Category: Class 7

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 10 पंडिता रमाबाई Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 10 पंडिता रमाबाई

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 10 पंडिता रमाबाई Textbook Questions and Answers

1. खालील प्रश्वनांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
पंडिता रमाबाईंनी हंटर कमिशनकडे कोणती शिफारस केली?
उत्तर:
स्त्रियांनी शिकले व शिकवले पाहिजे, त्यासाठी आपल्या मातृभाषेचे अचूक ज्ञान प्राप्त केले पाहिजे. शिक्षिका म्हणून उभ्या राहण्यासाठी स्त्रियांना प्रोत्साहन म्हणून शिष्यवृत्त्या दिल्या पाहिजेत,अशी शिफारस त्यांनी हंटर कमिशनकडे केली.

प्रश्न 2.
पंडिता रमाबाईंनी स्त्री-जातीविषयी अपार प्रेम होते, हे त्यांच्या कोणत्या उद्गारांवरून समजते?
उत्तर:
मला भारतातील सर्व स्त्रिया सारख्याच आहेत. जेथपर्यंत माझ्या शरीरात रक्ताचा एक बिंदुमात्र आहे, तेथपर्यंत आपल्या स्त्री-जातीचे कल्याण व सुधारणा करण्याच्या कामापासून मी पराङ्मुख होणार नाही. स्त्री-जातीची सुधारणा करण्याचे व्रत मी धारण केले आहे. रमाबाईंच्या या उद्गारावरून त्यांना स्त्री-जाती विषयी अपार प्रेम होते हे समजते.

प्रश्न 3.
पंडिता रमाबाईंनी कष्टाळू व काटकसरी होत्या हे कोणत्या प्रसंगातून जाणवते?
उत्तर:
अडीच हजार लोक बसू शकतील असे प्रार्थना मंदिर (चर्च) बांधताना काटकसर म्हणून रमाबाईंनी त्याचा आराखडा स्वत:च तयार केला आणि डोक्यावर विटांचे घमेले वाहून बांधकामाला हातभारही लावला. कुठलेही काम करण्यात त्यांनी कधीही कमीपणा मानला नाही. पंडिता रमाबाई कष्टाळू व काटकसरी होत्या हे वरील प्रसंगातून जाणवणते.

2. खालील चौकटी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.

1. पंडिता रमाबाईंचा विवाह यांच्याबरोबर झाला. [ ]
2. यांच्या मुलीचे नाव [ ]
3. अंध व्यक्तींसाठी उपयुक्त लिपी [ ]
4. सहस्त्रकातील कर्मयोगिनी [ ]

उत्तर:

1. बिपिनबिहारी मेधावी
2. मनोरमा
3. ब्रेल लिपी
4. पंडिता रमाबाई

3. पंडिता रमाबाईंनी मुक्तिमिशनमध्ये स्त्रियांसाठी सुरू केलेल्या लहान उदयोगांची नावे लिहा.

प्रश्न 1.
पंडिता रमाबाईंनी मुक्तिमिशनमध्ये स्त्रियांसाठी सुरू केलेल्या लहान उदयोगांची नावे लिहा.
उत्तर:
स्त्रियांना स्वावलंबी जीवन जगता यावे यासाठी पंडिता रमाबाईंनी मुक्तिमिशनची स्थापना केली. मुक्तिमिशनमध्ये रमाबाईंनी एक-एक लहान उदयोग-व्यवसाय सुरू केले. केळीच्या सोपट्यापासून टोपल्या बनवणे, वाखाच्या दोऱ्या वळणे, वेताच्या खुर्ध्या विणणे, लेस, स्वेटर, मोजे विणणे, गाई-बैलांचे खिल्लार, शेळ्या-मेंढ्यांची चरणी, म्हशींचा गोठा, दुधदुभते, कुक्कुटपालन, सांडपाणी-मैल्यापासून खत, भांड्यांवर नावे घालणे, भांड्यांना कल्हई करणे, हातमागावर कापड-सतरंज्या विणणे, घाण्यावर तेले काढणे, छापखान्यातील टाइप जुळवणे – सोडणे, चित्रे छापणे, कागद मोडणे-पुस्तक बांधणे, दवाखाना चालवणे, धोबीकाम असे अनेक प्रकारचे उदयोग पंडिता रमाबाईंनी स्त्रियांसाठी सुरू केले.

4. पंडिता रमाबाईंसाठी पाठात आलेली विशेषणे शोधा व लिहा.

प्रश्न 1.
पंडिता रमाबाईंसाठी पाठात आलेली विशेषणे शोधा व लिहा.
उत्तर:

1. पंडिता
2. कर्मयोगिनी
3. सत्शील साध्वी
4. सूर्यकन्या

खेळूया शब्दांशी

प्रश्न अ.
खालील शब्दांत लपलेले शब्द शोधा.
उदा. मारवा – गार, रवा, वार, वागा

1. आराखडा
2. सुधारक

उत्तर:

1. राख, आख, खडा, खरा, राडा, डाख
2. सुधा, सुर, धार, धाक, कर, कसुर, धारक, सुधार

प्रश्न आ.
असे तीन अक्षरी शब्द शोधा, ज्यांच्या मधले अक्षर ‘रं’ आहे त्याची यादी करा.
उदा. करंजी, चौरंग, कारंजे
उत्तर:

1. बेरंग
2. सारंगी
3. सुरंगी
4. मोरंबा
5. सारंग

प्रश्न इ.
खाली दिलेल्या शब्दांचे पहिले अक्षर बदलून कंसात दिलेल्या अर्थाचा शब्द बनवा.
उदा. खजूर (कामकार) – मजूर

1. पुस्तक (डोके)-
2. समता (माया)
3. घागर (समुद्र)-
4. कडक (रस्ता)
5. गाजर (पाळीव प्राणी) –
6. प्रवास (घर) –

उत्तर:

1. मस्तक
2. ममता
3. सागर
4. सडक
5. मांजर
6. निवास

ई. हे शब्द असेच लिहा.

स्त्रिया, संस्कृत, वक्ता, संदर्भ, विद्वान, ख्याती, पराङ्मुख, दुःख, श्रमप्रतिष्ठा, संघर्ष, दीर्घ, सहस्रक, आयुष्य.

खेळ खेळूया.

प्रश्न 1.
खाली दिलेल्या चौकटीत म्हणी लपलेल्या आहेत, त्या ओळखा व लिहा.

उत्तरः

1. अतिशाणा त्याचा बैल रिकामा
2. एक ना धड भाराभार चिंध्या
3. ऐकावे जनाचे करावे मनाचे
4. चोर सोडून संन्याशाला फाशी
5. घरोघरी मातीच्या चुली

शोध घेऊया.

प्रश्न 1.
महाराष्ट्रामधील प्रेरणादायी कार्य करणाऱ्या महिलांविषयीची माहिती आंतरजालावरून मिळवून.
उत्तर:

कर्तृत्ववान महिला	प्रेरणादायी कार्य
1. लता मंगेशकर	संगीतक्षेत्र
2. राणी लक्ष्मीबाई	स्वातंत्र्यसेनानी
3. सावित्रीबाई फुले	स्त्री-शिक्षण
4. मेधा पाटकर	सामाजिक चळवळ
5. सिंधुताई सपकाळ	अनाथ मुलांसाठी कार्य
6. बहिणाबाई	संतसाहित्य
7. शांता शेळके	कविता
8. आनंदी जोशी	पहिल्या स्त्री डॉक्टर
9. इंदिरा गांधी	राजकारण

प्रश्न 2.
खालील मुद्द्यांच्या आधारे अर्थपूर्ण परिच्छेद तयार करा व त्याला योग्य शीर्षक द्या.

सकाळची वेळ …………… बाबांबरोबर फिरायला …………….. झाडांवर बसलेले पाखरांचे थवे ……………… किलबिल शुद्ध हवा …………….. आल्हाददायक वातावरण बाबांशी गप्पा मारत घराकडे परतणे ……………….. दिवसभर ताजेतवाने वाटणे.
उत्तर:
‘आल्हाददायक सकाळ’: सुट्टी सुरू झाली होती. पण नेहमीच्या सवयीने सकाळी सकाळीच जाग आली. बाबा सकाळचा फेरफटका मारण्यासाठी निघत होते. मग मी देखील बाबांबरोबर फिरायला बाहेर पडले. प्रथमच अशी शांत सकाळ अनुभवत होते. दुतर्फा असणाऱ्या झाडांवर बसलेले पाखरांचे थवे नयनरम्य वाटत होते. त्यांची किलबिल कानांना सुखद अनुभव देत होती. शुद्ध हवा शरीरात भरून घ्यावीशी वाटत होती. हे आल्हाददायक वातावरण मनाला प्रसन्नता देत होते. या अशा वातावरणाचा आस्वाद घेत, बाबांशी गप्पा मारत घराकडे निघाले. एकंदरीतच सकाळच्या या अनुभवाने दिवसभर ताजेतवाने वाटत राहिले.

प्रश्न 3.
चौकटीत दिलेल्या उभयान्वयी अव्ययांचा उपयोग करून रिकाम्या जागा पूर्ण करा. (परंतु, म्हणून, वा, तरी, आणि, किंवा, अन्, कारण, शिवाय)

1. मंगल खंजिरी ……………….. टाळ छान वाजवते.
2. काका आला ……………… काकी आली नाही.
3. कुंदाचा पाय मुरगळला ………………… ती शाळेत येऊ शकली नाही.
4. मला बूट …………….. चप्पल खरेदी करायची आहे.
5. धोधो पाऊस पडत होता ……………… मुले पटांगणावर खेळत होती.
6. तुझी तयारी असो ……………….. नसो, तुला गावी जावेच लागेल.

उत्तर:

1. आणि
2. परंतु
3. म्हणून
4. किंवा
5. तरी
6. वा

आपण समजून घेऊया.

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये वाचा.

आपल्या मनात दाटून आलेल्या भावना आपण एखादया उद्गारावाटे व्यक्त करतो. वरील वाक्यांतील शाब्बास, अरेरे, बापरे, अहाहा ही केवलप्रयोगी अव्यये आहेत. या शब्दांमुळे आपल्या मनातील भावना प्रभावीपणे व्यक्त होतात. या शब्दांना उदगारवाचक शब्द असेही म्हणतात..

प्रश्न 2.
खालील वाक्यात कंसातील योग्य केवलप्रयोगी अव्यये घाला.

1. ………………. ! काय दशा झाली त्याची!
2. ………………. ! एक अक्षरह बोलू नकोस!
3. ………………. ! मला गबाळेपणा अजिबात आवडत नाही.
4. ………………. ! केवढा मोठा अजगर!

उत्तर:

1. चूप!
2. अरेरे!
3. शी!
4. अबब!

शिक्षकांसाठी:

विदयार्थ्यांना केवलप्रयोगी अव्ययांची विविध उदाहरणे देऊन अधिक सराव करून घ्यावा. विदयार्थ्यांना शब्द, चित्र, चित्र व शब्द या वेगवेगळ्या स्वरूपांत अपूर्ण गोष्ट दयावी व ती पूर्ण करून घ्यावी.

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 10 पंडिता रमाबाई Textbook Questions and Answers

रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरून वाक्य पूर्ण करा.

1. पंडिता रमाबाईंना त्यावेळी …………….. भाषा येत नव्हती, म्हणून त्यांनी मायबोलीसारखा सराव असलेल्या ……………… भाषेतून भाषण केले.
2. त्यांचे पहिले व्याख्यान ………………. यांच्या घरी झाले.
3. ………….. सुधारणा करण्याचे व्रत मी धारण केले आहे.
4. पंडिता रमाबाईंनी ……………… ची स्थापना केली.
5. रमाबाईंचे आयुष्य म्हणजे …………. आणि ………………. एक दीर्घ साखळी होती.

उत्तर:

1. बंगाली, संस्कृत
2. न्यायमूर्ती रानडे
3. स्त्री जातीची
4. मुक्ति-मिशन
5. संघर्षाची, संकटांची

खालील चौकटी पूर्ण करा.

1. यांच्या विनंतीवरून रमाबाई आपल्या तान्ह्या मुलीला घेऊन पुण्यात आल्या. [ ]
2. पंडिता बाईच्या अटीची आठवण यांनी लिहून ठेवली आहे. [ ]
3. लग्नाच्यावेळी रमाबाईंचे वय [ ]

उत्तरः

1. महाराष्ट्रातील सुधारकांच्या
2. काशीबाई कानिटकर
3. 11 वर्ष

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
भारतातील स्त्रियांची पहिली सभा कोणी व कोठे बोलावली?
उत्तर:
भारतातील स्त्रियांची पहिली सभा देशभक्त आनंद मोहन यांनी कोलकाता शहरात बोलावली.

प्रश्न 2.
स्त्रियांच्या पहिल्या सभेची वैशिष्ट्ये कोणती होती?
उत्तरः
स्त्रियांची पहिली सभा, पहिली स्त्री वक्ता व सादर करण्यात आलेला पहिलाच मौखिक अनुवाद ही स्त्रियांच्या पहिल्या सभेची वैशिष्ट्ये होती.

प्रश्न 3.
रमाबाईंनी विवाह करण्याचे का ठरविले?
उत्तरः
आई, वडील व बंधू यांच्या निधनानंतर एकटे जगणे किती कठीण आहे याचा अनुभव घेतल्यानंतर रमाबाईंनी विवाह करण्याचे ठरविले.

प्रश्न 4.
एका उदार गृहस्थाने रमाबाईंना आर्थिक मदत करताना कोणती अट घातली?
उत्तर:
एका उदार गृहस्थाने दहा हजार रुपये देऊन त्या रकमेत रमाबाईंनी त्यांचे चाळीस हजार रुपयांत होणारे काम करून दाखवावे अशी अट घातली.

खालील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कोलकाता शहरात झालेली स्त्रियांची पहिली सभा आगळीवेगळी का होती?
उत्तर:
कोलकाता शहरात झालेल्या स्त्रियांच्या पहिल्या सभेत पंडिता रमाबाईंनी संस्कृत भाषेतून भाषण केले. बंगालीतून त्याचा अनुवादही करण्यात आला. स्त्रियांची पहिली सभा, पहिली स्त्री वक्ता व सादर करण्यात आलेला पहिलाच मौखिक अनुवाद ही त्या सभेची वैशिष्ट्ये ठरली. स्त्रीला शिक्षणापासून वंचित ठेवले जात असताना, एक परप्रांतातील परभाषक स्त्री महाभारतकालीन संदर्भ देऊन स्त्रियांच्या सभेत प्रबोधन करते हा ही एक विशेष होता. म्हणूनच स्त्रियांची ही पहिली सभा आगळीवेगळी होती.

प्रश्न 2.
पुण्यात होणाऱ्या पंडिता रमाबाईंच्या व्याख्यानाचे वैशिष्ट्य काय होते?
उत्तरः
पुण्यात आल्यावर पंडिता रमाबाईंचे पहिले व्याख्यान न्यायमूर्ती रानडे यांच्याकडे झाले. तिथेच प्रत्येक आठवड्यात एकेका घरी त्यांचे व्याख्यान व्हावे असे ठरले. व्याख्यानाला येणाऱ्याने आपल्यासोबत घरातल्या एका स्त्रीला आणल्याशिवाय प्रवेश मिळणार नाही अशी पंडिता बाईंच्या व्याख्यानांच्या निमंत्रण पत्रिकेतील एक अट त्यांच्या व्याख्यानांचे वैशिष्ट्य होते.

पुढील उतारा वाचून सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. गाई-बैल	अ. चरणी
2. म्हशी	ब. खिल्लार
3. शेळ्या -मेंढ्या	क. गोठा

उत्तरः

‘अ’ गट	‘ब’ गट
1. गाई-बैल	ब. खिल्लार
2. म्हशी	क. गोठा
3. शेळ्या -मेंढ्या	अ. चरणी

उतारा – पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्रमांक 35

रमाबाईंची कन्या मनोरमा ………………..
…………………….. मुलींना नेहमीच दिला.

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
चौकट पूर्ण करा.
1. पंडिता रमाबाईंनी स्थापन केलेली संस्था [ ]
2. पंडिता रमाबाईंनी स्वत: तयार केलेली वास्तू [ ]
उत्तर:
1. मुक्तिमिशन
2. प्रार्थनामंदिर (चर्च)

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
अंध स्त्रियांच्या शिक्षणाची सोय कशी झाली?
उत्तर:
पंडिता रमाबाईंची कन्या मनोरमा परदेशातून ब्रेल लिपी शिकून आल्यामुळे अंध स्त्रियांच्या शिक्षणाची सोय झाली.

प्रश्न 2.
प्रार्थना मंदिराच्या बांधकामाला रमाबाईंनी कशा प्रकारे हातभार लावला?
उत्तर:
डोक्यावर विटांचे घमेले वाहून रमाबाईंनी प्रार्थनामंदिराच्या बांधकामाला हातभार लावला.

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला,

1. शेळया
2. चर्च
3. सतरंजी
4. दोरी

उत्तर:

1. शेळी
2. चर्च
3. सतरंज्या
4. दोऱ्या

अधोरेखित शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द लिहून वाक्य पुहा लिहा.

