Bhagya

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 1 प्रार्थना Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 1 प्रार्थना

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 1 प्रार्थना Textbook Questions and Answers

रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

1. नमस्कार माझा या ………………. .
2. शब्दरूप …………… दे …………… भक्ती दे.
3. …………………. दे अम्हांस एक ………………, एक ध्यास.
4. होऊ आम्ही …………… कलागुणी
5. ………………. कळस जाय उंच अंबरा।।

उत्तरः

1. ज्ञानमंदिरा
2. शक्ती, भावरूप
3. विदयाधन, छंद’
4. नीतिमंत, बुद्धिमंत
5. कीर्तिचा

प्रश्न 2.
जोड्या जुळवा.

उत्तरः

खालील प्रश्नांची एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
प्रार्थना या कवितेचे कवी कोण आहेत?
उत्तर:
‘प्रार्थना’ या कवितेचे कवी ‘जगदीश खेबूडकर’ हे आहेत.

प्रश्न 2.
जगदीश खेबूडकर यांनी कशासाठी मोठ्या प्रमाणावर गीतांचे लेखन केले आहे?
उत्तर:
जगदीश खेबूडकर यांनी मराठी चित्रपटसृष्टीसाठी मोठ्या प्रमाणावर गीतांचे लेखन केले आहे.

प्रश्न 3.
मुले कोणाला नमस्कार करीत आहेत?
उत्तरः
मुले ज्ञानमंदिराला (शाळेला) नमस्कार करीत आहेत.

प्रश्न 4.
प्रार्थनेतून कोणती शक्ती विद्यार्थी मागत आहेत?
उत्तरः
प्रार्थनतून शब्दरूप शक्ती विदयार्थी मागत आहेत.

प्रश्न 5.
कोणते पंख देण्याची विदयार्थी विनंती करत आहेत?
उत्तर:
प्रगतीचे पंख देण्याची विद्यार्थी विनंती करत आहेत.

प्रश्न 6.
चिमणपाखरे कोणाला म्हटले आहे?
उत्तरः
चिमणपाखरे विदयार्थ्यांना म्हटले आहे.

प्रश्न 7.
कोणत्या गोष्टीचा ध्यास व छंद जडावा, अशी प्रार्थना विद्यार्थी करत आहेत?
उत्तर:
विदयाधनाचा ध्यास व छंद जडावा, अशी प्रार्थना विद्यार्थी करत आहेत.

प्रश्न 8.
आम्ही कसे होऊ, अशी विदयार्थी प्रार्थना करत आहेत?
उत्तरः
आम्ही नीतिमंत, कलागुणी, बुद्धिमंत होऊ अशी विदयार्थी प्रार्थना करत आहेत.

प्रश्न 9.
कीर्तिचा कळस कोठे जाणार आहे?
उत्तरः
कीर्तिचा कळस उंच अंबरात जाणार आहे.

खालील कवितेच्या ओळींचा अर्थ स्पष्ट करा.

प्रश्न 1.
विदयाधन दे अम्हांस
एक छंद एक ध्यास
नाव नेई पैलतीरी दयासागरा।।
उत्तरः
मुले ईश्वराकडे प्रार्थना करत आहेत की शाळेत आम्हांला विदयाधन मिळू दे हा एकच ध्यास आहे, एकच छंद आहे. हे ईश्वरा, “आम्ही शिकून खूप मोठे होऊ व आमच्या देशाचे नाव जगात सगळीकडे पसरवू.”

व्याकरण व भाषाभ्यास:

प्रश्न 1.
खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

1. नमस्कार
2. छंद
3. नाव
4. अंबर

उत्तर:

1. वंदन
2. नाद
3. होडी
4. आकाश

प्रश्न 2.
खालील विरुद्ध अर्थाचे शब्द लिहा,

1. प्रगती
2. कीर्ति
3. कळस
4. माझा

उत्तरः

1. अधोगती
2. अपकीर्ति
3. पायथा
4. तुझा

प्रश्न 3.
कवितेत आलेले यमक जुळणारे शब्द लिहा,

1. शक्ती
2. नीतिमंत
3. सुंदरा
4. भावरूप

उत्तर:

1. भक्ती
2. बुद्धिमंत
3. अंबरा
4. शब्दरूप

प्रश्न 4.
खालील शब्दातील अक्षरांपासून अर्थपूर्ण शब्द तयार करा.
‘चिमणपाखरा’
उत्तरः

1. चिमण
2. पाखरा
3. खण
4. पारा
5. चिरा

प्रश्न 5.
‘नमस्कार’ शब्द वापरून दोन वाक्ये लिहा.
उत्तरः

1. मी सकाळी उठल्यावर देवाला नमस्कार करतो.
2. गुरुजींना नमस्कार करून मी कबड्डीच्या स्पर्धेत उतरलो.

प्रार्थना Summary in Marathi

काव्य परिचयः

प्रस्तुत प्रार्थनेतून शाळेविषयी प्रेम, जिव्हाळा, कृतज्ञतेची भावना व्यक्त केली आहे. प्रार्थना म्हणजे ईश्वराच्या जवळ जाण्याची शक्ती. प्रार्थना केवळ मुखाने नव्हे, तर अंत:करणापासून केली पाहिजे.

The poet has expressed love, affection and gratitude towards the school, through this poem. Prayer is the strength to get closer to the God. Prayer should be recited not only by mouth but also from the bottom of the heart.

कवितेचा भावार्थः

ज्ञानरूपी मंदिर असलेल्या आमच्या या शाळेला आमचा नमस्कार आहे. सत्य, शिव व सुंदर अशी मूल्ये जपणारी आमची शाळा आहे. ।। तू आम्हांला शब्दरूपी शक्ती दे. भावपूर्ण भक्ती दे. आम्हां मुलांना, चिमण्यापाखरांना ध्येय गाठण्यासाठी प्रगतीचे पंख दे. ।।1।। तू आम्हांला विदयेचे, ज्ञानाचे धन दे. अभ्यासाचा छंद लागू दे, ओढ लागू दे. ज्ञानाचा ध्यास असू दे. आमची जीवनाची नाव (होडी) यशाच्या पैलतीराला लागू दे. ।।2।। तुझ्या आशिर्वादाने आम्ही सद्वर्तनी होऊ, कलागुण संपन्न होऊ. हुशार, बुद्धिमंत होऊ. आमच्या कीर्तीचा कळस उंच आकाशात जाऊ दे. यश मिळू दे. ।।3।।

शब्दार्थ:

1. प्रार्थना – आराधना, नमन – prayer
2. नमस्कार – वंदन, नमन, – a reverential आदरपूर्वक केलेले bow, an अभिवादन obeisance
3. ज्ञानमंदिर – ज्ञानाचे घर – school
4. शक्ती – ताकद, सामर्थ्य – strength
5. भक्ती – श्रद्धा, निष्ठा – deep devotion
6. प्रगती – विकास – progress
7. पंख – पर – a wing
8. चिमणपाखरा – लहान मुले – small children
9. चिमण – लहान – small
10. पाखरू – पक्षी – bird
11. धन पैसा, संपत्ती, – money, wealth ऐश्वर्य
12. छंद – आवड – hobby, liking
13. ध्यास – विशिष्ट गोष्टीचे – constant सतत केलेले चिंतन thinking
14. नीतिमंत – सदाचरणी, मूल्य – good conduct, जपणारी virtuous
15. नीती – शिष्टाचार, – etiquette सदाचाराचे नियम
16. बुद्धिमंत – बुद्धिमान – intelligent
17. कीर्ति – नावलौकिक, – fame ख्याती
18. कळस – शिखर – the spire
19. उंच – उत्तुंग – high
20. अंबर – आकाश – the sky
21. जाय – जाणे – to go
22. नाव – होडी – boat, craft
23. पैलतीर – पलीकडचा किनारा – opposite side of the bank of river

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati अभ्‍यास – १ Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions अभ्‍यास – १

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions अभ्‍यास – १ Textbook Questions and Answers

चित्र देखकर संज्ञा, सर्वनाम, विशेषण, क्रिया आदि के भेदों के आधार पर उचित वाक्य बनाइए और तालिका में शब्द लिखिए।

Answer:
संज्ञा शब्द:
(१) लड़का दूसरों की मदद करता है।
(२) लड़की पेड़ के नीचे बैठी है।
(३) बूढ़ा थकावट से बेहाल है।

सर्वनाम शब्द:
(१) वह बहुत अच्छा समाजसेवक है।
(२) उसके बारे में सब अच्छा बोलते हैं।
(३) उसने सबकी मदद की।

विशेषण शब्द:
(१) पेड़ पर मीठे आम लगे हैं।
(२) टहनी पर सुंदर पक्षी बैठे हैं।
(३) घोंसले में छोटे-छोटे अंडे हैं।

क्रिया शब्द:
(१) पेड़ पर पक्षी चहचहा रहे हैं।
(२) मीना आम खा रही है।
(३) मोहन बूढ़े को पानी पिला रहा है।

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 8 जीवन नहीं मरा करता है Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 8 जीवन नहीं मरा करता है

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 8 जीवन नहीं मरा करता है Textbook Questions and Answers

जरा सोचो….. चर्चा करो:

Answer:
बनस्पतिः सूर्य के न होने से इसका बहुत बड़ा प्रभाव वनस्पति जगत पर पड़ेगा। वनस्पतियाँ कार्बन डाइऑक्साइड और पानी की सहायता से सूर्य प्रकाश में अपना भोजन तैयार करती हैं। सूर्य प्रकाश न होने से उनकी वृद्धि नहीं होगी। उनका अस्तित्व समाप्त हो जाएगा। शाकाहारी पशुपक्षियों को भोजन न मिलेगा। मानव को ऑक्सीजन की प्राप्ति नहीं होगी। वनस्पति ही सजीवों के अन्न स्रोत का मुख्य आधार है। सूर्य के न होने से वनस्पति जगत समाप्त हो जाएगा और उसका सबसे बड़ा प्रभाव प्राणी जगत पर होगा। पशु-पक्षी: पशु-पक्षियों का जीवन सूर्य के न होने से कष्टप्रद हो जाएगा। बनस्पति समाप्त होने से पशु-पक्षियों को अपना अन्न न मिलेगा। कुछ मांसाहारी प्राणी शाकाहारी प्राणियों पर आधारित होते हैं। उन्हें अपना अन्न न मिलने पर जंगली पशु-पक्षियों का जीवन संकट में आ जाएगा।

सर्य के न रहने के कारण वनस्पति, पेड-पौधे जीवित नहीं रहेंगे। जिससे बड़े-बड़े वन नष्ट हो जाएंगे। इसका सबसे बड़ा असर प्राणी जगत पर ही होगा। मनुष्यः यदि सूर्य प्रकाश न मिले, तो मनुष्य का जीवन शून्य के समान हो जाएगा। सूर्य का प्रकाश मनुष्य के जीवित रहने का मुख्य आधार है। प्रकृति ही अन्न स्रोत की मालिका होती है। प्रकृति की प्रत्येक वस्तु एकदूसरे पर निर्भर होती है। वनस्पति, पशु-पक्षी, मानव ये तीनों एक-दूसरे से जुड़े हुए हैं। इनके जीवित रहने का मुख्य आधार सूर्य प्रकाश है। मनुष्य का जीवन तो प्रकृति में स्थित वनस्पति व प्राणी जगत पर आधारित होता है। जलचर, थलचर, उभयचर इन सभी जीवों का जीवन सूर्य प्रकाश पर ही आधारित है। बिना सूर्य प्रकाश के वनस्पति व प्राणीजगत की कल्पना ही नहीं की जा सकती। बिना सूर्य प्रकाश के प्रकृति का विनाश हो जाएगा तथा मनुष्य की प्रगति पर प्रश्नचिह्न भी लग सकता है।

सुनो तो जरा:

ई-न्यूज, आकाशवाणी, दुरदर्शन एवं अन्य प्रसार माध्यमों आदि से समचार पढ़ो। सुनो और मुख्य बातें सुनाओ। सदैव ध्यान में रखो कालचक्र निरंतर गतिमान है।

अध्ययन कौशल

सौरऊर्जा पर टिप्पणी तैयार कीजिए।

Answer:
सूर्य से प्राप्त होने वाली ऊर्जा को ‘सौरऊर्जा’ कहा जाता है। सूर्य के किरणों को एक बिंदु पर एकत्रित करके जब ऊर्जा उत्पन्न करते है। तो उसे ‘सौरऊर्जा’ कहते हैं। सौरऊर्जा मनुष्य के लिए कई दृष्टि से लाभकारी है। यह कभी समाप्त न होने वाला संसाधन है। यह वातावरण के लिए लाभकारी है। यह वातावरण में कार्बन डाइऑक्साईड व अन्य हानिकारक गैस नहीं छोड़ती। इसके कारण वातावरण प्रदूषित नहीं होता। इसके प्रयोग से कोयला, पानी जैसे प्राकृतिक संसाधनों की बचत होगी। सौरऊर्जा उष्णता के लिए, भोजन पकाने, कार, हवाई जहाज, बड़ी नावें, उपग्रहों आदि के उपयोग में सहायक होती हैं। अन्य ऊर्जा संसाधनों की तुलना में यह अत्यंत सस्ता व बेहतरीन विकल्प है। सौरऊर्जा हमारे देश में विकसित रूप ग्रहण कर चुकी है। इसके उपयोग से मानव जाति की प्रगति अवश्य होगी, परंतु इसका हमें उपयोग योग्य और ठीक ढंग से करना चाहिए।

मेरी कलम से

Answer:
(१) दीपशिखा
(२) दीपमाला
(३) दीपावली
(४) दीपमय
(५) दीपनीय
(६) दीपाधार
(७) दीपक
(८) दीपिका

