात व शरीराचे काम चालते.

ज्याप्रमाणे राज्याचा राजा असेल तरच राज्याचे कार्य वेगवेगळ्या अधिकाऱ्यांकडून केले जाते. त्याचप्रमाणे पोटाला भूक लागली की आपण जेवतो. जेवल्यावर अन्नाच्या रूपाने प्रत्येक इंद्रियांना ऊर्जा मिळून शरीराचे कार्य चालते. पोटाला भूकच नाही लागली, आपण जेवलोच नाही, तर कार्य होण्यास लागणारी ऊर्जा न मिळाल्याने शरीराचे कार्य चालणारच नाही. म्हणूनच म्हणावेसे वाटते की, सर्व इंद्रिये ही साऱ्या शरीररूपी राज्याचे सेवक आहेत.

आपण सारे एक Summary in Marathi

पाठपरिचय :

आपले शरीर ही एक परिसंस्था आहे. त्यातील सर्व इंद्रिये या परिसंस्थेचे घटक आहेत. ही सर्व इंद्रिये आपले स्वत:चे नेमून दिलेले काम चोख करत असतात. या सर्व इंद्रियांवर आपले शरीर चालते. या शरीररूपी राज्यातील ही सर्वच इंद्रिये परस्परांना अनुकूल व महत्त्वाची असतात. या सर्व इंद्रियांनी परस्परांची काळजी घेतली तर आरोग्य कसे उत्तम राहते, हे या छोट्या नाटिकेतून सहज सोप्या शब्दांतून लेखिकेने पटवून दिले आहे. पर्यायाने आपले कुटुंब, परिसर, देश यांच्यासाठी हा पाठ एकात्मतेचा संदेश देतो.

Our whole body is an organisation and organs are its elements. All organs function properly. Our body works because of these organs. All organs are very important. If all organs work hand in hand and take care of each other then health will be perfect, this message has been given through this play. Ultimately the message that has been given is for unity of family, locality & Nation.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 4 आपण सारे एक

शब्दार्थ :

  1. फेरी – फेरफटका, प्रदक्षिणा – a round, a trip
  2. दम – श्वास, धाप – breath, gasping
  3. फिरस्ती – प्रवास – travel
  4. अवयव – शरीराचे भाग – body part
  5. गमतीदार – मनोरंजक, मजेशीर – funny, joyous
  6. संवाद – संभाषण – conversation
  7. उदास – खिन्न, निराश – gloomy, sad
  8. सारी – सर्व – all
  9. धडपड – खटपट, जोरदार – struggle
  10. प्रयत्न सक्ती – जबरदस्ती, जुलूम – compulsion
  11. गुरगुरणे – (पोटात) गुरगुर आवाज होणे – to rumble (in the belly)
  12. खवय्ये – खाणारे, खादाड – very greedy
  13. कार्य – काम – work
  14. राबवणे – एखादयाकडून – to force selfishly
  15. जबरदस्तीने काम a person to work
  16. करून घेणे – hard
  17. नाना – वेगवेगळ्या – different
  18. चाखणे – चव घेणे, आस्वाद घेणे – to test
  19. दंत – दात – tooth
  20. बेअदबी – अपमान – disrespect, insuct
  21. कसूर – निष्काळजीपणा – negligence

वाक्प्रचार :

  1. पोटोबाची पूजा करणे – खाणे, जेवणे
  2. पोटासाठी वणवण हिंडणे – अन्न मिळवण्यासाठी कष्ट करणे
  3. फरफट होणे – गैरसोय होणे राबवून घेणे – दुसऱ्याकडून जबरदस्तीने काम
  4. करवून घेणे आयते बसून खाणे – काही काम न करता बसून खाणे
  5. अद्दल घडणे – शिक्षा होणे बेअदबी होणे – अवमान होणे
  6. कसूर माफ करणे – गुन्हा माफ करणे
  7. कुरकुर करणे – तक्रार करणे

टिपा :

  • आधी पोटोबा, मग विठोबा (एक म्हण) – प्रथम भूक लागली म्हणून जेवणे व नंतर देवाची पूजा करणे.
  • संप – अधिक मजुरी, अधिक सवलती मिळवण्यासाठी किंवा अन्यायाविरुद्ध कर्मचारी वर्गाने पुकारलेले कामबंद आंदोलन.