प्रश्न 1.
कुठलेही काम करण्यात त्यांना कधीच कमीपणा मानला नाही.
उत्तरे:
कुठलेही काम करण्यात त्यांना कधीच मोठेपणा मानला नाही.

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
बेल लिपी बद्दल तुम्हांला असलेली माहिती सांगा.
उत्तर:
ब्रेल लिपी म्हणजे बोटांच्या साहाय्याने वाचनाची पद्धत जी खास अंध व्यक्तींसाठी विकसित केली गेली. लुई ब्रेल ह्या शास्त्रज्ञाने जानेवारी 2607 मध्ये ब्रेल लिपीची रचना केली, फ्रान्सच्या या शास्त्रज्ञाने स्वत: अंध असल्यामुळे इतर अंधांना शिक्षण घेणे सोपे जावे या उद्देशाने या लिपीचा शोध लावला.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
खालील शब्दांना समानार्थी शब्द लिहा

1. स्त्री
2. मायबोली
3. विवाह
4. उत्कंठा
5. प्रोत्साहन
6. अनुवाद
7. ख्याती
8. नंदनवन
9. बंधू

उत्तर:

1. महिला
2. मातृभाषा
3. लग्न
4. उत्सुकता
5. उत्तेजन
6. भाषांतर
7. प्रसिद्धी
8. स्वर्ग
9. भाऊ

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

1. पहिली
2. ज्ञान
3. अनाथ
4. विधवा
5. स्वावलंबी
6. अंध

उत्तर:

1. शेवटची
2. अज्ञान
3. सनाथ
4. सधवा
5. परावलंबी
6. डोळस

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे लिंग बदला.

1. स्त्री
2. वडील
3. पाय
4. रेडा
5. कन्या

उत्तर:

1. पुरुष
2. आई
3. बैल
4. म्हैस
5. पुत्र

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. सभा
2. वक्ता
3. वकील
4. व्याख्याने
5. पुढारी
6. भांडी
7. कामद

उत्तर:

1. सभा
2. क्क्ते
3. वकील
4. व्याख्यान
5. पुढारी
6. भांडे
7. कामद

प्रश्न 5.
खालील शब्दांत लपलेले शब्द शोधा.
उदा. मारवा – गार, रवा, वार, वागा

1. हातमाग
2. परभाषक
3. महाभारत
4. अहमदाबाद

उत्तर:

1. ह्रत, माम, मात, मत, मायत, तमा, तम
2. पर, भाषक, कर, कप, भार, भाप, भाकर
3. महा, मर, मत, हत, हर, भार, भात, रत, रहा, भारत, तम, तर
4. अहम, अदा, हद, मद, दाद, दाम, दाह, बाद, बाम

प्रश्न 6.
खाली दिलेल्या शब्दांचे पहिले अक्षर बदलून कंसात दिलेल्या अर्थाचा शब्द बनवा.
उदा. खजूर (कामकार) – मजूर

1. आरोप (सांगावा) –
2. पावली (छाया) –
3. प्रकाश (गमन)-
4. मंगल (वन) –
5. साजण (मोठे माठ)-
6. पातक (शंभर)

उत्तर:

1. निरोप
2. सावली
3. आकाश
4. जंगल
5. रांजण
6. शतक

प्रश्न 7.
खाली दिलेल्या चौकटीत म्हणी लपलेल्या आहेत, त्या ओळखा व लिहा.

उत्तरः
नाचता येईना अंगण वाकडे
वासरात लंगडी गाय शहाणी

प्रश्न 8.
चौकटीत दिलेल्या उभयान्वयी अव्ययांचा उपयोग करून रिकाम्या जागा पूर्ण करा. (परंतु, म्हणून, वा, तरी, आणि, किंवा, अन्, कारण, शिवाय)

1. अजय आणि विजय शाळेत पोहचले …………….. पावसाची टिपटिप सुरू झाली.
2. पावसाळा माझा आवडता ऋतु आहे, …………….. मला पावसात भिजायला आवडते
3. सोनालीने वाचनाच्या पुस्तकांचा संग्रह केला होता, ……………….. वाचनालयातही नाव नोंदवले होते.

उत्तर:

1. अन्
2. कारण
3. शिवाय

केवलप्रयोगी अव्यये

व्याख्या – आपल्या मनात दाटून आलेल्या भावना आपण ज्या उद्गारांवाटे वा शब्दांद्वारे व्यक्त करतो, त्या शब्दांना ‘केवलप्रयोगी अव्यये’ म्हणतात. मनातील भावना प्रभावीपणे मांडणारे शब्द उद्गारवाचक शब्द’ म्हणूनही ओळखले जातात.
उदा.
शाब्बास! चांगले काम केलेस बाळा!
अरेरे! फार वाईट झाले!
बापरे! केवढा मोठा साप!

प्रश्न 1.
खालील वाक्यात कंसातील योग्य केवलप्रयोगी अव्यये घाला.

1. ………………. ! किती सुरेख लाजता तुम्ही!
2. ………………. ! फार छान गुण मिळवलेस!
3. ………………. ! पिसारा फुलवलेला मोर!
4. ………………. ! केवढा तो अभ्यास!

उत्तर:

1. अय्या!
2. शाबास!
3. अहाहा!
4. बापरे!

पंडिता रमाबाई Summary in Marathi

पाठ परिचय:

स्वत:चे संघर्षमय आयुष्य जगत असताना इतर स्त्रियांच्या आयुष्यात नंदनवन फुलवणाऱ्या पंडिता रमाबाईंचे प्रेरणादायी वर्णन लेखिका डॉ. अनुपमा उजगरे यांनी ‘पंडिता रमाबाई’ या पाठातून केले आहे.

Pandita Ramabai had a life full of struggle and hardships and still she tried to improve the lifestyle of other women. She tried to create a heaven for all others. The life and works of Pandita Ramabai has been narrated in this write-up in very inspiring words by writer Dr. Anupama Ujgare.

शब्दार्थ:

1. अनुवाद – भाषांतर – translation
2. सभा – मेळा, जमाव – meeting
3. मौखिक – तोंडी – oral
4. विनंती – याचना – request
5. व्याख्यान – भाषण – a lecture
6. अट – नियम – rule
7. शिष्यवृत्ती – विद्यावेतन – scholarship
8. शिफारस – प्रशंसा – recommendation
9. अनाथ – पोरका – orphaned
10. अपंग – विकलांग – handicapped
11. जुजबी – क्षुल्लक, किरकोळ – negligible
12. खिल्लार – कळप – a flock
13. संघर्ष – कलह, झुंज – conflict
14. साखळी – शृंखला – chain
15. सहस्त्रक – एक हजार वर्ष – thousandofyears
16. सराव – अभ्यास, राबता (practice)
17. तान्हया – लहान (small)
18. शिष्यवृत्ती – विद्यावेतन (scholarship)

वाक्प्रचार:

1. ख्याती मिळविणे – प्रसिद्धी मिळविणे
2. हातभार लावणे – सहकार्य करणे
3. उत्कंठा असणे – उस्तुकता असणे
4. काटकसर करणे – बचत करणे
5. शिफारस करणे – दुसऱ्याजवळ तारीफ करणे, प्रशंसा करणे
6. प्रोत्साहन देणे – उत्तेजन देणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 4 गोपाळचे शौर्य Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 4 गोपाळचे शौर्य

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 4 गोपाळचे शौर्य Textbook Questions and Answers

1. खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
कर्णागड कुठे वसलेला आहे?
उत्तर:
नागपूर जिल्ह्यातील नरखेड तालुक्यातील ‘मोहदी’ या गावापासून आठ-दहा किलोमीटर अंतरावर कर्णागड वसलेला आहे.

प्रश्न आ.
‘गाडी थांबवा’ असे गोपाळ का ओरडला?
उत्तरः
‘गाडी थांबवा’, असे गोपाळ ओरडला कारण घाटाच्या खालच्या बाजूला आग (वणवा) लागली होती व ती आग आपण विझवलीच पाहिजे असा विचार गोपाळच्या मनात आला.

प्रश्न इ.
गोपाळने आग विझवण्यासाठी काय केले?
उत्तर:
गोपाळने गाडीतून उडी मारून धावतच जाऊन वाटेलगतच्या शेतातील नदीवरून सुरू असलेला पाण्याने भरलेला रबरी पाइप सर्व शक्तिनिशी ओढायला सुरुवात केली व तो आगीच्या दिशेने ओढत आणला.

प्रश्न ई.
आग वेळेवर विझली नसती तर कोणते नुकसान झाले असते?
उत्तर:
आग वेळेवर विझली नसती तर पशु, पक्षी व झाडाझुडपांबरोबरच काही गुराखी मुलेही त्या आगीत भाजली असती.

2. कोण, कोणास म्हणाले ते सांगा.

प्रश्न अ.
“अरे वेन्या, ही जंगलाची आग कशी काय विझवू शकू?”
उत्तरः
शिक्षक गोपाळला म्हणाले.

प्रश्न आ.
“माणसं असो का जनावरं त्यांना वाचवलंच पाहिजे ना!”
उत्तर:
गोपाळ गुराख्याकडे पाहून सर्वांना म्हणाला.

प्रश्न इ.
“पण साहेब, हे कसं शक्य आहे? मला तर वेडेपणाच वाटतो.”
उत्तर:
शिक्षक दुसऱ्या गाडीतील गृहस्थाला म्हणाले.

3. गोपाळचा कोणता गुण तुम्हाला आवडला? का वे लिहा?

प्रश्न 1.
गोपाळचा कोणता गुण तुम्हाला आवडला? का वे लिहा?
उत्तर:
गोपाळचे शौर्य व प्रसंगावधानता हे गुण आम्हाला आवडले, कारण गोपाळने धाडस दाखवून गाडीतून उडी मारली नसती तर तो वणवा सगळीकडे पसरला असता. त्यात अनेक झाडे जळून खाक झाली असती. झाडांबरोबर पशु-पक्षी व गुराख्यांचेही प्राण वाचले नसते.

चर्चा करा. सांगा.

• नैसर्गिक आपत्ती व मानवनिर्मित आपत्ती म्हणजे काय?
• नैसर्गिक व मानवनिर्मित आपत्ती कोणत्या, त्यांची यादी करा.
• जंगलामध्ये वणवा लागू नये यासाठी कोणते उपाय करणे आवश्यक आहे, याबाबत मित्रांशी चर्चा करा.

खेळूया शब्दांशी.

(अ) खालील अधोरेखित शब्दांमधील नामे, सर्वनामे, विशेषणे, क्रियापदे रिकाम्या चौकटीत भरा.

प्रश्न 1.
1. कर्णागड नावाचा एक पौराणिक गड आहे.
2. ड्रायव्हरने लगेच गाडीचा वेग वाढवला.
3. तो लांब पाइप गोपाळने ओडत आणला.
4. सर्वांचेच चेहरे उजळले होते.
5. उन्हाळ्यात गडावर वाळलेला पाला-पाचोळा दिसतो.
6. मंदाकिनी नदी बारामाही झुळझुळत असते.

उत्तर:

नाम	सर्वनाम	विशेषण	क्रियापद
(अ) कर्णागड	–	–	आहे
(आ) ड्रायव्हर, गाडी			वाढवला
(इ) पाइप, गोपाळ	तो	लांब	आणला
(ई)		चेहरे	होते

(आ) कंसात दिलेले शब्द योग्य ठिकाणी भरून वाक्ये पूर्ण करा.
(अकल्पित’, कौतुकास्पद, प्रत्यक्षदर्शी’, पोशिंदा)

प्रश्न 1.
(अ) सचिन तेंडुलकरच्या यशस्वी फलंदाजीचे अनेक साक्षीदार ……………… आहेत.
(आ) भूज येथे घडलेली भूकंपाची घटना ……………… होती.
(इ) …………………….. शेतकऱ्याला भारताचा म्हणतात,
(ई) ……………………….. काम करणारा विदयार्थी सर्वांना नेहमीच आवडतो.
उत्तरः
(अ) प्रत्यक्षदर्शी
(आ) अकल्पित
(इ) पोशिंदा
(ई) कौतुकास्पद

(इ) “गैर” हा उपसर्ग लावून तयार झालेले शब्द खाली दिले आहेत. “बिन”, “परा” हे उपसर्ग लावून तयार होणारे शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
“गैर” हा उपसर्ग लावून तयार झालेले शब्द खाली दिले आहेत. “बिन”, “परा” हे उपसर्ग लावून तयार होणारे शब्द लिहा.

उत्तरः

• गैर – गैरहजर, गैरसोय, गैरसमज
• बिन – बिनतारी, बिनकामाचा, बिनासंदेश
• परा – परार्थी, पराभव, पराजय

खालील वाक्यांतील क्रियाविशेषण अव्यये ओळखून लिहा.

प्रश्न 1.
(अ) माझे हसणे क्षणोक्षणी वाढतच गेले.
(आ) मंदा लिहिताना नेहमी चुका करते.
(इ) आईने आशाला शंभरदा बजावले.
(ई) सभोवार दाट झाडी होती.
उत्तरः
(अ) क्षणोक्षणी
(आ) नेहमी
(इ) शंभरदा
(ई) दाट

कंसात दिलेली क्रियाविशेषण अव्यये वापरून खालील वाक्ये पूर्ण करा.
(समोरून, सगळीकडे, पूर्वी, घटाघटा)

प्रश्न 1.
(अ) ………………… वाहतुकीची साधने कमी होती.
(आ) मी ………………….. पाणी प्यायलो.
(इ) मला आई ……………….. येताना दिसली.
(ई) …………………. हिरवेगार गवत उगवले होते.
उत्तर:
(अ) पूर्वी
(आ) घटाघटा
(इ) समोरून
(ई) सगळीकडे

खालील वाक्ये वाचा.

(अ) मी घरी गेले; पण घरा
(आ) अश्विनी खेळायला गेली; परंतु मैदानावर कोणीच नव्हते.
दोन छोटी वाक्ये उभयान्वयी अव्ययांनी जोडायची असल्यास ‘;’ हे चिन्ह वापरले जाते. त्यास अर्धविराम असे म्हणतात.

सुविचार

• आवड आणि आत्मविश्वास असेल तर कोणतीही गोष्ट अवघड नाही.
• शरीराला श्रमाकडे, बुद्धीला मनाकडे आणि हृदयाला भावनेकडे वळवणे म्हणजे शिक्षण होय.
• अनुभवासारखा उत्तम शिक्षक नाही.

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 4 गोपाळचे शौर्य Important Additional Questions and Answers

खाली दिलेल्या वाक्यांतील रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरून वाक्य लिहा.

प्रश्न 1.

1. गडाच्या पायथ्याशी …………………… नदी बारमाही झुळझुळत असते.
2. नदीच्या दोन्ही तीरांवरील ……………….. बारा महिने हिरवेगार असतात.
3. गडावरील फेरफटका पूर्ण झाल्यावर प्रत्येकाने आपापले …………………. सादर केले.
4. पायथ्याची आग हळूहळू ……………….. होत होती.
5. आता तो पाइप सहजगत्या ………………. पाणी फेकू लागला.
6. आता सर्वांचेच ………. उजळले होते. सर्वांनाच नवी ………… मिळाली होती.
7. गोपाळचे हे काम खरंच ………………. आहे.
8. दुसऱ्या दिवशीच्या ………….. ही बातमी सर्वच लोकांना कळाली.
9. परिसरातील नागरिक गोपाळच्या या …………….. भरभरून कौतुक करत होते.

उत्तरः

1. मंदाकिनी
2. शेतमळे
3. कलागुण
4. शांत
5. चौफेर
6. चेहरे, उर्जा
7. कौतुकास्पद
8. वर्तमानपत्रातून
9. शौर्याचे

प्रश्न 2.
एक किंवा दोन शब्दांत उत्तरे लिहा.

1. नरखेड तालुक्यातील खेडेगावाचे नाव
2. नरखेड तालुक्यातील गडाचे नाव
3. सहलप्रेमी, ट्रेकिंगप्रेमी जाताना दिसतात
4. गड्याच्या पायथ्याशी बाहमाही वाहणारी नदी
5. आदीवासी जंगलांना मानतात

उत्तरः

1. मोहदी
2. कर्णागड
3. कर्णागडावर
4. मंदाकिनी
5. पोशिंदे

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
शिक्षकांनी गोपाळच्या कामाचे कौतुक कोणत्या शब्दांत केले?
उत्तरः
“गोपाळनं निरपेक्ष भावनेनं, जिवाची पर्वा न करता धाडस केलं. आज केवळ गडच नव्हे, तर गुरं आणि सर्व गुराख्यांचेही प्राण गोपाळने वाचवले,” या कौतुकास्पद शब्दांत शिक्षकांनी गोपाळच्या कामाचे कौतुक केले.

कोण, कोणास म्हणाले ते सांगा.

प्रश्न 1.
“गडावर पुढे पुढे पसरत असलेली आगही आटोक्यात आणली पाहिजे.”
उत्तर:
दुसऱ्या गाडीतील गृहस्थ शिक्षकांना व इतर सर्वांना म्हणाले.

प्रश्न 2.
“अरे तो बघा वणवा! वणवा लागलाय, वणवा!”
उत्तरः
गाडीतील एकजण ओरडून सर्वांना म्हणाला.

