Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण प्रयोग

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 12th Digest व्याकरण प्रयोग Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 12th Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण प्रयोग

12th Marathi Guide व्याकरण प्रयोग Textbook Questions and Answers

कृती

1. खालील वाक्यांतील प्रयोग ओळखा.

प्रश्न 1.
(a) मुख्याध्यापकांनी इयत्ता दहावीच्या गुणवंत विदयार्थ्यांना बोलावले.
(b) कप्तानाने सैनिकांना सूचना दिली.
(c) मुले प्रदर्शनातील चित्रे पाहतात.
(d) तबेल्यातून व्रात्य घोडा अचानक पसार झाला.
(e) मावळ्यांनी शत्रूस युद्धभूमीवर घेरले.
(f) राजाला नवीन कंठहार शोभतो.
(g) शेतकऱ्याने फुलांची रोपे लावली.
(h) आकाशात ढग जमल्यामुळे आज लवकर सांजावले.
(i) युवादिनी वक्त्याने प्रेरणादायी भाषण दिले..
(j) आपली पाठ्यपुस्तके संस्कारांच्या खाणी असतात.
उत्तर :
(a) भावे प्रयोग
(b) कर्मणी प्रयोग
(c) कर्तरी प्रयोग
(d) कर्तरी प्रयोग
(e) भावे प्रयोग
(f) कर्तरी प्रयोग
(g) कर्मणी प्रयोग
(h) भावे प्रयोग
(i) कर्मणी प्रयोग
(j) कर्तरी प्रयोग.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण प्रयोग

2. सूचनेनुसार सोडवा

प्रश्न अ.
कर्तरी प्रयोग असलेल्या वाक्यासमोर ✓ अशी खूण करा.
(a) गुराख्याने गुरांना विहिरीपासून दूर नेले.
(b) सकाळी तो सरावासाठी मैदानावर गेला. [✓]
(c) विदयार्थ्यांनी कार्यक्रमाच्या सुरुवातीला स्वागतगीत गायले.
उत्तर :
(b) सकाळी तो सरावासाठी मैदानावर गेला. [✓]

प्रश्न आ.
कर्मणी प्रयोग असलेल्या वाक्यासमोर ✓ अशी खूण करा.
(a) सुजाण नागरिक परिसर स्वच्छ ठेवतात.
(b) शिक्षकाने विदयार्थ्यास शिकवले.
(c) भारतीय संघाने विश्वचषक स्पर्धा जिंकली. [✓]
उत्तर :
(c) भारतीय संघाने विश्वचषक स्पर्धा जिंकली. [✓]

प्रश्न इ.
भावे प्रयोग असलेल्या वाक्यासमोर ✓ अशी खूण करा.
(a) आज लवकर सांजावले.
(b) त्याने कपाटात पुस्तक ठेवले. [✓]
(c) आम्ही अनेक किल्ले पाहिले.
उत्तर :
(a) आज लवकर सांजावले. [✓]

Marathi Yuvakbharati 12th Digest व्याकरण प्रयोग Additional Important Questions and Answers

प्रश्न 1.
उदाहरण वाचा. कृती करा : विदयार्थी पाठ्यपुस्तक आवडीने वाचतो.
(१) वाक्यातील क्रियापद. → [ ]
(२) पाठ्यपुस्तक आवडीने वाचणारा तो कोण? → [ ]
(३) वाचले जाणारे ते काय? → [ ]
(४) वरील वाक्यातील क्रिया कोणती? → [ ]
उत्तर :
(१) वाचणे
(२) विदयार्थी
(३) पाठ्यपुस्तक
(४) वाचण्याची

पुढील वाक्य नीट वाचा व अधोरेखित शब्दांकडे लक्ष दया :

  • समीर पुस्तक वाचतो.
  • वरील वाक्यात ‘वाचतो‘ हे क्रियापद आहे. त्यात वाचण्याची क्रिया दाखवलेली आहे.
  • वाचण्याची क्रिया समीर करतो.
  • वाचण्याची क्रिया पुस्तकावर घडते आहे.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण प्रयोग

जो क्रिया करतो, त्याला कर्ता म्हणतात. म्हणून समीर हा कर्ता आहे. ज्यावर क्रिया घडते, त्याला कर्म म्हणतात. म्हणून पुस्तक हे कर्म आहे.

म्हणून,
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण प्रयोग 1

वाक्यात क्रियापदाचा काशी व कर्माशी लिंग-वचन-पुरुष याबाबतीत जो संबंध असतो, त्या संबंधाला प्रयोग म्हणतात.

मराठीत प्रयोगाचे मुख्य तीन प्रकार आहेत :

  • कर्तरी प्रयोग
  • कर्मणी प्रयोग
  • भावे प्रयोग.

कर्तरी प्रयोग

प्रश्न  1.
पुढील उदाहरणे वाचून कृती करा :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण प्रयोग 2
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण प्रयोग 3
उत्तर :
(१) कर्त्याचे लिंग बदलले.
(२) कर्त्याचे वचन बदलले.
(३) कर्त्याचा पुरुष बदलला.

पुढील वाक्य नीट वाचा :
समीर पुस्तक वाचतो. (समीर कर्ता आहे.)
कर्त्याचे अनुक्रमे लिंग-वचन-पुरुष बदलू या.

  • सायली पुस्तक वाचते. (लिंगबदल केला.)
  • ते पुस्तक वाचतात. (वचनबदल केला.)
  • तू पुस्तक वाचतोस. (पुरुषबदल केला.)

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण प्रयोग

म्हणजे,
कर्त्याच्या लिंग, वचन व पुरुष बदलामुळे अनुक्रमे वाचतो हे क्रियापद → वाचते, वाचतात, वाचतोस असे बदलले. म्हणजेच कर्त्याप्रमाणे क्रियापद बदलले.

जेव्हा कर्त्याच्या लिंग-वचन-पुरुषाप्रमाणे क्रियापद बदलते, तेव्हा कर्तरी प्रयोग होतो.

कर्तरी प्रयोगाची वैशिष्ट्ये (लक्षणे) :

  • कर्ता प्रथमा विभक्तीत असतो. (प्रत्यय नसतो.)
  • कर्म असल्यास ते प्रथमा किंवा द्वितीया विभक्तीत असते.
  • कर्तरी प्रयोगातील क्रियापद बहुधा वर्तमानकाळी असते.
  • क्रियापद कर्त्याच्या लिंग, वचन, पुरुषाप्रमाणे बदलते.

कर्मणी प्रयोग

प्रश्न  1.
पुढील उदाहरणे वाचून कृती करा :
Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण प्रयोग 4
उत्तर :
(१) कर्माचे लिंग बदलले.
(२) कर्माचे वचन बदलले.

पुढील वाक्य नीट वाचा :
समीरने पुस्तक वाचले. (पुस्तक कर्म आहे.)
कर्माचे लिंग व वचन बदलू या.