 

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 9 झुळूक Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक (कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 9 झुळूक Textbook Questions and Answers

1. आकृत्या पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आकृत्या पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 1.1
उत्तरः
अ.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 2.1

आ.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 2.2

इ.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 2.3

2. योग्य पर्याय निवडून वाक्य पूर्ण करा.

प्रश्न अ.
झुळकेला स्वैर झुकावे वाटते, कारण …………….

  1. तिला स्वातंत्र्य हवे असते.
  2. तिला सर्वत्र हिंडायचे असते.
  3. तिचे मन तिकडे ओढ घेते.
  4. तिला लोक आमंत्रण देतात.

उत्तरः
झुळकेला स्वैर झुकावे वाटते, कारण तिचे मन तिकडे ओढ घेते.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

प्रश्न आ.
वेळूच्या वनात अलगूज वाजते, कारण …………………

  1. झुळूक स्वत:च गाणे गाते.
  2. तिथे गुराखी अलगूज वाजवतो.
  3. तिथे ध्वनिफित लावलेली असते.
  4. झुळूकेच्या स्पर्शामुळे वेळूतून अलगूजाचा आवाज निघतो.

उत्तरः
वेळूच्या वनात अलगूज वाजते, कारण झुळूकेच्या स्पर्शामुळे वेळूतून अलगूजाचा आवाज निघतो.

3. परिणाम लिहा.

प्रश्न 1.
परिणाम लिहा.
उत्तरः
अ. झुलकेने कलिकेला स्पर्श केला – [का कळी फुलून सुगंध पसरतो]
आ. बकुळीच्या फुलांना स्पर्श केला – [डाहामध्य बकुळीची फुले शिंपतात]

4. खालील शब्दसमूहांचा तुम्हांला समजलेला अर्थ लिहा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दसमूहांचा तुम्हांला समजलेला अर्थ लिहा.
उत्तरः
अ. चुकलीमुकली लकेर – झुळझुळ झऱ्यावर झुळूक येते व झऱ्याच्या ओघाने झुळूकेचे गाणे ही चौफेर पसरते.
आ. पाचूचे मखमली शेत – पाचू या रत्नासारखे हिरवेगार असलेले मऊशार शेत.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

5. एक ते दोन शब्दांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
एक ते दोन शब्दांत उत्तरे लिहा.
उत्तरः
अ. झुळूकेने भेट दिलेली नैसर्गिक ठिकाणे – [नदी, झरा]
आ. कवितेतील वर्णनावरून कवीने वर्णन केलेला ऋतु – [उन्हाळा]
इ. झुळूकेचा विश्रांतीचा प्रहर – [तिन्हीसांजा]

खेळूया शब्दांशी

प्रश्न अ.
कवितेतील यमक जुळणाऱ्या शब्दांच्या जोड्या शोधून लिहा.
उत्तरः

  1. व्हावे – झुकावे
  2. काठी – पाठी
  3. हळूवार – पसार
  4. अलगूज – हितगूज

प्रश्न आ.
खालील शब्दांना कवितेतील शब्द शोधा.
उत्तरः

  1. छोटी – सानुली
  2. बोट – अंगुली
  3. ताजेपणा – टवटवी
  4. पावा – अलगूज

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

इ. तुमच्या शब्दांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
झुळूकेची परोपकरारी वृत्ती तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तरः
‘झुळूक’ या कवितेत कवीला वाऱ्याची झुळूक होऊन विविध गमती जमती करायच्या आहेत. परोपकारी वृत्तीने फिरता फिरता सर्वांना मदत करायची आहे. कळीला हळूच फुलवायचे आहे. फुलाचा सुगंध सर्वत्र पसरवायचा आहे. झऱ्याची गोड लकेर चौफेर पसरवायची आहे. वेळूच्या वनात जाऊन अलगद बासरीचे मधुर स्वर काढून आनंदाचे वातावरण निर्माण करायचे आहे. कणसांना फुलवायचे आहे. बकुळीचे पखरण करायची आहे. जांभळे गाळायची आहे. दमलेल्या, थकलेल्या चेहऱ्यावर गार वाऱ्याचा स्पर्श करून टवटवी आणायची आहे.