प्रश्न 3.
“लय बेस झालं बापा”
उत्तर:
गुराखी मुलांना म्हणाले.

खालील प्रश्नांची तीन-चार वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कर्णागडच्या निसर्ग सौंदर्याचे वर्णन करा.
उत्तरः
कर्णागड नावाचा एक पौराणिक गड आहे. गुरे चारणारे गुराखी, सहल काढणारे, ट्रेकिंगप्रेमी तेथे नेहमी जात असतात. गडाच्या पायथ्याशी मंदाकिनी नदी बारमाही झुळझुळत असते. नदीच्या दोन्ही तीरांवरील शेतमळे बारा महिने हिरवेगार असतात. पावसाळ्यात आणि हिवाळ्यात हा प्रदेश पाचूचा वाटतो. उन्हाळ्यात रानमेव्याची अनेक प्रकारची झाडे तिथे मोसमी’ फळभाराने बहरलेली दिसतात.

प्रश्न 2.
गाईवासरं घेऊन आलेल्या गुराख्याला गहिवरून का आले?
उत्तर:
आग शांत झाल्यावर गाईवासरं घेऊन काही गुराखी मुलांजवळ आले. त्यातील एक जण हात जोडून म्हणाला, खूप चांगले झाले आग विझली. गडावरील कित्येक झाडेझडपे होरपळून गेली. जरासा जरी उशीर झाला असता तर आम्हीही भाजून निघालो असतो आणि आमच्यातल्या कोणाला कोणाचा पत्ताही लागला नसता, तुमच्या मदतीमुळे आम्ही वाचलो हे सांगताना गुराख्याला गहिवरून आले.

पुढील उत्तर वाचून सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.
गडाबरोबरच गोपाळने कोणाचे प्राण वाचवले ।
उत्तरः

प्रश्न 2.
रिकाम्या जागा भरा.
(i) वीस मिनिटांच्या आतच पंधरा-वीस किलोमीटर अंतरावर असलेल्या ……….” अग्निशामक दलाच्या दोन गाड्या गडाच्या पायथ्याशी हजर झाल्या.
(ii) “गडावरचीतं कितीकंच …………………. भाजून निघालीत”.
उत्तरः
(i) नरखेडहून
(ii) झाडं-झुडपं

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
चौकट पूर्ण करा.
(i) त्या गृहस्थाने फोन करून कोणाला बोलावलं. [ ]
(ii) गोपाळच्या शौर्याची बातमी दुसऱ्या दिवशी कशी कळली. [ ]
उत्तरः
(i) अग्निशामक दलाच्या गाड्यांना
(ii) वर्तमानपत्रातून

खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न i.
अग्निशामक दलाच्या गाड्या कुठे हजर झाल्या?
उत्तरः
अग्निशामक दलाच्या गाड्या गडाच्या पायथ्याशी हजर झाल्या.

प्रश्न ii.
गोपाळच्या शौर्याचे कौतुक कोण करत होते?
उत्तरः
गोपाळच्या शौर्याचे कौतुक परिसरातील नागरिक करत होते.

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे वचन बदला.
(i) गाडी (ii) चेहरे (iii) हात (iv) शिक्षक
उत्तरः
(i) गाड्या (ii) चेहरा (iii) हात (iv) शिक्षक

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांत लेखननियमानुसार बदल करा.
प्रश्न i.
सर्वांनाच नवि उर्जा मिळाली होती.
उत्तरः
सर्वांनाच नवी ऊर्जा मिळाली होती.

प्रश्न ii.
हे सांगताना त्याला गहीवरून आले होते.
उत्तर:
हे सांगताना त्याला गहिवरून आले होते.

कृती 4 : स्वमत

प्रश्न 1.
शौर्याचं कौतुक होईल अशी घटना तुमच्या आयुष्यात किंवा तुमच्या आजूबाजूला घडली आहे का? असल्यास तिचे वर्णन करा.
उत्तर:
हो. अशीच एक घटना आमच्या आवारात घडली. आमच्या आवारात राहणाऱ्या एका आजीबाईचा बटवा एका भामट्याने चोरला व तो तिथून पळाला. आजीबाईंना काही त्याचा पाठलाग करता आला नाही. पण तिथूनच जाणाऱ्या लहानग्या रमेशने ही घटना पाहिली. तो त्या भामट्याच्या मागे-मागे त्याच्या ठिकाणावर गेला आणि तो तिथेच राहतो हे पाहून माघारी घरी आला. आल्यावर त्याने ती घटना व त्या भामट्या चोराचा पत्ता आवारातील सगळ्यांना सांगितला. मग सगळे पोलिसांना घेऊनच तिथे गेले व चोराला रंगेहाथ पकडलं. तेरा वर्षांच्या रमेशच्या शौर्याचे खूप कौतुक झाले.

व्याकरण व भावाभ्यास :

खालील शब्दांना समानार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. गाव
2. पौराणिक
3. गड
4. नदी
5. शक्ती
6. तीर
7. मोसमी
8. भव्य
9. नाहक
10. उद्देश
11. आग
12. प्राण
13. कौतुक
14. धाडस

उत्तरः

1. ग्राम
2. पुरातन
3. किल्ला, दुर्ग
4. सरीता
5. ताकद
6. काठ
7. हंगामी
8. प्रशस्त
9. विनाकारण
10. हेतू
11. अग्नी
12. जीव
13. प्रशंसा
14. धैर्य, साहस

खाली शब्दांना विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. खेडे
2. पौराणिक
3. पायथा
4. भव्य
5. नाइलाज
6. उतरणे
7. सूर्यास्त
8. मंदावणे
9. हजर
10. निरपेक्ष

उत्तरः

1. शहर
2. आधुनिक
3. माथा
4. चिमुकली
5. इलाज
6. चढणे
7. सूर्योदय
8. जोरावणे
9. गैरहजर
10. अपेक्ष

खालील शब्दांचे लिंग बदला,

प्रश्न 1.

1. शिक्षक
2. विदयार्थी
3. मुले
4. गुराखी
5. वेडा
6. माय

उत्तर:

1. शिक्षिका
2. विदयार्थीनी
3. मुली
4. गुराखीण
5. वेडी
6. बाप

खालील शब्दांचे वचन बदला.

प्रश्न 1.

1. महिना
2. वणवा
3. गाडी
4. शेत
5. नदी
6. जनावर
7. वर्तमानपत्र

उत्तरः

1. महिने
2. वणवे
3. गाड्या
4. शेते
5. नया
6. जनावरे
7. वर्तमानपत्रे

खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यांत उपयोग करा.

प्रश्न 1.
हतबल होणे – निराश होणे
उत्तरः
प्रयत्न करुनही नृत्य स्पर्धेच्या प्राथमिक फेरीत प्रेवश मिळाला नाही म्हणून मी हतबल झाले,

प्रश्न 2.
जिवाची पर्वा न करणे – जिवाची काळजी न करणे
उत्तर:
बाजीप्रभु देशपांडेनी जिवाची पर्वा न करता पावनखिंड लढविली.

प्रश्न 3.
गहिवरून येणे – भावना दाटून येणे
उत्तरः
सासरी निघालेल्या मुलीकडे पाहून आईचे मन गहिवरून आले.

प्रश्न 4.
कौतुक करणे – स्तुती करणे
उत्तर:
आपला विदयार्थी एक मोठा अधिकारी झाला म्हणून त्याचा सत्कार करताना शिक्षकांनी त्याचे कौतुक केले.

प्रश्न 5.
आटोक्यात आणणे – ताबा मिळविणे
उत्तर:
वर्गातील बेशिस्त मुलाला गुरुजींनी हळहळू आटोक्यात आणले.

प्रश्न 6.
चेहरे उजळणे – चेहऱ्यावर आनंद दिसणे
उत्तरः
सीमेवरून लढून परत आलेल्या मुलाला पाहून आईचा चेहरा उजळला.

खालील वाक्यांत अर्थविरामचिन्हाचा वापर करा.

प्रश्न 1.

1. दोघींनीही भेटीला जाण्याची तयारी केली पण पुरेसे पैसे जवळ नव्हते.
2. मी वाहून जाण्याच्या बेतात होतो परंतु कसाबसा बाहेर आलो.

उत्तरः

1. दोघींनीही भेटीला जाण्याची तयारी केली; पण पुरेसे पैसे जवळ नव्हते.
2. मी वाहून जाण्याच्या बेतात होतो; परंतु कसाबसा बाहेर आलो.

लेखन विभाग चर्चा करा व लिहा.

प्रश्न 1.
नैसर्गिक आपत्ती व मानवनिर्मित आपत्ती म्हणजे काय?
उत्तरः
पृथ्वीच्या हालचालीमुळे किंवा निसर्गात होणाऱ्या इतर बदलांमुळे जी संकटे येतात किंवा बदल होतात त्याला ‘नैसर्गिक आपत्ती’ असे म्हणतात. त्याचा परिणाम आर्थिक व सामाजिक परिस्थितीवर होतो. उदा. ज्वालामुखी, भूकंप, महापूर, चक्रीवादळ इ. मानवाने निर्मित केलेल्या वस्तूंमुळे जी संकटे येतात, त्याला ‘मानवनिर्मित आपत्ती’ असे म्हणतात. याचा सामाजिक व आर्थिक परिस्थितीवर परिणाम होत असतो. उदा. न्यूक्लियर बॉम्ब, अणुक्षेपणास्त्र, मोठमोठ्या इमारती इ.

प्रश्न 2.
नैसर्गिक व मानवनिर्मित आपत्ती कोणत्या त्यांची यादी करा.
उत्तर:

नैसर्गिक आपत्ती	मानवनिर्मित आपत्ती
वादळ, हिमस्खलन3	आग लागणे, घर पडणे, अपघात होणे
वणवा, वीज कोसळणे	रासायनिक वायू गळती
दुष्काळ, भूकंप	न्यूक्लियर बॉम्ब
त्सुनामी, महापूर,	पूल, मोठमोठ्या इमारती कोसळणे
चक्रीवादळ	नैसर्गिक नद्यांचे स्त्रोत बंद करणे

प्रश्न 3.
जंगलामध्ये वणवा लागू नये यासाठी काय उपाय करणे आवश्यक आहे, याबाबत मित्रांशी चर्चा करा व लिहा.
उत्तर:
जंगलामध्ये वणवा लागू नये यासाठी जंगलात गेल्यावर कोठेही आगपेटीची जळकी काडी फेकू नये. विडी किंवा सिगारेट सारख्या पदार्थांनी धूम्रपान करून ती तशीच अर्धवट जंगलात टाकू नयेत. जंगलामध्ये नैसर्गिक सहलीचा आनंद घेताना आगीशी संबंध येईल असे ज्वलंत पदार्थ सोबत बाळगू नयेत.

वाचा
गवत जाळल्यामुळे पुढील वर्षी पावसाळ्यात गवताची चांगली वाढ होते, या समजुतीतून डोंगरावरील गवताला आग लावली जाते. काही ठिकाणी मोहफूल, तेंदूपत्ता गोळा करताना स्थानिक लोकांकडूनही काही भागांत आग लावली जाते; परंतु त्यावर नियंत्रण न राखता आल्याने ही आग रौद्ररूप धारण करते.

त्यामध्ये डोंगरावरील गवत जळून नष्ट होते, त्याबरोबरच अनेक लहानमोठी झाडेही जळतात. झाडांच्या आसऱ्याला राहणारे अनेक पक्षी व प्राणी हेही आगीचे भक्ष्य’ बनतात. वनसंपदेबरोबरच वणव्याचा मोठा परिणाम प्राण्यांच्या अन्नसाखळीवर होत आहे. हिरव्या पाल्याच्या शोधात तृणभक्षी प्राणी जंगलाकडे वळतात; परंतु अशा वणव्यांमुळे त्यांच्या जीविताला धोका निर्माण होतो.

बऱ्याच वेळा डोंगरभागात फिरायला म्हणून जाणारे काही पर्यटक धूम्रपान करतात. विडी पेटवण्यासाठीची आगपेटीची जळती काडी जंगलात फेकतात. या जळत्या काडीमुळे वाळलेले गवत पेट घेते आणि पुढे त्याचे वणव्यात रूपांतर होते. या वणव्यामुळे जंगलांमध्ये पुनर्निर्मिती व चाऱ्याची उपलब्धता यांवर विपरीत परिणाम होत आहे. प्राणी व वृक्ष वाचवण्यासाठी, वणवा लागू नये यासाठी सर्वांनी काळजी घेणे गरजेचे आहे.

वरील उत्तर वाचून खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
गवताला आग का लावली जाते?
उत्तर:
गवत जाळल्यामुळे पुढील वर्षी पावसाळ्यात गवताची चांगली वाढ होते, या समजुतीतून डोंगरावरील गवताला आग लावली जाते.

प्रश्न 2.
डोंगरावर आग लावल्यामुळे काय परिणाम होतात?
उत्तर:
डोंगरावरील गवत जळून नष्ट होते, त्याबरोबरच अनेक लहानमोठी झाडेही जळतात. झाडांच्या आसऱ्याला राहणारे अनेक पक्षी व प्राणी हेही आगीचे भक्ष्य होतात.

प्रश्न 3.
वनसंपदेबरोबरच वणव्याचा परिणाम कशावर होतो?
उत्तर:
वनसंपदेबरोबरच वणव्याचा परिणाम प्राण्यांच्या अन्न साखळीवर होतो. हिरव्या पाल्याच्या शोधात तृणभक्षी (गवत खाणारे) प्राणी जंगलाकडे वळतात; परंतु अशा वणव्यांमुळे त्यांच्या जीविताला धोका निर्माण होतो.

प्रश्न 4.
फिरायला गेलेले पर्यटक वणवा लागण्याचे कारण कसे ठरतात?
उत्तर:
बऱ्याच वेळा डोंगरभागात फिरायला म्हणून जाणारे काही पर्यटक धूम्रपान करतात. विडी, सिगारेट पेटवण्यासाठीची आगपेटीची जळती काडी जंगलात फेकतात. या जळत्या काडीमुळे वाळलेले गवत पेट घेते आणि पुढे त्याचे वणव्यात रूपांतर होते.

प्रश्न 5.
वणव्यामुळे कशावर विपरीत परिणाम होत आहे?
उत्तर:
वणव्यामुळे जंगलांमध्ये पुनर्निर्मिती व चाऱ्याची उपलब्धता यांवर विपरीत परिणाम होत आहे.

अग्निशमन सेवा

कोठेही आग लागली, तर एक लाल रंगाची गाडी जोरजोरात घंटा वाजवत आगीच्या ठिकाणी येते. त्यातील कर्मचारी पाण्याच्या मोठमोठ्या नळकांड्या घेऊन आग आटोक्यात आणतात. आग विझवतात. या दलातील कर्मचाऱ्यांच्या हालचाली खूप वेगवान व शिस्तबद्ध असतात, आग विझवण्याचे हे प्रात्यक्षिक बघण्यासारखे असते.

आग लागणे, घर पडणे, झाड पडणे, मोठा अपघात होणे अशा आपत्कालीन परिस्थितीतून आपल्याला बाहेर काढण्याचे काम अग्निशमन दल करते. या दलास पाचारण करण्यासाठी 101 या करमुक्त दूरध्वनी क्रमांकावर संपर्क साधतात व आपत्कालीन घटना घडलेल्या ठिकाणचा पत्ता व थोडक्यात तपशीला देतात.

अग्निशमन दल घटनास्थळी तात्काळ पोहोचते. आपल्याला मदत करण्यासाठी आलेल्या या कर्मचाऱ्यांना आपण सहकार्य केले पाहिजे. ते देत असलेल्या सूचनांनुसार वागले पाहिजे. त्यांच्या कामात व्यत्यय येणार नाही, असे आवर्जून पाहिले पाहिजे, कारण अग्निशमन दल’ हा आपला मित्र आहे.

वरील उत्तर वाचून खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
अग्निशमन दल कोणते काम करते?
उत्तर:
आग लागणे, घर पडणे, झाड पडणे, मोठा अपघात होणे अशा आपत्कालीन परिस्थितीतून आपल्याला बाहेर काढण्याचे काम अग्निशमन दल करते.

प्रश्न 2.
या दलाला पाचारण करण्यासाठी कोणत्या क्रमांकावर संपर्क साधावा?
उत्तर:
अग्निशमन दलाला पाचारण करण्यासाठी 101 या करमुक्त दूरध्वनी क्रमांकावर संपर्क साधावा.

प्रश्न 3.
‘अग्निशमन दल’ आपला मित्र आहे असे का म्हणतात?
उत्तरः
आपल्या आपत्कालीन परिस्थितीत आपल्याला अग्निशमन दल’ मदत करते म्हणून ‘अग्निशमन दल’ आपला मित्र आहे असे म्हणतात.

प्रश्न 4.
अग्निशमन दलास कसे सहकार्य केले पाहिजे?
उत्तर:
अग्निशमन दलाकडून येत असलेल्या सूचनांनुसार वागले पाहिजे. त्यांच्या कामात व्यत्यय येणार नाही, असे आवर्जून पाहिले पाहिजे.