  • समीरने गोष्ट वाचली. (लिंगबदल केला.)
  • समीरने पुस्तके वाचली. (वचनबदल केला.)

म्हणजे,
कर्माच्या लिंग-वचन बदलामुळे अनुक्रमे वाचले हे क्रियापद → वाचली, असे बदलले.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण प्रयोग

म्हणजेच कर्माप्रमाणे क्रियापद बदलले.

जेव्हा कर्माच्या लिंग-वचनाप्रमाणे क्रियापद बदलते, तेव्हा कर्मणी प्रयोग होतो.

कर्मणी प्रयोगाची वैशिष्ट्ये (लक्षणे) :

  • (१) कर्ता बहुधा तृतीयेत असतो. (प्रत्यय असतो.)
  • (२) कर्म नेहमी प्रथमा विभक्तीत असते. (प्रत्यय नसतो.)
  • (३) कर्मणी प्रयोगातील क्रियापद बहुधा भूतकाळी असते.
  • (४) क्रियापद कर्माच्या लिंग-वचनाप्रमाणे बदलते.

भावे प्रयोग

प्रश्न  1.
पुढील वाक्यात रोखणे क्रियापदाचे योग्य रूप लिहा :

(a) सैनिकाने शत्रूला सीमेवर ………………………………..
(b) सैनिकांनी शत्रूला सीमेवर ………………………………..
(c) सैनिकांनी शत्रूना सीमेवर ………………………………..
उत्तर :
(a) रोखले
(b) रोखले
(c) रोखले.

प्रश्न  2.
पुढील वाक्यात बांधणे या क्रियापदाचे योग्य रूप लिहा :
(a) श्रीधरपंतांनी बैलांना ………………………………..
(b) सुमित्राबाईंनी गाईला ………………………………..
(c) त्याने घोह्याला ………………………………..
(d) आम्ही शेळ्यांना ………………………………..
उत्तर :
(a) बांधले
(b) बांधले
(c) बांधले
(d) बांधले.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण प्रयोग

पुढील वाक्य नीट पाहा :
समीरने पुस्तकास वाचले.
प्रथम कर्त्याचे लिंग-वचन बदलू या.

  • सायलीने पुस्तकास वाचले. (लिंगबदल केला.)
  • त्यांनी पुस्तकास वाचले. (वचनबदल केला.)

आता कर्माचे लिंग-वचन बदलूया.

  • समीरने गोष्टीला वाचले. (लिंगबदल केला.)
  • समीरने पुस्तकांना वाचले. (वचनबदल केला.)

म्हणजे,
कर्त्याच्या व कर्माच्या लिंग-वचन बदलाने क्रियापदाचे रूप बदलले नाही. ‘वाचले’ हेच क्रियापद कायम राहिले.

जेव्हा कर्त्याच्या व कर्माच्या लिंग-वचन-पुरुषाप्रमाणे क्रियापदाचे रूप बदलत नाही, तेव्हा भावे प्रयोग होतो.

भावे प्रयोगाची वैशिष्ट्ये (लक्षणे) :

  • कर्त्याला बहुधा तृतीया विभक्ती असते. (प्रत्यय असतो.)
  • कर्म असल्यास द्वितीया विभक्तीत असते. (प्रत्यय असतो.)
  • क्रियापद नेहमी तृतीयपुरुषी, नपुंसकलिंगी, एकवचनी असते. बहुधा ते एकारान्त असते.
  • क्रियापद कर्त्याच्या किंवा कर्माच्या लिंग-वचनाप्रमाणे बदलत नाही.

लक्षात ठेवा :

  • समीर पुस्तक वाचतो. → कर्तरी प्रयोग
  • समीरने पुस्तक वाचले. → कर्मणी प्रयोग Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण प्रयोग
  • समीर पुस्तकास वाचतो. → भावे प्रयोग

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

Balbharti Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Sulabhbharati Chapter 3 दादी माँ का परिवार Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार Textbook Questions and Answers

जरा सोचो ………. बताओ

यदि प्राकृतिक संसाधन समाप्त हो जाएँ तो… जैसे-जल, बन आदि। इस पर आधारित अपने विचार लिखिए। (कल्पनात्मक-लेखन)
Answer:
प्रकृति हमारी माता है, वह हमारी जीवनदायिनी है। प्रकृति से हमें कई प्राकृतिक संसाधन प्राप्त होते हैं। जल, वन, खनिज तेल, धातुएँ, कोयला, समुद्र से प्राप्त होनेवाले कई पदार्थ ये सब प्राकृतिक संसाधन हैं। मनुष्य ने अपने स्वार्थ हेतु इन वस्तुओं को अधिक से अधिक मात्रा में उपयोग किया है। अब इनकी संख्या में दिन-प्रतिदिन कमी आती जा रही है। ये सारे प्राकृतिक संसाधन अगर मनुष्य की ऐसी बेपरवाह एवं स्वार्थपरायण वृत्ति से समाप्त हो जाए, तो मनुष्य की आनेवाली पीढ़ियाँ इसका उपभोग न कर पाएंगी और इसका सारा दोष वर्तमान मनुष्य पर डालेंगी।

इसका विचार करते हुए वर्तमान समय में हमें इन सभी प्राकृतिक संसाधनों का उपयोग सोच-समझकर एवं योग्य मात्रा में करना चाहिए। जिस प्रकार पानी के बिना मछली जीवित नहीं रह सकती, उसी प्रकार मनुष्य का संपूर्ण जीवन प्राकृतिक संसाधनों पर आधारित है। इनकी समाप्ति मानव जीवन की सबसे बड़ी हानि होगी। प्रकृति का साथ लेकर ही मनुष्य अपना जीवन अधिक सुंदर व सफल बना सकता है। इसलिए प्रकृति प्रदत्त इस संपदा का प्रयोग हमें भविष्य की सोच एवं संचयन नीति के आधार पर करना चाहिए।

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

मेरी कलम से

निम्नलिखित शब्दों के आधार पर एक कहानी लिखिए। (पानी, पुस्तक, बिल्ली, राखी।) (कहानी-लेखन)
Answer:
रामपुर नाम का एक गाँव था। वहाँ मोहन नाम का एक लड़का अपने माता-पिता के साथ रहता था। उसकी बहन मीना उनसे दूर रघुपूर नामक गाँव में अपनी शिक्षा पूरी करने के लिए गई थी। मोहन अपनी बहन से बहुत प्रेम करता था। अपनी प्यारी बहन से दूर रहना उसे बिलकुल अच्छा नहीं लगता था। कुछ दिनों बाद राखी का त्योहार आया। मोहन अपनी बहन से मिलने जाना चाहता था किंतु आकाश में छाए बादलों व भारी वर्षा के कारण सब जगह पानी जमा हो गया।