प्रश्न आ.
प्रस्तुत कविता आवडण्याचे वा न आवडण्याचे कारण सांगा.
उत्तरः
प्रस्तुत कविता ‘दामोदर कारे’ यांनी लिहिली असून, ती मला खूप आवडली. कविता आवडण्याची प्रमुख कारणे अशी की, कवितेची शब्दरचना अत्यंत साधी आहे. समर्पक शब्दमांडणी असल्याने कवितेत गेयता आहे. कवितेला आशयसौंदर्य प्राप्त झाले आहे. कवीची ‘झुळूक’ होऊन गमती जमती करण्याची कल्पना, परोपकारी वृत्ती यामुळे कविता अर्थपूर्ण झाली आहे. कवितेत चुकलीमुकली, झुळझुळ व यमक साधणाऱ्या शब्दांमुळे नादमाधुर्य निर्माण झाले आहे. कवितेतील स्वच्छंदपणा, स्वैरपणा मनाला भावतो.

कल्पक होऊया.

प्रश्न 1.
‘तुम्ही पक्षी आहात’ अशी कल्पना करून तुम्हांला स्वच्छंदीपणे कोणकोणत्या गोष्टी करायला आवडतील, ते लिहा.
उत्तरः
पक्षी होऊन मी घराघरांवरून उडेन. आकाशाशी मैत्री करेन स्वच्छंद विहार करेन. झाडांवरील पिकलेली गोड फळे खाईन. उंच उंच झाडावर झोके घेईन. घरांच्या कौलावर, मनोऱ्यांवर, उंच उंच डोंगरांवरील झाडांवर बसेन. मुक्तपणे सर्वत्र फिरून परीसर पाहीन. सर्वत्र बिया टाकून झाडे निर्माण करीन. रानावनात हिंडेन व गोड गाणी गाईन.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

चला संवाद लिहूया.

प्रश्न 1.
नदी व झाड या दोघांमधील संवादाची कल्पना करून संवादलेखन करा.
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 3
नदी: ……………………………………………………………………
झाड: …………………………………………………………………..
नदी: ……………………………………………………………………
झाड: ……………………………………………………………………
नदी: ……………………………………………………………………
झाड: ……………………………………………………………………

Class 8 Marathi Chapter 9 झुळूक Additional Important Questions and Answers

पुढील कवितेच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 4

प्रश्न 2.
रिकाम्या जागा भरा.
1. हळु थबकत जावे कधी ……………. घेत. (आडोसा, आधार, कानोसा)
2. कधी ………………. वा कधी भरारी थेट. (चालत फिरत, रमत गमत, हसत हसत)
उत्तरः
1. कानोसा
2. रमत गमत

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

प्रश्न 3.
रिकाम्या जागेत योग्य शब्दांचा पर्याय निवडा व पंक्ती पूर्ण करा.
1. वाटते सानुली …………… झुळूक मी व्हावे. (मंद/गार)
2. घेईल ओढ मन तिकडे …………… झुकावे. (खोल/स्वैर)
उत्तर:
1. मंद
2. स्वैर

प्रश्न 4.
घटना क्रम लिहा.
उत्तर:

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 5

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:
Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक 6

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
झुळूक कोणाच्या मुखावर टवटवी आणणार आहे?
उत्तरः
दिवसभर जो राबून दमला असेल, त्याच्या मुखावर झुळूक टवटवी आणणार आहे.

प्रश्न 2.
झुळूक विसावा केंव्हा घेईल?
उत्तरः
झुळूक विसावा तिन्हीसांजेला घेईल.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

प्रश्न 3.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. टवटवी अ. तीरी
2. भुळभुळ आ. झरा
3. झुळझुळ इ. तरंग
4. मखमली ई. मुखावर

उत्तरः

‘अ’ गट ‘ब’ गट
1. टवटवी ई. मुखावर
2. भुळभुळ अ. तीरी
3. झुळझुळ आ. झरा
4. मखमली इ. तरंग

कृती 3: काव्यसौंदर्य.

प्रश्न 1.
खालील काव्यपंक्तींचे भावसौंदर्य स्पष्ट करा.
वाटते सानुली मंद झुळूक मी व्हावे
घेईल ओढ मन तिकडे स्वैर झुकावे
उत्तरः
‘झुळूक’ या कवितेत कवी ‘दामोदर कारे’ यांनी आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर कोठे कोठे जाता येईल याचे वर्णन केले आहे. कवीला वाटते की आपण एक लहानशी, मंद झुळूक होऊन जेथे मन ओढ घेईल तेथे जावे. कधी बाजारात, कधी नदीकाठी, कधी बागेत, पडक्या वाड्याच्या मागे कानोसा घेत घेत जावे. रमत गमत किंवा भरारी मारून सर्वत्र फिरावे.