गोपाळचे शौर्य Summary in Marathi

पाठ परिचय :

मोहदी येथील माध्यमिक शाळेचे शिक्षक, विदयार्थी कर्णागड येथे सहलीला गेले होते. संपूर्ण दिवस आनंदात गेला आणि परतताना घाटाच्या खालच्या बाजूने आग लागलेली दिसताच गोपाळ क्षणाचाही विचार न करता ती आग विझवण्यासाठी धडपड करू लागला. हळूहळू तेथील सर्व गोपाळच्या मदतीला धावले आणि आग विझविण्यात यशस्वी झाले. गोपाळने निरपेक्ष भावनेने, जिवाची पर्वा न करता हे धाडस केले. त्याच्या धैर्याला व शौर्याला तोड व जोड नव्हती. डोंगरावर अचानक लागलेला वणवा व त्याची आग विझवण्यासाठी शालेय विद्यार्थ्यांनी केलेले प्रयत्न, त्यांच्या शौर्याची कथा लेखिका लक्ष्मीकमल गेडाम’ ह्यांनी रोमांचकारी शब्दांत कथन केली आहे.

Teachers and students of Secondary School of Mohadi had gone for a picnic at Karnagad. The entire day went well but while returning Gopal saw fire at the bottom of the wharf (Ghat) and he at once started to do his best to extinguish that fire. Slowly everyone rushed to help and got success in quenching the fire. Gopal’s unconditional*kindness, courage, bravery were exceptional. The forest fire on the mountain top the school students’ efforts to quench it and their courage has been narrated by the writer ‘Laxmikamal Gedam’ in very thrilling words.

शब्दार्थ :

1. गुण्यागोविंदाने – आनंदाने, स्नेहाने – amicably
2. पौराणिक – पुराणातील – mythological
3. गड – किल्ला, दुर्ग – fort
4. पायथा – गडाची पायाकडची – fort of a hill बाजू
5. पाचू – एक हिरवे रल – an emerald
6. प्रदेश – परिसर – a region
7. फेरफटका – फिरणे – a walk
8. वणवा – जंगल इ. मध्ये पेटलेली आग – conflagration
9. वेग – गती – speed
10. उद्देश – हेतू – intention
11. नाहक – विनाकारण – unnecessarily
12. नाइलाज – निरुपाय, असहाय – helpless
13. वक्तव्यावर – बोलण्यावर – speech
14. परेतनंच – प्रयत्न – an effort
15. परीघ – घेर – circumference
16. न्याहाळणे – निरखणे – to look minutely
17. हतबल – निराश, नाउमेद – nervous
18. चौफेर – चारही बाजूंनी – from all sides
19. निरपेक्ष – अपेक्षा न ठेवता, नि:स्वार्थी – an attitude of not expecting anything in return, selfless
20. ऊर्जा – शक्ती – energy
21. कौतुकास्पद – प्रशंसनीय – worth admiration
22. नैसर्गिक आपत्ती – Natural calamity
23. मानवनिर्मित आपत्ती – Man-made calamity
24. हिमस्खलन – बर्फलाट (Avalanche)
25. ज्वलंत – पटकन पेटणारे (Ablaze, Combustible)
26. भक्ष्य – खाक्य, अन्न (Food)
27. पुनर्निमिती – पुन्हा निर्माण होणे (redevelopment)
28. पाचारण करणे – बोलावणे (To call)
29. तपशील – बारीक गोष्टी (Detail)
30. व्यत्यय – अडथळा (Interruption)
31. मोसमी – ठराविक मोसमात मिळणारी (seasonal)
32. खाक होणे – नष्ट होणे (to vanish)
33. पोशिंदे – पालनकर्ता,आश्रयदाता (supporter, apatron)
34. गुराखी – गुरे राखणारा (cowherd)
35. अकल्पित – आकस्मिक (unexpectedness)
36. प्रत्यक्षदर्शी – प्रत्यक्षात पाहणारा (eyewitness)

वाक्प्रचार :

1. गुण्यागोविंदाने राहणे – आनंदाने राहणे
2. फेरफेटका मारणे – फिरणे
3. उद्देश असणे – हेतू असणे
4. दरडावून सांगणे – रागावून बोलणे
5. हजर होणे – उपस्थित असणे
6. चेहरे उजळणे – खूप आनंद होणे
7. जिवाची पर्वा न करणे – कोणतेही काम करण्यास प्राणाचीही पर्वा न करणे
8. कौतुक करणे – प्रशंसा करणे
9. गहिवरून येणे – मन भरून येणे
10. हतबल होणे – निराश होणे
11. आटोक्यात आणणे – ताबा मिळवणे

टिपा :

1. पाचू – किमती रत्नांपैकी एक हिरव्या रंगाचे रत्न (emerald)
2. अग्निशमन दल – आग विझवण्यासाठी कार्यरत असणारी यंत्रणा (fire brigade)

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 6 चंदा मामा की जय Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 6 चंदा मामा की जय

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 6 चंदा मामा की जय Textbook Questions and Answers

जरा सोचो….. चर्चा करो

‘यदि तुम्हारा घर मंगल ग्रह पर होता तो…’ विषय पर अपने विचार लिखिए। (कल्पनात्मकलेखन)
Answer:
यदि हमारा घर मंगल ग्रह पर होता, तो हम सब मंगलवासी कहे जाते। पृथ्वी सबसे अधिक मंगल के करीब है अत: वहाँ से पृथ्वी का नजारा देखा करते । मंगल को ‘लाल ग्रह’ कहा जाता है। हम वहाँ के इस सौंदर्य का आनंद लेते। सूर्य से दूर होने की वजह से मंगल ग्रह पर मौसम की लम्बाई पृथ्वी से दोगुनी होगी। ऐसे में मंगल का एक साल पृथ्वी के दो साल के बराबर हो जाएगा। इस प्रकार पृथ्वी की एक साल की पढ़ाई वहाँ दो साल करनी पड़ेगी।

मंगल ग्रह को अपने अक्ष पर घुमने में २५घंटे और सूर्य की परिक्रमा करने में ६८७ दिन लगते हैं। समय के हिसाब से मंगल ग्रह धीमी गति का है। दो वर्ष पर एक बार जन्मदिन मनाने मिलेगा। सभी ऋतुएँ चार-चार महीने की होने लगेगी। इस प्रकार मंगल ग्रह पर एक नया अनुभव होगा। यदि वहाँ से धरती पर वापस आएँगे, तो पता चलेगा कि मेरे सभी दोस्त मुझसे पढ़ाई में काफ़ी आगे निकल चुके हैं। फिर भी एक नए ग्रह पर घर होना और घुमने की कल्पना ही मन में उत्साह और रोमांचक एहसास भर देती है।

वाचन जगत से

भारतीय मूल की किसी महिला अंतरिक्ष यात्री संबंधी जानकारी पढ़ो तथा अंतरिक्ष यात्रियों के नाम बताओ।

स्वयं अध्ययन

Answer:
ग्रहों का क्रम – क्रमशः इस प्रकार है: शनि, गुरु, मंगल, रवि, शुक्र, बुध, अरुण, वरुण और पृथ्वी।
उपग्रहों की संख्या – सौरमंडल में पहचाने गए उपग्रहों की संख्या १७८ है। प्राकृतिक उपग्रह एकमात्र चंद्रमा है। पृथ्वी अपने अक्ष पर घूमते हुए ३६५ दिन ५ घंटा ४८ मिनट ४५ सेंकेड में सूर्य की एक परिक्रमा लगाती है।

किसने, किससे कहा?

Question 1.
यह अपनी माँ का कहना नहीं मानता।
Answer:
नौंदपरी ने रातरानी से कहा।

Question 2.
अच्छे बच्चे बड़ों को जवाब नहीं देते।
उत्तरः
सुनील ने रातरानी से कहा।

Question 3.
हम तुम्हें कड़ी से कड़ी सजा देंगे।
Answer:
रातरानी ने सुनील से कहा।

Question 4.
सुनील भैया को कड़ी सजा मत दो।
Answer:
अनिल ने रातरानी से कहा।

Question 5.
मैं अब कभी कोई शैतानी नहीं करूंगा।
Answer:
सुनील ने रातरानी से कहा।

Question 6.
सबको क्षमा किया जाता है।
Answer:
रातरानी ने सभी बच्चों से कहा।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

Question 1.
इस एकांकी का सारांश अपने शब्दों में लिखो।
Answer:
प्रस्तुत एकांकी ‘चंदा मामा की जय’ में लेखक ने शांति प्रियता, बड़ों का आदर, छोटों से प्यार और बुरी आदतों को त्यागने के लिए प्रोत्साहित किया है। इसमें प्रकृति का मानवीकरण किया गया है। जिसमें एक लड़की जज की भूमिका में है और बाकी पाँच बच्चे जिनकी शिकायत नींद परी करती है। बाद में चंदा मामा उन बच्चों के गुणों को याद कराते हैं और बच्चों से बुरी आदतें छोड़ने की प्रतिज्ञा कराते हैं। अंत में सभी बच्चों को क्षमा किया जाता है।

Question 2.
‘चंदा मामा की जय’ एकांकी के पसंदीदा पात्र का वर्णन कीजिए।
उत्तरः
‘चंदा मामा की जय’ एकांकी का सबसे पसंदीदा पात्र चंदामामा है। बच्चे चंदा मामा को अपना मामा मानते हैं। उनके आते ही वे सब खड़े हो जाते हैं और ताली बजाकर अपनी खुशी प्रकट करते हैं। चंदामामा भी बच्चों का पक्ष लेते हुए उनके गुणों का वर्णन करते हैं। वे बच्चों को माफी दिलवाते हैं और बच्चे चंदामामा की जय-जयकार करने लगते हैं।

Question 3.
नैतिक मूल्यों की सूची बनाइए और उन पर अमल कीजिए।
Answer:
दैनिक जीवन में उपयोगी कुछ नैतिक मूल्य निम्नलिखित हैं:

• छोटे बच्चों से स्नेह एवं प्यार करना।
• बड़ों की बात मानना।
• बड़ों का आदर करना।
• भोजन करते समय प्रसन्न रहना एवं समय पर खाना।
• खेलने के समय पर ही खेलना।
• पढ़ाई के समय मन लगाकर पढ़ना।
• सभी काम समय पर करना।
• सभी से मिलकर रहना।
• घर की वस्तुओं को संभालकर रखना।
• छोटी-बड़ी सभी बुरी आदतों से दूर रहना।

Question 4.
आप अपनी माँ की कौन-कौन सी बातें मानते हैं? उनकी सूची बनाइए।
Answer:
हम अपनी माँ की निम्नलिखित बातें मानते हैं:

• सुबह जल्दी उठना।
• नित्य क्रिया के बाद पढ़ने बैठना।
• मन लगाकर पढ़ाई करना।
• विद्यालय में सबसे प्रेमपूर्वक रहना।
• समय पर गृहकार्य करना।
• घर के छोटे-छोटे कार्यों में हाथ बटाना।
• कभी-कभी दुकान से समान लाना।
• छोटे भाई और बहन को पढ़ाई में मदद करना।
• सत्य बोलना और बड़ों का आदर करना।
• घर में स्वच्छता रखना।

Question 5.
आपको कौन-सा काम करना अच्छा लगता है और क्यों?
Answer:
मुझे घर में साफ-सफाई करना और दुकान से सामान लाना अच्छा लगता है क्योंकि इस काम के बाद मुझे कुछ पुरस्कार भी पारितोषिक रूप में प्राप्त होता है।

खोजबीन

इस वर्ष का सूर्यग्रहण कब है? उस समय पशु-पक्षी के वर्तन-परिवर्तन का निरीक्षण करो और बताओ।

मेरी कलम से

किसी दुकानदार और ग्राहक के बीच होने वाला संवाद लिखिए और सुनाइए। (संवाद-लेखन)
जैसे – माँ और सब्जीवाली
Answer:
माँ – भिंडी क्या भाव है? बहन!
सब्जीवाली – ५० रु. किलो
माँ – और टमाटर?
सब्जीवाली – ८०रु.
माँ – क्या? ८० रु. किलो?कल ही तो५०रु. का एक किलो लिया था मैने।
सब्जीवाली – कल की बात कल थी। आज तो ८० रु. का भाव है।
माँ – तुम लोग इस तरह एक ही रात में इतना भाव बढ़ाओगे, तो गरीब आदमी क्या खाएगा?
सब्जीवाली – देखो बहन जी! हमारे घर की खेती तो है नहीं। हम बाजार से जो भाव लेते हैं। उसी भाव में हमें बेचना पड़ता है।
माँ – चलो ठीक है। आज आधा किलो ही टमाटर दे दो। महँगाई की मार बहुत बुरा दिन दिखाने लगी है।
सब्जीवाली – हाँ, वो तो हैं। अभी देती हूँ।

विचार मंथन

‘बिन माँगे मोती मिले’ विषय पर आधारित एक अनुच्छेद लिखिए। (अनुच्छेद-लेखन)
Answer:
एक प्राचीन कहावत है ‘बिन मांगे मोती मिले, माँगे मिले न भीख।’ कहने का आशय यह है कि हम छोटी-छोटी बात पर लोगों से माँगने लगते हैं। कुछ तो भगवान के मंदिर में भी जाते हैं, तो भगवान से न जाने क्या-क्या माँग करते रहते हैं। वे यह भूल जाते हैं कि माँगने से हमें कुछ प्राप्त नहीं होता। हम जिससे मांगते हैं उसकी नजरों में स्वयं को छोटा बना देते हैं।

रही बात भगवान की तो मेरा यह काम हो गया तो मैं आपके लिए उपवास रखूगा। नारियल और प्रसाद चढ़ाऊँगा। वे यह भूल जाते हैं कि हमारा काम हमारे परिश्रम से ही सफल हो सकता है। उसके लिए किसी के सामने हाथ फैलाने की आवश्यकता नहीं है। यदि हम परिश्रमपूर्वक मन लगाकर कोई भी कार्य करेंगे, तो अवश्य सफल होंगे और बिन मांगे हमें सब कुछ मिल जाएगा। यदि हम सिर्फ माँगने पर ही निर्भर रहेंगे, तो भीख भी नहीं मिलेगी।

सदैव ध्यान में रखो

निवेदन सदैव विनम्र शब्दों में ही करना चाहिए।

भाषा की ओर

निम्नलिखित वाक्य पढ़ो और मोटे और में छपे शब्दों पर ध्यान दो :

“उपर्युक्त वाक्यों में और, परंतु, अथवा, तो, क्योंकि शब्द अलग-अलग स्वतंत्र वाक्यों या शब्दों को जोड़ते हैं । ये शब्द समुच्चयबोधक अव्यय हैं।

उपर्युक्त वाक्यों में वाह, अरे, अरे रे, छि:, शाबाश, ये शब्द क्रमशः खुशी, आश्चर्य, दुख, घृणा, प्रशंसा के भाव दिखाते हैं। – ये शब्द विस्मयादिबोधक अव्यय हैं ।

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 6 चंदा मामा की जय Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए।

Question 1.
अनिल कैसा बच्चा है?
Answer:
रोनेवाला

Question 2.
चाय की कप-प्लेट किसने तोड़ी थी?
Answer:
सुनील

Question 3.
सभी बच्चे चाँद को क्या कहते हैं?
Answer:
मामा

Question 4.
बच्चों पर अन्याय कौन कर रहा था?
Answer:
रातरानी

निम्नलिखित वाक्य सही है या गलत लिखिए।

Question 1.
अनिल ५ वर्ष का बालक है।
Answer:
सही

Question 2.
सुनील उसका छोटा भाई है।
Answer:
गलत

Question 3.
सुनील अनिल को मार-पीटकर सोया था।
Answer:
गलत

Question 4.
अनिल सुनील को सजा दिलाना चाहता था।
Answer:
गलत

Question 5.
सुनील अपने से छोटे बच्चों को कभी नहीं पीटता था।
Answer:
सही

Question 6.
ये बच्चे अपने से बड़ों का कहना मानते हैं।
Answer:
सही

Question 7.
अंत में सबको क्षमा दी जाती है।
Answer:
सही

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

Question 1.
रातरानी किसी तरह बच्चों को चुप कराना क्यों चाहती है?
Answer:
कार्यवाही चालू करने के लिए रातरानी किसी तरह बच्चों को चुप कराना चाहती है।

Question 2.
रातरानी गुस्से से क्यों काँपने लगती है?
Answer:
रातरानी गुस्से से काँपने लगती है क्योंकि सभी बच्चे गला फाड़कर रोने लगते हैं।

Question 3.
सब बच्चे किसे देखकर खड़े हो जाते हैं?
Answer:
सब बच्चे चंदामामा को देखकर खड़े हो जाते हैं।

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित वाक्यों से समुच्चयबोधक अव्यय चुनकर लिखिए।

Question 1.
इन्हें किसी तरह चुप कराओ; ताकि कार्यवाही चालू की जाए।
Answer:
ताकि

Question 2.
अच्छे बच्चे बड़ों को जवाब नहीं देते इसलिए मैं जवाब नहीं दूंगा।
Answer:
इसलिए

Question 3.
यह चाय की कप-प्लेट तोड़कर और अपनी माँ से पिटकर सोया था।
Answer:
और

Question 4.
रोने से हमको बताशे मिलते हैं। इसलिए हम रोते हैं।
Answer:
इसलिए

Question 5.
हम कभी नहीं रोएँगे, परंतु सुनील भैया को सजा न दी जाए।
Answer:
परंतु

Question 6.
एक व्यक्ति में अगर गुण अधिक हों और बुरी आदतें कम तो उसे क्षमा कर दिया जाता है।
Answer:
और

कोष्ठक में दिए गए विस्मयादिबोधक अव्यय से रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

(जी!, छि-छि!, अरे!, खबरदार!, वाह!, बाप रे!, काश!, उफ़!)