अब मोहन को मीना से मिलने की इच्छा डूबती हुई नज़र आने लगी। उसने अपनी बहन को उपहार देने के लिए कहानियों की एक पुस्तक खरीदी थी। उसे बहुत बुरा लग रहा था। उसने निश्चय किया कि कुछ भी हो वह अपनी बहन से मिलने अवश्य जाएगा। वह बहन को मिलने जाने के लिए जब घर से निकला तब काली बिल्ली रास्ता काटती चली गई। वह बहुत डर गया और सोचने लगा कि अगर रघुपूर जानेवाली बस उसे नहीं मिली, तो वह अपनी बहन से नहीं मिल पाएगा।

वह निराश होकर नीचे बैठ गया और सिसक-सिसककर रोने लगा। तभी उसके सिर को किसी ने प्यार से सहलाया। मोहन ने ऊपर देखा तो उसके सामने उसकी बहन मीना खड़ी थी। मोहन खुशी से फूला न समाया और अपनी बहन से लिपट गया। स्वयं मीना उससे मिलने आई थी। घर के सभी लोग खुश थे। इस प्रकार मोहन-मीना के साथ समस्त परिवार ने खुशीखुशी त्योहार मनाया।

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

विचार मंथन:

“वृक्षवल्ली आम्हां सोयरे वनचरे” इन पंक्तियों का अर्थ स्पष्ट कीजिए। (अर्थ-स्पष्टीकरण)
Answer:
“वृक्षवल्ली आम्हां सोयरे वनचरे”
वृक्ष अर्थात पेड़-पौधे। वृक्ष महत्त्वपूर्ण प्राकृतिक संसाधन हैं। इनसे मिलनेवाले सारे सुख-साधन हमारे लिए प्रकृति की देन हैं। वन में रहनेवाले सभी पशु-पक्षी, जीव-जंतु, पेड़-पौधे और अपनी मधुर आवाज से अपने भगवान को पुकारने वाले ये रंग-बिरंगे पक्षी प्राकृतिक संबंधों में हमारे परिवार के सदस्य हैं।

इस कारण हमारे परिवार के सभी सदस्यों की देखभाल करना उनके भविष्य के बारे में सोचना उनकी रक्षा करना हमारा परम कर्तव्य है। प्रकृति में स्थित पशु-पक्षी, पेड़-पौधे, नदी-नाले इन सभी प्राकृतिक चीजों पर संपूर्ण मानव जाति का जीवन आधारित है। इनकी रक्षा करना संपूर्ण मानव जाति की रक्षा करना है।

सुने हुए चुटकुले, हास्य प्रसंगों को पुन: स्मरण करके सुनाइए।
Answer:
विदयार्थी स्वयं सुने हुए चुटकुले, हास्य प्रसंग सुनाकर अपेक्षित कृति करेंगे।

आकारिक मूल्यमापन

१. सुनो तो जरा: सुने हुए चुटकुले, हास्य प्रसंगों को पुन: स्मरण करके सुनाओ।
२. वाचन जगत से: स्वामी विवेकानंद का कोई भाषण पढ़ो और प्रमुख वाक्य बताओ।
३. अध्ययन कौशल: अपने और किसी पड़ोसी राज्य के राष्ट्रीय अभ्यारण्यों की शासकीय वीडियो क्लिप्स फिल्म्स आदि देखकर वर्गीकरण करों एवं टिपण्णी बनाओ।

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

अध्ययन कौशल

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार 1
Answer:
१. राज्य का नाम: महाराष्ट्र
अभयारण्य का नाम: संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान
विशेषताएं: यह उद्यान महाराष्ट्र की राजधानी मुंबई के उत्तरी भाग में स्थित है। उद्यान लगभग १०४ वर्ग किलोमीटर तक फैला हुआ है। इस उद्यान में दो मुख्य जलाशय हैं, जिनके आस-पास घिड़याल और पाइथन साँपों का निवास है। इस पार्क के । जंगलों में शेर, बाघ, चमगादड़, माउस डीयर, बोनेट मेकाक, रिसस मेकाक व हनुमान लंगूर आदि भी देखने को मिलते है।

२. राज्य का नाम: केरल
अभयारण्य का नाम: पेरिया वन्य जीव अभयारण्य
विशेषताएं: यह राष्ट्रीय उद्यान एक बाघ संरक्षित क्षेत्र है। यहाँ नदी के गहरे जल में हाथी तैरने का अभ्यास करते हैं। नीलगाय, सांभार, भालू, चीता तथा तेंदुआ आदि जंगली जानवर भी यहाँ पाए जाते हैं।

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

वाचन जगत से:

स्वामी विवेकानंद का कोई भाषण – पढ़ो और प्रमुख वाक्य बताओ।
Answer:
स्वामी विवेकानंद ने अमेरिका के शिकागो में ११ सितंबर, १८९३ को आयोजित विश्व धर्म सम्मेलन में जो भाषण दिया था, उसमें उन्होंने कहा था, ‘मैं एक ऐसे धर्म का अनुयायी होने में गर्व का अनुभव करता हूँ, जिसने संसार को सहिष्णुता तथा सार्वभौम स्वीकृत दोनों की ही शिक्षा दी है। हम लोग सब धर्मों के प्रति केवल सहिष्णुता में ही विश्वास नहीं करते वरन समस्त धर्मों को सच्चा मानकर स्वीकार करते हैं। मुझे ऐसे देश का व्यक्ति होने का अभिमान है जिसने इस पृथ्वी के समस्त धर्मों और देशों के उत्पिीड़तों और शरणार्थियों को आश्रय दिया है।”

सदैव ध्यान में रखो:

संगठन में ही शक्ति है, इसे जीवन में उतारो ।

भाषा की ओर:

निम्नलिखित शब्दों के वचन बदलकर वाक्य में प्रयोग करके लिखो।
Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार 2
Answer:
१. थैली – पॉलीथिन की थैली का प्रयोग नहीं करना चाहिए।
२. पंखे – आवश्यकता न होने पर पंखे बंद रखकर हमें बिजली की बचत करनी चाहिए।
३. दीवारें – सोना के घर की दीवारें बहुत ही ऊँची हैं।
४. राजा – अपनी प्रजा की रक्षा करना प्रत्येक राजा का कर्तव्य होता है।
५. वस्तु – विजय ने अपनी कीमती वस्तु सँभालकर रखी।
६. भिड़ए – जंगल में भिड़ए दल बनाकर शिकार करते हैं।
७. बहुएँ – मीरा चाची की बहुएँ बहुत ही स्वादिष्ट खाना बनाती हैं।
८. रोटियाँ – समिधा ने अपनी माँ से गोल-गोल रोटियाँ बनाना सीख लिया है।

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

निम्नलिखित वाक्यों को कहानी के घटना क्रम के अनुसार लिखिए।

Question 1.
चिंकी ने भी दो बेटों का उपहार दिया।
Answer:
घर के आंगन में बरगद का पेड़ था।

Question 2.
एक साथ उड़ने को रहेंगे तैयार।
Answer:
चिंकी ने भी दो बेटों का उपहार दिया