विविध ठिकाणी रमत गमत जाण्याचा भाव, मौजमजा करण्याची भरारी घेण्याची कल्पना कवितेचे भावसौंदर्य वाढविते. काठी-पाठी, घेत-थेट, व्हावे-झुकावे या शब्दांचे यमक साधले आहे.

प्रश्न 2.
खालील पंक्तीतील आशय स्पष्ट करा.
वेळूच्या कुंजी वाजवुनी अलगूज
कणसांच्या कानी सांगावे हितगुज
शिंपावी डोही फुले बकुळीची सारी
गाळुनी जांभळे पिकली भुळभुळ तीरी
उत्तर:
‘दामोदर कारे’ यांना झुळूक होऊन विविध गमती जमती करायच्या आहेत. वेळूच्या वनात जाऊन झुळूक होऊन हलकीच बासरी वाजवायची आहे. खरे तर बांबुच्या या वनात झुळूकेचा स्पर्श होताच बासरीचे सूर निघणार आहेत. कणसाच्या कानात गुजगोष्टी करायच्या आहेत. हलकाच स्पर्श करून बकुळीची सर्व फुले शिंपायची आहेत. झुळूकीने पिकलेल्या जांभळांचा वर्षाव करायचा आहे.

वेळूच्या वनातील अलगूज या शब्दरचनेने कवितेचे अर्थ सौंदर्य वाढले आहे. कवीची कल्पना रंजक असल्याने कविता रसपूर्ण झाली आहे. अलगुज-हितगुज, सारी-तीरी या शब्दांचे यमक साधले आहे.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

प्रश्न 3.
तुम्ही झुळूक झालात तर …………… काय काय कराल? तुमच्या शब्दांत अभिव्यक्त व्हा.
उत्तरः
झुळूक होणे मला आवडेल. मी झुळूक झालो तर ‘व्हॅली ऑफ फ्लॉवर’ ला भेट देईन व सगळा सुगंध पसरवीन रानावनात एकटे फिरून येईन व गाभुळलेल्या चिंचा पाडीन. त्या चिंचा मुलांसाठी भेट असतील. प्रातः सकाळी पारिजातकाचा सडा शिंपडीन. रखरखत्या उन्हात सर्व जीवांना गारवा देऊन त्यांचे मन प्रसन्न करीन.

दिलेल्या मुद्यांच्या आधारे कवितेसंबंधी पुढील कृती सोडवा.

1. कवी/कवयित्री – दामोदर कारे
2. कवितेचा रचनाप्रकार – कल्पनारंजक कविता
3. कवितेचा विषय – आपण वाऱ्याची झुळूक झाले तर निरनिराळ्या ठिकाणी फिरू, मौजमजा करू अशी कवी कल्पना आहे.
4. कवितेतून व्यक्त होणारा भाव (स्थायी भाव) – कल्पनारंजनाद्वारे ‘झुळूक’ या कवितेत परोपकार भाव निदर्शित होतो.

5. कवी/कवयित्री लेखन वैशिष्ट्ये – अत्यंत साधी, सोपी, सरळ शब्दरचना आहे. कवितेत स्वच्छंदीपणा, स्वैरपणा असूनही परोपकारी वृत्ती जोपासली आहे. निसर्गाशी नाते बांधण्याची कल्पना अप्रतिम आहे. कल्पनारंजन रंजक आहे.

6. कवितेतून व्यक्त होणारा विचार – वाऱ्याची झुळूक होऊन नदीच्या काठी फिरावे, फुलांचा सुगंध दिशादिशांतून उधळावा. निसर्गात रममाण व्हावे, शेतात जावे व बकुळाची पखरण करावी. जांभळे गाळावी व स्वच्छंदपणे बागडावे. तिन्हीसांजेला विश्रांती घ्यावी असे सुंदर विचार कवितेतून मांडले आहेत. परोपकार वृत्तीने सर्वांना आनंद दयावा हा ही विचार सुंदर आहे. कवितेतील आवडलेली ओळ – दिनभरी राबुनी दमला दिसता कोणी टवटवी मुखावर आणावी बिलगोनी.