Question 1.
……….. चुप हो जाओ!
Answer:
अरे!

Question 2.
………….. चारों ओर कितनी गंदगी है।
Answer:
छि-छि!

Question 3.
………………. पीछे गाड़ी आ रही है।
Answer:
खबरदार

Question 4.
………………… तुमने तो कमाल कर दिया।
Answer:
वाह!

Question 5.
……………………. सिर में बहुत दर्द हो रहा है।
Answer:
उफ!

Question 6.
……………………….. मैं भी अच्छा गा सकता।
Answer:
काश!

Question 7.
……………………….. सब्जियाँ कितनी महंगी हो गई हैं।
Answer:
बाप रे!

Question 8.
…………….. आपने ठीक का।
Answer:
जी!

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।

1. सजा
2. आदर
3. अपराध
4. अन्याय
5. गुण
6. प्यार
7. जय
8. शांति

Answer:

1. माफ
2. निरादार
3. निरपराध
4. न्याय
5. अवगुण
6. घृणा
7. पराजय
8. अशांति

निम्नलिखित रिक्त स्थानों की पूर्ति उचित किया विशेषण शब्द से कीजिए।

जोर-जोर, अचानक, पिटकर, चौंककर, गला फाड़कर, अचानक

Question 1.
यह अपनी माँ से …………..”सोया था।
Answer:
पिटकर

Question 2.
सब बच्चे . …………” उधर देखते हैं।
Answer:
चौंककर

Question 3.
सभी ………………” रो पड़ते हैं।
Answer:
गला फाड़कर

Question 4.
तब मैं और ……………. से रोऊँगा।
Answer:
जोर-जोर

Question 5.
मैं ………. देख चुकी हूँ।
Answer:
अभी-अभी

Question 6.
चंदामामा …… आ गए।
Answer:
अचानक

निम्नलिखित क्रियाओं का वाक्य में प्रयोग कीजिए।

Question 1.
अकड़ना
Answer:
हमें बड़ों के सामने अकड़ना नहीं चाहिए।

Question 2.
डाँटना
Answer:
छोटे बच्चों को हमेशा डाँटना नहीं चाहिए।

Question 3.
चौंकना
Answer:
सभी बच्चे चौंकना नहीं जानते हैं।

Question 4.
शरमाना
Answer:
शरमाना मनुष्य का स्वाभाविक गुण है।

निम्नलिखित बाक्यों में से कारक चिहन चुनकर लिखिए।

कारक – “संज्ञा या सर्वनाम के जिस रूप से उसका संबंध वाक्य में क्रिया के साथ जाना जाए, उसे कारक कहते हैं।”

कारक के मुख्य आठ भेद होते हैं

• कर्ता कारक
• कर्म कारक
• करण कारक
• संप्रदान कारक
• अपादान कारक
• संबंध कारक
• अधिकरण कारक
• संबोधन कारक

Question 1.
यह अपनी माँ का कहना नहीं मानता।
Answer:
का

Question 2.
खाने के समय खाना नहीं खाता।
Answer:
के

Question 3.
कोई काम समय पर नहीं करता।
Answer:
पर

Question 4.
अच्छे बच्चे बड़ों को जवाब नहीं देते।
Answer:
को

Question 5.
ये बच्चे अपने से बड़ों का कहना मानते हैं।
Answer:
से, का

Question 6.
सुनील अपने से छोटे बच्चों को कभी नहीं पीटता।
Answer:
से, को

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 6 टप् टप् पडती वाचतो Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 6 टप् टप् पडती (कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 6 टप् टप् पडती Textbook Questions and Answers

1. खालील प्रश्नाची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
कवितेतील मुलांचे गाणे कधी जुळून येते?
उत्तर:
जेव्हा प्राजक्ताची फुले अंगावर टप-टप् आवाज करत पडतात तेव्हा मुलांचे गाणे त्या भिर् भिर् तालावर जुळून येते.

प्रश्न आ.
गवत खुशीने का डुलते?
उत्तर:
कुरणावर व झाडांखाली ऊन सावलीचा खेळ सुरू असतो तेव्ह्य मध्येच जोराचा वारा येतो व त्या वाऱ्याबरोबर गवत खुशीने डुलते.

प्रश्न इ.
मुलांच्या गाण्यातून काय काय फुलते?
उत्तर:
मुलांच्या गाण्यातून पाऊस, वारा, मोरपिसारा हे सर्व फुलते.

प्रश्न ई.
कवितेत खुळे कोणाला म्हटले आहे?
उत्तर:
फुलांसारखे जे फुलत नाहीत. आनंदी जे राहत नाहीत, सुरात सूर मिसळून जे आनंदाने गाणे गात नाहीत अशा सगळ्यांना कवितेत खुळे म्हटले आहे.

2. कवितेच्या खालील ओळी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
कवितेच्या खालील ओळी पूर्ण करा.
(अ) कुरणावरती, ………………………………..
(आ) हसते धरती, ………………………………..
(इ) पाऊस, वारा, ………………………………..
उत्तर:
(अ) कुरणावरती, झाडांखाली ऊनसावली विपते जाळी
(आ) हसते धरती, फांदीवरती झोपाळा झुले!
(इ) पाऊस, वारा, मोरपिसारा या गाण्यातुन फुले!

खेळूया शब्दांशी.

(अ) टप् टप् या शब्दाप्रमाणे कवितेत आलेले इतर नादानुकारी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
टप् टप् या शब्दाप्रमाणे कवितेत आलेले इतर नादानुकारी शब्द लिहा.
उत्तर:
भिरभिर, दूरदूर, झुळझुळ, लुकलुक.

(आ) खाली दिलेल्या ‘अ’ गट व ‘ब’ गट यांमधील शब्दांचा योग्य सहसंबंध लावा.

प्रश्न 1.
खाली दिलेल्या ‘अ’ गट व ‘ब’ गट यांमधील शब्दांचा योग्य सहसंबंध लावा.

उत्तर:

• हसरी – धरती
• झुळझुळ – वारा
• लुकलुक – तारा
• फांदी – झोपाळा

(इ) खालील शब्दांत लपलेले शब्द लिहा.
उदा. मोरपिसारा – मोर, पिसारा, पिसा, सार, सारा

प्रश्न 1.
खालील शब्दांत लपलेले शब्द लिहा.
उदा. मोरपिसारा – मोर, पिसारा, पिसा, सार, सारा

1. कुरणावरती
2. झाडाखाली
3. ऊनसावली
4. फुलांसारखे

उत्तरः

1. कुरण, वर, वरती, तीर
2. झाड, खाली, झाली, डाली
3. ऊन, सावली, सान, नसा
4. फुल, सारखे, सार, रफू

(ई) खाली दिलेल्या चौकोनातील शब्दांना दुसऱ्या चौकोनात दिलेल्या विरुद्ध अर्थाचे शब्द शोधा व लिहा.
उदा. बरे × वाईट

प्रश्न 1.
खाली दिलेल्या चौकोनातील शब्दांना दुसऱ्या चौकोनात दिलेल्या विरुद्ध अर्थाचे शब्द शोधा व लिहा.
उदा. बरे × वाईट

उत्तर:

• अशुभ × शुभ
• अपयश × यश
• उतार × चढ
• लहान × मोठे
• तोटा × नफा
• दु:ख × सुख
• बाहेर × आत

खेळ खेळूया.

खालील वाक्यडोंगर वाचा. त्याप्रमाणे दिलेल्या शब्दाचा वाक्यडोंगर बनवा.

प्रश्न 1.
खालील वाक्यडोंगर वाचा. त्याप्रमाणे दिलेल्या शब्दाचा वाक्यडोंगर बनवा.

उत्तर:

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 6 टप् टप् पडती Important Additional Questions and Answers

खालील रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरा.

प्रश्न 1.

1. टप टप पडती अंगावरती …………….. फुले.
2. येतो वारा पाह्य ……………… , गवत खुशीने डुले!
3. हसते धरती, फांदीवरती ह्य …………….. झुले!
4. पाऊस, वारा ……………… या गाण्यातून फुले!

उत्तरः

1. प्राजक्ताची
2. भरारा
3. झोपाळा
4. मोरपिसारा

एक किंवा दोन शब्दांत लिहा.

प्रश्न 1.

1. प्राजक्ताची फुले अंगावर कशी पडत आहेत?
2. मुलींच्या अंगावर कोणती फुले पडत आहेत?
3. ऊन-सावलीची जाळी कोठे विणली आहे?
4. गवत कसे बुलते?
5. झोपाळा कोठे झुलत आहे?
6. शहाणे कोणाला म्हटले आहे?

उत्तर:

1. टप्टप्
2. प्राजक्ताची
3. कुरणावरतीव झाडांखाली
4. खुशीने
5. फांदीवर
6. गावे गाणाऱ्यांना

खालील प्रश्नाची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
मुलांना त्यांचे गाणे कसे वाटते?
उत्तर:
मुलांना त्यांचे गाणे झुळझुळ वारा तसेच लुकलुकणाऱ्या ताऱ्यासारखे वाटते.

कवितेच्या खालील ओळी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
गाणे गाती तेच शहणे, ………………………………..
उत्तर:
गाणे गाती तेच शहाणे, बाकी सारे खुळे !

कवितेच्या पुढील ओळींचा अर्थ स्पष्ट कग.

प्रश्न 1.
कुरणावरती, झाडांखाली ऊनसावली विणते जाळी येतो वारा पाहा भरारा, गवत खुशीने बुले!
उत्तर:
मोकळ्या मैदानावरील गवतावर तसेच झाडाखाली ऊनसावलीचा पाठशिवणीचा (ये-जा करण्याचा) खेळ चालू असतो. मध्येच जोराचा वारा येतो त्यामुळे गवत वाऱ्याच्या झुळकीने आनंदाने डुलते.

पुढील कवितेच्या आधारे पूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
कंसात दिलेल्या पर्यायांतून योग्य पर्याय निवडून बाक्ये लिहा.
(i) दूरदूर हे ………………….. वाहती, उन्ह्यत पिवळ्या पाह्य नाहती. (नदी, सूर, भाव)
(i) गाणे गाती तेच ……………….. बाकी सारे खुळे! (शह्मणे, हुशार, बरे)
उत्तर:
(i) सूर
(ii) शहाणे

खालील अर्थाच्या कवितेतील ओळी शोधा.

प्रश्न i.
धरणी हसत आहे, फांदीवर झोपाळा झुलतो आहे.
उत्तर:
हसते धरती, फांदीवरती हा झोपाळा झुले!

प्रश्न ii.
गवतावर, झाडांखाली ऊनसावलीची जाळी विणलेली दिसते आहे.
उत्तर:
कुरणावरती, झाडांखाली ऊनसावली विणते जाळी

कृती 2 : आकलन कृती

खालील कवितेच्या ओळी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
गाणे अमुचे ………………, गाणे अमुचे लुकलुक तारा पाऊस, वारा, मोरपिसारा …………………. !
उत्तरः
गाणे अमुचे झुळझुळ वारा, गाणे अमुचे लुकलुक तारा पाऊस, वारा, मोरपिसारा या गाण्यातून फुले!

खालील आकृतिबंध पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
मुलांच्या गाण्यातून फुलणाऱ्या गोष्टी
उत्तरः

प्रश्न 2.
मुलांचे गाणे काय वाटते
उत्तरः

कृती 3 : काव्यसौंदर्य

प्रश्न 1.
‘फुलांसारखे सर्व फुला रे, सुरात मिसळूनी सूर, चला रे गाणे गाती तेच शहाणे, बाकी सारे खुळे!’ या काव्यपंक्तीतून सूचित केलेला विचार तुमच्या शब्दांत मांडा.
उत्तरः
कवीने आपल्या कवितेतून प्राजक्ताच्या नाजूक फुलाचे मोहक वर्णन केले आहे. या प्राजक्ताच्या फुलांसारखे सर्वांनी फुलत रहावे, मोठे होत रहावे असे कवीला वाटते. एकमेकांच्या सुरात सूर मिसळून चालत राहण्याचा सल्ला कवी सगळ्यांना देतो. त्याच्या मते गाणे गात राहणारे शहाणे असतात. मात्र जे गाणे गात नाहीत ते खुळे ठरतात. थोडक्यात सतत गाणे म्हणत राहण्याचा, आनंदी राहण्याचा आग्रह कवी प्रस्तुत काव्यपंक्तीतून करतो.

व्याकरण व भाषाभ्यास 

प्रश्न 1.

उत्तर:

• भरारा – वारा
• प्राजक्ताची – फुले
• दूर दूर – सूर
• भिर् भिर् – ताल

प्रश्न 2.
खाली दिलेल्या रंगीत चौकोनातील शब्दांना दुसऱ्या चौकोनात दिलेले समान अर्थाचे शब्द शोधा व लिहा.

उत्तर:

• झाड – वृक्ष
• सावली – छाया
• फुल – सुमन
• गाणे – गीत
• धरती – जमीन
• खुळे – वेडे
• झोपाळा – झुला
• कुरण – गवत

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे एकवचन व अनेकवचनाच्या जोड्या लावा व लिहा.

उत्तरः

• फुल – फुले
• वारा – वारे
• खुळा – खुळे
• पिसारा – पिसारे
• तारा – तारे
• गाणे – गाणी

माहिती मिळवूया

प्रश्न 1.
फुलांना रंग कशामुळे प्राप्त होतो?
उत्तर:
फुलांमध्ये दोन प्रकारची रंगद्रव्ये’ असतात. हरितद्रव्ये, कॅरोटिन यांमुळे नारिंगी, पिवळा, हिरवा हे रंग फुलांच्या पाकळ्यांना मिळतात. लाल, गुलाबी, निळा वगैरे रंग फुलांमधील अंथोसायनीन या रंगद्रव्यांमुळे मिळतात. ही रंगद्रव्ये पाण्यात विरघळू शकतात. ज्या वेळी फुलांना जीवनरसाचा पुरवठा होतो, त्यावेळी त्यात ही रंगद्रव्ये विरघळतात. कोणत्या फुलांत कोणती रंगद्रव्ये असावीत, हे त्यांतील गुणसूत्रे ठरवतात आणि गुणसूत्रे आनुवंशिक असल्यामुळे त्या त्या फुलांचा रंग ठराविकच असतो, तो बदलत नाही.

वरील उतारा वाचून खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
फुलांमध्ये किती प्रकारची रंगद्रव्ये असतात?
उत्तर:
फुलांमध्ये दोन प्रकारची रंगद्रव्ये असतात.

प्रश्न 2.
अंथोसायनीन या रंगद्रव्यामुळे फुलांमध्ये कोणते रंग दिसतात?
उत्तर:
अंथोसायनीन या रंगद्रव्यामुळे फुलांमध्ये लाल, गुलाबी, निळा इत्यादी रंग दिसतात.

वाचा

रंगीबेरंगी फुलांचे ताटवे’ पाहिले, की मन कसे प्रसन्न होऊन जाते. आपल्या सभोवती उमललेल्या फुलांच्या सुवासाने आजूबाजूचे वातावरण सुगंधित होते. त्या नाजूक, टवटवीत, गंधमिश्रित फुलांच्या दर्शनाने नयनसुख मिळते. आज उमललेले फूल उक्या कोमेजून जाणार असते; पण त्याच्या या क्षणभंगुर जीवनासाठी फुलाला कधी रडताना पाहिले आहे का तुम्ही? दुसऱ्याला प्रफुल्लित करत, सुवास देत ते हसत-बागडत राहते.ते आपल्याला असे तर सांगत नसेल ना, की ‘मुलांनो, आजचा दिवस आपला आहे. या दिवशी आनंदाने हसा,खेळा, बागडा. दुसऱ्यांना आनंद, सुख-समाधान देण्यातच खरा आनंद दडला आहे.’

खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
मन प्रसन्न का होते?
उत्तरः
रंगीबेरंगी फुलांचे ताटवे पाहिले की मन प्रसन्न होते.

प्रश्न 2.
खरा आनंद कशात दडला आहे?
उत्तर:
दुसऱ्यांना आनंद, सुख – समाधान देण्यातच खरा आनंद दडला आहे.

टप् टप् पडती Summary in Marathi

पाठ परिचय:

पारिजातक किंवा प्राजक्ताचे फूल इतके नाजूक की आपल्या हळूवार स्पर्शनही कोमेजून जाणारे, उन्हाचा ताप सहन करायला नको म्हणूनच कदाचित रात्री उमलणारे. आकाशात प्रकट झालेल्या असंख्य तारकांसारखे भासतात. पांढऱ्या शुभ्र पाकळ्या आणि केशरी रंगाचा देठ असलेला निसर्गाचा हा नाजूक आविष्कार. मोकळ्या कुरणावरती टवटवीत असणाऱ्या प्राजक्ताच्या झाडाची पडणारी फुले. या फुलांचा रस, सुगंध, ताजेपणा आणि सौंदर्य अनुभवणाऱ्या मुलांच्या मनातील आनंद कवीने कवितेतून व्यक्त केला आहे. सूर्यप्रकाशाच्या छायेखाली मध्येच वेगाने येणारा वारा, डुलणारे गवत, फुले या सर्व वातावरणामुळे आनंदित होऊन मुले गाणे गात आहेत.