विचार मंथन

‘जीवन चलता ही रहेगा।।’ विषय पर अपने विचार लिखिए। (विचारात्मक लेखन)
Answer:
संसार में हर एक प्राणी अपनी मंजिल की ओर बढ़ रहा है। सूर्य, चंद्र, तारे अपनी मंजिल की ओर बढ़ते रहते हैं। तो फिर मनुष्य अपने जीवन को बिना उद्देश्य से कैसे रख सकता है। जीवन हिमालय पर्वत से उद्गमित गंगा नदी के समान हमेशा चलता ही रहता है। जीवन में कई कठिनाइयाँ मनुष्य को सदैव रोकने का प्रयास करती हैं। उस समय उसकी गति शायद थोड़ी धीमी होती है, किंतु वह रूकता नहीं है। जीवन मनुष्य की अंतिम सांस तक चलता रहता है। जीवन और संघर्ष का एक अटूट संबंध होता है। जीवन की धारा अबाध गति से बहती रहती है और मनुष्य आगे बढ़ते जाता है। जब तक प्रकृति रहेगी, जीवन चलता ही रहेगा।

निम्नलिखित पंक्तियों का अर्थ लिखिए।

Question 1.
“लाख करे पतझर कोशिश पर उपवन नहीं मरा करता
Answer:
इन पंक्तियों का अर्थ यह है कि पतझर के मौसम में पेड़, पौधों के पत्ते झड़ जाते हैं और सारा वन-उपवन उजड़ा व वीरान-सा लगने लगता है किंतु इससे उपवन में स्थित पेड़पौधों का जीवन समाप्त नहीं होता। वसंत ऋतु आते ही वे फिर से हरे-भरे होने लगते हैं। उसी प्रकार जीवन में किसी के भी द्वारा कितनी ही तकलीफें देने या अपने रास्ते में संकट पैदा करने से मनुष्य का जीवन रूक नहीं जाता। वह
निरंतर आगे ही बढ़ते रहता है।

Question 2.
कितनी बार गगरियाँ फूटी शिकन न आई पनघट पर।
Answer:
इन पंक्तियों का अर्थ यह है कि पनघट पर पानी भरते समय कितनी गगरियाँ वहाँ गिरकर टूट जाती हैं, किंतु पनघट उस पर कभी चिंतित नहीं होता। उसी प्रकार जीवन में रुकावटें व संकट तो आते ही रहेंगे। उनकी चिंता न करते हुए तथा उन्हें जीवन का एक भाग समझकर आगे बढ़ना चाहिए। चिंता करने से मनुष्य अपने लक्ष्य को साध्य नहीं कर सकता।

‘जीवन नहीं मरा करता है।’ कविता का मुख्य आशय लिखिए। Answer: इस कविता का मुख्य आशय यह है कि मंजिल को प्राप्त करने के लिए संकटों से लड़ने का हौसला मनुष्य के भीतर होना चाहिए। जीवन में आने वाली समस्याओं से निराश, चिंतित एवं डरकर भागने से वह समाप्त नहीं होती। जब तक जीवन रहेगा, समस्याएँ आती रहेंगी। जीवन शाश्वत होता है, वह कभी नहीं मरता। जीवन में तूफान आते रहेंगे, किंतु असली नाविक वह है, जो उस तूफ़ान में भी राह निर्माण करें। हौसला झरने से नहीं बल्कि हौसला रखकर लड़ने से जीवन शाश्वत रहेगा।

Question 3.
‘जीवन की शाश्वतता’ को बताने वाली पंक्तियाँ चुनकर लिखिए।
Answer:
(१) “छिप-छिप अश्रु बहाने वालों! मोती व्यर्थ लुटाने वालों!
कुछ सपनों के मर जाने से जीवन नहीं मरा करता है।”

(२) “खोता कुछ भी नहीं यहाँ पर
केवल जिल्द बदलती पोथी,
जैसे रात उतार चाँदनी
पहने सुबह धूप की धोती।”

निम्नलिखित वाक्यों में निश्चित स्थान पर उचित विराम चिह्नों का प्रयोग कीजिए।

Question 1.
कामायनी महाकाव्य कवि जयशंकर प्रसाद
Answer:
‘कामायनी’ महाकाव्य कवि ‘जयशंकर प्रसाद’।

Question 2.
विशाखा लंदन से दिल्ली आती है हवा जैसी आने की सूचना नहीं देती।
Answer:
विशाखा लंदन से दिल्ली आती है, “हवा, जैसी आने की सूचना नहीं देती।”

Question 3.
बालभारती हिंदी की पुस्तकें हैं सुलभभारती
Answer:
बालभारती ,सुलभ भारती। हिंदी की पुस्तकें हैं।

Question 4.
किसी दिन हम भी आपके घर आएँगे
Answer:
किसी दिन हम भी आपके घर आएँगे।

Question 5.
कल मेरी हिंदी की परीक्षा है
Answer:
कल मेरी हिंदी की परीक्षा है।

Question 6.
पिता जी ने बाज़ार से केले आम सेब और अमरूद खरीदें।
Answer:
पिता जी ने बाजार से केले, आम, सेब और अमरूद खरीदें।

Question 7.
तुम्हारी परीक्षाएँ कब आरंभ होंगी
Answer:
तुम्हारी परीक्षाएँ कब आरंभ होंगी?

Question 8.
बाह तुमने तो कमाल कर दिया
Answer:
वाह! तुमने तो कमाल कर दिया।

सदैव ध्यान में रखो

कालचक्र निरंतर गतिमान है।

भाषा की ओर

पढ़ो, समझो और करो:

() छोटा कोष्ठक, [ ] बड़ा (वर्गाकार) कोष्ठक, { } मँझला (सर्पाकार) कोष्ठक, ∧ हंसपद

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 8 जीवन नहीं मरा करता है Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित कविता की पंक्तियों को पूर्ण कीजिए।

Question 1.
माला बिखर गई तो क्या है
……………………….. ,
आँसू गिर निलाम हुए तो
………………………..,
Answer:
माला बिखर गई तो क्या है
खुद ही हल हो गई समस्या,
आँसू गिर निलाम हुए तो
समझो पूरी हुई समस्या

Question 2.
………………………… ,
केवल जिल्द बदलती पोथी,
………………………….. ,
पहने सुबह धूप की धोती,
Answer:
ङ्केखोता कुछ भी नहीं यहाँ पर
केवल जिल्द बदलती पोथी,
जैसे रात उतार चाँदनी
पहने सुबह धूप की धोती,

Question 3.
कितनी बार गगरियाँ फूटी
……………………… ,
कितनी बार किश्तियाँ डूबी
………………………,
Answer:
कितनी बार गगरियाँ फूटी
शिकन न आई पनघट पर,
कितनी बार किश्तियाँ डूबी
चहल-पहल वो ही है तट पर

Question 4.
………………….. ,
लुटी न, गंध फूल की,
……………………. ,
खिड़की बंद न हुई धूल की
Answer:
लूट लिया माली ने उपवन
लुटी न, गंध फूल की,
तूफानों तक ने छेड़ा पर
खिड़की बंद न हुई धूल की,

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

Question 1.
कविता के माध्यम से कवि ने किसे संबोधित किया है?
Answer:
कविता के माध्यम से कवि ने आज के मानव को संबोधित किया है।

Question 2.
जीवन के सपने समाप्त होने से क्या समाप्त नहीं होता?
Answer:
जीवन के सपने समाप्त होने से जीवन समाप्त नहीं होता।

Question 3.
दीपक के बुझ जाने से क्या नहीं मरता?
Answer:
दीपक के बुझ जाने से आँगन नहीं मरता।

Question 4.
खिलौनों के खोने से क्या नहीं मरा करता?
Answer:
खिलौनों के खोने से बचपन नहीं मरा करता।

Question 5.
आज भी नदी तट पर क्या दिखाई देता है?
Answer:
आज भी नदी तट पर लोगों की चहल-पहल दिखाई देती है।

Question 6.
मुखड़ों की नाराजी से कौन मरा नहीं करता?
Answer:
मुखड़ों की नाराजी से दर्पण मरा नहीं करता।

निम्नलिखित शब्दों का बाक्य में प्रयोग कीजिए।

Question 1.
आयु
Answer:
मेरे दादाजी की आयु सौ बरस की है।

Question 2.
उपवन
Answer:
मोहन प्रतिदिन उपवन में घूमने जाता है।

Question 3.
गंध
Answer:
फूलों की गंध मनुष्य के मन को आकर्षित करती है।

Question 4.
नफरत
Answer:
हमें दूसरों के साथ नफरत का व्यवहार नहीं करना चाहिए।

Question 5.
मुखड़ा
Answer:
हंसते मुखड़े को सभी लोग पसंद करते हैं।

Question 6.
व्यर्थ
Answer:
मनुष्य को अपना जीवन व्यर्थ नहीं गँवाना चाहिए।

Question 7.
नीलाम
Answer:
गरीबी से तंग आकर मोहन ने अपना सब कुछ नीलाम कर दिया।

Question 8.
बचपन
Answer:
मनुष्य को अपना बचपन बड़ा प्यारा लगता है।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए।

Question 1.
कवि ने अश्रु को किसकी उपमा दी है?
Answer:
मोती की

Question 2.
आँसू नीलाम होने से क्या समाप्त नहीं होगी?
Answer:
समस्या

Question 3.
सुबह ने किसकी धोती पहनी है?
Answer:
धूप की

Question 4.
गगरियाँ फूटने पर भी किस पर शिकन नहीं आती है?
Answer:
पनघट पर

Question 5.
माली क्या नहीं लूट पाया?
Answer:
फूल की गंध

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दो-तीन पंक्तियों में लिखिए।

Question 1.
कविता में कवि ने तम की उम्र बढ़ाने व लौ की आयु घटाने की बात क्यों कही है?
Answer:
कविता में कवि ने तम की उम्र बढ़ाने व लौ की आयु घटाने की बात इसलिए कही है क्योंकि आज समाज में बुरे कर्म करने वाले लोगों का बोलबाला है और सज्जन लोगों की संख्या कम होती जा रही है। इस पंक्ति में तम बुरे लोगों का तथा लौ अच्छे कर्म करने वाले लोगों का प्रतीक है। हमें भी जीवन में अच्छे कर्म करके जीवन रूपी उपवन को पुष्पित-पल्लवित करना चाहिए।

Question 2.
दूसरों से नफ़रत करने वालों व उन पर धूल उड़ाने वालों से कवि ने क्या कहा है?
Answer:
दूसरों से नफ़रत करने वालों व उन पर धूल उड़ाने वालों से कवि कहते हैं कि दूसरों को बदनाम करने अथवा उनके साथ घृणा करने से उस सज्जन व्यक्ति का कुछ भी न बिगड़ेगा। सज्जन व्यक्ति को ऐसे लोगों से समाज में मुकाबला करना ही पड़ता है। ऐसी छोटी-बड़ी मुसीबतों से निडर व्यक्ति नाराज नहीं होता, न समाप्त होता है।

Question 3.
‘जिल्द बदलती पोथी’ से आप क्या समझते हैं?
Answer:
‘जिल्द बदलती पोथी’ से हम यह समझते हैं कि जीवन में दिन-प्रतिदिन बदलाव आते रहता है; किंतु जिस प्रकार नाम बदलने से इंसान नहीं बदलता; उसी प्रकार जीवन में आने वाली समस्याओं से मनुष्य में थोड़ा-सा परिवर्तन जरूर आ जाता है, परंतु जीवन की शाश्वतता उसी रूप में कायम रहती है।

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए।

1. अश्रु
2. सपना
3. कमीज़
4. पोथी
5. चंद
6. गगरी
7. किश्ती
8. उपवन
9. मुखड़ा

Answer:

1. आँसू
2. स्वप्न
3. पोशाक
4. पुस्तक
5. थोड़े
6. मटका
7. नाव
8. बगीचा
9. चेहरा

निम्नलिखित शब्दों का वचन बदलकर लिखिए।

1. समस्या
2. चाँदनी
3. गगरी
4. किश्ती
5. खिड़की
6. खिलौना
7. मुखड़ा
8. कमीज़

Answer:

1. समस्याएँ
2. चाँदनियाँ
3. गगरियाँ
4. किश्तियाँ
5. खिड़कियाँ
6. खिलौने
7. मुखड़े
8. कमीजें

निम्नलिखित शब्दों का विलोम लिखिए।

1. जीवन
2. दिवस
3. बुझा
4. रात
5. धूप
6. खोना
7. बचपन
8. तम
9. सुगंध

Answer:

1. मरण
2. रात्रि
3. जला
4. दिन
5. छाँव
6. पाना
7. बुढ़ापा
8. प्रकाश
9. दुर्गध

निम्नलिखित उचित विशेषण शब्दों को संज्ञा शब्दों के सामने लिखिए।

(कुछ, रूठे, फटी, चंद, फूटी, गंध, बंद, मरा, डूबी, नाराज)

Answer:

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 माझ्या अंगणात Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 3 माझ्या अंगणात (कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 3 माझ्या अंगणात Textbook Questions and Answers

1. खालील प्रश्नांची एक दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
कवीच्या अंगणात कशाकशाची रास पडते?
उत्तरः
कवीच्या अंगणात मोती-पवळ्याची म्हणजे धान्याची रास पडते.

प्रश्न आ.
रानमेवा कुठे उगवला आहे?
उत्तरः
रानमेवा कवीच्या अंगणात उगवला आहे.

प्रश्न इ.
कवी गुण्यागोंविदाने सनमेवा खायला का सांगत आहे?
उत्तरः
रानमेवा एकमेकांना दिल्या घेतल्याने वाढतो म्हणून कवी गुण्यागोंविदाने रानमेवा खायला सांगत आहे.

प्रश्न ई.
कवीच्या अंगणात पाखरे का येतात?
उत्तरः
कवीच्या अंगणात पाखरे दाणे टिपण्यासाठी येतात.

2. खालील अर्थाच्या कवितेतील ओळी शोधा.

प्रश्न अ.
गहू, ज्वारीच्या राशीच राशी शेतात पडल्या आहेत.
उत्तर:
गहू शाळवाचं मोती काळ्या रानात सांडलं.

प्रश्न आ.
काळ्याभोर मातीतून टपोरे, दाणेदार असे खूप सारे धान्य पिकते.
उत्तर:
काळ्याशार मातीतुनी मोती-पवळ्याची रास.

प्रश्न इ.
शेतातून काम करून दमून आल्यावर आई घास भरवते.
उत्तर:
जीव दमतो, शिणतो घास भरवते माय.