Question 3.
टीनू-मीनू, चुसकू-मुसकू खेलने लगे।
Answer:
एक साथ उड़ने को रहेंगे तैयार।

Question 4.
घर के आँगन में बरगद का पेड़ था।
Answer:
घर के आँगन में बरगद का पेड़ था।

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

Question 1.
चिड़िया कहाँ रहती थी?
Answer:
चिड़िया दादी माँ के घर के आँगन के पेड़ पर बने घोंसले में रहती थी।

Question 2.
बहेलिया कब ठगा-सा रह गया?
Answer:
सभी पंछियों को जाल सहित उड़ते देखकर बहेलिया ठगा-सा रह गया।

Question 3.
दादी माँ सुबह उठकर क्या करतीं?
Answer:
दादी माँ सुबह उठकर अपने घर और आँगन की साफ़-सफाई करती। आँगन में अपना आसन लगाकर खाना बनाती व खाती थीं।

Question 4.
चुसकू-मूसकू ने किससे जाल काटा?
Answer:
चुसकू-मुसकू ने अपने पैने दाँतों से जाल काटा।

Question 5.
दादी माँ की दीन-दुनिया में कौन-कौन थे?
Answer:
दादी माँ की दीन-दुनिया में बरगद के पेड़ पर घोंसले में रहने वाली नीलू चिड़िया तथा पेड़ के नीचे बिल बनाकर रहने वाली चिंकी चुहिया थी।

Question 6.
दादी माँ नीलू चिड़िया व चिंकी चुहिया के बच्चों को हमेशा क्या समझाती थीं?
Answer:
दादी माँ नीलू चिड़िया व चिंकी चुहिया के बच्चों को हमेशा यह समझाती थीं कि आपस में लडाई-झगडा मत करो। सभी मिलकर एकता से रहो। एकता में ही खुशहाली है। आपस में किसी प्रकार का मतभेद न रखते हुए खुशहाली से रहो।

Question 7.
चिड़े-चिड़ियों की घर जाने की आस क्यों खत्म हुई?
Answer:
चिड़े-चिड़ियों की घर जाने की आस इसलिए खत्म हो गई क्योंकि सभी पंछी बहेलिए के जाल में फंस गए थे। कई बार निकलने का प्रयास करने के बावजूद भी वे उसमें से नहीं निकल पा रहे थे।

Question 8.
टीनू ने बहेलिए के चंगुल से बच निकलने के लिए कौन-सी योजना बनाई?
Answer:
टीनू ने बहेलिए के चंगुल से बच निकलने के लिए मीनू के एक, दो, तीन, चार कहने पर एक ही दिशा में एक साथ उड़ चलने की योजना बनाई।

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

व्याकरण और भाषाभ्यास

निम्नलिखित शब्दों के वचन बदलकर वाक्य में प्रयोग कीजिए।

Question 1.
थैलियाँ – थैली
Answer:
पॉलीथिन की थैली का प्रयोग नहीं करना चाहिए।

Question 2.
पंखा – पंखे
Answer:
गरमी के दिनों में सभी घरों में पंखे चलाए जाते हैं।

Question 3.
दीवार – दीवारें
Answer:
राजमहल में कई दीवारें होती हैं।

Question 4.
राजा – राजा
Answer:
हमारे भारत में कई वीर राजा हुए हैं।

Question 5.
वस्तुएँ – वस्तू
Answer:
मैने मोहन के हाथ में किमती वस्तू देखी।

Question 6.
भेड़िया – भेड़िए
Answer:
जंगल में कई भेड़िए देखने को मिलते हैं।

Question 7. बहू – बहुएँ
Answer:
मीना की सारी बहुएँ बहुत सुंदर हैं।

Question 8.
रोटी – रोटियाँ
Answer:
मैने भूखे कुत्ते को रोटियाँ खिलाई।

Question 9.
चिड़िया – चिड़ियाँ
Answer:
पेड़ पर चिड़ियाँ चहचहा रही थीं।

Question 10.
लता – लताएँ
Answer:
अंगूर की लताएँ बिखरने लगी हैं।

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

निम्नलिखित शब्दों के विरुद्धार्थी शब्द लिखिए।

  1. एक
  2. ठंडा
  3. रोना
  4. अच्छा
  5. मुक्त
  6. हार
  7. पास
  8. आरंभ

Answer:

  1. अनेक
  2. गरम
  3. हँसना
  4. बुरा
  5. कैद
  6. जीत
  7. दूर
  8. अंत

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

Hindi Sulabhbharti Class 7 Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार Additional Important Questions and Answers

कोष्ठक में से उचित शब्द चुनकर रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।

(छोटे-से, आँगन, दाना, एकता, कलरव, ग्यारह, सीख, ताकत)

Question 1.
नीलू …………. चुगने चली गई।
Answer:
दाना

Question 2.
दादी माँ एक ………….. घर में रहती थीं।
Answer:
छोटे-से

Question 3.
उन सब में गजब की ………. थी।
Answer:
एकता

Question 4.
एक और एक .होते हैं।
Answer:
ग्यारह

Question 5.
दादी माँ की ……….. रंग लाई।
Answer:
सीख

Question 6.
आँगन में अचानक …………. हुआ।
Answer:
कलरव

Question 7.
सुबह उठकर दादी ………..” बुहारती थीं।
Answer:
आँगन

Question 8.
हम सब एकता की ………” दिखाएँगे।
Answer:
ताकत

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

निम्नलिखित प्रश्नों के एक वाक्य में उत्तर लिखिए।

Question 1.
दादी माँ कैसी थीं?
Answer:
दादी माँ समझदार व सयानी थीं।

Question 2.
घर के आँगन में कौन-सा पेड़ था?
Answer:
घर के आंगन में बरगद का पेड़ था।

Question 3.
नीलू चिड़िया के बच्चों के नाम क्या थे?
Answer:
नीलू चिड़िया के बच्चों के नाम टीनू और मीनू थे।

Question 4.
चिंकी चुहिया के बच्चों के नाम क्या थे?
Answer:
चिंकी चुहिया के बच्चों के नाम चुसकू-मुसकू थे।

Question 5.
नीलू बच्चों को अपने साथ कहाँ ले गई?
Answer:
नीलू बच्चों को अपने साथ दाना चुगने के लिए ले गई।

Question 6.
चिड़ियाँ कहाँ फँस गई?
Answer:
चिड़ियाँ बहेलिए के जाल में फंस गईं।

Question 7.
चिड़ियों ने अपने भीतर कौन-सी शक्ति भरी?
Answer:
चिड़ियों ने अपने भीतर एकता की शक्ति भरी।

Question 8.
दादी माँ ने किस गोली की बात बताई?
Answer:
दादी माँ ने एकता की गोली की बात बताई।

Question 9.
दादी माँ ने चिड़ियों को किससे याचना करने के लिए कहा?
Answer:
दादी माँ ने चिड़ियों को चिंकी से याचना करने के लिए कहा।

Question 10.
सभी ने एकसाथ मिलकर क्या कहा?
Answer:
सभी ने एकसाथ मिलकर यह कहा कि “अंत भला तो सब भला।”

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

किसने, किससे कहा?