7. कविता आवडण्याची वा न आवडण्याची कारणे – कवितेची शब्दरचना अत्यंत साधी असून समर्पक शब्दमांडणी आहे. झुळूक होऊन गमती जमती करण्याची कल्पना, परोपकारी वृत्ती यामुळे कविता अर्थपूर्ण झाली आहे. कवितेतील स्वच्छंदपणा, स्वैरपणा मनाला भावतो.

8. कवितेतून मिळणारा संदेश – झूळूक होऊन परोपकारी वृत्तीने फिरून सर्वांना मदत करणे, बासरीचे मधूर स्वर काढून आनंदाचे वातावरण निर्माण करणे व श्रमलेल्यांच्या चेहऱ्यावर टवटवी आणणे ईत्यादी गोष्टी आपल्याला वास्तव जीवनात करता येतील असा संदेश कवितेतून मिळतो.

खालील काव्यपंक्तीचे रसग्रहण करा.

प्रश्न 1.
वाटते सानुली मंद झुळूक मी व्हावे
घेईल ओढ मन तिकडे स्वैर झुकावे
कधी बाजारी कधी नदीच्या काठी
राईत कधी वा पडक्या वाड्यापाठी
हळु थबकत जावे कधी कानोसा घेत
कधी रमत गमत वा कधी भरारी थेट
उत्तरः
‘झुळूक’ या कवितेत कवी ‘दामोदर कारे’ यांनी आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर कोठे कोठे जाता येईल, काय काय पाहता येईल आणि कोणकोणत्या गमती जमती करता येतील याचे मजेदार वर्णन केले आहे. कवीला वाटते की आपण एक लहानशी मंद झुळूक होऊन जेथे मन ओढ घेईल तेथे जावे. कधी बाजारात, कधी नदीकाठी, कधी बागेत, पडक्या वाड्याच्या मागे कानोसा घेत घेत जावे. रमत गमत किंवा भरारी मारून सर्वत्र स्वच्छंदपणे हिंडावे. विविध ठिकाणी रमत गमत जाणे, भरारी घेणे या कल्पनेनेच कवितेचे भावसौंदर्य वाढले आहे. काठी-पाठी, घेत-थेट, व्हावे-झुकावे या शब्दांनी यमक साधले आहे.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

प्रश्न 2.
लावूनी अंगुली कलिकेला हळुवार
ती फुलून बघे तो व्हावे पार पसार
परि जाता जाता सुगंध संगे न्यावा
तो दिशादिशांतुनी फिरता उधळुनी दयावा.
उत्तर:
‘झुळूक’ या कवितेत कवी ‘दामोदर कारे’ यांनी आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर कोठे कोठे जाता येईल, काय काय पाहता येईल आणि कोणकोणत्या गमती जमती करता येतील याचे मजेदार वर्णन केले आहे.

प्रसिद्ध कवी दामोदर कारे यांची कल्पनाशक्ती अप्रतिम आहे. झुळूक होऊन कवीला कळीला बोट लावायचे आहे. ती फुलायला लागताच तेथून पसार व्हायचे आहे. पण जाता जाता मात्र सुगंध बरोबर न्यावा व चारही दिशांना उधळावा असे त्याला वाटते. कळीला फुलवणे, त्याचा सुगंध दरवळणे या नैसर्गिक घटना दर्शवून काव्यसौंदर्य वाढविले आहे. हळुवार-पसार, न्यावा – दयावा शब्दांचे यमक साधले आहे.

प्रश्न 3.
गाण्याची चुकलीमुकली गोड लकेर
झुळझुळ झऱ्याची पसरावी चौफेर
शेतात पाचुच्या, निळ्या नदीवर शांत
खुलवीत मखमली तरंग जावे गात
उत्तरः
‘झुळूक’ या कवितेत कवी ‘दामोदर कारे’ यांनी आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर कोठे कोठे जाता येईल, काय काय पाहता येईल आणि कोणकोणत्या गमती जमती करता येतील याचे मजेदार वर्णन केले आहे.