‘Parijatak’ flower is so delicate that even if we touch, it gets hurted. May be it can not bear sun’s heat so it prefers to blossom at night. It looks like a star which twinkles at night. It’s a nature’s beautiful creation. It has white petals and saffron stalk. These flowers showers on green open meadows. Children who enjoys it’s essence, freshness, odur and beauty sings song. Poet has beautifully elaborated the joy and happiness of the children in cool breeze and waving grass

कवितेचा भावार्थः

अंगणात खेळत असताना अंगावर प्राजक्ताची फुले टप टप पडतात. त्या भिर् भिर् तालावर आमचे गाणे जुळते. खुल्या गवतावर, झाडांखाली ऊनसावलीचे सुंदर जाळे विणले आहे. भरार वाहणाऱ्या वाऱ्यावर गवत आनंदाने डोलत आहे. भिरभिरत्या तालावरील गाण्याचे सूर पिवळ्याधम्म ऊन्हात न्हात आहेत, लांबवर वाहत जात आहेत. सगळी धरती सुमधुर हसत आहे व फांदीवरती झोका झुलत आहे.. आमचे गाणे झुळझुळ वाऱ्यासारखे आणि लुकलुकणाऱ्या ताऱ्यासारखे आहे. या गाण्यातून पाऊस बरसतो, वारा वाहतो व सुंदर मोरपिसारा फुलतो. कवी म्हणतात, फुलासारखे तुम्ही सर्व फुलून या, सुरात सूर मिसळून एकत्र चालत रहा. जे गाणे गातात तीच शाणी मुले असतात व जी मुले गात नाही ती खुळी असतात.

शब्दार्थ :

1. अंग – शरीर – body
2. प्राजक्त – पारिजातकाचे फूल – Parijatak
3. फूल – कुसुम, पुष्प – flower
4. ताल – ठेका – rhythm
5. कुरण – गाय, शेळी इ. ना चरण्यासाठी राखून ठेवलेला भूभाग – a meadow
6. झाड – वृक्ष – tree
7. ऊन – सूर्यप्रकाश – sunshine
8. सावली – – छाया – ashade
9. विणणे – गुंफणे – to weave
10. जाळी – झरोका – a little window
11. वारा – वात – wind
12. भरारा – वेगाने येणारा – rushing violently
13. गवत – तृण – grass
14. खुशीने – आनंदाने – happily
15. हुले – डोलणे – to nod
16. फांदी – शाखा, डहाळी – a branch
17. झोपाळा – झुला, हिंदोळा – a swing
18. लुकलुक – झळाळी, टवटवी – bright freshness
19. पाऊस – वर्षा – rain
20. सूर – मधुर ध्वनी, स्वर – a tune
21. खुळे – वेडे, असमंजस (Absurd)
22. रंगद्रव्ये – depigmentation
23. आनुवंशिक – वंशपरंपरेने चालणारे (hereditary)
24. ताटवे – एकत्रित फुललेली फुले (bunch of flowers)
25. क्षणभंगुर – चंचल, तात्पुरते (transitory)

वाकाचार :

1. खुशीने डुलणे – आनंदाने इकडे तिकडे वावरणे
2. सूर मिसळणे – सूर एकत्र होणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 14 संतवाणी Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 14 संतवाणी

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 14 संतवाणी Textbook Questions and Answers

सुविचार

प्रश्न 1.
संकटांना घाबरून न जाता जो जीवन यशस्वी करतो तोच खरा पराक्रमी होय.

प्रश्न 2.
मैत्री ही नात्यापेक्षा कितीतरी श्रेष्ठ आहे.

प्रश्न 3.
नम्रता हा सर्व सद्गुणांचा पाया होय.

आम्ही कथा लिहितो.

विदयार्थ्यांनो, तुम्हांला गोष्ट ऐकायला, वाचायला, सांगायला आवडते ना? तुम्हांला गोष्ट लिहायलाही नक्कीच आवडेल. आज तुम्ही गोष्ट लिहिणार आहात. त्याचे नीट आकलन करून घ्या. कोणता प्रसंग आहे, कोण बोलत आहे, कोणाशी बोलत आहे, त्यांच्यात कोणता संवाद चालला असेल? या सगळ्यांची कल्पना करा. त्या त्या प्रसंगामधील पात्रांचा संवाद तुमच्या वहीत लिहा. अगदी तुम्हांला पाहिजे तसा. तुम्हांला कोणते शब्द वापरावे लागतील? वाक्यरचना कशी करावी लागेल? कोणता काळ वापरावा लागेल? या सर्वांचा मनाशी विचार करा. गोष्ट लिहून झाल्यावर, त्यासंदर्भात शिक्षकांशी, मित्रांशी किंवा आईबाबांशी चर्चा करा. कथा लिहून झाल्यावर त्यास योग्य शीर्षक दया.

प्रश्न 1.

उत्तरः

गर्वाचे घर खाली

सुंदरवनात सगळे प्राणी गुण्यागोविंदाने रहात होते. एकदा एक हरिण चरता चरता जंगलाबाहेर गेले. बाहेरील जगाशी पहिल्यांदाच संबंध आल्याने ते हरखून गेले. समोरून एक प्रवासी रेल्वे येताना हरिणाला दिसली. ती प्रवासी रेल्वे जवळ येताच हरिणाने तिच्यासोबत धावायला सुरुवात केली. ती प्रवासी रेल्वे असल्यामुळे ती एका स्टेशनावर थांबली. हरिण मात्र पुढे पुढे धावतच राहिले. आपण रेल्वेला मागे टाकल्याचा हरिणाला फार आनंद झाला.

जंगलात जाऊन इतर सर्व प्राण्यांपुढे हरिणाने आपण रेल्वेला हरवले, अशी फुशारकी’ मारण्यास सुरुवात केली. सर्व प्राण्यांनी आपल्या अज्ञानामुळे हरिणावर विश्वास ठेवला. मात्र कोल्ह्याला शंका आली. त्याने हरिणाबरोबर जंगलाबाहेर जाण्याचा निर्णय घेतला. जंगलाबाहेर येताच त्यांना रेल्वे येताना दिसली. पुन्हा एकदा हरिणाने रेल्वेशी शर्यत लावली. नक्की काय घडते हे पाहण्यासाठी कोल्हाही त्या दोघांच्यामागे धावत सुटला.

पण ती रेल्वे प्रवासी रेल्वे नसून मालगाडी असल्याचे हरिणाच्या लक्षात आले नाही. ती मालगाडी कोठेही न थांबता पुढे पुढे जात राहिली. हरिण मात्र दमून जमिनीवर बसले. मानवाने तंत्रज्ञानाचा वापर करून बनवलेली रेल्वे आपल्यापेक्षा वेगवान आहे हे हरणाच्या लक्षात आले. यापुढे कुठल्याही गोष्टीची फुशारकी न मारण्याचे हरिणाने मनोमन ठरवून टाकले.

शिक्षकांसाठी:

वरीलप्रमाणे विविध प्रसंग देऊन विदयार्थ्यांकडून गोष्ट तयार करून घ्यावी. मुलांकडून ती गोष्ट वाचून घ्यावी.

Class 7 Marathi Chapter 14 संतवाणी Additional Important Questions and Answers

कंसातील योग्य शब्द निवडून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

1. पक्षी जाय ……….. बाळकांसी आणी चारा ।। (दिगंबरा / दिगंतरा)
2. वानर हिंडे झाडावरी। पिली बांधुनी …. ।। (उदरीं/ उरी)
3. ऐसे कैसे झाले भोंदू। ……. करोनि म्हणती साधू।। (काम / कर्म)
4. अंगा लावूनियां राख। …………. झांकुनी करिती पाप।। (डोके / डोळे)

उत्तरः .

1. दिगंतरा
2. उदरों
3. कर्म
4. डोळे.

प्रश्न 2.
पुढील अभंगांच्या ओळी पूर्ण करा.

1. पक्षी जाय दिगंतरा। ……………….
2. माता गुंतली कामासी। …………….
3. …………….. । जनी वेळोवेळां पाहे.
4. ऐसे कैसे झाले भोंदू। ………………
5. …………….. | जळो तयांसी संगती.

उत्तर:

1. पक्षी जाय दिगंतरा। बाळकांसी आणी चारा ।।
2. माता गुंतली कामासी। चित्त तिचे बाळापाशीं।।
3. तैसी आम्हांसी विठ्ठल माये। जनी वेळोवेळां पाहे ।।
4. ऐसे कैसे झाले भोंदू। कर्म करोनि म्हणती साधू।।
5. तुका म्हणे सांगों किती। जळो तयांसी संगती।।

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
जनाबाईंच्या भक्तीचा अनन्यसाधारण विषय कोणता?
उत्तर:
वात्सल्य हा जनाबाईंच्या भक्तीचा अनन्यसाधारण विषय आहे.

प्रश्न 2.
माता कामात गुंतलेली असली तरी तिचे लक्ष कोठे असते?
उत्तर:
माता कामात गुंतलेली असली तरी तिचे लक्ष आपल्या बाळापाशी असते.

प्रश्न 3.
माकड आपल्या पिल्लाला कुठे बांधते?
उत्तर:
माकड आपल्या पिल्लाला आपल्या उदराशी, पोटाशी बांधते.

प्रश्न 4.
संत तुकाराम आपल्या अभंगातून कोणता संदेश देतात?
उत्तर:
संत तुकाराम आपल्या अभंगातून सामान्य लोकांना भोंदूगिरीबाबत जागरूक राहण्याचा संदेश देतात.

प्रश्न 5.
संत तुकाराम कोणाच्या संगतीपासून दूर राहण्यास सांगतात?
उत्तर:
संत तुकाराम स्वत:ला साधू म्हणवणाऱ्या भोंदूंपासून दूर राहण्यास सांगतात.

खालील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
आपल्या अभंगातून आईचे बाळावरील प्रेम संत जनाबाईंनी कोणत्या विविध उदाहरणांतून पटवून दिले आहे?
उत्तर:
आपल्या बाळांसाठी दुरदूरपर्यंत जाऊन पक्षी चारा आणतो. आकाशात घिरट्या घालून घार आपल्या पिल्लांपाशी झेप घेते. आई कितीही कामात गुंतली असली तरी तिचे सारे लक्ष आपल्या बाळापाशी असते. झाडावरून इकडून तिकडे फिरताना माकड आपल्या पिल्लाला उदराशी बांधून फिरते. अशा विविध उदाहरणांतून संत जनाबाईंनी आईचे बाळावरील प्रेम पटवून दिले आहे.

प्रश्न 2.
संत तुकाराम भोंदूगिरी करणाऱ्यांपासून दूर राहण्याचा सल्ला का देतात?
उत्तर:
अंगाला राख फासून भोंदू लोक स्वत:ला साधू म्हणवून घेतात. डोळे झाकून पापही करतात. वैराग्याचा आभास’ निर्माण करतात, मात्र सर्व विषयविकारांचा उपभोग घेतात. अशा भोंदूगिरी करणाऱ्यांच्या संगतीत राहून काहीच मिळणार नसल्याने संत तुकाराम सामान्य लोकांना भोंदूगिरी
करणाऱ्यांपासून दूर राहण्याचा सल्ला देतात.

कवितेच्या आधारे सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तर:

प्रश्न 2.
कवितेच्या ओळी पूर्ण करा.
1. घार हिंडते आकाशी। …………………… ||
2. …………………….. | भोगी विषयांचा सोहळा।।
उत्तरे:
1. घार हिंडते आकाशीं । झांप घाली पिल्लांपासी ।।
2. दावुनि वैराग्याची कळा । भोगी विषयांचा सोहळा ।।

कविता – पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्रमांक 51

पक्षी जाय दिगंतरा ……………………..
…………………….. जनी वेळोवेळां पाहे

आणि

ऐसे कैसे झाले भोंदू ………………….
…………………. जळो तयांसी संगती

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
कोण ते लिहा.
1. पिल्लाला उदरी बांधून फिरणारे [ ]
2. अंगाला राख लावून पाप करणारे [ ]
उत्तर:
1. वानर
2. भोंदू

खालील प्रश्नांची एक – दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
भोंदू लोक साधू असण्याचा आव कसा आणतात?
उत्तर:
भोंदू लोक अंगाला राख लावून, वैराग्य धारण केल्याच्या बाता करून साधू असण्याचा आव आणतात.

प्रश्न 2.
पक्षी कोणासाठी चारा आणतात?
उत्तर:
पक्षी आपल्या पिल्लांसाठी चारा आणतात.

कृती 3: काव्यसौंदर्य

प्रश्न 1.
‘दावुनि वैराग्याची कळा । भोगी विषयांचा सोहळा।
तुका म्हणे सांगो किती । जळो तयांसी संगती’
या काव्यपंक्तीतील आशयसौंदर्य स्पष्ट करा.
उत्तर:
प्रस्तुत पंक्ती संत तुकाराम लिखित अभंगातील असून भोंदू लोकांपासून दूर राहण्याचा सल्ला ते देतात. भोंदू, तोतया लोक आपण मोहमायेपासून दूर असल्याचा, वैराग्य स्वीकारल्याचा आव आणतात. मात्र प्रत्यक्षात सर्व सुखचैनीच्या गोष्टी उपभोगताना दिसतात. संत तुकाराम महाराज म्हणतात, अशा भोंदू लोकांच्या अनेक गोष्टी सांगता येतील. तेव्हा अशा लोकांची संगती न लाभलेलीच बरी. संत तुकाराम महाराजांनी भोंदू लोकांपासून सावध राहण्याचा सल्ला दिला आहे.

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न 1.
खालील चौकटींतून समानार्थी शब्दांच्या जोड्या शोधून लिहा.

उत्तर:

1. गगन – आकाश
2. खग – पक्षी
3. लक्ष – चित्त
4. नयन – डोळे
5. महान – थोर

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

1. आकाश
2. माता
3. सुंदर
4. पाप
5. सुसंगत

उत्तरः

1. पाताळ
2. पिता
3. कुरूप
4. पुण्य
5. कुसंगत

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे लिंग बदला.

1. कवयित्री
2. संत
3. माता
4. आई
5. साधू

उत्तरः

1. कवी
2. संत
3. पिता
4. बाबा
5. साध्वी

प्रश्न 4.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. पिल्लू
2. पक्षी
3. झाडे
4. संत
5. अभंग
6. साधू

उत्तरः

1. पिल्ले
2. पक्षी
3. झाड
4. संत
5. अभंग
6. साधू

प्रश्न 5.
खालील शब्दांचा वाक्यात उपयोग करा.

1. चित्त
2. विठ्ठल
3. भोंदू
4. पाप
5. थोर

उत्तर:

1. आपला लाडका लेक अमेरिकेतून परत येणार हे कळताच गोविंदरावांचे चित्त थाऱ्यावर रहात नव्हते.
2. दिंडीच्या दिवसात वारकरी विठ्ठल नामात तल्लीन’ होऊन जातात.
3. सामान्य जनतेला फसवणारे भोंदू गल्लोगल्ली फिरताना दिसून येतात.
4. नकळत झालेल्या चुकीमुळे प्राणीहत्येचे पाप राहूलच्या माथी आले.
5. महाराष्ट्राला थोर संतांची परंपरा लाभली आहे.

लेखन विभाग

प्रश्न 1.
संत जनाबाई व संत एकनाथांची थोडक्यात माहिती लिहा.
उत्तर:
संत जनाबाई या संत नामदेवांच्या समकालीन वारकरी संत कवयित्री होत्या. संत नामदेव हेच त्यांचे पारमार्थिक गुरू होते. त्यांच्या सहवासात जनाबाईंनी विठ्ठलाच्या भक्तीचा ध्यास घेतला होता. संत जनाबाईंच्या नावावर वेगवेगळ्या विषायांवरील सुमारे 350 अभंग मुद्रित झाले आहेत. महाराष्ट्राच्या खेड्यापाड्यातून स्त्रिया जात्यावर दळण कांडताना त्यांच्या ओव्या गातात. वात्सल्य, कोमल, ऋजुता, सहनशीलता, त्यागी वृत्ती, समर्पण वृत्ती, स्त्री विषयीच्या भावना संत जनाबाईंच्या काव्यात प्रकर्षांने दिसून येतात.

संत एकनाथ हे महाराष्ट्रातील वारकरी संप्रदायातील एक सुप्रसिद्ध संत होते. एकनाथांना लहानपणापासूनच अध्यात्मज्ञानाचीवहरिकीर्तनाची आवड होती. त्यांनी भारूड, जोगवा, गवळणी, गोंधळ यांच्या साहाय्याने जनजागृती केली. ‘एकनाथी भागवत’ हा त्यांचा ग्रंथ लोकप्रिय आहे. जातिभेद दूर करण्यासाठी त्यांनी आयुष्यभर प्रयत्न केले. शांतिब्रम्ह, संतपदाला पोहोचलेले सत्पुरुष, उच्च कोटीचे समाजसुधारक, महान तत्त्ववेत्ता, संस्कृत भाषेचे गाढे अभ्यासक अशा अनेक गुणविशेषणांसह ‘ज्ञानाचा एका’ या बिरुदावलीने साऱ्या महाराष्ट्राला पारेचित असणारे व्यक्तिमत्त्व म्हणजे संत एकनाथ होय.