Question 1.
“एकता पंछियों की ही नहीं, औरों में भी होनी चाहिए वही।”
Answer:
दादी माँ ने पंछियों से कहा।

Question 2.
“हम आजाद हो रहे हैं, अहा!”
Answer:
टीनू-मीनू ने मौसी से कहा।

Question 3.
“मेरे बच्चों, मत लड़ो। झगड़े-टंटों में मत पड़ो।”
Answer:
दादी माँ ने टीनू-मोनू और चुसकू-मुसकू से कहा।

Question 4.
“अरे! हम सब उलझ गए हैं।”
Answer:
मुनमुन ने सभी चिड़ियों से कहा।

Question 5.
“बहेलिए के जाल में फंस गए हैं।”
Answer:
नीलू ने सभी चिड़ियों से कहा।

Question 6.
“बस, इतने में ही डर गई?”
Answer:
टीनू ने सभी चिड़ियों से कहा।

Question 7.
“खैरियत तो है, क्या हुआ था काज?”
Answer:
दादी माँ ने नीलू से कहा।

Question 8.
“टीनू-मीनू हैं समझदार। तभी तो किया खबरदार।”
Answer:
दादी माँ ने पंछियों से कहा।

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

निमलिखित शब्दों के दो-दो पर्यायवाची शब्द लिखिए।

  1. सुबह
  2. दुनिया
  3. स्नेह
  4. होशियार
  5. चाह
  6. आँख

Answer:

  1. भोर, प्रात:
  2. संसार, जगत, विश्व
  3. प्रेम, प्यार
  4. चालाक, चतुर
  5. इच्छा, कामना, आकांक्षा
  6. नयन, नेत्र, चक्षु

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

निम्नलिखित शब्दों को सही स्थान पर रखकर अर्थपूर्ण शब्द बनाइए।

  1. चानका
  2. गऑन
  3. याटिख
  4. रककससि
  5. ईहादु
  6. ताकए

Answer:

  1. अचानक
  2. आँगन
  3. खटिया
  4. सिसककर
  5. दुहाई
  6. एकता

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

निम्नलिखित वाक्यों में से सर्वनाम शब्द चुनकर लिखिए।

संज्ञा शब्द के बदले प्रयोग किए जानेवाले शब्दों को ‘सर्वनाम कहते हैं। सर्वनाम के मुख्य रूप से छ: भेद होते हैं।

पुरूषवाचक सर्वनाम: जिस सर्वनाम शब्द का प्रयोग व्यक्ति, वक्ता, श्रोता या किसी अन्य के लिए करता है, उसे ‘पुरुषवाचक सर्वनाम’ कहते हैं। जैसे – मैं, तुम, आप, वे इत्यादी।

निश्चयवाचक सर्वनाम : जिस सर्वनाम शब्द से किसी निश्चित व्यक्ति, वस्तु या स्थान का बोध होता हो, उसे ‘निश्चयवाचक सर्वनाम’ कहते हैं। जैसे – यह, वह, ये, वे आदि।

अनिश्चयवाचक सर्वनाम: जिस सर्वनाम शब्द से किसी अनिश्चित व्यक्ति, वस्तु या स्थान का बोध होता हो, उसे ‘अनिश्चयवाचक सर्वनाम’ कहते हैं। जैसे – कोई, कुछ, किसी आदि।

संबंधवाचक सर्वनाम : जो सर्वनाम शब्द वाक्य में आए दूसरे संज्ञा या सर्वनाम शब्द से संबंध बताए, उसे ‘संबंधवाचक सर्वनाम’ कहते हैं। जैसे – जो-वह, जैसा-वैसा आदि। प्रश्नवाचक सर्वनाम : जिस सर्वनाम का प्रयोग प्रश्न पूछने के लिए किया जाता है, उसे ‘प्रश्नवाचक सर्वनाम’ कहते –
जैसे – कौन, क्या, कहाँ आदि।

निजवाचक सर्वनाम: ऐसे सर्वनाम शब्द जो स्वयं के लिए प्रयोग में लाए जाते हैं, उन्हें निजवाचक सर्वनाम’ कहते हैं।
जैसे – स्वयं, खुद, अपने, आप आदि।

  1. वह दादी माँ की संगिया थी।
  2. वे सब खुश थे।
  3. उसने सबको बतलाया।
  4. हमें एकता से लड़ना चाहिए।
  5. उन्होंने मिलकर संकट का सामना किया।

Answer:

  1. वह
  2. वे
  3. उसने
  4. हमें
  5. उन्होंने

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

प्रस्तुत पाठ में आए लयात्मक शब्दों को ढूँढ़कर उनका वाक्य में प्रयोग कीजिए।

Question 1.
बुहारती – सँवारती
Answer:
मेरी माँ प्रतिदिन घर को बुारती-संवारती रहती है।

Question 2.
फुदकती – चिंचियाती
Answer:
मेरे घर के आँगन में हर दिन चिड़ियाँ फुदकती-चिंचियाती रहती है।

Question 3.
हँसते – खेलते
Answer:
छोटे बच्चे हमेशा हँसते-खेलते रहते हैं।

Question 4.
खाते – गाते
Answer:
मोहन हर पल खाते-गाते रहता है।

Question 5.
आनन- फानन
Answer:
त्योहारों की धूम में कुछ लोग आनन-फानन में नाचते हैं।

Question 6.
टीनू – मीनू
Answer:
टीनू-मीनू दोनों भी चालाक थे।

Question 7.
चुसकू – मुसकू
Answer:
चुसकू-मुसकू के दाँत बड़े तेज थे।

Maharashtra Board Class 7 Hindi Solutions Chapter 3 दादी माँ का परिवार

निम्नलिखित मुहावरों एवं कहावतों का अर्थ लिखकर वाक्य में प्रयोग कीजिए।

Question 1.
तुनककर बोलना – चिढ़कर बोलना।
Answer:
झगड़े में राजीव का नाम आते ही वह तुनककर बोलने लगा।

Question 2.
अक्ल का पत्ता खोलना – तरकीब बताना।
Answer:
बाढ़ के समय सुनिल ने अपनी अक्ल का पत्ता खोलकर सबकी जान बचाई।

Question 3.
ठगा-सा रहना – चकित होना, सुध-बुध खोकर देखना।
Answer:
उस छोटे बच्चे का करतब देखकर मैं ठगा-सा रह गया।

Question 4.
रंग लाना – मेहनत का फल मिलना।
Answer:
कक्षा में राम का प्रथम क्रमांक आया, आखिर उसकी मेहनत रंग लाई

Question 5.
मन को बहलाना – प्रेमपूर्वक बातें करना।
Answer:
मेरी दादी माँ हर दिन हम बच्चों के मन को बहलाती हैं।