‘झुळूक’ कवितेत दामोदर कारे यांना झुळूक होऊन ठिकठिकाणी जायचे आहे. झुळूकीने झऱ्याच्या गाण्याची लकेर चौफेर पसरवायची आहे. पाचूच्या शेतात जायचे आहे. हिरव्यागार शेतातून फिरायचे आहे. निळ्याशांत नदीवर झुळूकीने मखमली तरंग खुलवायचे आहेत. गात गात सर्वत्र हिंडायचे आहे. पाचुचे शेत या रूपकाने कवितेचे सौंदर्य वाढले आहे. निळे, गोड, मखमली या विशेषणांनी कवितेचे भावसौंदर्य वाढले आहे. लकेर-चौफेर हे यमक साधले आहे.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

प्रश्न 4.
वेळूच्या कुंजी वाजवुनी अलगूज
कणसांच्या कानी सांगावे हितगूज
शिंपावी डोही फुले बकुळीची सारी
गाळुनी जांभळे पिकली भुळभुळ तीरी
उत्तरः
‘झुळूक’ या कवितेत कवी ‘दामोदर कारे’ यांनी आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर कोठे कोठे जाता येईल, काय काय पाहता येईल आणि कोणकोणत्या गमती जमती करता येतील याचे मजेदार वर्णन केले आहे. वेळूच्या वनात जाऊन हलकीच बासरी वाजवायची, कणसाच्या कानात गुजगोष्टी करायच्या, बकुळीची फुले डोहात शिंपायची व पिकलेली जांभळे झुळूकीने खाली पाडायची. बांबूच्या बनात झुळूकीचा प्रवेश होताच बासरीचे हलके सूर निघतील, ही कल्पनाच किती सुंदर आहे. निसर्गातल्या घटकांचे वर्णन सांगून कवितेच्या अर्थसौंदर्यात भर घातली आहे. अलगूज-हितगूज, सारी-तीरी या शब्दांचे यमक साधले आहे.

प्रश्न 5.
दिनभरी राबुनी दमला दिसता कोणी
टवटवी मुखावर आणावी बिलगोनी
स्वच्छंद अशा या करुनी नाना मौजा
घ्यावया विसावा यावे मी तिन्हीसांजा
उत्तरः
‘झुळूक’ या कवितेत कवी ‘दामोदर कारे’ यांनी आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर कोठे कोठे जाता येईल, काय काय पाहता येईल आणि कोणकोणत्या गमती जमती करता येतील याचे मजेदार वर्णन केले आहे.

दिवसभर कष्ट करून दमलेल्यांच्या मुखावर टवटवी आणण्यासाठी कविला वाटते आपण झुळूक होऊन त्यांना गार वारा दयावा. त्यांचा थकवा घालवावा, त्यांच्यात नवे चैतन्य फुलवावे, विविध ठिकाणी स्वच्छंदपणे फिरून मौजमजा करावी व तिन्हीसांजेला मात्र झुळूकीने विश्रांती घ्यावी. मदतीच्या भावनेने कवितेचे भावसौंदर्य खुलले आहे. कोणी-बिलगोनी, मौजा-तिन्हीसांजा या शब्दांचे यमक साधले आहे.

झुळूक Summary in Marathi

काव्यपरिचय:

आपण वाऱ्याची झुळूक झालो तर निरनिराळ्या ठिकाणी फिरू, मौजमजा करू, गमती जमती करू अशी कवी कल्पना आहे आणि याचे मजेदार वर्णन प्रस्तुत कवितेत कवीने केले आहे.

The poet imagines the places he would wonder to and the fun he would have if he were a gentle wind (breeze). The poet has provided these interesting descriptions in the poem.

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

भावार्थ:

वाटते सानुली मंद झुळूक मी व्हावे
घेईल ओढ मन तिकडे स्वैर झुकावे

कवीची कल्पना आहे की आपण वाऱ्याची झुळूक व्हावे.
मंद मंद झुळूक होऊन जिथे मन ओढ घेईल तेथे मुक्तपणे झुकावे.

कधी बाजारी कधी नदीच्या काठी
राईत कधी वा पडक्या वाड्यापाठी
हळु थबकत जावे कधी कानोसा घेत
कधी रमत गतम वा कधी भरारी थेट

कवीला वाटते आपण वाऱ्याची झुळूक होऊन कधी बाजारी जावे तर कधी नदीच्या काठी जावे. कधी राईत जावे किंवा कधी पडक्या वाड्याच्या मागे जावे. कधी कधी कानोसा घेत हळूच जावे, कधी थबकत जाऊन रमत गमत सर्वत्र फिरावे किंवा कधी थेट भरारी घ्यावी असे कवीला वाटते.