प्रश्न ई.
रानातला रानमेवा एकमेकांना देत, घेत आनंदाने खाऊया.
उत्तरः
रानातला रानमेवा, तुम्ही आम्ही सारेजण गुण्यागोविंदानं खावा.

3. तुम्ही पाहिलेल्या एखादया धान्याच्या शेताचे वर्णन थोडक्यात लिहा.

प्रश्न 1.
तुम्ही पाहिलेल्या एखादया धान्याच्या शेताचे वर्णन थोडक्यात लिहा.
उत्तरः
दिवाळीच्या सुट्टीत मी माझ्या गावाला गेलो होतो. माझे गाव खेडेगाव आहे. गावातली वाट शेतमळ्याच्या मधून जाते. भाताच्या धान्याने शेतमळा भरला होता. पिवळीजर्द अशी भाताची शेते दिसत होती. त्यावर पाखरे येऊन भाताच्या लोंब्या आपल्या चोचीने काढून खात होती.

चर्चा करा. सांगा.

रानमेवा कशाला म्हणतात? रानमेव्यात कोणती फळे येतात, याविषयी कुटुंबातील व्यक्तींशी चर्चा करा.

खेळूया शब्दांशी.

(अ) कंसात दिलेल्या पर्यायांतून योग्य पर्याय निवडून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
काळ्याशार मातीतुन मोती – पवळ्याची…………
(मिजास’, आस, रास)
उत्तरः
रास

प्रश्न 2.
घरामंदी घरट्यात जशी दुधातली ………….. .
(माय, साय, जाय)
उत्तरः
साय

प्रश्न 3.
दूर उडुनिया जाता, आसू येती ……………….. .
(गालावर, सारेजण, घरट्यात)
उत्तरः
गालावर

(आ) समूहदर्शक शब्दांची यादी करा.

प्रश्न 1.
समूहदर्शक शब्दांची यादी करा.

1. लाकडाची
2. पक्ष्यांचा
3. केळीचा
4. प्राण्यांचा
5. मुलांचा
6. द्राक्षांचा

उत्तरः

1. मोळी
2. थवा
3. घड
4. कळप
5. घोळका
6. घड

(इ) खालील शब्दांसाठी शेवट समान असणारे कवितेतील शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांसाठी शेवट समान असणारे कवितेतील शब्द लिहा.
(अ) सांडलं, (आ) रास, (इ) माय
उत्तरः
(अ) पडलं, (आ) मिजास, (इ) साय

(ई) खालील शब्दांसाठी प्रमाण भाषेतील शब्द लिहा.

प्रश्न 1.
खालील शब्दांसाठी प्रमाण भाषेतील शब्द लिहा.
(अ) खावा, (आ) माय, (इ) घरामंदी
उत्तरः
(अ) खाणे, (आ) आई, (इ) घरामध्ये

उपक्रम:
तुमच्या परिसरातील एखादया अनुभवी शेतकऱ्याची तुम्हांला मुलाखत घ्यायची आहे, त्यासाठी प्रश्नावली तयार करा.

खेळ खेळूया.

प्रश्न 1.
‘स’ चा शब्दपंखा पूर्ण करा.

1. वर्णमालेतील बत्तीसावे अक्षर.
2. जंगलातील एक भित्रा प्राणी.
3. नेहमी.
4. एक शीतपेय.
5. रस्ता
6. उत्सव.
7. ढीग या शब्दासाठी कवितेत आलेला शब्द. रा…

उत्तरः

कविता करूया

प्रश्न 1.

उत्तर:
घराभोवती प्रशस्त अंगण,
खेळ खेळी तेथे सारेजण, सडा, रांगोळी अन् तोरण, साजरे करतो सगळे सण.

प्रश्न 2.

उत्तर:
आला दिवाळीचा सण
दारा बांधूया तोरण
काढू दारापुढे रांगोळी
गोडधोड करू पुरणपोळी

प्रश्न 3.

उत्तर:
गुढीपाडव्याचा हा सण
दारा बांधू रंगीबेरंगी
पाना-फुलांचे तोरण
देवास देऊ नारळाचा मान

वरील आकृत्यांमध्ये गोलात दिलेल्या शब्दांशी संबंधित काही शब्द दिलेले आहेत. त्या शब्दांचे निरीक्षण करा. यांमध्ये शेवट समान असणारे काही शब्द आहेत.
उदा., खेळ, मेळ, नारळ
सण, तोरण, सारेजण
दार, घर, सुंदर
अशा शब्दांना यमक जुळणारे शब्द म्हणतात.

या शब्दांचा वापर करून आपल्याला लयबद्ध वाक्ये तयार करता येतात.
उदा., घराभोवती प्रशस्त अंगण,
जमले तेथे सारेजण,
सडा, रांगोळी अन् तोरण,
साजरे करतो सगळे सण.
याप्रमाणे वरील आकृत्यांमध्ये दिलेल्या इतर शब्दांचा उपयोग करून कवितेच्या ओळी तयार करा..

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 3 माझ्या अंगणात Important Additional Questions and Answers

कंसात दिलेल्या पर्यायांतून योग्य पर्याय निवडून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
तुम्ही आम्ही सारेजण, गुण्यागोंविदानं ……………. .
(खावा, जावा, रहावा)
उत्तरः
खावा

प्रश्न 2.
जीव दमतो, शिणतो’, घास भरवते ………………. .
(माय, हाय, जाय)
उत्तरः
माय

प्रश्न 3.
आणि माझ्या अंगणात लख्ख ………………… पडलं.
(प्रकाश, चांदणं, सोने)
उत्तरः
चांदणं

प्रश्न 4.
दिला-घेतला वाढतो, रानातला ……………….. .
(सुकामेवा, खवा, रानमेवा)
उत्तरः
रानमेवा

खालील प्रश्नांची एक दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
‘माझ्या अंगणात’ या कवितेचे कवी कोण आहेत?
उत्तर:
‘माझ्या अंगणात’ या कवितेचे कवी ‘ज्ञानेश्वर कोळी’ हे आहेत.

प्रश्न 2.
काळ्या रानात काय सांडले आहे?
उत्तर:
काळ्या रानात गहू व ज्वारीचे दाणे सांडले आहेत.

प्रश्न 3.
थकलेल्या जीवाला घास कोण भरवते?
उत्तरः
थकलेल्या जीवाला घास माय भरवते.

प्रश्न 4.
कवीच्या गालावर आसू का ओघळतात?
उत्तर:
कवीच्या अंगणातील दाणे टिपून पाखरं तृप्त होऊन दूर उडून जातात तेव्हा कवीच्या गालावर आसू ओघळतात.

खालील अर्थाच्या कवितेतील ओळी शोधा.

प्रश्न 1.
आज माझ्या अंगणात पाखरे दाणे टिपत आहेत.
उत्तर:
अंगणात आज माझ्या दाणं टिपती पाखरं.

प्रश्न 2.
माझ्या अंगणात रानमेवा ऐटीने डुलत आहे.
उत्तर:
अंगणात माझ्या डुले रानमेव्याची मिजास.

प्रश्न 3.
अंगणातील पाखरं दूर उडून गेल्यावर कवीच्या गालावर आसू ओघळतात.
उत्तरः
दूर उडुनिया जाता आसू येती गालावर.

खालील कवितेच्या ओळी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
गहू ………………………….
……………………… सांडलं,
आणि ……………………….
……………………….. पडलं।।
उत्तर:
गहू शाळवाचं मोती
काळ्या रानात सांडलं,
आणि माझ्या अंगणात
लख्ख चांदणं पडलं ।।1।।

प्रश्न 2.
काळ्याशार …………………
……………………………रास,
अंगणात ……………………..
रानमेव्याची ………………..
उत्तर:
काळ्याशार मातीतुनी
मोती-पवळ्याची रास,
अंगणात माझ्या डुले
रानमेव्याची मिजास

प्रश्न 3.
जीव दमतो, ……………….
…………………………. माय,
घरामंदी ……………………..
……………………………साय।।
उत्तरः
जीव दमतो, शिणतो
घास भरवते माय,
घरामंदी घरट्यात
जशी दुधातली साय।।

प्रश्न 4.
अंगणात ………………….
…………………….. पाखरं,
दूर …………………………..
…………………….गालावर।।
उत्तरः
अंगणात आज माझ्या
दाणं टिपती पाखरं,
दूर उड्डुनिया जाता
आसू येती गालावर

खालील प्रश्नांची तीन-चार वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
काळ्याशार मातीतून काय मिळते, असे कवी म्हणतात?
उत्तर:
काळ्याशार मातीतून मोती-पोवळ्या प्रमाणे गहू-ज्वारीचे पीक मिळते, ते चांदण्याप्रमाणे लखलखते, असे कवी म्हणतात.

प्रश्न 2.
रानातल्या रानमेव्याची मिजास आहे, असे कवी का म्हणतात?
उत्तरः
कवीच्या घराजवळ रानमेव्याची झाडे डुलत आहेत. ती फळे एकमेकांना दिल्या घेतल्याने आपला आनंद अजून वाढतो म्हणून कवी म्हणतात की, रानातल्या रानमेव्याची मिजास म्हणजेच तोरा आहे.

पुढील कवितेच्या आधारे सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
कंसात दिलेल्या पर्यायांतून योग्य पर्याय निवडून वाक्ये लिहा.

1. आणि माझ्या अंगणात ……………………. चांदणं पडलं. (शुभ्र, लख्ख, मस्त)
2. अंगणात आज माझ्या ………………….. टिपती पाखरं. (दाणं, फळं, धान्य)

उत्तर:

1. लख्ख
2. दाणं

जोड्या जुळवा.

प्रश्न 2.

उत्तर:

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः

खालील प्रश्नांची एक – दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कवीने मोती-पवळ्याची उपमा कशास दिली आहे?
उत्तरः
कवीने मोती-पवळ्याची उपमा ज्वारीच्या धान्याच्या दाण्यांना दिली आहे.

प्रश्न 2.
दिल्या घेतल्याने काय वाढते?
उत्तरः
दिल्या घेतल्याने रानातला रानमेवा वाढतो.

कृती 3: काव्यसौंदर्य

प्रश्न 1.
‘दूर उडुनिया जाता आसू येती गालावर’ या काव्यपंक्तीतून सूचित केलेला विचार तुमच्या शब्दांत मांडा.
उत्तर:
कवीने आपल्या कवितेतून शेतात धान्य पिकल्यावर शेतकऱ्याला होणारा आनंद व्यक्त केला आहे. धान्याने, समृद्धीने भरलेल्या अंगणात अनेक पाखरे दाणे टिपण्यास येतात. मात्र नंतर दूर उडून जातात. त्यांचा सहवास न लाभल्याने डोळ्यांतील अश्रू गालावर ओघळतात. सवयीच्या पाखरांचा सहवास न लाभल्याचे दु:ख प्रस्तुत पंक्तीतून व्यक्त होते.

व्याकरण व भाषाभ्यास

समूहदर्शक शब्दांची यादी करा.

प्रश्न 1.

1. चाव्यांचा
2. फुलांचा
3. पेपरांची
4. पुस्तकांचा
5. वाळूचा
6. मेंढ्यांचा

उत्तरः

1. जुडगा
2. गुच्छ
3. रद्दी
4. गट्ठा
5. ढीग
6. कळप

खालील शब्दांसाठी शेवट समान असणारे कवितेतील शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. रानमेवा
2. दमतो
3. तुम्ही

उत्तरः

1. खावा
2. शिणतो
3. आम्ही

खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. रान
2. रास
3. मिजास
4. जीव
5. शिणणे
6. माय

उत्तरः

1. वन, जंगल
2. ढीग
3. ऐट, तोरा
4. प्राण
5. थकणे
6. आई

खालील नामांना कवितेतील विशेषणे शोधून लिहा.

प्रश्न 1.

1. चांदण
2. रान

उत्तरः

1. लख्ख
2. काळे

खालील शब्दांचे वचन बदला.

प्रश्न 1.

1. घरटं
2. रास
3. पाखरं
4. अंगण

उत्तरः

1. घरटी
2. राशी
3. पाखरे
4. अंगण

खालील शब्दांसाठी प्रमाण भाषेतील शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. आसू
2. पवळ्याची
3. दाणं

उत्तर:

1. अश्रू
2. पोवळ्याची
3. दाणे

‘ख’ चा शब्दपंखा पूर्ण करा.

प्रश्न 1.

1. खोटेच्या विरुद्ध
2. बैलगाडी
3. गाईच्या दुधापासून तयार होणारा एक पदार्थ
4.  मोठा दगड
5. पक्षी या शब्दासाठी कवितेत आलेला शब्द पा …

उत्तरः

लेखन विभाग:

खालील विषयावर चर्चा करा व लिहा.

प्रश्न 1.
खालील विषयावर चर्चा करा व लिहा.
उत्तरः
रानमेवा कशाला म्हणतात? रानमेव्यात कोणती फळे येतात, या विषयी कुटुंबातील व्यक्तींशी चर्चा करा.

• गणू – “बाबा, रानमेवा कशाला म्हणतात?”
• बाबा – “रानात मिळणाऱ्या फळांना ‘रानमेवा’ असे म्हणतात.”
• गणू – “बाबा, मौ तर कधीही रानमेवा पाहिला नाही.”
• बाबा – “यावर्षी मे महिन्याच्या सुट्टीत आपण गावाला गेलो की मी तुला रानात घेऊन जाईन.”
• गणू – बाबा खरंचं!
• बाबा – होय, आमच्या लहानपणी आम्ही रानात जाऊन करवंद, जांभळ, तोरण, अळू, खूप खायचो,
• गणू – करवंद कोणत्या रंगाची असतात?
• बाबा – करवंद काळ्या रंगाची व खायला खूप गोड असतात. त्यांची झुडपे असतात व त्या झुडपांना काटे असतात.
• गणू – बाबा ते काटे टोचत नाही का?
• बाबा – टोचतात म्हणून ती अलगद काढावी लागतात. ही करवंदे, जांभळे, अळू, यांवर कोणतीही जंतूनाशक फवारणी नसते, त्यामुळे ही नैसर्गिकरित्या पिकतात. त्यामुळे ती चवीला खूपच छान असतात. जांभळाचे फळ तर खूप औषधीही आहे.