Question 6.
यत्न करना – बहुत प्रयास करना।
Answer:
कौरवों ने कई प्रकार का यत्न किया किंतु वे पांडवों के साथ युद्ध न जीत सकें।

Question 7.
एक और एक ग्यारह – एकता में बल।
Answer:
कंपनी के मालिक ने मजदूरों को एक-दूसरे से तोड़ने की बहुत कोशिश की किंतु वे बिलकुल डटे रहें, कहते हैं न एक और एक ग्यारह होते हैं

Question 8.
अंत भला तो सब भला – परिणाम अच्छा तो सब अच्छा।
Answer:
महात्मा गांधी हमेशा सच्चाई की राह पर चलने की सीख देते थे क्योंकि उनका मानना था कि अंत भला तो सब भला

Maharashtra State Board 12th Commerce Book Keeping & Accountancy Solutions Digest | 12th BK Textbook Solutions

Maharashtra State Board Std 12th Commerce Book Keeping & Accountancy Textbook Solutions Digest

Book Keeping and Accountancy Class 12 Solutions | 12th BK Textbook Solutions

Maharashtra State Board Class 12 Textbook Solutions

Maharashtra State Board Class 11 Chemistry Solutions Digest

Maharashtra State Board 11th Std Chemistry Textbook Solutions Digest

Maharashtra State Board Class 11 Textbook Solutions

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी

Balbharti Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Sulabhbharati Chapter 15 होळी आली होळी Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी (कविता)

Marathi Sulabhbharti Class 6 Solutions Chapter 15 होळी आली होळी Textbook Questions and Answers

1. एक ते दोन शब्दांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
होळीला करावयाचा गोड पदार्थ?
उत्तर:
पुरण पोळी

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी

प्रश्न आ.
केरकचरा टाकण्याचे ठिकाण?
उत्तर:
कचरा पेटी, खड्डा

2. एक-दोन वाक्यातं उत्तरे लिहा.

प्रश्न अ.
कवीने काय तोडण्यास मनाई केली आहे?
उत्तर:
कवीने झाडे व फांदया तोडण्यास मनाई केली आहे.

प्रश्न आ.
होळीच्या वेळी झोळी कशाने भरावी?
उत्तर:
होळीच्या वेळी झोळी सद्गुणांनी भरावी.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी

प्रश्न इ.
होळीसाठी मोळी कशाची बांधावी?
उत्तर:
अनिष्ट रूढी व प्रथांची मोळी होळीसाठी बांधावी.

प्रश्न ई.
कवीने होळीच्या दिवशी कोणती शपथ घ्यायला सांगितली आहे?
उत्तर:
‘होळीच्या दिवशी वृक्ष राजी तोडणार नाही’ ही शपथ घ्यायला कवीने सांगितले आहे.

प्रश्न उ.
कवीच्या मताप्रमाणे होळी साजरी केल्यास त्याच्या घरी कोण पाणी भरेल?
उत्तर:
कवीच्या मताप्रमाणे होळी साजरी केल्यास त्याच्या घरी निसर्गराजा पाणी भरेल.

3. ‘पर्यावरणाचे भान ठेवून होळी साजरी करा.’ याबाबत तुमचे मत दोन – तीन वाक्यांत लिहा.

प्रश्न 1.
‘पर्यावरणाचे भान ठेवून होळी साजरी करा.’ याबाबत तुमचे मत दोन – तीन वाक्यांत लिहा.
उत्तर:
‘होळी’ च्या सणादिवशी गल्लोगल्ली, जागोजागी होळी पेटवली जाते. या होळीमध्ये जाळण्यासाठी आपण झाडे मोठ्या प्रमाणावर तोडतो. ही झाडे जाळल्यामुळे वायू प्रदूषण एकाच दिवशी मोठ्या प्रमाणात होते. झाडे तोडल्यामुळे जीवनावश्यक ऑक्सीजनचे प्रमाण कमी झाले आहे. एकाच सार्वजनिक ठिकाणी आपण होळी जाळून तिची सर्वांनी सामूहिक पूजा केली तर होणारे मोठ्या प्रमाणावरील प्रदूषण आपणास टाळता येईल. होळीच्या दिवशी झाडे न तोडता झाडे लावण्याचा संकल्प करूयात व आपल्या पृथ्वीचे संवर्धन करूयात. पर्यावरणाचे रक्षण करूया.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी

4. ‘होळी’ च्या सणाची तयारी तुम्ही कशी कराल ते लिहा.

प्रश्न 1.
‘होळी’ च्या सणाची तयारी तुम्ही कशी कराल ते लिहा.
उत्तर:
प्रथम मी घराच्या अंगणात पाण्याचा सडा शिंपडून अंगण स्वच्छ करून घेईन. नंतर होळीसाठी अंगणात एक छोटासा खड्डा तयार करेन. त्या खड्ड्यात थोड्या प्रमाणात वाळलेले गवत व शेणाच्या शेणी /गोवऱ्या उभ्या करून रचून ठेवेन. नंतर होळी भोवती सुंदर रांगोळी काढेन. घरात आईच्या कामात मदत करेन.

5. तुमच्या परिसरात ‘आदर्श होळी’ साजरी करण्यासाठी एक सूचना फलक तयार करा.

प्रश्न 1.
तुमच्या परिसरात ‘आदर्श होळी’ साजरी करण्यासाठी एक सूचना फलक तयार करा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी 1
उत्तर:
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी 2

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी

6. होळी हा सण ‘फाल्गुन’ या मराठी महिन्यात येतो. त्याप्रमाणे खालील तक्ता दिनदर्शिका पाहून पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
होळी हा सण ‘फाल्गुन’ या मराठी महिन्यात येतो. त्याप्रमाणे खालील तक्ता दिनदर्शिका पाहून पूर्ण करा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी 3
उत्तर:
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी 4

प्रश्न 2.
खालील सूचना वाचा. अशा आणखी सूचना तयार करा.
Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी 5

Class 6 Marathi Chapter 15 होळी आली होळी Additional Important Questions and Answers

एक ते दोन शब्दांत उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
एक प्रकारचे वस्त्र?
उत्तर:
बंडी

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी

खालील कवितेच्या ओळी पूर्ण करा.

प्रश्न 1.
होळी आली होळी
खावी …………………………
…………………… तोडू नका,
केर-कचरा खड्ड्यात टाका.
उत्तर:
होळी आली होळी
खावी पुरणाची पोळी,
झाडे, फांदया तोडू नका,
केर-कचरा खड्ड्यात टाका.

प्रश्न 2.
होळी आली होळी
ठेवू ……………………………
……………………. वृक्ष राजी
घ्यावी आज अशी आण.
उत्तर:
होळी आली होळी
ठेवू पर्यावरणाचे भान,
नका तोडू वृक्ष राजी
घ्यावी आज अशी आण

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी

प्रश्न 3.
होळीचा हा सण असा
……………………………….
……………………………….
स्वत: येऊन पाणी भरील.
उत्तर:
होळीचा हा सण असा
जो कोणी साजरा करील,
निसर्गराजा त्याच्या घरी
स्वत: येऊन पाणी भरील.