प्रश्न 2.
महाराष्ट्राला लाभलेल्या संत परंपरेतील संतांची नावे सांगा.
उत्तर:
संत ज्ञानेश्वर, संत निवृत्तीनाथ, संत मुक्ताबाई, संत नामदेव, संत सावतामाळी, संत चोखामेळा, संत एकनाथ, संत तुकाराम, रामदासस्वामी, गजानन महाराज, साईबाबा, बसवेश्वर.

प्रश्न 3.

उत्तर:

एकीचे बळ

नाईक विदयालयात अध्यक्षांच्या जन्मदिनानिमित्त वृक्षारोपणाचा कार्यक्रम आयोजित करण्यात आला होता. – विदयार्थ्यांनी मोठ्या संख्येने वृक्षारोपण केले. सोहम ही वृक्ष लावल्यामुळे खुश झाला. पुढे झालेल्या कार्यक्रमात त्याला विविध झाडांचे महत्त्वही कळले. एकंदरितच सर्व विद्यार्थ्यांच्या मनात झाडे लावण्याची व ती जगवण्याची भावना निर्माण झाली. आज कार्यक्रम छान झाल्याच्या खुशीतच घरी जात असताना त्याला रस्त्यालगतच्या एका जंगलात वृक्षतोड होत असताना दिसली. सोहमने तातडीने तेथे जाऊन त्या लोकांना ‘झाडे तोडू नका’ असे विनवले. मात्र त्याचे कोणीच ऐकले नाही. त्याचवेळी सोहमला शाळेत शिकवलेली ‘एकीचे बळ’ ही म्हण आठवली. त्याला एक कल्पना सुचली. त्याने तातडीने शाळेत जाण्याचा निर्णय घेतला.

शाळेतील सर्व विदयार्थ्यांना, शिक्षकांना त्याने घडलेला प्रसंग सांगितला. जमतील तितक्या लोकांना सोबत घेऊन सर्व जण तातडीने त्या जंगलात पोहचले. घटनेची गंभीरता लक्षात येऊन सगळ्यांनीच आवाज उठवला. इतक्या लोकांना समोर पाहून वृक्षतोड करणारे घाबरले व आपली हत्यारे तेथेच टाकून त्यांनी पळ काढला. जंगलात होणारी बेकायदेशीर वृक्षतोड सोहममुळे लक्षात
आल्याने सर्वांनी त्यांचे मनापासून कौतुक केले. शिक्षकांनी शिकवलेल्या गोष्टीचा प्रत्यक्ष अनुभव आल्याने सोहनही खुश झाला.

संतवाणी Summary in Marathi

काव्य परिचयः

संतवाणी या काव्यात संत जनाबाई व संत तुकाराम यांच्या अभंगांचा समावेश आहे. संत जनाबाईंचा ‘वात्सल्य’ हा भक्तीचा विषय प्रस्तुत सुंदर अभंगात्मक काव्यातून दिसून येतो. पहिल्या अभंगात त्यांनी आईचे बाळावरील प्रेम विविध उदाहरणांतून पटवून दिले आहे. दुसऱ्या अभंगात संत तुकारामांनी सामान्य लोकांना भोंदूगिरीबाबत जागरूक राहण्याचा संदेश दिला आहे.

The verse ‘Santvani’ includes two Abhangas of Saint Janabai and Saint Tukaram. The poetess conveys the message of love and affection in the first Abhang. She has beautifully explained the love of mother towards her child with various examples. In second Abhanga Saint Tukaram has given the message to be cautions about the practices of fraudulent people.

अभंगाचा भावार्थः

अभंग 1. संत जनाबाई

1. पक्षी दूर आकाशात उडतो आणि आपल्या पिल्लांसाठी चारा घेऊन येतो. ।।1।।
2. घार आकाशात घिरट्या घालते. परंतु शेवटी जमिनीवरील आपल्या पिल्लांसाठी ममतेने झेप घेते. ।।2।।
3. आई आपल्या कामांमध्ये गुंतलेली असली तरी तिचे सगळे लक्ष आपल्या बाळाकडे असते. ।।3।।
4. माकड (वानर) झाडांवरून उड्या मारताना देखील आपल्या पिल्लाला पोटाशी पकडून ठेवते. ।।4।।
5. त्याप्रमाणे आमचा विठ्ठल आम्हांला आईसमान असून मी माझ्या विठ्ठलामध्ये आई शोधत रहाते. ।।5।।

अभंग 2. संत तुकाराम

1. भोंदू, तोतये असे कसे जे पाप करूनही स्वत:ला सज्जन म्हणवून घेतात.।।1।।
2. साधूचे सोंग आणण्यासाठी अंगाला राख फासतात आणि नंतर मात्र डोळे झाकून पाप करण्यास मोकळे होतात. भोळ्या जनतेची फसवणूक करतात. ।।2।।
3. आपण स्वत: मोहमायेपासून दूर असल्याचा, वैराग्य धारण केल्याचा आव आणतात. परंतु चैनीच्या सर्व गोष्टींचा भोग घेतात. ।।3।।
4. संत तुकाराम म्हणतात, अशा भोंदू लोकांच्या किती गोष्टी सांगू? यांची संगती नसलेली बरी. अशांपासून दूर राहणे चांगले. ।।4।।

शब्दार्थ:

1. पक्षी – खग – bird
2. दिगंतर – आकाश – sky
3. बालक – शिशु – child
4. झाप – झेप, उडी – leap
5. चित्त – लक्ष, ध्यान – mind, attention
6. उदर – पोटाचा भाग – abdomen, belly
7. पिली – पिल्ले – kids
8. वात्सल्य – प्रेम, ममता – affection, love
9. अनन्यसाधारण – अजिबात साधे नसलेले – ideographic
10. कर्म – कृती – act
11. उत्कट – अतिशय उत्साही, भरून वाहणारा – ardent
12. मोदू – तोतया – imposter, counterfeit
13. राख – भस्म, रक्षा – ash
14. डोळे – नेत्र, नयन – eyes
15. वैराग्य – मोहमायेपासून दूर, अलगपणा – dispassion
16. संगती – सोबत – company
17. जागरूक – सावध – vigilant, careful
18. साधू – सज्जन, संत – saint
19. पाप – कुकर्म – sin
20. विषय – (येथे अर्थ) चैनीच्या गोष्टी – luxury
21. तातडीने – घाईने (Hurriedly)
22. गंभीरता – (Seriousness)
23. बेकायदेशीर – कायदेशीर नसलेले (illegally)
24. फुशारकी – बढाई (Boasting)
25. तंत्रज्ञान – (Technology)
26. तल्लीन – मग्न (engrossive)
27. समकालीन – एकाच काळातील (contemporary)
28. आभास – खोटा विश्वास, भास, भ्रम (illusion)
29. चित्त – लक्ष (attention)
30. चारा – अन्न (food)
31. जनी – संत जनाबाई
32. जागरूक – सावध (attentive, careful)

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 9.2 आम्ही बातमी वाचतो Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 9.2 आम्ही बातमी वाचतो

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 9.2 आम्ही बातमी वाचतो Textbook Questions and Answers

1. वरील बातमीच्या आधारे खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कोणाचा जन्मदिवस आपण वाचन प्रेरणा दिन म्हणून साजरा करतो?
उत्तरः
ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांचा जन्मदिवस आपण वाचन प्रेरणा दिन म्हणून साजरा करतो.

प्रश्न 2.
वरील बातमी कोणत्या तारखेची आहे?
उत्तरः
वरील बातमी 15 ऑक्टोबरची असून 16 ऑक्टोबरला प्रसिद्ध झाली आहे.

प्रश्न 3.
वाचन प्रेरणा दिनाच्या निमित्ताने कोणकोणत्या कार्यक्रमाचे आयोजन करण्यात आले?
उत्तरः
वाचन प्रेरणा दिनाच्या निमित्ताने ग्रंथदिंडी, पथनाट्ये, वाचन स्पर्धा अशा विविध कार्यक्रमांचे आयोजन करण्यात आले.

प्रश्न 4.
कोणत्या विदयार्थ्यास ‘उत्कृष्ट वाधक’ म्हणून बक्षीस देण्यात आले.
उत्तर:
इयत्ता सातवीतील शेखर काजळे या विदयार्थ्यास ‘उत्कृष्ट वाचक’ म्हणून बक्षीस देण्यात आले.

प्रश्न 5.
विदयार्थ्यांमध्ये वाचनकौशल्य वाडावे, यासाठी कोणकोणते उपक्रम आयोजित करता येतील, याची बादी करा.
उत्तर:

1. वाचन स्पर्धा
2. कमी दरा त पुस्तक विक्री
3. वाचनालयात सवलत
4. लेखक, कवी यांची व्याख्याने.

आपण समजून घेऊया.

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये वाचा.
(अ) असे स्थळ-जे निसर्गरम्य आहे.
(आ) आभाळ भरून आले, पण –
वरील वाक्यांमध्ये ‘_’ हे चिन्ह आले आहे. वाक्यांमध्ये ‘_’ हे चिन्ह दोन कारणांनी वापरतात.
1. स्पष्टीकरण द्यायचे असल्यास.
2. बोलताबोलता विचारमालिका तुटल्यास.
‘-‘ या चिन्हास अपसरणचिन्ह म्हणतात.
लक्षात ठेवा: अपसरणचिन्हाची लांबी संयोगचिन्हापेक्षा जास्त असते.

शिक्षकांसाठी:

विदयार्थ्यांना विविध प्रसारमाध्यमांद्वारे प्रसारित होणाऱ्या बातम्यांचे श्रवण/वाचन करण्यास सांगावे. विदयार्थ्यांना एखादा विषय देऊन संबंधित बातम्यांचे संकलन करण्यास सांगावे. उदा., क्रीडा.

आम्ही बातमी वाचतो Summary in Marathi

वाचन प्रेरणा दिन उत्साहात साजरा …

आदर्शनगर, ता. 16 : दि. 15 ऑक्टोबर रोजी साधना विद्यालय, आदर्शनगर येथे वाचन प्रेरणा दिन साजरा करण्यात आला. या कार्यक्रमाचे औचित्य साधून विद्यालयात अनेक स्पर्धांचे आयोजन करण्यात आले. कार्यक्रमाची सुरुवात ग्रंथदिंडीने करण्यात आली. आदर्शनगर परिसरातील महत्त्वाच्या चौकांत ‘वाचनसंस्कृती वाचवा’ या विषयावर मुलांनी पथनाट्ये सादर केली. त्याचबरोबर विदयालयात ‘उत्कृष्ट वाचन’ ही स्पर्धा घेण्यात आली. यात मुलांनी त्यांच्या आवडत्या कथा, कवितांचे वाचन केले. या स्पर्धेत इयत्ता सातवीतील शेखर काजळे या विदयार्थ्यास ‘उत्कृष्ट वाचक’ म्हणून बक्षीस देण्यात आले. पुढील काळामध्ये वाचनसंस्कृती विकसित व्हावी, या दृष्टीने विदयालयात विविध उपक्रम राबवले जाणार असल्याचे मुख्याध्यापकांनी या प्रसंगी घोषित केले. विदयालयातील सर्व विदयार्थ्यांनी अतिशय उत्साहाने वाचन प्रेरणा दिन साजरा केला.

शब्दार्थ:

1. निंदा – ठपका, वाईट प्रसिद्धि (reprimand)
2. पथनाट्य – रस्त्यावर सादर होणारे नाट्य (streetplay)

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati पुनरावर्तन – २ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions पुनरावर्तन – २

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions पुनरावर्तन – २ Textbook Questions and Answers

Question 1.
निम्नलिखित शब्दों में कौन-से पंचमाक्षर छिपे हुए हैं, सोचिए और लिखिए।

Answer:

Question 2.
पाठ्यपुस्तक में आए संयुक्ताक्षरयुक्त तीन-तीन शब्द ढूंढिए। उनके संयुक्ताक्षर बनने के प्रकारानुसार वर्गीकरण कीजिए।

Answer:

(क) अस्पताल – अस्पताल में शांति बनाए रखनी चाहिए।
रक्तदान – रक्तदान महादान के समान है। सप्ताह
सप्ताह – सप्ताह में सात दिन होते हैं। संयुक्ताक्षरयुक्त

(ख) संस्कृति – हमारी संस्कृति सबसे अच्छी है।
पत्नी – चित्रकार की पत्नी समझदार थी।
स्वयं – अपना कार्य स्वयं करना चाहिए।

(ग) प्रत्येक – प्रत्येक कार्य सोच-समझकर करना चाहिए।
बुद्धिमानी – अकबर बीरबल की बुद्धिमानी से परिचित थे।
समस्या – भ्रष्टाचार आज की महत्त्वपूर्ण समस्या है।

(घ) शब्द – हमें अपनी शब्द-संपदा बढ़ानी चाहिए।
व्यक्ति – हर व्यक्ति को अपनी भाषा बोलनी चाहिए।
रहस्य – सभी रहस्यात्मक कहानियों में कुछ-न-कुछ रहस्य होते ही हैं।

उपक्रम:

Question 1.
प्रतिदिन किसी अपठित गद्यांश पर आधारित ऐसे चार प्रश्न तैयार कीजिए; जिनके उत्तर एक-एक वाक्य में हों।
Answer:
(छात्र स्वयं करेंगे।)

Question 2.
प्रति सप्ताह विद्यालय की विशेष उल्लेखनीय घटना
Answer:

Question 3.
प्रत्येक सत्र में ग्राफिक्स, वर्ड आर्ट आदि की सहायता सूचना पट्ट पर लिखिए। से एक-एक विषय पर विज्ञापन बनाइए।
Answer:

प्रकल्प:

Question 1.
हिंदी की महिला कवयित्री संबंधित जानकारी पर आधारित व्यक्तिगत अथवा सामूहिक प्रकल्प तैयार कीजिए।
Answer:
छात्र स्वयं करेंगे।

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati अभ्‍यास – ३ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions अभ्‍यास – ३

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions अभ्‍यास – ३ Textbook Questions and Answers

चित्रकथा:

चित्रवाचन करके अपने शब्दों में कहानी लिखो और उचित शीर्षक बताओ । अंतिम चित्र में दोनों ने एक-दूसरे से क्या कहा होगा ? लिखो :

Answer:

सच्चा मित्र:

ज्ञानपूर गाँव में दो मित्र रहते थे। एक का नाम था रामू और दूसरे का नाम था श्यामू। दोनों में गहरी दोस्ती थी। एक दिन दोनों व्यवसाय के काम से बाहर गए। चलते-चलते दोपहर हो गई। वे एक वृक्ष के पास बैठकर खाना खाने लगे। उसी समय एक भालू उसी तरफ आते दिखाई पड़ा। दोनों डर गए। दोनों भागने लगे। अचानक रामू को एक उपाय सुझा; वह पेड़ पर चढ़ गया। श्यामू पेड़ पर चढ़ना नहीं जानता था। वह डर गया। डर के मारे वह जमीन पर ही सो गया। उसने आँखें बंद कर ली। भालू उसके नजदीक आया और उसके कान के पास मुँह लगाकर सूंघने लगा। रामू पेड़ पर बैठे-बैठे यह सब देख रहा था। थोड़ी देर में भालू दूसरी तरफ जाने लगा। भालू के चले जाने पर रामू नीचे उतरकर आया। उसने श्यामू को बताया कि भालू दूर जा चुका है। रामू ने श्यामू से पूछा कि भालू तुम्हारे कान में क्या कह रहा था? श्यामू ने कहा कि कुछ खास नहीं। उसने इतना ही कहा कि मुसीबत में जो मित्र अकेला छोड़कर भाग जाए ऐसे धोखेबाज मित्र से सावधान रहना चाहिए। रामू अपने किए पर लज्जित हो गया। उसने वचन दिया कि आगे से वह ऐसा नहीं करेगा।

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 5.2 आम्ही सूचनाफलक वाचतो Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 5.2 आम्ही सूचनाफलक वाचतो

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 5.2 आम्ही सूचनाफलक वाचतो Textbook Questions and Answers

वरील सूचनाफलकाच्या आधारे खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
ही सूचना कोणत्या तारखेला देण्यात आली आहे?
उत्तर:
है सूचना दि. 23-9-2017 यादिवशी देण्यात आली आहे.

प्रश्न 2.
पाणी पुरवठा कधी बंद करण्यात येणार आहे ?
उत्तर:
पाणी पुरवठा 24-9-2017 या दिवशी बंद करण्यात येणार आहे.

प्रश्न 3.
पाणीपुरवठा बंद का ठेवण्यात येणार आहे?
उत्तर:
समर्थनगर परिसरात पाणीपुरवठा करणाऱ्या पाइपलाइनच्या दुरुस्तीचे काम तातडीने सुरू करण्यात येणार असल्यामुळे पाणी पुरवठा बंद ठेवण्यात आला आहे.