प्रश्न 2.
तुमच्या परिसरातील एखाद्या अनुभवी शेतकऱ्याची तुम्हांला मुलाखत घ्यायची आहे. त्यासाठी प्रश्नावली तयार करा.

1. शेतकरीदादा, तुम्ही तुमच्या शेतात कोणकोणती पिके घेता?
2. बी पेरण्याआधी कोणकोणती कामे करावी लागतात ?
3. शेताची मशागत केल्यावर का ?
4. शेतात रोपे उगवल्यानंतर त्याची पुन्हा लागवड करावी लागते का?
5. शेतात चांगले पीक येण्यासाठी कोणत्या खताचा वापर करावा लागतो?
6. धान्याची काळजी घेण्यासाठी तुम्ही काय करता?
7. धान्य शेतात तयार झाल्यावर प्रथम काय करावे लागते?
8. धान्याची कापणी झाल्यावर सर्व पीक कुठे ठेवतात?
9. धान्य मळ्यात पक्षी किंवा प्राणी येऊ नयेत म्हणून कोणती काळजी घेता?
10. धान्य तयार झाल्यावर सर्व धान्य कुठे नेऊन विकता?

माझ्या अंगणात Summary in Marathi

काव्य परिचयः

घराला जसं स्वतंत्र अस्तित्व असतं तसं अंगणालाही असतं. आशा-आकाक्षांच्या वृक्षवेली, स्वप्नांची फुलपाखरं, सृजनाच्या कळ्याफुलं या अंगणातच भेटत राहतात असे हे अंगण – ‘माझ्या अंगणात’ या कवितेत आले आहे. रात्रंदिवस कष्ट केल्यावर शेतातील धान्य, समृद्धता अंगणात येऊन पसरते. तेव्हा शेतकऱ्याचा आनंद गगनात मावत नाही. शेतकऱ्याच्या मनातील याच विविध भावनांचे, वर्णन कवीने केले आहे.

Every house has its own identity. The same way every courtyard is unique. One can meet to the creepers of wishes, butterflies of dreams, birds of innovation in this courtyard. Poet has described such a ‘courtyard’ in his poem. After a core hardship when farmer pours his wealth of grains in the courtyard, his joy becomes boundless. The feelings and emotions of a farmer are described in this poem.

कवितेचा भावार्थ:

शेतात धान्य डौलात डुलत असलेले पाहून आनंदित झालेला शेतकरी म्हणतो की, माझ्या काळ्याशार शेतात मोत्यांप्रमाणे गहू, ज्वारीचे दाणे उगवून आले आहेत, छान पिकले आहेत आणि त्यांच्या प्रकाशाने जणू माझ्या अंगणात शुभ्र चांदणे पडल्याचा भास होत आहे.।।1।।

शेतातील काळ्या मातीतून मोती-पोवळ्यांसारखी सुरेख व किमती अशा धान्याची रास सांडली आहे. माझ्या अंगणात रानमेव्याची अर्थात रानातील फळे, कंदमुळांची रास आनंदाने पसरली आहे.।।2।।

रानातल्या फळे व कंदमुळांचा मेवा एकमेकांना दिल्या-घेतल्याने वाढतो. तुम्ही, आम्ही, सगळ्यांनी हा रानमेवा एकत्र आनंदाने, प्रेमाने, समजुतीने खाऊ या.।।3।।

शेतामध्ये कष्ट करून दमलेल्या जीवाला घरी आल्यावर आई मायेने घास भरवते. घरामध्ये मायेने करणारी, छोट्याशा घरट्यात सुखाने राहणारी आई जणू दुधावरची साय आहे.।।4।।

आज माझ्या अंगणात अनेक पाखरे दाणे टिपत आहेत, त्यांना पाहून जीव सुखावून जातो आहे. परंतु हिच पाखरे जेव्हा अचानक दूर उडून जातात, तेव्हा डोळ्यांतील अश्रू गालावर ओघळतात.।।5।।

शब्दार्थ:

1. शाळवाचं मोती – ज्वारीचे दाणे – Jowar
2. काळ्या रानात – काळ्याभोर शेतात – (farm with black soil)
3. लख्ख चांदण – चमचमणारे तारे – shining stars
4. काळ्याशार – काळ्या कुळकुळीत – dark
5. माती – अवील, मृदा – Soil, mud
6. रास – ढीग – a heap
7. चांदणं – चंद्राचा प्रकाश – the moonlight
8. रानमेवा – रानातील – jungle fruits
9. फळफळावळ गुण्यागोविंदाने – स्नेहाने – amicably
10. शिणणे – थकणे – to be fatigued
11. माय – आई, माता – mother
12. दूध – क्षीर – milk
13. आसू – अश्रू – tear
14. दुधातली साय – दुधावरील मलई – milkcream
15. घरटे – पक्ष्यांच घर – nest
16. मोती-पवळे – ज्वारीच्या धान्याचे – pearl दाणे मोती व पोवळ्याप्रमाणे
17. वाटणे डौलात – तोऱ्यात – with pride
18. मिजास – गर्व, तोरा (arrogance)
19. शिणतो – थकतो (to be fatigued)
20. तृप्त होणे – समाधानी होणे (to get satisty)
21. प्रशस्त – ऐसपैस (spacious)
22. भित्रा – घाबरट (Timid)

वाकाचार:

1. गुण्यागोविंदाने राहणे – आनंदाने राहणे

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 7 नदी कंधे पर Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Chapter 7 नदी कंधे पर

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 7 नदी कंधे पर Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए:

Question 1.
बालक किसको कंधे पर लाना चाहता है?
Answer:
नदी को।

Question 2.
बालक किसके साथ नहाना चाहता है?
Answer:
मित्रों के साथ।

Question 3.
वह नदी का परिचय किससे कराना चाहता है?
Answer:
भद्रजनों से।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए:

Question 1.
बालक नदी के उस पार खड़े-खड़े क्या करना चाहता
Answer:
बालक नदी के उस पार खड़े-खड़े ‘मम्मी-मम्मी’ चिल्लाना चाहता है।

Question 2.
शाम ढलने पर बालक क्या करता?
Answer:
शाम ढलने पर बालक नदी को उठाकर अपने कंधे पर रखवाता और जहाँ से उसे लाया था, वहीं रख आता।

Question 3.
वह मित्रों के साथ किस प्रकार नहाना चाहता है?
Answer:
वह मित्रों के साथ कूद-कूदकर और उछल-उछलकर नहाना चाहता है।

Question 4.
बालक नदी को कहाँ बहाना चाहता है?
Answer:
बालक नदी को अपने घर के ठीक सामने बहाना चाहता है।

Question 5.
बालक सबको किसलिए आमंत्रित करता?
Answer:
बालक सबको नदी में नहाने के लिए आमंत्रित करता।

कविता में आए हुए लयात्मक शब्दों को ढूँढकर लिखिए:

उदाहरण: बहाते – बहाते

1. मस्ताते
2. रखवाते
3. करवाते

Answer:

1. चिल्लाते
2. रख आते
3. इतराते

रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए:

Question 1.
अगर हमारे ……………… में होता।
Answer:
बस

Question 2.
……………… उठाकर घर ले आते।
Answer:
नदी

Question 3.
अपने घर के ठीक ………….
Answer:
सामने

Question 4.
उसको हम ……………… बहाते।
Answer:
हर रोज़

Question 5.
……………… उछल-उछलकर।
Answer:
कूद-कूदकर

Question 6.
अपने मित्रों के साथ ………………।
Answer:
चहाते

उचित जोड़ियाँ मिलाइए:

Answer:
१ – घ
२ – ग
३ – क
४ – ड
५ – ख

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के बहुवचन-रूप लिखिए:

1. नदी
2. कंधा
3. बहाता

Answer:

1. नदियाँ
2. कंधे
3. बहाते

निम्नलिखित शब्दों के समानार्थी शब्द लिखिए:

1. घर
2. नदी
3. आमंत्रित
4. शाम
5. मम्मी
6. मित्र
7. झटपट
8. इतराते

Answer:

1. गृह
2. सरिता
3. निमंत्रित
4. संध्या
5. माता
6. सखा
7. जल्दी-जल्दी
8. इठलाते

निम्नलिखित शब्दों के विपरीतार्थक शब्द लिखिए:

1. खड़े-खड़े
2. यहीं
3. उपस्थित
4. झटपट
5. सामने
6. भद्र

Answer:

1. बैठे-बैठे
2. वहीं
3. अनुपस्थित
4. धीरे-धीरे
5. पीछे
6. अभद्र

निम्नलिखित शब्दों में अनुस्वार ‘ या अनुनासिक लगाकर शब्द लिखिए:

1. मित्रो
2. कधे
3. जहा
4. आमत्रित
5. जनो

Answer:

1. मित्रों
2. कंधे
3. जहाँ
4. आमंत्रित
5. जनों

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 9.1 वाचनाचे वेड Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 9.1 वाचनाचे वेड

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 9.1 वाचनाचे वेड Textbook Questions and Answers

1. खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सोनालीने काय करावे असे आईला वाटत होते?
उत्तर:
सोनालीने आपल्या अभ्यासाशिवाय दररोज किमान दोन पाने अवांतर वाचावीत, असे आईला वाटत होते.

प्रश्न 2.
सोनालीच्या घरातील सर्वांना तिच्याकडे पाहून नवल का वाटत होते?
उत्तर:
वाचनाची बिलकूल आवड नसलेली सोनाली पुस्तक वाचनात रस घेत असल्याचे पाहून घरातील सर्वांना नवल वाटत होते.

प्रश्न 3.
सोनालीला प्रोत्साहन देण्यासाठी तिच्या बाबांनी काय केले?
उत्तरः
सोनालीला प्रोत्साहन देण्यासाठी तिच्या बाबांनी तिच्या वाढदिवसाला एक छानसे पुस्तक तिला भेट दिले.

2. खालील घटनांमागील कारणे लिहा.

प्रश्न 1.
आईने सोनालीच्या हातात एक गोष्टीचे पुस्तक दिले.
उत्तर:
सोनालीच्या आईला शाळेत पाहुणी म्हणून जायचे होते. तिथल्या मुलांना एक गोष्ट सांगायची होती. गोष्टीच्या पुस्तकातील एक गोष्ट सांगावी असे आईला वाटत होते. पण नक्की कोणती गोष्ट सांगावी ते समजत नव्हते. सोनालीने त्या पुस्तकातून छानशी गोष्ट निवडून दयावी असे आईला वाटले, म्हणून आईने सोनालीच्या हातात गोष्टीचे पुस्तक दिले.

प्रश्न 2.
आईने सोनालीला कथेचा सारांश’ लिहायला सांगितला.
उत्तरः
आईने दिलेल्या गोष्टीच्या पुस्तकातील सगळ्याच कथा सोनालीला आवडल्या. मात्र त्यातली कोणती कथा निवडावी ते तिला समजत नव्हते. सोनालीची ही समस्या समजताच आईने तिला कथेत नेमके काय आहे हे जाणून घेण्यासाठी प्रत्येक कथेचा सारांश लिहायला सांगितला.

प्रश्न 3.
सोनालीला आता ‘पुस्तके वाचत जा’, असे सांगण्याची गरज उरली नाही.
उत्तरः
सोनालीला अवांतर वाचनाची बिलकूल आवड नव्हती. आईला कथा निवडीत मदत करण्याच्या निमित्ताने गोष्टीचे पुस्तक वाचताना तिला त्यात रस वाटू लागला. कथेचा सारांश लिहिण्याच्या निमित्ताने तिने त्या पुन्हा पुन्हा वाचल्या. केवळ आईनेच नव्हे तर शाळेतल्या बाईंनीही यासाठी अभिनंदन करून शाबासकी दिली. सोनालीला फार आनंद झाला. प्रोत्साहन म्हणून बाबांनीही वाढदिवसाला पुस्तक भेट दिले. एकंदरीतच तिच्या वाचनाची आवड वाढल्यामुळे तिला आता ‘पुस्तके वाचत जा’, असे सांगण्याची गरज उरली नाही.

3. खालील आकृती पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
खालील आकृती पूर्ण करा.

उत्तरः

4. अभ्यासाबरोबरच तुम्हांला इतर कोणत्या गोष्टी करायला आवडतात? का ते लिहा.

प्रश्न 1.
अभ्यासाबरोबरच तुम्हांला इतर कोणत्या गोष्टी करायला आवडतात? का ते लिहा.
उत्तरः
अभ्यासाबरोबरच इतर अनेक गोष्टींचा छंद जोपासण्याची आवड मला घरच्यांमुळे लागली. मला मैदानी खेळ खेळण्यास खूप आवडतात. त्यामुळे शरीर सुदृढ रहाते. अवांतर वाचनामुळे समृद्ध जीवनाचा अनुभव मिळतो. मी फावल्या वेळात टीव्ही देखील पहाते. त्यामुळे बाहेरील जगातील घडामोडींचा अंदाज येतो. अभ्यासाबरोबरीने मी नृत्याची आवडही जोपासली आहे. त्यामुळे मन प्रसन्न वाटते. अभ्यासाबरोबरच इतर गोष्टींमध्येही रस घेतल्याने अभ्यासालाही प्रेरणा मिळते.

खेळू्र शबदराशी.

अ. खालील वाक्प्रचारांच्या अर्थाचा योग्य पर्याय निवडा व लिहा.

प्रश्न अ.
सफल होणे –
1. यशासाठी झटणे
2. यशस्वी होणे
3. अपयश येणे.
उत्तर:
1. यशस्वी होणे

प्रश्न आ.
नोंदी करणे
1. लिहून ठेवणे
2. नोंदवही लिहिणे
3. लक्षात ठेवणे.
उत्तर:
2. लिहून ठेवणे

प्रश्न इ.
आनंद गगनात न मावणे –
1. आनंद वाहून जाणे
2. दु:खी होणे
3. खूप आनंद होणे.
उत्तर:
3. खूप आनंद होणे

प्रश्न ई.
नवल वाटणे –
1. आश्चर्य वाटणे
2. खूप आनंद होणे
3. नाराज होणे.
उत्तर:
1. आश्चर्य वाटणे

आ. खालील शब्दांचा वाक्यात उपयोग करा.