खालील प्रश्नांची प्रत्येकी एका वाक्यात उत्तरे लिहा.

प्रश्न 1.
कोणत्या गोष्टीचे भान ठेवण्यास कवीने सांगितले आहे?
उत्तर:
पर्यावरणाचे भान ठेवण्यास कवीने सांगितले आहे.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी

व्याकरण व भाषाभ्यास

प्रश्न अ.
‘होळी – पोळी’ यासारखे कवितेतील शब्द शोधून लिहा.
उत्तर:

  1. नका – टाका
  2. झोळी – मोळी
  3. भान – आण
  4. थंडी – बंडी
  5. करील – भरील

प्रश्न आ.
खालील अक्षरांवर अनुस्वार (-) देऊन शब्द पुन्हा लिहा.
उत्तर:

  1. फादया – फांदया
  2. बाधू – बांधू
  3. थडी – थंडी
  4. बडी – बंडी
  5. अडी – अंडी
  6. बाधा – बांधा

होळी आली होळी Summary in Marathi

काव्यपरिचयः

प्रस्तुत कवितेत कवी दिलीप पाटील यांनी ‘होळी’ या सणाचे महत्त्व विशद केले आहे. त्याचबरोबर या सणाच्या निमित्ताने | कोणत्या गोष्टी सोडाव्या व कोणत्या गोष्टी आत्मसात कराव्यात याचे वर्णन केले आहे.

Maharashtra Board Class 6 Marathi Solutions Chapter 15 होळी आली होळी

शब्दार्थ:

  1. होळी – भारतातील एक सण (holi)
  2. अनिष्ट – वाईट (evil)
  3. रूढी – परंपरा (tradition, custom)
  4. पर्यावरण – भोवतालचा परिसर (environment)
  5. वृक्ष राजी – वन, जंगल (forests)
  6. आण – शपथ (an oath)
  7. बंडी – बनियन (under garment)
  8. पाणी भरणे – मदत करणे (to help)

Maharashtra State Board Class 11 Physics Solutions Digest

Maharashtra State Board 11th Std Physics Textbook Solutions Digest

Maharashtra State Board Class 11 Textbook Solutions

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण वाक्यप्रकार

Balbharti Maharashtra State Board Marathi Yuvakbharati 12th Digest व्याकरण वाक्यप्रकार Notes, Textbook Exercise Important Questions and Answers.

Maharashtra State Board 12th Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण वाक्यप्रकार

12th Marathi Guide व्याकरण वाक्यप्रकार Textbook Questions and Answers

कृती

1. खालील वाक्ये वाक्याच्या आशयानुसार कोणत्या प्रकारात मोडतात ते लिहा.

प्रश्न 1.
(a) गोठ्यातील गाय हंबरते.
(b) श्रीमंत माणसाने श्रीमंतीचा गर्व करू नये.
(c) किती सुंदर देखावा आहे हा!
(d) यावर्षी पाऊस खूप पडला.
(e) तुझा आवडता विषय कोणता?
उत्तर :
(a) विधानार्थी वाक्य
(b) विधानार्थी – नकारार्थी वाक्य
(c) उद्गारार्थी वाक्य
(d) विधानार्थी वाक्य
(e) प्रश्नार्थी वाक्य

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण वाक्यप्रकार

2. खालील वाक्ये क्रियापदाच्या रूपानुसार कोणत्या प्रकारात मोडतात ते लिहा.

प्रश्न 2.
(a) प्रार्थनेसाठी रांगेत उभे राहा.
(b) सरिताने अधिक मेहनत केली असती तर तिला उज्ज्वल यश मिळाले असते.
(c) विदयार्थी कवायत करत आहेत.
(d) विदयार्थ्यांनी सभागृहात गोंगाट करू नका.
(e) क्रिकेटच्या सामन्यात आज भारत नक्की जिंकेल.
उत्तर :
(a) आज्ञार्थी वाक्य
(b) संकेतार्थी वाक्य
(c) स्वार्थी वाक्य
(d) आज्ञार्थी वाक्य
(e) स्वार्थी वाक्य

  1. मूलध्वनींच्या आकारांना अक्षरे म्हणतात.
  2. विशिष्ट क्रमाने येणाऱ्या अक्षरांच्या समूहाला शब्द म्हणतात.
  3. अर्थपूर्ण शब्दांच्या संघटनेला वाक्य म्हणतात.
  4. आपण मराठी भाषेत बोलताना व लिहिताना अनेक प्रकारची ‘वाक्ये’ एकापुढे एक मांडतो.
  5. एकच आशय अनेक प्रकारच्या वाक्यांतून सांगता येतो.
    • उदा., पाऊस धो धो पडला.
    • किती जोरात पडला पाऊस!
    • पाऊस तर पडायलाच हवा.
  6. पाऊस न पडून कसे चालेल?
  7. वाक्यांच्या अशा अनेकविध वापरातून ‘वाक्यांचे प्रकार’ निर्माण झाले आहेत.
  8. वाक्यांच्या प्रकारांचे मुख्य दोन विभाग आहेत. –
    • आशयावरून व भावार्थावरून.
    • क्रियापदाच्या रूपावरून
    • आशय व भावार्थ असलेला वाक्यप्रकार.
  9. वाक्याच्या आशयावरून व भावार्थावरून वाक्यांचे तीन प्रकार आहेत.
    • विधानार्थी वाक्य
    • प्रश्नार्थी वाक्य
    • उद्गारार्थी वाक्य.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण वाक्यप्रकार

1. विधानार्थी वाक्य :

  1. पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :
    • हे फूल खूप सुंदर आहे.
    • माझी शाळा मला खूप आवडते.
  2. वरील दोन्ही वाक्यांत ‘विधान’ केले आहे.
ज्या वाक्यात केवळ विधान केलेले असते, त्याला विधानार्थी वाक्य म्हणतात.

म्हणून,

  • हे फूल खूप सुंदर आहे. → विधानार्थी वाक्य
  • माझी शाळा मला खूप आवडते. → विधानार्थी वाक्य

2. प्रश्नार्थी वाक्य :

  1. पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :
    • हे फूल सुंदर आहे का?
    • तुझी शाळा कुठे आहे?
  2. वरील वाक्यांत ‘प्रश्न’ विचारले आहेत.
ज्या वाक्यात प्रश्न विचारलेला असतो, त्यास प्रश्नार्थी वाक्य म्हणतात.

म्हणून,

  • हे फूल सुंदर आहे का? → प्रश्नार्थी वाक्य
  • तुझी शाळा कुठे आहे? → प्रश्नार्थी वाक्य

3. उद्गारार्थी वाक्य :

  1. पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :
    • किती सुंदर आहे हे फूल!
    • किती आवडते मला माझी शाळा!
  2. वरील दोन्ही वाक्यांत बोलणाऱ्याच्या मनातील भाव उत्कटपणे उत्स्फूर्तपणे व्यक्त झाला आहे.
ज्या वाक्यात मनातील विशिष्ट भाव उद्गाराद्वारे उत्कटपणे व्यक्त होतो, त्यास उद्गारार्थी वाक्य म्हणतात.