लावून अंगुली कलिकेला हळुवार
ती फुलून बघे तो व्हावे पार पसार
परि जाता जाता सुगंध संगे न्यावा
तो दिशादिशांतुनी फिरता उधळुनी दयावा

कवीला असेही वाटते की फुलांच्या कळीला हळूच बोट लावावे. ती जशी उमलायला लागेल तसे तेथून पसार व्हावे. पण | तेथून जाताना बरोबर सुगंध घेऊन जावा व सर्व दिशादिशांतून तो उधळावा. सर्व परिसर सुगंधित करावा.

गाण्याची चुकलीमुकली गोड लकेर
झुळझुळ झऱ्याची पसरावी चौफेर
शेतात पाचुच्या, निळ्या नदीवर शांत
खुलवीत मखमली तरंग जावे गात

गाण्याची लकेर जशी सर्वत्र पसरते तशीच झुळझुळ झऱ्याच्या गाण्याची लकेर चौफेर, चारीदिशांना पसरावी. पाचुप्रमाणे हिरव्यागार डोलणाऱ्या शेतात, निळ्या शांत नदीवर ही झुळूक पसरावी. पाण्यावरचे मखमली तरंग खुलवीत जावे असे कवीला वाटते.

वेळूच्या कुंजी वाजवुनी अलगूज
कणसांच्या कानी सांगावे हितगुज
शिंपावी डोही फुले बकुळीची सारी
गाळुनी जांभळे पिकली भुळभुळ तीरी

वेळूच्या वनात मनसोक्त हिंडावे. हळूवार बासरीचे सूर काढावेत, कणसांच्या कानात मनातील गोष्टी सांगाव्या. बकुळीच्या फुलांना झुळूकीने डोहांत शिंपावे. जांभळाच्या झाडांवरून झुळूकीने जाऊन पिकलेली जांभळे गाळावीत (पाडावीत).

दिनभरी राबुनी दमला दिसता कोणी
टवटवी मुखावर आणावी बिलगोनी
स्वच्छंद अशा या करुनी नाना मौजा
घ्यावया विसावा यावे मी तिन्हीसांजा

दिवसभर काम करून जो दमला असेल, अशा थकलेल्या जीवाला झुळूक होऊन बिलगावे. त्याला कवटाळून त्याच्या चेहऱ्यावर टवटवी आणावी. अशाप्रकारे दुसऱ्याला सुख दयावे असे कवी म्हणतो. दिवसभर अशा विविध मौजा करून मुक्तपणे, स्वच्छंद असे बागडावे व तिन्हीसांजेला शांतपणे विश्रांती घ्यावी असे कवी म्हणतो.

शब्दार्थ:

  1. सानुली – लहान – tiny, small
  2. स्वैर – मुक्त – free
  3. मंद – हळुवार, सौम्य – mild, gentle
  4. झुळूक – वाऱ्याची मंद लाट – a gentle puff of breeze
  5. नदीकाठ – नदीचा किनारा – the bank of river
  6. राई – बाग – a thick grove
  7. पडका – मोडकळीस आलेला, – dilapidated
  8. वाडा – भव्य मोठी इमारत – mansion
  9. रमतगमत – मजेत, आनंदात – playfully, merrily
  10. भरारी – अत्यंत वेगाने केलेले उड्डाण – quick flight
  11. थेट – तडक, लगेच – directly
  12. कलिका – कळी – a bud
  13. अंगुली – बोट – finger
  14. पसार – पळून गेलेला – escaped, fled
  15. सुगंध – सुवास – fragrance
  16. संगे – सोबत – along with
  17. लकेर – आलाप, तान – tune
  18. पाचू – एक हिरवे रत्न – an emerald
  19. मखमल – एक अतिशय तलम मऊ वस्त्र – velvet
  20. तरंग – लाट, लहर – wave
  21. वेळू – बांबू – bamboo
  22. कुज – वन – forest
  23. अलगूज – बासरी, पावा – flute
  24. हितगुज – मनातल्या गोष्टी – intimate talk
  25. राबणे – भरपूर कष्ट करणे – to work hard
  26. जांभुळ – एक फळ – jamun
  27. स्वच्छंद – मनोसक्त, स्वैर, मन मानेल तसे – freely
  28. विसावा – विश्रांती – rest
  29. तिन्हीसांज – संध्याकाळची वेळ – the time of evening twilight

Maharashtra Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 9 झुळूक

वाक्प्रचार:

  1. कानोसा घेणे – अंदाज घेणे
  2. थबकत जाणे – हळूहळू जाणे