प्रश्न अ.
आमूलाग्र
उत्तर:
जमिनीवर नवनवीन प्रयोग केल्यामुळे शेतीत आमूलाग्र बदल दिसून आला.

प्रश्न आ.
शाबासकी
उत्तर:
शाबासकीची एक थाप विदयार्थ्यांसाठी प्रोत्साहन ठरते.

प्रश्न इ.
अवांतर
उत्तर:
अवांतर गोष्टींच्या अतिरिक्त वापरामुळे अभ्यासाकडे दुर्लक्ष होत असल्याचे आजकालच्या मुलांमध्ये आढळून येते.

इ. खालील शब्दांचे समानार्थी शब्द चौकटीतून शोधून लिहा.

प्रश्न 1.
अ. बक्षीस
आ. यश
इ. गोष्ट
ई. मदत
उ. आवड.

उत्तर:
पारितोषिक
विजय
कथा
साहाय्य
रस.

ई. हात व हस्त हे एकाच अर्थाचे शब्द आहेत. खालील शब्द वाचा व त्यांचे अर्थ समजून घ्या.

प्रश्न 1.
उत्तर:

1. हस्तकला: हातांनी कागदापासून साकारलेली कला.
2. हस्ताक्षर’: हातांनी लिहिलेले लेखन, अक्षर.
3. हस्तांदोलन: दोन व्यक्तींनी एकमेकांशी हात मिळवण्याची कला.
4. हातकंकण: हातात घालायचा दागिना, बांगडी.
5. हातखंडा: एखाद्या गोष्टीत तरबेज असणे.
6. हातमोजे: हातात घालायचे मोजे.
7. हस्तक्षेप: एखादया गोष्टीत अनावश्यक दखल देणे, लुडबुड करणे.
8. हातोहात: अगदी सहज.
9. हातभार: मदत.
10. हातभर: हाताच्या उंचीएवढे.
11. हस्तरेषा: हातावरील रेषा.

उपक्रम:

तुम्हांला आवडणाऱ्या विषयांची पुस्तके वाचा. वाचलेल्या प्रत्येक पुस्तकाचा थोडक्यात सारांश आपल्या वहीत लिहा.

आपण समजून घेऊया.

प्रश्न 1.
खालील वाक्ये वाचा.
(अ) अजय आणि विजय शाळेत पोहोचले अन् पावसाची रिपरिप सुरू झाली.
(आ) मला पाऊस खूप आवडतो, कारण मला पावसात भिजायला आवडते.
(इ) रमेश व रत्ना मावशीकडे पुण्याला गेले.
(ई) आम्ही खूप प्रयत्न केले म्हणून आम्ही जिंकलो.
(उ) बाबा रिक्षा किंवा बसने प्रवास करतात.

वरील वाक्यांतील अधोरेखित शब्द उभयान्वयी अव्यये आहेत. शिवाय, की, परंतु, म्हणजे, तरी, नि, अन् हे सर्व शब्द दोन शब्दांना किंवा दोन वाक्यांना जोडण्याचे काम करतात, म्हणून हे शब्द उभयान्वयी अव्यये आहेत.

लक्षात ठेवा:

उभय म्हणजे दोन व अन्वय या शब्दाचा अर्थ संबंध असा आहे. वाक्यातील दोन शब्द किंवा दोन वाक्ये यांचा संबंध जोडणे, हे उभयान्वयी अव्ययाचे कार्य आहे.

प्रश्न 2.
खालील संवादातील उभयान्वयी अव्यये अधोरेखित करा.
आई: आपल्याकडे पाहुणे येणार आहेत, म्हणून आपण पुरणपोळी करूया.
अंकुश: आई, तू बटाट्याची भाजी अन् पुऱ्या कर म्हणजे मी तुला मदत करू शकेन, शिवाय स्वयंपाकही लवकर होईल. जर पाहुणे लवकर आले, तर त्यांना वेळेवर जेवायला मिळेल; पण पाहुण्यांना आवडेल ना आपण केलेला स्वयंपाक?
उत्तर:
“आपण सर्वांना मदत केली पाहिजे. या मदतीची सुरुवात घरापासून करा. मदत करण्याने आपल्याला तर आनंद होतोच; पण दुसऱ्याचा आनंद हा आपल्याला समाधान देऊन जातो. तुम्ही घरी किंवा इतर ठिकाणी कोणकोणती मदत करता, त्याची नोंद ठेवा आणि ती दर शनिवारी दाखवा.”

शिक्षकांसाठी:

विदयार्थ्यांना उभयान्वयी अव्ययांची विविध उदाहरणे देऊन अधिक सराव करून घ्यावा.

Class 7 Marathi Chapter 9.1 वाचनाचे वेड Additional Important Questions and Answers

खाली दिलेल्या वाक्यांतील रिकाम्या जागी योग्य शब्द भरून वाक्य लिहा.

1. आजकालच्या मुलांना ……………. म्हणजे कंटाळवाणी गोष्ट वाटते.
2. ‘आपण सर्वांना मदत केली पाहिजे. या मदतीची सुरुवात ……………… करा.’
3. आईने तिला प्रत्येक कथेचा थोडक्यात ……………… एका पानावर लिहिण्यास सांगितले.
4. तिने आजपर्यंत कधीच ……………… वाचन केले नव्हते.

उत्तरे:

1. वाचन
2. घरापासून
3. सारांश
4. अवांतर.

खालील प्रश्नांची एक-दोन वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सोनालीच्या घरात वाचनाची आवड कोणाकोणाला होती?
उत्तर:
सोनालीच्या घरात तिच्या आईला व मोठ्या भावाला वाचनाची आवड होती.

प्रश्न 2.
सोनालीने आईच्या कथा निवडीला मदत करण्याचा निर्णय का घेतला?
उत्तर:
शाळेतील बाईंनी सांगितल्याप्रमाणे सर्वांना मदत करण्याची व केलेल्या मदतीची नोंद ठेवण्याची सोनालीने सुरुवात केली होती. या नोंदीत आईला केलेल्या मदतीची नवीन नोंद होईल व बाई सगळ्यांसमोर आपले कौतुक करतील, शाबासकी देतील या विचाराने सोनालीने आईच्या कथा निवडीला मदत करण्याचा निर्णय घेतला.

खालील घटनांमागील कारणे लिहा.

प्रश्न 1.
सोनालीने नाईलाजाने दहा कथा वाचल्या.
उत्तर:
सोनालीच्या आईने तिला गोष्टीच्या पुस्तकातून एक कथा निवडण्यास सांगितले होते. त्या पुस्तकात छोट्या छोट्या कथा होत्या. नुसत्या कथांची नावे वाचून कोणती कथा निवडावी हे सोनालीला कळत नव्हते. म्हणून तिने शेवटी नाईलाजाने दहा कथा वाचल्या.

प्रश्न 2.
शाळेतील बाईंनी सोनालीच्या पाठीवर शाबासकी दिली.
उत्तर:
शाळेत गेल्यावर सोनालीने आपल्या आईला काय व कशी मदत केली हे सांगितले व एक कथाही ऐकवली. अवांतर वाचन केल्याचा तिच्यातील बदल सगळ्यांनाच आनंद देणारा होता. अशा प्रकारे आईला मदत केली म्हणून सोनालीचे बाईंनी अभिनंदन केले आणि वर्गात छान गोष्ट सांगितल्या बद्दल सोनालीच्या पाठीवर शाबासकी दिली.

खालील आकृती पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
खालील आकृती पूर्ण करा.
उत्तर:

पुढील उतारा वाचून सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
खालील आकृतिबंध पूर्ण करा.
उत्तरः

प्रश्न 2.
रिकाम्या जागा भरा.
1. ………… तर सगळ्याच आवडल्या, त्यांतली कोणती निवडावी ते समजेना. (गोष्टी, कथा, वस्तू)
2. आईला ते सारे पाहून तिचे खूप ……………. वाटले. (कौतूक, अग्रुप, वाईट)
उत्तर:
1. कथा
2. कौतुक

उतारा – पाठ्यपुस्तक पृष्ठ क्रमांक 31, 32

कथा तर सगळ्याच आवडल्या ………………….
………………………….. गगनात मावत नव्हता.

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
चौकट पूर्ण करा.
1. आईने पानावर काय लिहिण्यास सांगितले? [ ]
2. सारांश लिहिण्यासाठी सोनालीने काय घेतले? [ ]
उत्तर:
1. सारांश
2. पान

खालील प्रश्नांची एका वाक्यांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
सोनालीला काय समजत नव्हते?
उत्तर:
सगळ्याच कथा आवडल्यामुळे त्यातली कोणती निवडावी हे सोनालीला समजत नव्हते.

प्रश्न 2.
सोनालीचा आनंद गगनात का मावत नव्हता?
उत्तर:
आईने घरातल्या साऱ्यांपुढे तिचे कौतुक केल्यामुळे सोनालीचा आनंद गगनात मावत नव्हता.

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्प्रचारांचा अर्थ सांगून वाक्यात उपयोग करा.
1. आनंद गगनात न मावणे – अतिशय आनंद होणे.
विवेकला सर्वोत्कृष्ट विदयार्थ्याचे बक्षीस जाहिर होताच त्याचा आनंद गगनात मावेनासा झाला.
2. नवल वाटणे – आश्चर्य वाटणे
सकाळी लवकर न उठणारा मिहिर सकाळी 6 वाजता उठलेला पाहताच आई-वडिलांना नवल वाटले.

प्रश्न 2.
खालील वाक्यांतील उभयान्वयी अव्यये शोधा.
1. ती आईकडे गेली व आपल्या समोरील समस्या सांगितली.
2. त्या पानावर कथेचे नाव अन् त्या कथेत काय सांगितले आहे ते थोडक्यात लिहिले.
उत्तर:
1. व
2. अन्

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
तुमच्यावर झालेल्या कौतुकाचा एखादा प्रसंग तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर:
मागच्या वर्षी आई-बाबांनी आजोबांच्या पंचाहत्तरी निमित्त फार मोठा कार्यक्रम आयोजित केला होता. अनेक नातेवाईक जमले होते. त्यात 4-5 लहान मुलेही होती. त्यातील 2 तर अगदीच वर्षा-दोन वर्षांची होती. कार्यक्रम रंगत आलेला असतानाच त्या लहान मुलांनी रडारड सुरू केली. कार्यक्रमाची रंगत कमी व्हायला नको म्हणून मी सर्व मुलांना घेऊन माझ्या खोलीत गेले व पुढील 2 तास मी त्यांना छानरित्या सांभाळले. माझ्याच आई-वडिलांनी नाही तर सर्व नातेवाईकांनी माझी वाहवा केली. माझे कौतुक केले.

खालील वाक्प्रचारांच्या अर्थाचा योग्य पर्याय निवडा व लिहा.

प्रश्न 1.
मन वळवणे –
1. दुसरीकडे नेणे
2. तयार करणे
3. नकार देणे.
उत्तर:
2. तयार करणे.

खालील शब्दांचा वाक्यात उपयोग करा.

प्रश्न 4.
नवल
उत्तर:
सरकारी कार्यालयात कर्मचारी वेळेवर आलेले पाहून रामरावांना नवलच वाटले.

प्रश्न 5.
टीव्ही
उत्तर:
‘टीव्ही’ शाप की वरदान याचे उत्तर त्याचा वापर करणाऱ्या व्यक्तिगणिक बदलू शकते.

उभयान्वयी अव्यये:

व्याख्या: वाक्यातील दोन शब्दांना किंवा दोन वाक्यांना जोडण्याऱ्या शब्दांना ‘उभयान्वयी अव्यये’ म्हणतात.
उदा:

1. रमेश व रत्ना मावशीकडे पुण्याला गेले.
2. मला पाऊस खूप आवडतो, कारण मला पावसात भिजायला आवडते.
3. आम्ही खूप प्रयत्न केले म्हणून आम्ही जिंकलो.

अपसरणचिन्ह:

व्याख्या: स्पष्टीकरण द्यायचे असल्यास किंवा बोलताबोलता विचारमालिका तुटल्यास ‘-‘ हे चिन्ह वापरतात. त्या चिन्हास ‘अपसरणचिन्ह’ म्हणतात. अपसरणचिन्हाची लांबी संयोगचिन्हा पेक्षा जास्त असते.
उदा:

1. असे स्थळ – जे निसर्गरम्य आहे.
2. आभाळ भरून आले, पण –

प्रश्न 6.
खालील वाक्यांत अपसरणचिन्ह वापरून वाक्ये पुन्हा लिहा.
1. छोट्या समीरला रडताना बघून आशाताई धावत आल्या आणि
2. रूपेरी पडदा ज्याची माया भल्याभल्याला मोहात पाडते.
उत्तर:
1. छोट्या समीरला रडताना बघून आशाताई धावत आल्या आणि
2. रुपेरी पडदा – ज्याची माया भल्याभल्याला मोहात पाडते.

प्रश्न 7.
खालील शब्दांचे लिंग ओळखा.

1. पुस्तक
2. कॉम्प्युटर
3. गोष्ट
4. वही
5. प्रसंग
6. पान

उत्तरः

1. नपुसकलिंग
2. पुल्लिंग
3. स्त्रीलिंग
4. स्त्रीलिंग
5. पुल्लिंग
6. नपुसकलिंग.

प्रश्न 8.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. गेम
2. पुस्तके
3. गोष्ट
4. कथा
5. ओळ
6. पाहुणी
7. प्रसंग
8. वही.

उत्तरः

1. गेम्स
2. पुस्तक
3. गोष्टी
4. कथा
5. ओळी
6. पाहुण्या
7. प्रसंग
8. वह्या.

प्रश्न 9.
खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द सांगा.

1. आवड
2. किमान
3. छान
4. समाधान
5. नवीन
6. कौतुक
7. समस्या
8. सोपे

उत्तरः

1. नावड
2. कमाल
3. वाईट
4. असमाधान
5. जुने
6. निंदा
7. उपाय
8. कठीण

खालील वाक्यांत विरामचिन्हे घालून वाक्य पुन्हा लिहा.

प्रश्न 1.
टीव्ही व्हिडिओ गेम्स कॉम्प्युटर मोबाईल या सर्वांशी त्यांची मैत्री पक्की झाली आहे.
उत्तरः
टीव्ही, व्हिडिओ गेम्स, कॉम्प्युटर, मोबाईल या सर्वांशी त्यांची मैत्री पक्की झाली आहे.

प्रश्न 2.
तिने आईला मी पुन्हा एकदा पुस्तक वाचते म्हणून सांगितले.
उत्तरः
तिने आईला ‘मी पुन्हा एकदा पुस्तक वाचते’ म्हणून सांगितले.

प्रश्न 3.
मला खूप काही गोष्टी माहीत आहेत पण कोणती गोष्ट सांगू ते समजेना.
उत्तरः
मला खूप काही गोष्टी माहीत आहेत; पण कोणती गोष्ट सांगू ते समजेना.

वाचनाचे वेड Summary in Marathi

पाठ परिचय:

वाचनामुळे आपल्याला खूप फायदे होतात. वाचनासारखा दुसरा छंद नाही. म्हणूनच म्हटले आहे ‘वाचाल तर वाचाल’. या वाचनाचे महत्त्व सोनालीच्या आईला चांगले ठाऊक होते. आपल्या मुलीनेही असे अवांतर वाचन करावे, असे सोनालीच्या आईला वाटते. त्यासाठी सोनालीची आई एक युक्ती करते. ती युक्ती कशी सफल होते ते आपल्याला ‘वाचनाचे वेड’ या पाठात लेखिका आशा पाटील यांनी दाखवून दिले आहे.

Reading has a lot of advantages. There is no other hobby like reading. It has been said ‘if you read, you will survive’. Sonali’s mother knew the importance of reading. She feels her daughter should also read books other than studies. To inculcate this habit, Sonali’s mother uses a trick. The success of that trick has been narrated in this write up by the writer Asha Patil.

शब्दार्थ:

1. अवांतर – इतर, ज्यादा – additional, extra
2. मैत्री – दोस्ती – friendship
3. नोंद – टाचण – a record
4. उत्सुकता – कुतूहल, आतुरता – curiosity
5. समस्या – अडचण – a problem
6. अभिनंदन – प्रशंसा, वाहवा – congratulation
7. प्रसंग – घटना – an incident
8. प्रोत्साहन – उत्तेजन – encouragement
9. आनंद गगनात न मावणे – खूप आनंद होणे
10. नोंदी करणे – टाचण लिहून ठेवणे
11. नवल वाटणे – आश्चर्य वाटणे
12. मन वळवणे – तयार करणे
13. प्रवृत्त करणे – च्यासाठी तयार करणे
14. आमुलाग्र बदल होणे – संपूर्ण बदल होणे
15. प्रोत्साहन देणे – प्रेरणा देणे
16. सारांश – संक्षेप (summary)
17. सदस्य – सभासद (member)
18. हस्ताक्षर – (Handwriting)
19. हस्तक्षेप – अनावश्यक दखल, लुडबुड (Interdict)
20. मदत – सहाय्य(help)

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 9 वह देश कौन-सा है? Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Hindi Solutions स्वयं अध्ययन २

Hindi Sulabhbharti Class 6 Solutions स्वयं अध्ययन २ Textbook Questions and Answers

चित्रवाचन करके अपने शब्दों में कहानी लिखो और उचित शीर्षक बताओ:

विद्यार्थियों से ऊपर दिए गए चित्रों का क्रमानुसार निरीक्षण कराएँ । चित्र में कौन-कौन-सी घटनाएं घटी होंगी, उन्हें सोचने के लिए कहें । उन्हें अन्य चित्रों एवं घटनाओं के आधार पर कहानी लिखने के लिए प्रेरित करें और उचित शीर्षक देने के लिए कहें।
Answer:
छात्र स्वयं करें

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 5 बसंत गीत Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 5 बसंत गीत

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 5 बसंत गीत Additional Important Questions and Answers

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक शब्द में लिखिए।

Question 1.
कौन सजकर आया है?
Answer:
वसंत ऋतु

Question 2.
मकरंद किसने चुराया?
Answer:
मधुप ने

Question 3.
कलि-कलि पर कलोल कौन कर रहा है?
Answer:
कुसुम

Question 4.
कोयल क्या गाती है?
Answer:
गीत

Question 5.
बौर किस पर लगा है?
Answer:
आम पर

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में लिखिए।

Question 1.
वसंत ऋतु में मोर क्या कर रहा है?
Answer:
वसंत ऋतु में मोर ठुमक-ठुमककर नाच रहा है।

Question 2.
सरसों कैसी फूली हैं?
Answer:
सरसों पीली-पीली फूली हैं।

Question 3.
बिछौने के ऊपर अमित रंग कौन बरसाती है?
Answer:
बिछौने के ऊपर अमित रंग हरी-हरी मटर बरसाती है।

Question 4.
वसंत ऋतु में सुगंध कहाँ-कहाँ फैल रही है?
Answer:
वसंत ऋतु में वन-बाग और बगीचों में सुगंध फैल रही है।

निम्नलिखित शब्दों में से सही शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

(कोयलिया, ऋतु, कलि-कलि, मधुप गन, अमवा)

Question 1.
अजी गाओ रे ………. बसंत सजि आयो।
Answer:
ऋतु

Question 2.
……………’ करत कलोल कुसुम मन।
Answer:
कलि-कलि

Question 3.
गुन-गुन-गुन गुन गूंजे ………
Answer:
मधुप गन

Question 4.
गीत ………… गायो।
Answer:
कोयलिया

Question 5.
अरु बौर ……… पे छायो।
Answer:
अमवा

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के तीन पर्यायवाची शब्द लिखिए।

1. कुसुम
2. मधुप
3. सुगंध
4. वन
5. वसंत ऋतु

Answer:

1. फूल, पुष्प, सुमन
2. भ्रमर, भौंरा, मधुकर
3. खुशबू, महक, सुवास
4. कानन, अरण्य, जंगल
5. ऋतुराज, मधुमास, मधुऋतु

उचित विशेषण-विशेष्य की जोड़ियाँ मिलाइए।

Answer:
१ – ख
२ – ग
३ – घ
४ – क

निम्नलिखित शब्दों के समान तुकवाले (लयात्मक) शब्द कविता के आधार पर लिखिए।

1. मुस्कायो
2. उड़ायो
3. छायो
4. आयो

Answer:

1. चुरायो
2. गायो
3. बरसायो
4. आयो

लेखन विभाग

वसंत ऋतु में प्रकृति में क्या-क्या परिवर्तन होते हैं? कविता के आधार पर लिखिए।
Answer:
वसंत ऋतु के आने पर प्रकृति पूरी तरह से सज गई है। कवि सबसे इस सौंदर्य का गान गाने के लिए कह रहे हैं। प्रत्येक कलि कल्लोल कर रही है और उन्हें देख फूल मुस्कुराने लगे हैं। भौरों का समूह गुन-गुन का गुंजार कर रहे हैं और फूलों से मधुर मकरंद चुरा रहे हैं। वन, बाग और बगीचे में चारों तरफ खुशबू फैल रही है। मोर ठुमकठुमककर नाच रहे हैं और कोयल गीत गा रही है। पीलीपीली सरसों में फूल खिल चुके हैं और आमों पर बौर छा गए हैं। हरी-हरी मटर असीमित रंग बरसा रही हैं। वसंत में प्रकृति सज गई है सभी मिलकर वसंत गीत गा रहे हैं।

आकारिक मूल्यमापन

1. मौसम के अनुसार होनेवाले परिवर्तन पर चर्चा कीजिए।
2. बसंत ऋतु से संबंधित अन्य कोई कविता सुनिए।
   वर्षा ऋतु
   शीत ऋतु
   ग्रीष्म ऋतु
3. तीनों ऋतु में हम कौन-से कपड़े पहनते हैं? चार्ट बनाओ।

Balbharti Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 7 नातवंडांस पत्र Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 8 Marathi Solutions Chapter 7 नातवंडांस पत्र

Marathi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 7 नातवंडांस पत्र Textbook Questions and Answers

1. आकृत्या पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
आकृत्या पूर्ण करा.
उत्तरः

(अ)

आ.

इ.

2. एका शब्दांत उत्तरे लिहा. 

प्रश्न 1.
एका शब्दांत उत्तरे लिहा.
उत्तरः
(अ) लेखक जेथे शिकले ते गाव – [सांगली]
(आ) लेखकाला मिळालेला पुरस्कार – [अर्जुन पुरस्कार]
(इ) खास व्यायामासाठीच असलेले ठिकाण – [जिम]
(ई) लेखकाचा आवडता खेळ – [बॅडमिंटन]

3. तुमच्या शब्दांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
लेखकाने सांगितलेले व्यायामाचे महत्त्व.
उत्तरः
लेखकाच्या आयुष्यात व्यायामाचे खूप महत्व आहे. त्यांच्या मते, प्रत्येकाने दररोज काहीतरी व्यायाम केला पाहिजे. ज्याप्रमाणे आपण न चुकता दोन वेळेस जेवतो. त्याप्रमाणे व्यायामही आपण न चुकता केला पाहिजे. वेळ नाही ही सबब सांगू नये. खुल्या मैदानावरील व्यायाम, क्लबमधील व्यायाम अथवा जिममधील व्यायाम कोणत्याही प्रकारचा व्यायाम दिवसांतून किमान तास – दोन तास करावा असे लेखक आवर्जून सांगतात लेखक वयाच्या 66 व्या वर्षी सुद्धा न चुकता व्यायाम करतात.

प्रश्न आ.
खेळ आपल्याला स्वावलंबी बनवतो व निर्णय क्षमता वाढवतो.
उत्तरः
खेळामुळे आपल्या आयुष्याला शिस्त येते. प्रसगांचा सामना कसा करावा हे कळते. खेळ आपल्याला कसे हरायचे हे तर शिकवतातच व जिंकण्याचा आनंदही मिळवून देतात. कोणीही न शिकवता आपण टेनिसमध्ये प्रतिस्पर्ध्यानं टोलवलेला चेंडू रेषेच्या आत आहे की बाहर, हे स्वत:चा पडताळतो व त्याप्रमाणे तो खेळायचा का सोडून दयायचा हे ठरवतो, त्याप्रमाणे आपल्यासाठी चांगले काय व वाईट काय हे ही आपणच ठरवायला शिकू लागतो. खेळामुळे निर्णय क्षमता वाढते व आपण स्वावलंबी होतो.

4. गमतीचा नजराणा आणणारे निसर्गातील घटक व त्या संदर्भातील तुम्ही अनुभवलेली एखादी घटना, याविषयीची माहिती सांगा.

प्रश्न 1.
गमतीचा नजराणा आणणारे निसर्गातील घटक व त्या संदर्भातील तुम्ही अनुभवलेली एखादी घटना, याविषयीची माहिती सांगा.
उत्तरः
दरवर्षी गणपतीसाठी गावाला जाणे हा आमचा नेम आहे. मागील वर्षीदेखील या निमित्ताने कोकणात जाण्याची वेळ आली. पाऊस चांगलाच झाला असल्यामुळे डोंगर हिरवा शालू परिधान करून दिमाखात उभा होता. कोकणात सूर्योदय पाहण्याची मज्जा काही औरच. पूर्व दिशेला पसरणारा लाल गुलाबी रंग मन मोहून टाकतो. शेतांच्या कामांची लगबग सुरू असते. काका व भावंडांसोबत नदीवर जाण्याचा कार्यक्रम ठरलेला, नदीचे थंड पाणी व वर मोकळे निरभ्र आकाश हा योग म्हणजे दुधात साखरच, एकूणच गणपतीच्या निमित्ताने पाहायला मिळणारे निसर्गसौंदर्य नजरसुखच म्हणता येईल.

खेळ्या शब्दांशी.

(अ) खालील तक्ता पूर्ण करा.
(आ) खालील वाक्ये वाचा व त्याआधारे तक्ता पूर्ण करा.

प्रश्न अ.
खालील तक्ता पूर्ण करा.

उत्तरः

आ.
खालील वाक्ये वाचा व त्याआधारे तक्ता पूर्ण करा.

उत्तरः

चर्चा करूया :

‘वनडे क्रिकेटची मॅच बघत असताना प्रेक्षकांनी व्यक्त केलेल्या प्रतिक्रियांबाबत मित्रांशी चर्चा करून यादी तयार करा.

लिहिते होऊया :

खालील मुद्यांच्या आधारे ‘माझा आवडता खेळ’ या विषयावर आठ ते दहा ओळी निबंध लिहा.

खालील उतारा वाचा व त्यास योग्य शीर्षक दया.

वाचा :

खालील उतारा वाचा व त्यास योग्य शीर्षक दया.

प्रत्येक व्यक्तीच्या आयुष्यात सुखदुःखाचे क्षण नेहमीच येत असतात. दुःखाच्या व अडचणीच्या प्रसंगांना जे खिलाडू वृत्तीने सामोरे जातात, जे जिंकण्याच्या उर्मीने हाती घेतलेले काम पूर्ण करण्यासाठी स्वयंप्रेरणेने काम करतात, तेच आयुष्यात यश मिळवतात. कोणतीही वाईट परिस्थिती तुम्हाला अडवू किंवा हरवू शकत नाही. वेळप्रसंगी तुम्हाला दोन पावले मागेही टाकावी लागतात; परंतु जर आपण मनानेच हरलो, तर पुढील कार्य पूर्ण करण्यासाठी आपण तयार होऊ शकत नाही.

अशा परिस्थितीत कायम आपले आपल्या मनावर नियंत्रण असणे आवश्यक असते. नकारात्मक विचार करण्यापासून आपण स्वत:ला थांबवणे आवश्यक आहे. त्याचबरोबर आपल्या मनाला चांगल्या सवयी लावणेही आवश्यक आहे. आपल्या मनाला चांगली सवय लावणे हे कठीण असले, तरी अशक्य मात्र नक्कीच नाही! आपल्या अंगी असणाऱ्या चांगल्या सवयी, वाईट सवयींना जवळ येऊ देत नाहीत. मनाला चांगल्या विचारांची सवय लावली, तर ती सवय वाईट विचारांपासून तुम्हाला नक्कीच दूर ठेवील.

यासाठी तुम्हाला काही गोष्टी लक्षात ठेवाव्या लागतील. उदा., चांगले वाचन, चांगल्या मित्रमैत्रिणींची संगत, घरातील ज्येष्ठ व्यक्तींशी असणारे जिव्हाळ्याचे व आपुलकीचे संबंध इत्यादी. जो दुसऱ्याच्या दुःखात नेहमी सहभागी होतो त्यालाच जीवनाचा खरा अर्थ कळतो. मानसिक आधार देऊन, विचारांच्या देवाणघेवाणीतून आपण एकमेकांचे दुःख सहज हलके करू शकतो. असे सुखदुःखाचे प्रसंग प्रत्येकाच्या आयुष्यात सतत येत असतात मात्र या प्रसंगांना जो धीराने सामोरा जातो, तोच जीवनात यशस्वी होतो.

पत्रलेखन :

पत्र हे आपल्या मनातले भाव/विचार दुसऱ्यापर्यंत लिखित स्वरूपात पोहोचवायचे उत्तम साधन आहे. पत्रलेखनाच्या विषयानुसार पत्राचे दोन प्रमुख प्रकार पडतात.

1. औपचारिक पत्र
2. अनौपचारिक पत्र

यापूर्वीच्या इयत्तांमध्ये तुम्हांला ‘अनौपचारिक’ या पत्र प्रकारांची ओळख झालेली आहे. आता आपण ‘औपचारिक’ __ पत्रप्रकाराची ओळख करून घेणार आहोत.
लक्षात घ्या- आजच्या तंत्रज्ञान युगात फोनचा वापर वाढल्यामुळे पत्र लिहिणे कमी झाले आहे. तरीही आपल्याला अर्ज करणे, मागणी करणे, विनंती करणे अशा काही कारणांसाठी पत्र लिहिणे आवश्यक असते व पत्रलेखन कौशल्य प्राप्त होण्यासाठी या इयत्तेत तुम्हांला औपचारिक पत्रलेखनाचा अभ्यास करायचा आहे. आता आपण औपचारिक पत्रलेखनाचे स्वरूप समजून घेऊया.
औपचारिक पत्रलेखनासाठी आवश्यक गोष्टी :

1. ज्यांना पत्र लिहायचे आहे त्यांच्या पदाचा शिष्टाचारपूर्वक उल्लेख करावा.
2. भाषा सरळ, सुगम, सुस्पष्ट व विषयानुरूप असावी.
3. पत्रात केवळ मुख्य विषयाबाबतच लिहावे.
4. ज्यांना पत्र पाठवायचे आहे त्यांचे पद, वय, योग्यता, शिक्षण इत्यादी सर्व गोष्टी लक्षात घेऊन योग्य भाषेचा वापर करावा.
5. पत्राची भाषा लेखननियमांनुसार असावी.

औपचारिक पत्र लिहिण्यासाठी खाली दिलेल्या प्रारूपाचा अभ्यास करा.

औपचारिक पत्र प्रारूप :

कृती- वरील प्रारूपाचा अभ्यास करून खालील विषयावर पत्रलेखन करा.
तुमच्या शाळेमध्ये उन्हाळी सुट्टीत ‘हस्ताक्षर सुंदर करूया!’ हे 10 दिवसांचे शिबिर आयोजित केले आहे. त्यात तुम्हांला सहभागी करून घेण्याची विनंती करणारे पत्र वर्गशिक्षकांना लिहा.

टीप : औपचारिक व अनौपचारिक दोन्ही प्रकारची पत्रे आज तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने म्हणजे ईमेलद्वारा पाठवली जातात. ईमेल पाठवण्याचे पत्राचे प्रारूप व तंत्र जाणून घेण्याचा प्रयत्न करा.

भाषासौंदर्य :

आलंकारिक शब्दांची रचना करून भाषेचे सौंदर्य वाढवता येते. आपले विचार अधिक परिणामकारक, अधिक आकर्षक होण्यासाठी आलंकारिक शब्दांचा उपयोग केला जातो. खाली काही आलंकारिक शब्द दिलेले आहेत. त्यांचा अभ्यास करा व लेखनात उपयोग करा. या शब्दांप्रमाणे इतर काही आलंकारिक शब्दांची यादी तयार करा.

• गळ्यातला ताईत – अत्यंत प्रिय व्यक्ती
• बाळकडू – लहानपणीचे संस्कार
• काथ्याकूट – निष्फळ चर्चा अष्टपैलू – अनेक बाबींमध्ये प्रवीण
• अळवावरचे पाणी – अल्प काळ टिकणारे
• अजातशत्रू – ज्याला कोणी शत्रू नाही असा
• झाकले माणिक – गुणांचे प्रदर्शन न करणारा गुणी मनुष्य
• इतिश्री – शेवट
• अक्षरशत्रू – निरक्षर, अशिक्षित

Marathi Sulabhbharti Class 8 Solutions Chapter 7 नातवंडांस पत्र Important Additional Questions and Answers

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती

करा. कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

i.

ii.

iii.

प्रश्न 2.
कंसातील योग्य पर्याय वापरून रिकाम्या जागा भरा.

1. मी माझे ……………. कसे घालवले ते तुम्हाला सांगावे. (लहानपण, म्हातारपण, तरुणपण, बालपण)
2. मी शिकायला ……………. होतो. (मिरजेला, सांगलीला, पुण्याला, कोल्हापुरला)
3. सांगली हे ……………. तले एक गाव आहे. (तमिळनाडू, महाराष्ट्र, केरळ, बंगाल)

उत्तर:

1. बालपण
2. सांगलीला
3. महाराष्ट्र

प्रश्न 3.
एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न i.
लेखकाच्या शाळेची वैशिष्ट्ये काय होती?
उत्तर:
लेखकाच्या शाळेला खूप मोठे मैदान होते आणि त्याजवळ एक बाग होती.

प्रश्न ii.
लेखक बागेत काय काय करायचे ?
उत्तर:
लेखक बागेत मनसोक्त खेळायचे, हुंदडायचे, झाडांवर चढायचे, पाऊस आला की त्यात चिंब भिजायचे.

प्रश्न iii.
सुट्टीमध्ये नातवंडांनी काय करावे असे लेखकाला वाटते?
उत्तर:
सुट्टीमध्ये नातवंडांनी मोठ्या शहरांमधून बाहेर पडून थंड हवेच्या गिरीस्थानांवर किंवा छोट्या गावी जावे असे लेखकाला वाटते.

प्रश्न iv.
शाळेच्या मैदानाजवळ काय होते?
उत्तर:
शाळेच्या मैदानाजवळ बाग होती.

कृती 2 : आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

i.

ii.

कारणे क्या.

प्रश्न 1.
लेखकाला पत्र लिहावे वाटले, कारण….
उत्तर:
लेखकाला नातवंडांशी प्रत्यक्षात बोलताना मोकळेपणाने, मनासारखे बोलता येईलच असे वाटत नव्हते. म्हणूनच त्यांना नातवंडांना उद्देशून पत्र लिहावे वाटले.

कृती 3 : व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील वाक्यातील अधोरेखित शब्दांच्या जाती ओळखा. प्रत्यक्षात तुमच्याशी बोलताना मोकळेपणाने, मनासारखे बोलता येतेच असे नाही. म्हणून वाटले, की तुम्हाला हे पत्र लिहावे.
उत्तर:

• सारखे – शब्दयोगी अव्यय
• म्हणून – उभयान्वयी अव्यय
• हे – सर्वनाम
• लिहावे – क्रियापद

प्रश्न 2.
जंगलातील विविध पशुंचे आवाज ऐकणे हा मोठा मजेशीर अनुभव असतो.
उत्तर:

• आवाज – नाम
• हा – सर्वनाम
• मजेशीर – विशेषण

प्रश्न 3.
खालील विशेषण व विशेष्यांच्या जोड्या जुळवा.

उत्तर:

प्रश्न 3.
खालील शब्दांचे लिंग बदला.

1. मित्र – [ ]
2. शिक्षिका – [ ]
3. आई – [ ]
4. पणजोबा – [ ]

उत्तर:

1. मित्र – [मैत्रिणी]
2. शिक्षिका – [शिक्षक]
3. आई – [वडील]
4. पणजोबा – [पणजी]

प्रश्न 4.
खालील शब्दांना समानार्थी शब्द लिहा.

1. बालपण – [ ]
2. बाग – [ ]
3. पक्षी – [ ]
4. नदी – [ ]

उत्तर:

1. लहानपण
2. बगीचा
3. खग
4. सरिता

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
थंड हवेच्या ठिकाणी तुम्ही कधी गेला आहात का? तुमचा अनुभव सांगा.
उत्तर:
गेल्या वर्षीच्या मे महिन्याच्या सुट्टीत आम्ही सहकुटुंब महाबळेश्वराला गेलो होतो. सातारा जिल्ह्यातील हे गिरीस्थान महाराष्ट्राचे नंदनवन म्हणून ओळखले जाते. महाबळेश्वरच्या स्ट्रॉबेरी, रासबेरी यांचा आस्वाद घेताना खूप मज्जा आली. विल्सन पॉइंट, आर्थर सीट पॉइंट, लॉडनिंग पॉइंट या महाबळेश्वरमधील प्रसिद्ध ठिकाणी भेट देऊन खूप प्रसन्न वाटले. पंचगंगा मंदिर, कृष्णाबाई मंदिर ही मंदिरे फक्त देवांचेच दर्शन घडवत नाही तर सृष्टीचा सुंदर देखावाही इथून पाहता आला. एकंदरीत महाबळेश्वर भेटीचा अनुभव अविस्मरणीय होता.

पुढील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.

कृती 1: आकलन कृती

प्रश्न 1.
आकृतिबंध पूर्ण करा.

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न i.
लेखकाला बॅडमिंटनची आवड कधी लागली होती?
उत्तर:
लेखकाला बॅडमिंटनची आवड त्यांच्या लहान वयातच लागली होती.

प्रश्न ii.
लेखक विजेते खेळाडू कसे होऊ शकले ?
उत्तरः
सातत्यपूर्ण परिश्रम करून लेखक विजेते खेळाडू होऊ शकले.

कंसातील योग्य पर्याय वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

1. …………सामन्यात आपल्या देशाचे मी प्रतिनिधित्व केले. (राष्ट्रीय, तालुका स्तरीय, जिल्हा स्तरीय, आंतरराष्ट्रीय)
2. मला …………….. पुरस्कार मिळाला. (खेलरत्न, अर्जुन, ध्यानचंद, द्रोणाचार्य)
3. खेळ खेळल्यामुळे आपल्या आयुष्यात …………… येते. (शिस्त, समृद्धी, एकाग्रता, कुशलता)
4. ………………….. आवड मला लहान वयातच लागली होती. (बॅडमिंटनची, क्रिकेटची, हॉकीची, कबड्डीची)

उत्तर:

1. आंतरराष्ट्रीय
2. अर्जुन
3. शिस्त
4. बॅडमिंटनची

कृती 2: आकलन कृती

प्रश्न 1.
ओघतक्ता पूर्ण करा.

प्रश्न 2.
उत्तरे क्या.
उत्तर:

1. लेखकाच्या फोटोत लेखकाच्या – [निरनिराळे चषक हाती असणाऱ्या गोष्टी वढाली]
2. लेखकाच्या मते दररोज हे – [व्यायाम केले पाहिजे.]
3. पत्र लिहिताना लेखकाचे वय – [66 वर्षे]

काय घडले ते सांगा.

प्रश्न 1.
लेखकाचा व्यायाम झाला नसेल, तर……
उत्तर:
लेखकाचा व्यायाम झाला नसेल तर त्यांना जेवावेसे वाटत

कारणे क्या.

प्रश्न  1.
‘मला वेळ नाही, ही सबब सांगू नका’ असे लेखक म्हणतात.
उत्तर:
प्रत्येकाने दररोज व्यायाम करावा ही लेखकाची इच्छा आहे. व्यायामासाठी वेळ नाही हे म्हणणे त्यांना पटत नाही. आपण वेळ नाही म्हणून जेवण करायचे थांबत नाही. जेवणासाठी बरोबर वेळ काढतो. असे असताना व्यायामही वेळातवेळ काढून करावा ही इच्छा असल्याने मला वेळ नाही, ही सबब सांगू नका असे लेखक म्हणतात.

कृती 3: व्याकरण कृती

खालील वाक्यातील अव्यये ओळखून प्रकार लिहा.

प्रश्न i.
माझ्यापुरते बोलायचे तर मी अभ्यासामध्ये काही फारसा चांगला नव्हतो.
उत्तरः

• पुरते : शब्दयोगी अव्यय
• मध्ये : शब्दयोगी अव्यय
• फारसा : क्रियाविशेषण अव्यय
• तर : उभयान्वयी अव्यय

प्रश्न ii.
प्रत्येकाने दररोज काहीतरी व्यायाम केलाच पाहिजे.
उत्तर:
दररोज – क्रियाविशेषण अव्यय.

खालील वाक्यांत विरामचिन्हांचा योग्य वापर करून वाक्ये पुन्हा लिहा.

प्रश्न i.
वेळ नाही म्हणून जेवण करायचे राहते का दोन्ही जेवणांसाठी कसा बरोबर वेळ मिळतो
उत्तर:
वेळ नाही म्हणून जेवण करायचे राहते का? दोन्ही जेवणांसाठी कसा बरोबर वेळ मिळतो?

प्रश्न ii.
मग तो क्रिकेट टेनिस बॅडमिंटन असा तुम्हाला जो कोणता आवडत असेल तो खेळ असू दे
उत्तरः
मग तो क्रिकेट, टेनिस, बॅडमिंटन असा तुम्हांला जो कोणता आवडत असेल तो असू दे.

तक्ता पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे वचन बदला.

1. ढाली – [ ]
2. खेळ – [ ]
3. सबब – [ ]
4. वर्ष – [ ]

उत्तरः

1. ढाली – [ढाल]
2. खेळ – [खेळ]
3. सबब – [सबबी]
4. वर्ष – [वर्ष]

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
व्यायामाचे महत्व व त्याचे फायदे तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तरः
आजच्या धकाधकीच्या आयुष्यात आरोग्याच्या तक्रारी वाढल्याचे दिसून येते. सतत काम, अवेळी जेवण, ताणतणावपूर्ण आयुष्य यांवर मनाला तजेला देणारा व शरीर निरोगी ठेवणारा उपाय म्हणजे व्यायाम, व्यायाम करणाऱ्या व्यक्तींना दीर्घ जीवनाचे वरदान मिळते त्यांची कार्यक्षमता वाढते. हाडांची मजबुती, शरीराच्या अवयवांचा समन्वय, नितळ त्वचा यांसारखे अनेक फायदे व्यायामामुळे होतात, व्यायाम करणाऱ्याचे शरीर सुडौल राहते. माणसाची रोग प्रतिकारक शक्ती वाढते. व्यायामाचे अगणित फायदे आहेत, असे म्हणता येईल.

खालील उताऱ्याच्या आधारे दिलेल्या सूचनेनुसार कृती करा.
कृती 1: आकलन कृती

1. आकृतिबंध पूर्ण करा.

i.

ii

एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न i.
लेखकाच्या मते, व्यायामासाठी किती तास काढले पाहिजेत?
उत्तर:
लेखकाच्या मते व्यायामासाठी तास – दोन तास काढले पाहिजेत.

प्रश्न i..
ई-मेल, इंटरनेटचा काय फायदा होतो?
उत्तरः
ई-मेल, इंटरनेटमुळे आपल्याला घरबसल्या, हवी ती माहिती मिळू शकते.

प्रश्न iii.
लेखक आपल्या नातवंडांना काय सल्ला देतात?
उत्तरः
लेखक आपल्या नातवंडांना मित्रांशी व कुटुंबियांशी असलेला आपला व्यक्तिगत संपर्क तुटू न देण्याचा सल्ला देतात.

खालील इंग्रजी शब्दांना उताऱ्यात आलेले मराठी शब्द शोधा.

प्रश्न  1.

1. ग्राऊंड
2. सेल्फडिपेंडन्ट
3. मिडियम ऑफ कॉन्टॅक्ट
4. बॉल

उत्तर:

1. मैदान
2. स्वावलंबी
3. संपर्कमाध्यमे
4. चेंडू

कृती 2: आकलन कृती

कंसातील योग्य पर्याय वापरून रिकाम्या जागा भरा.

प्रश्न 1.

1. तुम्ही जसे मोठे व्हाल तसे तुम्ही आपले स्वत:चे ……………………….. व्हा. (पालक, शिक्षक, मार्गदर्शक, उद्धारक)
2. येत्या ……………. तुम्हांला माझ्या शुभेच्छा ! (सहस्रकासाठी, नववर्षासाठी, दशकासाठी, शतकासाठी)

उत्तर:

1. शिक्षक
2. सहस्त्रकासाठी

खालील विधानांमागील कारणे शोधा.

प्रश्न 1.
तुम्ही जसे मोठे व्हाल तसे तुम्ही आपले स्वत:चे शिक्षक व्हा.
उत्तरः
लेखकाच्या मते, आयुष्यातील प्रत्येक गोष्ट शाळा कॉलेजांमध्ये शिकवून येत नसते. आयुष्यात येणारे प्रत्यक्ष अनुभव खूप काही शिकवून जात असतात. त्याकरता स्वत:बरोबरच आजूबाजूलाही लक्ष देणे गरजेचे असते. म्हणूनच तुम्ही जसे मोठे व्हाल तसे तुम्ही आपले स्वत: चे शिक्षक व्हा, असे लेखक म्हणतात.

प्रश्न 2.
तुम्ही स्वत:वर अवलंबून राहायला शिकले पाहिजे. स्वावलंबी झाले पाहिजे.
उत्तर:
आयुष्यात शाळा कॉलेजात जे शिकवले जात नाही ते सगळे प्रत्यक्ष अनुभव शिकवत असतात. आपण स्वत:च आपल्याकरिता चांगले काय आणि वाईट काय ते ओळखायला शिकायचे असते. म्हणजे थोडक्यात स्वत: वर अवलंबून राहायला शिकले पाहिजे, स्वावलंबी झाले पाहिजे.

प्रश्न 3.
उत्तर लिहा. तिसऱ्या सहस्त्रकाचे कोणते विशेष लेखकाने सांगितले आहेत.
उत्तरः
तिसऱ्या सहस्त्रकामध्ये संपर्क माध्यमे, दळणवळण आणि संदेशवहनाचा आवाका वाढतो आहे. आता आपल्या घरी, बसल्या जागी, हवी ती माहिती आपल्याला ई-मेल व इंटरनेट द्वारे मिळू शकते. हे तिसऱ्या सहस्त्रकाचे विशेष लेखकाने सांगितले आहेत.

कृती 3: व्याकरण कृती

प्रश्न 1.
खालील तक्ता पूर्ण करा.
उत्तरः

प्रश्न 2.
खालील शब्दांचे त्यांच्या लिंगानुसार वर्गीकरण करा.
व्यायाम, मैदान, शाळा, चेंडू, कुटुंबिय, रेष, ई-मेल
उत्तरः

खालील शब्दांचे विरुद्धार्थी शब्द लिहा.

प्रश्न 1.

1. खुला × [ ]
2. शिक्षक × [ ]
3. स्वावलंबी × [ ]
4. मित्र × [ ]

उत्तर:

1. बंद
2. विदयार्थी
3. परावलंबी
4. शत्रू

खालील वाक्ये लेखननियमांनुसार शुद्ध करून लिहा.

प्रश्न i.
तुम्हि व्यायामासाठी तास – दोन तास काढलेच पाहीजे.
उत्तर:
तुम्ही व्यायामासाठी तास – दोन तास काढलेच पाहिजे.

प्रश्न ii.
येत्या सहसत्रकासाठी तुम्हांला माझ्या शुभेच्छा!
उत्तर:
येत्या सहस्रकासाठी तुम्हांला माझ्या शुभेच्छा!

कृती 4: स्वमत

प्रश्न 1.
‘तुमच्या मित्रांशी व कुटुंबियांशी असलेला आपला व्यक्तिगत संपर्क तुटू देऊ नका’ या वाक्याचा तुम्हांला कळलेल्या अर्थ लिहा.
उत्तरः
आपण तिसऱ्या सहस्त्रकात प्रवेश केला असून अनेक नवनवीन गोष्टी आपल्याला भुरळ घालत आहेत. प्रगत तंत्रज्ञानाचा वापर करून बनवलेली साधने वापरण्यास सोपी असल्याने अशा गोष्टींचा वापर करून आप्तेष्टांशी संपर्कात राहणे सोपे झाले आहे. व्हॉटस्अप फेसबूक, ट्वीट्, इन्स्टाग्राम यांसारख्या अॅप्समुळे आपण कधीही न पाहिलेल्या नातेवाईकांशीही संपर्कात राहत असलो तरी पूर्वीइतके प्रेम, प्रत्यक्ष व्यक्तिगत भेटितला ओलावा त्यातून जाणवत नाही. ते तोंडदेखले नाते उरते. म्हणूनच आपण मित्रांशी, कुटुंबियांशी व्यक्तिगत संपर्क ठेवणे आवश्यक ठरते.

नातवंडांस पत्र Summary in Marathi

पाठपरिचय :

लेखक नंदू नाटेकर हे भारताचे माजी बॅडमिंटनपटू राष्ट्रीय विजेते आहेत. आपल्या नातवंडांशी पत्ररूपाने संवाद साधताना लेखक त्यांना निसर्ग सान्निध्यात गेलेले बालपण, आपली बॅडमिंटनची आवड, त्यासाठी लागणारे सातत्यपूर्ण परिश्रम आणि त्यातून संपादित केलेले उज्ज्वल यश यांविषयी मार्गदर्शन करतात.

The writer of this chapter Nandu Natekar is Famous batminton champion. In this letter, writer narrates to his grandchild about his own childhood memories which had been spent in nature, his love towards badminton, continouous dedication towards it and success gained through it.

शब्दार्थ :

1. माया – प्रेम – love
2. हुंदडणे – फिरणे – to rome
3. मनसोक्त – मन भरेपर्यंत – to one’s heart’s content
4. गिरिस्थान – पर्वतावरील ठिकाण – mountain place
5. थवा – पक्ष्यांचा समूह – flock of birds
6. आकाश – आभाळ, गगन – sky
7. नदी – सरिता – river
8. नजराणा – मौल्यवान भेट – precious gift
9. चषक व ढाली – trophy & shield
10. परिश्रम – कष्ट – hardwork
11. सबब – कारण – reason
12. स्वावलंबी – स्वयंपूर्ण, आत्मनिर्भर – self reliant
13. सहस्त्र – हजार – thousand
14. दळणवळण – परस्पर संपर्क – inter – अथवा व्यवहार communication
15. आवाका – विशालता, आकार – magnitude
16. व्यक्तिगत – स्वत:पुरते – individual
17. संपर्क – संबंध – contact

वाक्प्रचार :

1. मजा लुटणे – आनंद घेणे
2. सामना करणे – तोंड देणे, परिस्थितीला सामोरे जाणे
3. पडताळून पाहणे – बरोबर असल्याची खात्री करून घेणे

टिप :

अर्जुन पुरस्कार – राष्ट्रीय खेळातील उल्लेखनीय कामगिरीबद्दल भारत सरकारतर्फे दिला जाणारा महत्त्वपूर्ण पुरस्कार म्हणजे अर्जुन पुरस्कार होय. ही प्रथा 1961 मध्ये सुरू करण्यात आली. 3 लाख रूपये रोख, कांस्य धातूपासून बनवलेला अर्जुनाचा छोटा पुतळा आणि प्रमाणपत्र असे या पुरस्काराचे स्वरूप आहे. भारतातील क्रीडा प्रकार व खेळ यांच्या विकासास उत्तेजन देणे, हा या पुरस्करामागील उद्देश आहे.

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 11.2 आपली समस्या आपले उपाय Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Marathi Solutions Chapter 11.2 आपली समस्या आपले उपाय – 2

Marathi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 11.2 आपली समस्या आपले उपाय Textbook Questions and Answers

1. चित्र पाहा. संवाद वाचा व त्यावरून खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

• आई: अरे जॉर्डन, किती हा तुझ्या कपड्यांचा ढीग?
• जॉर्डन: आई, काय करू मी या जुन्या कपड्यांचं?
• आई: मुळात आवश्यक आहे तेवढेच नवीन कपडे घ्यावेत. त्यांचा पुरेपूर वापर करावा.
• जॉर्डन: अगं हो, पण आता काय करू ते सांग ना!
• आई: यातले जे कपडे वापरण्यासाठी चांगले आहेत, ते बाजूला कर. जे तुझ्या अंगाला येत नाहीत, जे फाटले आहेत ते वेगवेगळे कर. जॉर्डन:
• आई: आपण या जुन्या कपड्यांचा पुनर्वापर करू शकतो का?
• आईः हो, नक्कीच. त्यासाठी आपल्यात फक्त कलात्मकता पाहिजे.
• जॉर्डन: आई, काय काय बनवता येईल गं या कपड्यांचं?
• आईः तुला सुट्टी आहे ना आज, चल आपण दोघं मिळून बनवूया. (आई जॉर्डनला पर्स, तोरण, पायपुसणी बनवून दाखवते.)
• जॉर्डन: आई, किती छान झाल्यात गं या वस्तू. खूपच छान दिसत आहेत. खरंच, आपण जुन्या कपड्यांपासून वेगवेगळ्या सुंदर वस्तू बनवू शकतो. यामुळे नक्कीच जुन्या कपड्यांचा पुनर्वापर होईल.

विचार करा. सांगा.

प्रश्न 1.
आपल्याला लहान झालेले, पण इतरांना वापरता येतील अशा कपड्यांचे तुम्ही काय करता?
उत्तर:
मला लहान झालेले कपडे मी माझ्या घरी काम करणाऱ्या शांता मावशींच्या मुलांना देते. कधी कधी असे कपडे जमा करून मी अनाथ आश्रमातही पोहचवते.

प्रश्न 2.
जुन्या कपड्यांचे काय काय बनवता येईल असे तुम्हांला वाटते?
उत्तरः
जुन्या कपड्यांपासून पर्स, तोरण, पायपुसणी, सतरंजी, गोधडी, उशांचे अभ्रे, नवीन कपडे बनविता येतील.

प्रश्न 3.
आवश्यक तेवढेच कपडे खरेदी केल्यामुळे कोणते फायदे होतील, असे तुम्हांला वाटते?
उत्तरः
आवश्यक तेवढेच कपडे खरेदी केल्यामुळे अनावश्यक कपड्यांची गर्दी होणार नाही. पैशांची बचत होईल, जागेचीही
बचत होईल व वेळेचीही बचत होईल.

शिक्षकांसाठी:

विदयार्थ्यांकडून वेगवेगळ्या टाकाऊ वस्तूंपासून विविध कल्पक वस्तू तयार करून घ्याव्यात. त्या वस्तू तयार केल्यानंतर त्यांचे अनुभव वर्गात सादर करून घ्यावे.

Class 7 Marathi Chapter 11.2 आपली समस्या आपले उपाय Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
कपड्यांप्रमाणे इतर कोणत्या गोष्टींचा अतिरेक टाळता येऊ शकतो?
उत्तरः
कपड्यांप्रमाणेच वह्यांचा अतिरेक पाने कमीत कमी वापरून टाळता येऊ शकतो. बाहेरच्या खाण्यावरही मर्यादा आणून आपण पैशांचा व आपल्या आरोग्याचा अपव्यय टाळू शकतो.

शब्दार्थ:

1. पुनर्वापर – (reuse)
2. अपव्यय – वाया जाणे (wastage)