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण वाक्यप्रकार

3. विध्यर्थी वाक्य

  1. पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :
    • मी दररोज शाळेत जातो.
    • मी पहाटे व्यायाम केला.
  2. वरील वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून काळाचा बोध होतो.
ज्या वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून नुसताच काळाचा बोध होत असेल, तर त्याला स्वार्थी वाक्य म्हणतात.

म्हणून,

  • मी दररोज शाळेत जातो. → स्वार्थी वाक्य
  • मी पहाटे व्यायाम केला. → स्वार्थी वाक्य

4. आज्ञार्थी वाक्य :

  1. पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :
    • दररोज शाळेत जा.
    • नेहमी पहाटे व्यायाम कर.
  2. वरील दोन्ही वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपातून आज्ञा केली आहे.
ज्या वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून आज्ञा, प्रार्थना, विनंती, उपदेश, आशीर्वाद व सूचना या गोष्टींचा बोध होतो, त्या वाक्याला आज्ञार्थी वाक्य म्हणतात.

म्हणून,

  • दररोज शाळेत जा. (आज्ञा)
  • देवा, मला चांगली बुद्धी दे. (प्रार्थना)
  • कृपया, मला पुस्तक दे. (विनंती)
  • मुलांनो, खूप अभ्यास करा. (उपदेश)
  • तुम्हांला नक्की यश मिळेल. (आशीर्वाद)
  • येथे धुंकू नये. (सूचना) → आज्ञार्थी वाक्ये

Maharashtra Board Class 12 Marathi Yuvakbharati Solutions व्याकरण वाक्यप्रकार

5. विध्यर्थी वाक्य :

पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :

  • विदयार्थ्यांनी वर्गात शांतता राखावी. (इच्छा/अपेक्षा)
  • वर्ग स्वच्छ ठेवणे, हे आपले कर्तव्य आहे. (कर्तव्यदक्षता)
  • बहुतेक पुढच्या आठवड्यात परीक्षा होतील. (शक्यता)
  • आत्मविश्वास असणाराच विदयार्थी यशस्वी होतो. (योग्यता)
  • वरील वाक्यांमधील क्रियापदावरून विधी (म्हणजे वरच्या कंसातील गोष्टी) व्यक्त होतात.
ज्या वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून इच्छा, कर्तव्य, शक्यता, योग्यता वगैरे गोष्टी (विधी) व्यक्त होतात, अशा वाक्याला विध्यर्थी वाक्य म्हणतात.
म्हणून, वरील सर्व वाक्ये ‘विध्यर्थी वाक्ये’ आहेत.

6. संकेतार्थी वाक्य :

पुढील वाक्ये नीट वाचा व समजून घ्या :

  • तू नियमित अभ्यास केलास, तर नक्की पास होशील.
  • जर पाऊस पडला, तर रान हिरवेगार होईल.

वरील दोन्ही वाक्यांत पहिली अट पूर्ण केली, तर पुढचा परिणाम होईल, असा संकेत दिला आहे. ज्या वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपातून अट किंवा संकेत दिसून येतो, त्या वाक्याला संकेतार्थी वाक्य म्हणतात.

म्हणून,

  • तू नियमित अभ्यास केलास, तर नक्की पास होशील. → संकेतार्थी वाक्य
  • जर पाऊस पडला, तर रान हिरवेगार होईल. → संकेतार्थी वाक्य

Maharashtra State Board Hindi Yuvakbharati 11th Digest Guide Textbook Answers Solutions

Maharashtra State Board Hindi Yuvakbharati 11th Digest Pdf 2021-2022, Hindi Digest Std 11 Pdf Download, Yuvakbharati Hindi 11th Textbook Pdf, 11th Ka Hindi Book Pdf Maharashtra Board, 11th Commerce Hindi Book Guide Question and Answer PDF Free Download.

Maharashtra State Board Yuvakbharati 11th Std Hindi Digest Textbook Solutions Answers

11th Hindi Digest Pdf | Hindi Yuvakbharati 11th Digest Pdf Download

Yuvakbharati Hindi 11th Textbook Pdf विशेष अध्ययन हेत

Class 11 Hindi Digest Pdf व्यावहारिक हिंदी

11th Std Hindi Textbook Guide Pdf Download परिशिष

Maharashtra State Board Class 11 Textbook Solutions

Maharashtra State Board Class 11 History Solutions Digest

Maharashtra State Board 11th Std History Textbook Solutions Digest

Maharashtra State Board Class 11 Textbook Solutions

Maharashtra State Board Class 11 Maths Solutions Book Pdf Part 1 & 2 | Std 11th Science Maths Digest

11th Maths Digest Pdf Science, Maharashtra State Board HSC 11th Science Maths Digest Pdf, Maharashtra State Board 11th Maths Book Solutions Pdf, Maharashtra State Board Class 11 Maths Solutions Pdf Part 1 & 2 free download in English Medium and Marathi Medium 2021-2022.

Maharashtra State Board 11th Maths Textbook Solutions Digest Guide

Maharashtra State Board Class 11 Maths Solutions Pdf Part 1

Maharashtra State Board Class 11 Maths Solutions Pdf Chapter 1 Angle and its Measurement

Maharashtra State Board 11th Maths Book Solutions Pdf Chapter 2 Trigonometry – I

Maharashtra State Board 11th Maths Textbook Chapter 3 Trigonometry – II

11th Science Maths Chapter 4 Determinants and Matrices

11th Std State Board Maths Solution Book Pdf Chapter 5 Straight Line

11th State Board Maths Solution Book Pdf Free Download Chapter 6 Circle

11th Maths Digest Pdf Science Chapter 7 Conic Sections

11th Maharashtra State Board Maths Solution Book Pdf Part 1 Chapter 8 Measures of Dispersion

11th Maths Book Solutions State Board Chapter 9 Probability

Maharashtra State Board 11th Maths Book Solutions Pdf Part 2

Maths Digest Std 11 Science Pdf Chapter 1 Complex Numbers

Maths Solutions for Class 11 State Board Chapter 2 Sequences and Series

Std 11 Maths Digest Chapter 3 Permutations and Combination

11 Std Maths Book Pdf Chapter 4 Methods of Induction and Binomial Theorem

State Board 11th Maths Book Answers Chapter 5 Sets and Relations

11th Maths Practical Handbook Pdf Chapter 6 Functions

11th Maths Solution Book Pdf Download Chapter 7 Limits

11th Standard State Board Maths Guide Chapter 8 Continuity

11th Std Maths Guide Free Download Chapter 9 Differentiation

Maharashtra State Board Class 11 Textbook Solutions