प्रश्न 4.
पाण्याच्या वापराबाबत नागरिकांना कोणती सूचना देण्यात आली आहे?
उत्तर:
पाण्याच्या वापराबाबत नागरिकांना सूचना देण्यात आली आहे की, उपलब्ध पाण्याचा वापर अधिक काटकसरीने व जपून करावा.

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 5.2 आम्ही सूचनाफलक वाचतो Important Additional Questions and Answers

1. सूचनाफलक

दि. 23-09-17

समर्थनगर परिसरात पाणीपुरवठा करणाऱ्या पाइपलाइनच्या दुरूस्तीचे काम तातडीने सुरू करण्यात येणार आहे. त्यामुळे उदया आपल्या परिसराचा पाणीपुरवठा बंद ठेवण्यात येणार आहे. समर्थनगर परिसरातील सर्व नागरीकांनी याची नोंद घ्यावी, तसेच उपलब्ध पाण्याचा वापर अधिक काटकसरीने व जपून करावा.

पाणीपुरवठा विभाग,
समर्थनगर.

2. सूचनाफलक:

दि. 25-8-2018

लालबहादूर शास्त्री मार्गावरील सर्व नागरिकांना कळविण्यात येते, की आपल्या विभागातील रस्ते पावसामुळे खूपच खराब झाले आहेत. त्यामुळे रस्त्याच्या दुरुस्तीसाठी पुढील दोन दिवस हा मार्ग बंद करण्यात येत आहे. तरी सर्व वाहनचालक व पादचाऱ्यांनी पर्यायी मार्गाचा वापर करावा.

सार्वजनिक बांधकाम विभाग – लालबहादूर शास्त्री नगर ,

वरील सूचनाफलकाच्या आधारे खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
ही सूचना कोणत्या विभागाकडून देण्यात आली आहे?
उत्तर:
ही सूचना सार्वजनिक बांधकाम विभागाकडून देण्यात आली आहे.

प्रश्न 2.
ही सूचना कोणत्या मार्गावरील नागरिकांना देण्यात आली आहे?
उत्तर:
ही सूचना लालबहादूर शास्त्री मार्गावरील नागरिकांना देण्यात आली आहे.

प्रश्न 3.
रस्त्याच्या दुरुस्तीसाठी हा मार्ग किती दिवस बंद ठेवण्यात येणार आहे.
उत्तरः
रस्त्याच्या दुरुस्तीसाठी हा मार्ग दि.23 व 27-08-2018 पर्यंत दोन दिवसांसाठी बंद ठेवण्यात येणार आहे.

प्रश्न 4.
वाहनचालक व पादचाऱ्यांनी कोणत्या मार्गाचा वापर करावा?
उत्तर:
वाहनचालक व पादचाऱ्यांनी पर्यायी मार्गाचा वापर करावा.

3. सूचनाफलक

दि. 28-07-2018

पल्स पोलियो मोहीम आपल्या विभामातील 0 ते 5 वर्षांच्या आतील बालकांना रविवार दि. 30-7-2018 या दिवशी सकाळी 10 ते 5.00 पर्यंत पल्स पोलिओ डोस पाजण्यात येणार आहे. तरी नागरिकांनी आपल्या जवळच्या सरकारी दवाखान्यात किंवा आपल्या विभागातील शाखेमध्ये संपर्क साधावा व आपल्या बालकांना पोलिओचा डोस अवश्य दयावा.

आरोग्य विभाग
महाराष्ट्र शासन

वरील सूचनाफलकाच्या आधारे खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा

प्रश्न 1.
पल्स पोलिओचा डोस किती वर्षांच्या बालकांना देण्यात येणार आहे?
उत्तर:
पल्स पोलिओचा डोस 0 ते 5 वर्षाच्या बालकांना देण्यात येणार आहे.

प्रश्न 2.
पल्स पोलियो डोस कोणत्या दिवशी देण्यात येणार आहे?
उत्तरः
पल्स पोलिओ डोस रविवार दि. 30-7-2018 या दिवशी देण्यात येणार आहे.

प्रश्न 3.
पल्स पोलियोची सूचना कोणत्या विभागाकडून देण्यात आली आहे?
उत्तर:
पल्स पोलिओची सूचना आरोग्य विभागाकडून देण्यात आली आहे.

प्रश्न 4.
पल्स पोलिओचा डोस पाजण्यासाठी नागरिकांनी कोठे संपर्क साधावचा आहे?
उत्तर:
पल्स पोलिओचा डोस पाजण्यासाठी नागरिकांनी सरकारी – दवाखान्यात किंवा आपल्या विभागातील शाखेमध्ये संपर्क साधायचा आहे.

शब्दार्थ:

1. रपेट – फेरफटका (strol)
2. हस्तकौशल्य – हताची कला, हतोटी (manual skills)
3. पादचारी – रस्त्याने चालणारे (pedestrian)

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 दाे लघुकथाएँ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दाे लघुकथाएँ

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 3 दाे लघुकथाएँ Textbook Questions and Answers

विचार मंथन

‘सत्यमेव जयते।’ की संकल्पना स्पष्ट कीजिए।
Answer:
‘सत्यमेव जयते।’ सूक्ति का अर्थ है – सत्य की सदैव जीत होती है। संस्कृत भाषा की यह सूक्ति महाभारत से ली गई है। प्राचीन काल से यह बात प्रचलित है। झूठ कितना भी छुपाया जाए; वह एक दिन सामने आ ही जाता है। महाभारत काल में ऐसी अनेक कहानियाँ हैं; जिससे यह साबित होता है कि अंत में जीत सत्य की ही होती है। आज कल सिनेमा और धारावाहिकों में भी यही दिखाया जाता है कि जीत सत्य की ही होती है। इसी से प्रभावित होकर आजादी के बाद हमारे देश के ध्येय वाक्य के रूप में “सत्यमेव जयते” को ही स्वीकार किया गया। अत: यह शाश्वत सत्य है कि जीत सदैव सत्य की ही होती है।

अध्ययन कौशल

Answer:
आदरणीय अध्यक्ष महोदय, कुशल निर्णायक मंडल एवं प्रिय श्रोतागण! आज मैं आपके सामने ‘त्योहारों के महत्त्व’ विषय पर अपने विचार प्रकट करने जा रहा हूँ। त्योहारों का नाम सुनते ही मन खुशी से झूम उठता है। आँखों के सामने मनमोहक, आकर्षक और रंग-बिरंगे नज़ारे तैरने लगते हैं। कभी गणेशोत्सव, कभी नवरात्रि, कभी दीपावली के पटाखें, कभी होली के रंग में सराबोर गाँव-नगर तो कहीं नए-नए परिधानों में सजे लोग।

अध्यक्ष महोदय, इन सब झाकियों में नज़ारे भले ही अलगअलग दिखते हैं, किंतु सभी का उद्देश्य एक है आपसी भाईचारा। भारत ‘त्योहारों का देश’ कहा जाता है। कहा भी गया है”अगर चाहते हैं उमंग तो, आपस का व्यवहार न भूलें। कैसी भी हो मायूसी पर, हम अपने त्योहार न भूलें।” अंत में मैं इतना ही कहना चाहता हूँ कि यदि ये त्योहार न आएँ तो हम अपने घर-परिवार और रिश्तेदारों से पूर्ण रूप से मिल न पाएँगे। इसलिए हमें अपने त्योहारों को धूमधाम से मनाना चाहिए।

बताओ तो सही

अकबर के नौ रत्नों के बारे में बताइए।
Answer:
अकबर के दरबार में नौ गुणवान दरबारी थे; जिन्हें कालांतर में ‘अकबर के नवरत्न’ के नाम से जाना जाता है।

• अबुल फजल
• मुल्ला दो प्याजा
• तानसेन
• बीरबल
• राजा टोडरमल
• फैजी
• राजा मानसिंह
• फकीर अजीओद्दीन
• रहीम

सुनो तो जरा:

चतुराई संबंधी कोई सुनी हुई कहानी सुनाओ।

खोजबीन:

योग्य विकल्प चुनकर वाक्य फिर से लिखिए।

Question 1.
जब बादशाह ने बीरबल की दूसरी शर्त सुनी तो वे बीरबल …………..”
(क) से खुश हो गए।
(ख) का मुँह देखने लगे।
(ग) की होशियारी जान चुके।
Answer:
जब बादशाह ने बीरबल की दूसरी शर्त सुनी तो वे बीरबल का मुँह देखने लगे।

Question 2.
क्रोधित होकर उस चित्रकार ने सेठ से …………..।
(क) पैसे माँगे।
(ख) पूरे पैसे माँगे।
(ग) सभी चित्रों के पैसे माँगे।
Answer:
क्रोधित होकर उस चित्रकार ने सेठ से सभी चित्रों के पैसे माँगे।

Question 3.
कला और कलाकार का सम्मान करने से ………..।
(क) कला, संस्कृति की रक्षा एवं संवर्धन होता है।
(ख) चित्रकार नाराज हो जाते हैं।
(ग) बादशाह मुश्किल में पड़ जाते हैं।
Answer:
कला और कलाकार का सम्मान करने से कला, संस्कृति की रक्षा एवं संवर्धन होता है।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर विस्तार से लिखिए।

Question 1.
‘हरे घोड़े के संदर्भ में बीरबल की चतुराई का वर्णन कीजिए।
Answer:
बादशाह और बीरबल दोनों यह बात अच्छी तरह जानते थे कि संसार में हरा घोड़ा नहीं होता। फिर भी बीरबल ने घोड़े के मालिक की दो शर्ते बताकर बादशाह को निरुत्तर कर दिया। न तो बादशाह दूसरी शर्त पूरी कर सकेंगे और न ही उन्हें हरा घोड़ा देखने को मिलेगा। इस प्रकार बीरबल ने अपनी चतुराई का परिचय दिया।

Question 2.
घोड़े के मालिक की शर्ते लिखिए।
Answer:
घोड़े के मालिक की दो शर्ते थीं। पहली शर्त यह थी कि बादशाह को घोड़ा लेने स्वयं ही जाना पड़ेगा। दूसरी शर्त यह थी कि जब घोड़े का रंग दूसरे घोड़ों से अलग है, तो उसे देखने का दिन भी अलग ही होना चाहिए। यानि सप्ताह के सात दिनों के अलावा किसी भी दिन बादशाह घोड़ा देख सकते थे।

Question 3.
चित्रकार की परेशानी का कारण बताइए।
Answer:
चित्रकार ने कई बार चित्र बनाए, लेकिन वह कंजूस सेठ हर बार कह देता कि चित्र ठीक नहीं है। वह उसे पैसे नहीं दे रहा था। इसलिए चित्रकार बेहद परेशान था।

वाचन जगत से

पसंदीदा चित्रकथा पढ़ो और इसी प्रकार अन्य चित्रकथा बनाकर सुनाओ।

सदैव ध्यान में रखो

निर्णय से पहले पक्ष-विपक्ष दोनों का विचार करना चाहिए।

भाषा की ओर

निम्नलिखित वाक्य पढ़ो तथा मोटे और में छपे शब्दों पर ध्यान दो

1. नागपुर से रायगढ़ की ओर गए।
2. ताकत के लिए संतुलित आहार आवश्यक है।
3. जन्म के बाद एक मामी जी ने मुझे गोद ले लिया।
4. जलाशय चाँदी की भाँति चमचमा रहा था।
5. शौनक बड़ी बहन के साथ विद्यालय जाने की तैयारी में लग गया।
6. मुकेश की ओर कोई देख रहा था।
7. अपनी माँ के लिए मैंने साड़ी खरीदी।
8. चित्रकार ने सेठ के सामने दर्पण रखा।
9. सेठ काम कराने के बाद भी पैसे नहीं देता था।
10. अकबर बीरबल के साथ सैर करने गए।

Answer:

1. की ओर
2. के लिए
3. के बाद
4. की भाँति
5. के साथ
6. की ओर
7. के लिए
8. के सामने
9. के बाद
10. के साथ

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 3 दाे लघुकथाएँ Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए।

Question 1.
अकबर के दरबार में कितने रत्ल थे?
Answer:
नौ रत्न

Question 2.
एक बार अकबर किसके साथ सैर कर रहे थे?
Answer:
बीरबल

Question 3.
अकबर ने बीरबल को कितने दिन में घोड़ा लाने के लिए कहा?
Answer:
एक सप्ताह

Question 4.
घोड़े के मालिक की कितनी शर्ते थीं?
Answer:
दो

Question 5.
सप्ताह में कितने दिन होते हैं?
Answer:
सात

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

Question 1.
बादशाह का मन क्या देखकर प्रसन्न हो गया?
Answer:
बादशाह का मन चारों तरफ हरियाली देखकर प्रसन्न हो गया।

Question 2.
बादशाह और बीरबल दोनों कौन-सी बात अच्छी तरह जानते थे?
Answer:
बादशाह और बीरबल दोनों यह बात अच्छी तरह से जानते थे कि संसार में कहीं भी हरे रंग का घोड़ा नहीं होता।

Question 3.
एक सप्ताह तक बीरबल क्या करते रहे?
Answer:
एक सप्ताह तक बीरबल इधर-उधर घूमते रहे।

Question 4.
बादशाह मन-ही-मन क्यों प्रसन्न थे?
Answer:
बादशाह मन-ही-मन प्रसन्न थे क्योंकि बीरबल ने अपनी चतुराई से उन्हें फिर मात दे दी।

Question 5.
दूसरी शर्त क्या थी?
Answer:
दूसरी शर्त यह थी कि सप्ताह के सात दिनों के अलावा अकबर किसी दूसरे दिन घोड़ा देख सकते थे।

कोष्ठक में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

(दयालु, दरबार, चित्रकार, बुद्धिमान, न्याय)

Question 1.
बेचारा …………. अपने घर लौट आया।
Answer:
चित्रकार

Question 2.
चित्रकार की पत्नी बहुत ……….. थी।
Answer:
बुद्धिमान

Question 3.
बादशाह अकबर बहुत ………. हैं।
Answer:
दयालु

Question 4.
तीन दिन बाद चित्रकार ………. में आया।
Answer:
दरबार

Question 5.
बीरबल के …………. से बादशाह अकबर बहुत खुश हुए।
Answer:
न्याय

निलिखित बाक्य सही है या गलत लिखिए।

Question 1.
सेठ बहुत गरीब था।
Answer:
गलत

Question 2.
सेठ बहुत ही कंजूस था।
Answer:
सही

Question 3.
सेठ ने चित्रकार से अपना चित्र बनवाया।
Answer:
सही

Question 4.
चित्रकार पैसे लेकर दरबार पहुंचा।
Answer:
गलत

Question 5.
बीरबल के न्याय से बादशाह बहुत खुश हुए।
Answer:
सही

निम्नलिखित प्रश्नों के दो-तीन वाक्यों में उत्तर लिखिए।

Question 1.
जब चित्रकार ने पैसे माँगे तो सेठ ने क्या कहा?
Answer:
जब चित्रकार ने पैसे माँगे तो सेठ ने कह दिया, “चित्र ठीक नहीं है, दोबारा बनाकर लाओ।”

Question 2.
कौन-सा देश विश्व में विख्यात होता है ?
Answer:
कला में निपुण कलाकारों की इज्जत जहाँ होती है, वह देश विश्व में विख्यात होता है।

Question 3.
बीरबल ने चित्रकार से क्या कहा?
Answer:
बीरबल ने चित्रकार से कहा कि तुम्हारे चित्रों में सचमुच बहुत कमियाँ हैं। तीन दिन बाद इस सेठ का हू-ब-हू चित्र बनाकर दरबार में ले आना। तुम्हें पैसे मिल जाएंगे।

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।

1. प्रसिद्ध
2. विश्वास
3. प्रसन्न
4. बुद्धिमानी
5. दयालु
6. उपस्थित
7. इज्जत

Answer:

1. अप्रसिद्ध
2. अविश्वास
3. अप्रसन्न
4. मूर्खता
5. निर्दयी
6. अनुपस्थित
7. बेइज्जत

निम्नलिखित शब्दों के तीन-तीन पर्यायवाची शब्द लिखिए।

1. प्रसिद्ध
2. घोड़ा
3. चतुराई
4. पत्नी
5. प्रसन्न

Answer:

1. विख्यात, प्रख्यात, मशहूर
2. अश्व, हय, तुरग
3. कुशलता, योग्यता, होशियारी
4. भार्या, अर्धांगिनी, दारा
5. आनंद, उल्लास, मोद

कोष्ठक में से उचित क्रियाविशेषण शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

(तुरंत, धीरे-धीरे, तेज़, अचानक, तत्काल)

Question 1.
बाहर हवा बहुत …………. चल रही है।
Answer:
तेज़

Question 2.
बादशाह घूमने के लिए ……………… तैयार हो गए।
Answer:
तत्काल

Question 3.
ताजे फल …………….. बिक गए।
Answer:
तुरंत

Question 4.
नल से पानी ………………. बह रहा है।
Answer:
धीरे-धीरे

Question 5.
सभी बैठे थे कि बिजली ……… चली गई।
Answer:
अचानक

पाठ से स्त्रीलिंग एकवचन और बहुवचन तथा पुल्लिंग एकवचन और बहुवचन शब्दों की सूची बनाकर वाक्य प्रयोग कीजिए।
Answer: